Showing posts with label Harveypam's blog. Show all posts
Showing posts with label Harveypam's blog. Show all posts

Saturday, September 5, 2015

ગીત ગાતાં ગાતાં વેપાર કરવાની કેવી મજા, ભાઇ કેવી મજા... (૫)

'ગીત ગાતાં ગાતાં વેપાર કરવાની મજા' લેતાં રહેવાની અવધિને ભાઈશ્રી બીરેન કોઠારીએ ખાસ્સી જહેમત લઇને લંબાવી આપતી વખતે આપણને ૧૯૬૦ પહેલાંના ગીતોની પહેચાન ૧૯ મે, ૨૦૧૫ના રોજ કરાવી. આજે હવે ૧૯૭૦ના દસકામાં નજર કરીએ.............

૪૯.કહતા હૈ જોકર સારા જમાના(મેરા નામ જોકર-૧૯૭૦ | સંગીતકાર - શંકર જયકિશન | ગાયક – મુકેશ
રાજ ક્પુરનો 'શાશ્વત' જોકર, શેરીએ શેરીએ, બયોસ્કૉપમાં આરકેની જૂની ફિલ્મોના સદાબહાર ટુકડા બાયોસ્કૉપ પર બતાવે અને જીવનની ફિલોસોફીને ગાઇ બજાવીને વહેંચે...
 ૫૦.(ક) પૈસા ફેંકો તમાશા દેખો(દુશ્મન - ૧૯૭૧ | સંગીતકાર લક્ષ્મીકાંત પ્યારેલાલ | ગાયક લતા મંગેશકર)
આજના મલ્ટીપ્લેક્ષ થીયેટરના કન્સેપ્ટને ટક્કર મારે એવો મોબાઇલ થીયેટરનો આ પ્રયોગ છે!


 
૫૦.(ખ) –દેખો દેખો દેખો, બાઈસ્કોપ દેખો (દુશ્મન–૧૯૭૧ | સંગીતકાર લક્ષ્મીકાંત પ્યારેલાલ| ગાયક લતા મંગેશકર)
ચાલતાંફરતાં થિયેટરથી માત્ર લોકોનું મનોરંજન કે પોતાનો ગુજારો જ નહીં પણ જેને સંભળાવવું છે તેને સંદેશો પણ પહોંચાડવાની કળા પણ અહીં જોવા મળે છે. આમ એક જ માધ્યમનો એકથી વધારે ઉપયોગ પણ કરવાની આવડત પણ સફળ રીતે કામે લગાડાવની કોઠાસૂઝની પણ દાદ તો દેવી જ રહી !


૫૧.દુનિયામેં રહના હો તો કામ કર પ્યારે (હાથી મેરે સાથી- ૧૯૭૧| સંગીતકાર : લક્ષ્મીકાંત પ્યારેલાલ | ગાયક: કિશોર કુમાર
આ ગીતમાં કશું વેચવાનું નથી, પણ હુન્નરના કરતબ બતાવીને નાણાં કમાય છે. તે સાથે 'ઉપયોગી' ન બની રહીએ – There is no free lunch -, તો દુનિયામાં ટકવું મુશ્કેલ બની રહેશે તેવો સણસણતો સંદેશ પણ કહી જાય છે.
 
૫૨.જીવન ચલને કા નામ(શોર-૧૯૭૨ | સંગીતકાર - લક્ષ્મીકાંત પ્યારેલાલ ગાયક - મહેન્દ્ર કપુર, મન્ના ડે, શ્યામા ચિત્તર)
સાયકલ ચલાવવાનો વિક્રમ સ્થાપી અને પોતાનાં પરિવારજન માટે નાણાં એકઠાં કરવાનો સામૂહિક પ્રયાસ
 
૫૩.લે લોચંપા, ચમેલી, ગુલાબ લઈ લો (સોને કે હાથ – ૧૯૭૩| સંગીતકાર : રવિ | ગાયક : આશા ભોસલે)
માત્ર ફુલો જ નહીં આ માલણ તો ખુશી અને આશાની પણ વહેંચણી કરે છે…
 
૫૪.ઉપરવાલે તેરી દુનિયામેં, કભી જેબ કિસી કી ના ખાલી મિલે (હાથ કી સફાઈ -૧૯૭૪ | સંગીતકાર : કલ્યાણજી આણંદજી)
આ કોચિંગ ક્લાસમાં ગ્રાહકોનાં ખીસ્સાં સદા ગરમ રહે તેવી (ખિસ્સાકાતરુઓની)પ્રાર્થના કરાતી રહે છે !


 
૫૫.ક્યા હુઆ યારોં ગરીબીકે હમ પાલે હૈ (બંડલબાઝ – ૧૯૭૬ | સંગીતકાર : આર ડી બર્મન | ગાયક : કિશોર કુમાર અને આશા ભોસલે)
'બંડલબાઝ'તો ભરી મહેફિલમાં પણ ખાલી ડબ્બાની લેવેચ કરી લે


 
૫૬.રાખી લે લો જી લે લો (હત્યારા-૧૯૭૭ | સંગીતકાર : કલ્યાણજી આણંદજી)
આ ગીત આખું નહીં, સાવ નાનું છે, પણ ખેલ કંઇક બહુ પક્કો જણાય છે


અને બોનસમાં :
 
૫૭.મારો મામો મેહોણાનો ને હું છું અમદાવાદી (સંતુ રંગીલી -૧૯૭૬|સંગીતકાર :અવિનાશવ્યાસ |ગાયક : આશાભોસલે
મેહાણાના મામાની આ અમદાવાદી 'માય ફેર લેડી' ભાણી ગજરા વેચવા નીકળી છે.


 
૫૮.હું અમદાવાદનો રીક્ષાવાળો (મા બાપ – ૧૯૭૭ | સંગીતકાર : અવિનાશ વ્યાસ| ગાયક : કિશોર કુમાર)
અમદાવાદની સફરની માણવા માટે રીક્ષા પણ વપરાય...


'૭૦ના દાયકા સુધીની સ્વરોજગારને ફિલ્મનાં ગીતોમાં ઢાળતાં રહેવાની, અને તે રીતે સ્વરોજગારકારને પણ સમાજમાં મુઠ્ઠી ઉંચેરૂં સ્થાન બક્ષવાની એક આગવી રીત પછીના સમયની ફિલ્મોમાં આગળ ચાલતી રહી છે કે તે તો જોયું નથી, કારણકે આપણે 'ફિલ્મ સંગીતની સફર' ૧૯૬૦ /૭૦ના દાયકા સુધી જ કરવી તેમ નક્કી કર્યું હતું.પણ જો એ સફર ચાલુ રહી હોય, તો બદલતા જતા સમયની સાથે સ્વરોજગારના પ્રકાર અને તેની રજૂઆતમાં કોઇ ફેરફાર આવ્યા કે નહીં તે જાણવું રસપ્રદ તો બની રહે..........
'૮૦ પછીના દાયકાનાં આ પ્રકારનાં ગીતોની જાણ કરવાનું આ સાથે ઈજન પાઠવીએ છીએ, જો એક લેખ જેટલાં ગીતો મળશે, તો આ લેખમાળાના હપ્તા વધારીશું....

[આ પૉસ્ટમાટે This Singing Businessને  ગુજરાતીમાં અનુવાદિત કરવા માટે સંમતિ આપવા બદલ વેગુ 'હાર્વેપામ'સ બ્લૉગ'નો હૃદયપૂર્વક આભાર.

Tuesday, May 19, 2015

ગીત ગાતાં ગાતાં વેપાર કરવાની કેવી મજા, ભાઇ કેવી મજા... (૪)

'ગીત ગાતાં ગાતાં વેપાર કરવાની મજા'ના પહેલા અંકમાં ૧૯૩૬થી ૧૯૫૭ સુધીનાં ૧૨ ગીતો સાંભળ્યાં. તે પછી બીજા અંકમાં ૧૯૫૭થી ૧૯૬૨ સુધીમાં જ બીજાં ૧૩ ગીતો સાંભળ્યાં. તેમાનાં 'સન ઑફ ઈન્ડિયા'નાં ગીતને બાદ કરતાં બધાં જ ગીતો શ્વેત-શ્યામ તકનીકથી ફિલ્માવાયેલ હતાં. ત્રીજા અંકમાં ૧૯૬૮થી ૧૯૮૧ના સમયનાં ૧૪ ગીતો આવરી લીધાં હતાં, જે બધાં જ 'રંગીન' પણ હતાં.
'ગીત ગાતાં ગાતાં વેપાર કરવાની મજા'ને હજૂ વધારે લહેજતદાર બનાવવામાટે આપણા સાથી શ્રી બીરેનભાઇ કોઠારીએ ખાસ જહેમત ઉઠાવીને આ પહેલાંના ત્રણ અંકમાં આવરી લેવાયેલ સમયનાં હજૂ કેટલાંક ગીતો મોકલી આપ્યાં છે.
ત્રીજા અંકનો અંત ૧૯૮૧નાં‘ચણા જોર ગરમ’ ગીતથી કર્યો હતો. આ અંકની શરૂઆત, છેક ૧૯૪૦નાં ગીતમાં, પણ ચણા જોર ગરમથી જ કરીશું.
શ્રી બીરેનભાઇ કોઠારીની હિંદી ફિલ્મ સંગીતની સૂઝ અને આપણી 'ફિલ્મ સંગીતની સફર'ને વધારે ને વધારે રસપ્રદ બનાવવા માટેની પ્રતિબધ્ધતાને દાદ આપતાં આપતાં હજૂ વધારે૨૦ ગીતોની મજાની ચૂસ્કીઓ, આજે અને ૪-૭ -૨૦૧૫ના રોજ, હજૂ બે ભાગમાં, માણીએ.
- અશોક વૈષ્ણવ

- બીરેન કોઠારી
સામાન્ય રીતે ફૂલો, ચૂડીઓ કે ફળ વેચનારા પર વધુ ગીતો છે. એ સિવાય, ક્યારેક હીરો કે હીરોઈનને છોડાવવા માટે છદ્મવેશે કશાના વેપારી બનીને કોઈ પાત્ર આવે એવી પણ સિચ્યુએશન હોય છે. છતાં અમુક ગીતો વિશિષ્ટ વ્યવસાયનાંપણ છે.
 
૪૦.ચને જોર ગરમ બાબુગરમ બાબુ મૈં લાયા મજેદાર (બંધન -૧૯૪૦ | સંગીતકાર સરસ્વતીદેવી | ગાયક અરૂણકુમાર
ચણાને જોરદાર ગરમાગરમ વેચવાની વાતમાંથી આ પ્રકારના ચણાનું 'બ્રાંડ નેમ' ચણા જોર ગરમ થઈ ગયું....


૪૧.લે લો માલનીયા સે હાર (પન્ના-૧૯૪૪| સંગીતકાર અમીર અલી)
આ  સ્ટેજગીત છે, પણ હાર વેચવાવાળીનું ગીત છે.


૪૨.યે દુનિયા રૂપ કી ચોર- શબનમ – ૧૯૪૯ |સંગીતકાર - એસ ડી બર્મન | ગાયક - શમશાદ બેગમ,
કામિની કૌશલ શેરીમાં ગાઈને મનોરંજન દ્વારા કમાણી  કરી લે છે.


૪૩.લો મૈં લાઈ સૂઈયાં, ચાકૂ, કૈંચી, છૂરીયાં (મિ. સંપત – ૧૯૫૨ | સંગીતકાર ઓ પી નય્યર | ગાયક શમશાદ બેગમ)
ચપ્પુ છરી વેચવાની આ ચલતી ફરતી હાટડી મેળે આવી છે.


૪૪. લે લો ચાકૂ, લે લે છૂરીયાં (પાકિસ્તાનની ફિલ્મ ‘આદિલ’નું ગીત)

બજારની ચહલ પહલ વચ્ચે ચપ્પુ છૂરી સજાવવાની વાત માટે ધ્યાન તો ખેંચી જ લે એટલી ધારદાર તો રજૂઆત ખરી જ


ચપ્પુ છૂરી વેચવા સજવાના વેપારની જ વાત છે તેથી 'જંજીર'નાં આ ગીતને આગળના ક્રમમાં ગોઠવી દીધું છે.
 
૪૫.ચક્કૂછૂરીયાં, તેજ કરા લો (જંઝીર -૧૯૭૩|સંગીતકાર કલ્યાણજી આણંદજી |ગાયક લતા મંગેશકર)
ચપ્પુ છુરીની ધાર કાઢી આપવાનો વ્યવસાય ભલે લુપ્ત થતો જતો હોય, પણ આ યુવતીનો ઠસ્સો અને દમામ તો ક્યારેય લુપ્ત નહીં થાય..

૪૬.યાદ રખના, પ્યાર કી નિશાની ગોરી યાદ રખના (નાગીન૧૯૫૪ | સંગીતકાર હેમંત કુમાર | ગાયક હેમંત કુમાર અને આશા ભોસલે)
રંગબેરંગી બંગડીઓ તો રીસાયેલાંને મનાવવામાં, કોઇને યાદગાર ભેટ તરીકે આપવામાં કામ આવતી રહે એવી પ્રેમની નિશાની (પણ) છ.


૪૭.લૈલાકી ઉંગલીયાં બેચું, મજનૂ કી પસલીયાં બેચું (ઘર કી લાજ -૧૯૬૦ |સંગીતકાર: રવિ | ગાયક : મોહમ્મદ રફી
કાકડીઓ વેચનારનુંગીત - આટલા રસથી વેચવા લાગો તો શું નું શું વેચી આવી શકાય ?
 
૪૮. લાયા રેવડી કડાકેદાર(ઝુલ્મી જાદુગર- ૧૯૬૦ | સંગીતકાર - ઈક઼બાલ |ગાયક - ખુર્શીદ બાવરા, સીતા અગ્રવાલ, ઈક઼્બાલ
દાંત સાથે પહેલાં થોડી કુસ્તી કરાવે, પણ કડાકેદાર રેવડીની મિઠાશ પછીથી (મોંમાં) ચારે તરફ મિઠાશ ફેલાવી દે..
 
લેખની મજા સારી રીતે માણી શકાય એટલે અહીં મધ્યાંતર પાડીએ......ક્યાંય જશો નહીં....
………૪-૭-૨૦૧૫ના રોજ ગાતાં ગાતાં વેપાર કરી લેવાના હજૂ પણ બાકી રહેલા કેટલાક નુસ્ખાઓનો આસ્વાદ કરીશું.

[આ પૉસ્ટમાટે This Singing Businessનેવેગુ પર ગુજરાતીમાં અનુવાદિત કરવા માટે સંમતિ આપવા બદલ વેગુ 'હાર્વેપામ'સ બ્લૉગ'નો હૃદયપૂર્વક આભારમાને છે.]
- સંકલન સમિતિ -'ફિલ્મ સંગીતની સફર' વિભાગ]

Saturday, March 7, 2015

ગીત ગાતાં ગાતાં વેપાર કરવાની કેવી મજા, ભાઇ કેવી મજા... (૩)

૧૯૩૬થી ૧૯૬૨ સુધીની સફરમાં આપણે અવનવા પ્રકારના સ્વરોજગારકારને , અવનવી ભૂમિકામાં આ પહેલાં ભાગ ૧ અને ભાગ ૨માં મળી ચૂક્યાં. ક્યાંક બાળપણને મજૂરી કરતું જોઇ દિલમાં ચુભન થઇ, તો ક્યાંક એ ઉમરે પણ એની ખુમારી જોઇને દિલમાં ઊંડે ઊંડે ગર્વ પણ થયો.

ભાગ ૩માં આપણે સ્વરોજગારીની દાસ્તાનને આગળ વધારીએ...........

૨૬. ખાલી..ડબ્બા..ખાલી બોટલ લેલે મેરે યાર - નીલ કમલ (૧૯૬૮) | ગાયક : મન્ના ડે | સંગીતકાર : રવિ | ગીતકાર : સાહિર લુધ્યાનવી

હિંદી ફિલ્મોમાં હાસ્ય કલાકારની ભૂમિકા સામાન્યતઃ બહુ મહત્ત્વની જ રહેતી હોય છે. તેમને ભાગે એકાદ ગીત પણ ફાળવવું જ પડે! પરંતુ તેમનાં આ પાત્રો થકી લોક જીવનની ઝાંખી કરાવવાના અનોખા અભિગમની પણ દાદ તો દેવી જ પડે.


૨૭. મેરા નામ હૈ ચમેલી મૈં હું માલન અલબેલી - રાજા ઔર રંક (૧૯૬૮) | ગાયિકા : લતા મંગેશકર | સંગીતકાર : લક્ષ્મીકાન્ત પ્યારેલાલ

બીકાનેરથી એકલી આવેલી માલન ફુલો વેંચવાને બહાને દરોગા બાબુને દરવાજો ખોલી કાઢવા લલચાવે છે


૨૮. ફિરકીવાલી તુ કલ ફિર આના ફિર કભી ન જાના- રાજા ઔર રંક (૧૯૬૮) | ગાયક : મોહમ્મદ રફી | સંગીતકાર : લક્ષ્મીકાન્ત પ્યારેલાલ

એ સમયમાં પણ અવનવા, દેખીતી રીતે માત્ર પુરુષ વર્ગ માટે જ આરક્ષિત માની લેવાય તેવા રોજગારમાં પણ સ્ત્રીઓ પોતાનો હિસ્સો તો બનાવીને જ રહેતી


૨૯. બેર લિયો બેર - પૈસા યા પ્યાર (૧૯૬૯) | ગાયિકા : આશા ભોસલે | સંગીતકાર: રવિ |
મુબઇમાં બોર ખાવા મળે તો કેવી મજા પડે...



૩૦. આયા રે ખિલોનાવાલા ખેલ ખિલોને લે કે આયા રે - બચપન (૧૯૭૦) | ગાયક : મહમ્મદ રફી, હેમલતા અને સુલક્ષણા પંડિત | સંગીતકાર : લક્ષ્મીકાંત પ્યારેલાલ | ગીતકાર આનંદ બક્ષી
રમકડાં વેંચવાવાળાનાં મનમાં એની પ્રિયતમાની ડૉળી કોઇ બીજાને ઘરે ગઇ છે, તેનું દર્દ ભર્યું છે, પણ બાળસહજ લાગણીઓ તો તેનાં રમકડાંઓની મજાને યાદ કરીને ઝૂમતાં રહે છે.

આડવાતઃ
મૂળ પણ કરૂણ ભાવની જ ભરેલ ગીત હવે તો માત્ર દુ:ખની યાદોનાં સ્વરૂપે જ રજૂ થયેલ છે. પોતે વેંચતો હતો તે ગુડાગુડ્ડીને પણ પાણીમાં તરાવી દઇને જીવનના એક અધ્યાયનો અંત લાવવાના પ્રયાસની ગલી ગલી એ ગુંજતી દર્દભરી પુકારને વરસાદની ફુહારો પણ મંદ નથી પાડી શકતી, ત્યાં બેઇમાન બહારોંએ પોતાની ઝોળીમાં બે ફૂલ પણ ન નાખવાની નાફરમાની કરી છે. હવે એનાં બાળગ્રાહકોને પણ આ તેના ખિલોનાવાળાની વેદના સ્પર્શે છે.



૩૧. લે લો ચુડીયાં - સાસ ભી કભી બહુ થી (૧૯૭૦) | ગાયક : કિશોર કુમાર અને | સંગીતકાર : રાહુલ દેવ બર્મન
અહીં તો બંગડી વેચવાવાળાને વેશમાં પ્રેમાલાપ છેડી લેવાની તક ઝડપી લેવાઇ છે



૩૨. આંહેં ન ભર ઠંડી – બનફૂલ (૧૯૭૧) | ગાયિકા: લતા મંગેશકર | સંગીતકાર : લક્ષ્મીકાન્ત પ્યારેલાલ
ઠંડી ઋતુમાં વાતી ઠંડી જ ઉડાડે જ નહીં પણ ઠંડા નિસાસાને ઉડાડી દે એવી ખૂબી છે ગરમ ચાયની ચુસ્કીની


૩૩. આયા મૈં ચલતા ફિરતા હોટલ - નયા ઝમાના (૧૯૭૧) | ગાયક : મન્ના ડે અને મહેમુદ| સંગીતકાર : સચીન દેવ બર્મન -

લો બોલો, આખી રેસ્તરાં જ ટ્રકમાં ફીટ કરી અને હવે શેરીએ શેરીએ જે માગશો તે મળશે


૩૪.બી એ એમ એ પીએચડી યે ડીપ્લોમા યે ડીગ્રી - બદનામ ફરિશ્તે (૧૯૭૧) | ગાયક : મોહમ્મદ રફી |સંગીતકાર: એન. દત્તા |ગીતકાર : અસદ ભોપલી

લાંબી લાંબી ડીગ્રીઓ મેળવ્યા પછી પણ કામ ન મળે તો પોતાનો હુન્નર કેમ ન વિકસાવવો એ વાતને ગાઇને 'બદનામ ફરિશ્તે' રજૂ કરેછે.


૩૫. અરે ઝીંદગી હૈ ખેલ -સીતા ઔર ગીતા (૧૯૭૨) | ગાયક : મન્નાડે, આશા ભોસલે | સંગીતકાર: રાહુલ દેવ બર્મન

શેરીએ શેરીએ ફરીને ગાઇ વગાડીને થતા નટ બાજાણીયાના ખેલમાં જીવનની ફિલસૂફી પણ વણી લેવાય


૩૬. ય બાબુ લે લો નારીયલ પાની - અપના દેશ (૧૯૭૨) | ગાયિકા : લતા મંગેશકર | સંગીતકાર : રાહુલ દેવ બર્મન

ગલી ગલી નારીયળ પાણીની ફેરીમાં પણ નારીઓએ પણ પોતાનો ફાળો અંકે કરી લીધો છે


૩૭. મેરે સાથ ચલે – કિતાબ (૧૯૭૭) | ગાયક : સપન ચક્રવર્તી | સંગીતકાર: રાહુલ દેવ બર્મન | ગીતકાર : ગુલઝાર

ટ્રેનના ડબ્બામાં ગીતો ગાઇને ગુજરાન ચલાવવું એ પણ "ભીખ માગવાની' મહત્ત્વની કળા ગણાતી.


૩૮. લોગોંકા દિલ જીતના હૈ તો મીઠા મીઠા બોલો - મનપસંદ (૧૯૮૦) | ગાયક : કિશોર કુમાર | સંગીતકાર : રાજેશ રોશન

દાતણ વેંચવાવાળીએ પોતાની જબાન તો સાફ રાખવી પડે..


૩૯. ચણા જોર ગરમ - ક્રાંતિ (૧૯૮૧) - ગાયક : મોહમ્મદ રફી, કિશોરકુમાર, નીતિન મુકેશ, લતા મંગેશકર |સંગીતકાર : લક્ષ્મીકાંત પ્યારેલાલ | ગીતકાર : સંતોષ આનંદ
અહીં 'ક્રાંતિ'નો સંદેશ ફેલાવવામાં શેરી ફેરીના વ્યવસાયનો સફળતાથી પ્રયોગ કરાયો છે.



'ગીત ગાતાં ગાતાં વેપાર કરવાની મજા'ને હજૂ વધારે લહેજતદાર બનાવવામાટે આપણા સાથી શ્રી બીરેનભાઇ કોઠારીએ જહેમત લીધી છે. તેમણે મોકલેલાં ગીતોની સાથે આપણે હવે પછીના  ચોથા અંકમાં ૨ મે, ૨૦૧૫ના રોજ મળીશું....................


[This Singing Businessને ગુજરાતીમાં અનુવાદિત કરવા માટે સંમતિ આપવા બદલ  'હાર્વેપામ'સ બ્લૉગ'નો હૃદયપૂર્વક આભાર.]

વેબ ગુર્જરી પર ૭ માર્ચ, ૨૦૧૫ના રોજ પ્રકાશિત થયેલ છે.

Saturday, February 7, 2015

ગીત ગાતાં ગાતાં વેપાર કરવાની કેવી મજા, ભાઇ કેવી મજા... (૨)

સ્વરોજગાર એ સ્વમાનભેર રોજીરોટી કમાવામાટે એક બહુ સારો વિકલ્પ તો હંમેશાં રહ્યો જ છે, પણ તે સાથે સાથે સ્વરોજગારકાર એ સામાજિક જીવનનું અભિન્ન ભાગ પણ બની રહેતો. અને એટલે તે ફિલ્મ ગીતોમાં પ્રતિબિંબીત ન થાય એમ તો બને જ નહીં !

આપણે ભાગ ૧માં સ્વરોજગારને ઉજાગર કરતાં ગીતોની મજા માણી, ક્યાંક દુઃખ થયું, તો ક્યાંક હસી પણ પડાયું.

હવે આગળ..

૧૩. સઈયાં ઝૂઠોંકા બડા સરતાજ નિકલા - દો આંખેં બારહ હાથ (૧૯૫૭) | ગાયિકા : લતા મંગેશકર સંગીતકાર : વસંત દેસાઇ | ગીતકાર : ભરત વ્યાસ

રમકડાંનો એકતારો અને નગારાંવાળી ગાડી એ બંને એક સમયે ગ્રામ્ય મેળાઓમાં બહુ જ લોકપ્રિય રમકડાંઓ હતાં. ગીતના સ્વર અને સૂર ગીતને ખૂબ જ રમતિયાળ બનાવી મૂકે છે.


૧૪. સુરમા બડા નિરાલા.. આંખોંમેં જીસને ડાલા - કભી અંધેરા કભી ઉજાલા (૧૯૫૮) | ગાયક : કિશોરકુમાર | સંગીતકાર : ઓ પી નય્યર

સુરમાની ઉત્પાદન તરીકે લાક્ષણિકતઓ અને તેના ઉપયોગના ફાયદાઓને આવરી લેતી "આદર્શ" જાહેરાતમાં 'લેલો સુરમા લે..ઈ..લો'ની જીંગલનો ફેરી કરવાવાળાની લહેકનો અંદાજ...અને કિશોર કુમારની રમતિયાળ શૈલીની માવજત… સુરમો આંખમાં લગાવડાવીને જ છોડે……..


૧૫. બુટ ચપ્પલ સૅંડલ - કારીગર (૧૯૫૮) | ગાયક : આશા ભોસલે, ઉષા મંગેશકર | સંગીતકાર : સી. રામચંદ્ર | ગીતકાર : રાજેન્દ્ર કૃષ્ણ

બાળકોને કામે લગાડવાના સહુથી મોટા વ્યવસાય પૈકીનો એક.. અહીં આપણે ગીત ગમ્યું છે તેમ કહેવાથી બાળમજૂરીની પ્રથાની તરફદારી જરા સરખી પણ નથી કરતા એ ચોખવટ પણ રેકોર્ડ પર લઇશું. સ્વરોજગાર તરફ બાલ્યાવસ્થાને વાળવી એ ભલે સામાજિક મજબૂરી હશે, પણ પણ સ્વરોજગારકાર તરીકે ઉદ્યોગસાહસિકતા અને જાહેરાતનાં કૌશલ્યની સ્પર્ધામાં તસુભાર પણ પીછેહઠ નથી.



૧૬. બામન હો યા જાટ - કારીગર (૧૯૫૮) | ગાયક : ચીતલકર અને મોહમ્મદ રફી | સંગીતકાર : સી.રામચંદ્ર |ગીતકાર: રાજેન્દ્ર કૃષ્ણ

અટપટી ચટપટી ખટ્ટી તીખી તીખી ચાટ ખાધા પછી સ્વાદની મજા સિવાય, જાતપાતની, હુંસાતુંસીની, બધી જ દુન્યવી વાતો ભૂલી જવાય એ વાત સાથે તો સહમત.

 
૧૭. ચાકુવાલા છુરીવાલા - અલ હિલાલ (૧૯૫૮) | ગાયિકા : શમશાદ બેગમ | સંગીતકાર : બુલો સી રાની |ગીતકાર : શેવાન રીઝ્વી
પરંપરાગત વ્યાપાર આધુનિક રૉક એન્ડ રૉલના પરિવેશમાં ..કે ચાકુવાલા અને છૂરીવાલા વ્યાપાર તો દરેક યુગે યુગે સંભવામિ થતા રહ્યા જ છે


૧૮. લે લો ચુડીયાં મૈં લાયા નિરાલી - ઘરકી લાજ (૧૯૬૦) | ગાયક : મહમ્મદ રફી | સંગીતકાર :રવિ |ગીતકાર : રાજેન્દ્રકૃષ્ણ

હાસ્ય કલાકારો હસાવી હસાવીને લોકોનાં પેટ ભલે દુખાડી દેતા, પણ પોતાનું પેટ ભરવા તો ફેરી લઇ ને જ નીકળતા...


૧૯. મૈં હું ભોલા વ્યાપારી – મીયાં બીબી રાઝી (૧૯૬૦) | ગાયક : મોહમ્મદ રફી | સંગીતકાર : સચીન દેવ બર્મન | ગીતકાર: શૈલેન્દ્ર

પ્રેમિકા સુધી પહોંચવા કપડાંની ફેરી પણ કરવી પડે


૨૦. બાબુ આના, સુનતે જાના - ઝુમરૂ (૧૯૬૧) | ગાયક : કિશોર કુમાર અને આશા ભોસલે | સંગીતકાર : કિશોર કુમાર | ગીતકાર : મજરૂહ સુલ્તાનપુરી

માદળીયાં પણ મેળામાં વેંચાય, વેંચાણ સ્પર્ધા પણ જબરી થાય


૨૧. લો આયા જાપાનવાલા - તેલ માલીશ બુટ પાલીશ (૧૯૬૧) | ગાયક : ગીતા દત્ત , મોહમ્મદ રફી |સંગીતકાર: ચિત્રગુપ્ત |ગીતકાર: પ્રેમ ધવન

એ સમયે પણ જાપાનના અને ચીનની ઢીંગલી કે છત્રી કે ચશ્માં, અને ચાકુ પણ, શેરીએ શેરીએ, સસ્તાં, વેંચાતાં તો હતાં……..


૨૨. એક આના બુટ પોલીશ દો આના તેલ માલીશ - તેલ માલીશ બુટ પોલીશ (૧૯૬૧) | ગાયક : મુકેશ | સંગીતકાર: ચિત્રગુપ્ત | ગીતકાર : પ્રેમ ધવન


વેચાણ વધારવા ભલે પૅકેજ ડીલની ઑફર હોય, તો પણ પોતાના ગાઢા પસીનાની કમાઇની ખુદ્દારી ‘ન કીસીકી ચોરી ન કીસીકી સીના ઝોરી'માં છલકે છે


૨૩. ઝીંદગી હૈ ક્યા - માયા (૧૯૬૧) | ગાયક : મહમ્મદ રફી | સંગીતકાર : સલીલ ચૌધરી | ગીતકાર: મજરૂહ સુલ્તાનપુરી

આ ગીત આપણે આ પહેલાં બે નાયક, દસ પરિસ્થિતિઓ, વીસ ગીતો (૧)માં પણ સાંભળ્યું હતું,
પણ તે વખતે આ..ઈસકરીમવાલાએ ટપકાવેલા ‘હોઠોંસે મીઠા મીઠા’ રસની મજા અધૄરી રહી ગઇ હોય તો ફરીથી તક મળી છે તે ચૂકશો નહિ


૨૪. આજકી તાઝા ખબર - સન ઑફ ઇન્ડીયા (૧૯૬૨) | ગાયક: શાન્તી માથુર |સંગીતકાર: નૌશાદ | ગીતકાર: શકીલ બદાયુની
મધર ઈન્ડીયા પછી મહેબુબ ખાને 'સન ઑફ ઇન્ડીયા' બનાવી.

૧૯૬૨ સુધી 'આજ એક બેઈમાનને મસ્જીદસે ચુરાયા જૂતા" તાઝા ખબર હતા :)


૨૫. એક થા અબ્દુલ રહેમાન એકથી અબ્દુલ રહમનિયા- મનમૌજી (૧૯૬૨) | ગાયક: કિશોર કુમાર, લતા મંગેશકર |સંગીતકાર : મદન મોહન | ગીતકાર : રાજેન્દ્ર કૃષ્ણ

સવારથી સાંજ સુધી શહેરની શેરી પર અબ્દુલ રહેમાન અને અબ્દુલ રહમનિયાં બંને જણાએ પેટીયું રળવા નીકળી પડવું પડે તો પછી આપસી પ્રેમ પણ એ શેરીઓમાં જ કરવો પડે!


ભાગ ૨ પૂરો કરતાં સુધીમાં આપણે રંગીન ફિલ્મોના યુગ સધી પહોંચી ગયાં છીએ.

ભાગ ૩ માટે ૭ માર્ચ, ૨૦૧૫સુધીનો ઈંતઝાર કરીએ…………….

[This Singing Businessને ગુજરાતીમાં અનુવાદિત કરવા માટે સંમતિ આપવા બદલ  'હાર્વેપામ'સ બ્લૉગ'નો હૃદયપૂર્વક આભાર.]

વેબ ગુર્જરી પર ૭ ફેબ્રુઆરી, ૨૦૧૫ના રોજ પ્રકાશિત થયેલ છે.

Saturday, January 3, 2015

ગીત ગાતાં ગાતાં વેપાર કરવાની કેવી મજા, ભાઇ કેવી મજા... (૧)


imageએક સમય હતો જ્યારે સ્વરોજગાર કરતાં લોકો પોતાનો વેપાર પણ કરતાં જાય અને સાથે સાથે કળાત્મક રીતે જાહેરાત પણ કરતાં જાય. કમસે કમ, લગભગ બધા જ ફેરીયા ફેરી કરવા નીકળે ત્યારે જે ટહેલ કરે તેનો આગવો લહેકો કે કોઇને કોઇ એક આગવી ખાસીયત તો હોય જ. ફેરીવાળાઓની ટહેલ તેની, અને તેના થકી તેના વ્યવસાયની, ઓળખ બની જતી, અને મોટે ભાગે તેને એક ચોક્કસ ગ્રાહક વર્ગ પણ આકર્ષી આપતી... મૉલ અને ટીવી પર 'લાઇવ' જાહેરાતના યુગમાં ઉછરેલ આજની પેઢીને આ વાત પ્રાગૈતિહાસિક લાગશે. તેમનાથી પહેલી પેઢીને પણ કદાચ તેમનાં વડીલો પાસેથે આ વાતો સાંભળ્યું હોવાનુ આછું પાતળુ યાદ હશે..

સામાજિક કે લોકજીવનની કોઇ પણ વ્યાપક ઘટનાની જેમ આ પ્રથાનું સહુથી પ્રબળ પ્રતિબિંબ જે તે સમયની ફિલ્મોનાં ગીતોમાં ઝીલાવું એ બહુ જ નૈસર્ગીક ઘટના તો છે જ, પણ તે સાથે સાથે તે આ પ્રણાલિકાની લોકપ્રિયતાનો માપદંડ પણ છે..

આજના આ લેખમાં ગીત ગાતાં ગાતાં વેપાર કરતાં જવાની (કે વેપાર કરતાં કરતાં ગીત ગાતાં જવાની) એ લોકપ્રણાલિકાનાં પ્રતિબિંબોની રજૂઆત ને માણીશું છે. અહીં મૂળ લેખમાં રજૂ થયેલાં ગીતોની સાથે વાચકોએ પણ ખોળી ખોળીને આ વિષયની રજૂઆતને સમૃદ્ધ કરતાં ગીતો પણ સમાવી લીધાં છે.

૧. લે લો ચુડીયાં લે લો - અછૂત કન્યા (૧૯૩૬)| ગાયક સુનીતા દેવી - મુમતાઝ અલી | સંગીતકાર – સરસ્વતીદેવી | ગીતકાર - જે એસ કશ્યપ
નાટકમાં ચુડીયાં વેંચવાવાળાનો પાઠ ભજવાવાનો હોય ત્યારે પ્રેક્ષકોની ભીડમાં ચુડીયાં ખરીદવાવાળીઓ ભીડમાં વધારો કરે…!


૨. કોઇ લે લો .. મૈં મીઠા દૂધ લાઇ - બ્રાંડી કી બોટલ (૧૯૩૯) | સંગીતકાર -દાદા ચંદેકર
ફિલ્મનું નામ બ્રાંડીની બૉટલ અને ગીતમાં કૃષ્ણની શોભાયાત્રામાં ગોપીઓના વેશમાં દૂધનું વેંચવુ ! હા, બૉસના દીકરાને સાજો કરવા એક બોટલ બ્રાંડીની શોધમાં નીકળી પડતા નાયકની દાસ્તાનની કહાણી છે



૩. તેરા ખિલોના ટૂટા બાલક- અનમોલ ઘડી (૧૯૪૬) | ગાયક - મોહમ્મદ રફી | સંગીતકાર - નૌશાદ
ગીતમાં ફીલોસોફી ભારોભાર ભરી છે: ઉપર બેઠેલાના હાથની,કોડી કોડીમાં મળતી, કઠપુતળીઓ છીએ આપણે.
ઉપરવાળાના ખેલમાં મોહમ્મદ રફીનું આ ગીત સહુ પ્રથમ હીટ ગીત તરીકે લખાયું હશે, તે તો નક્કી જ હતું.



૪. લેલો લેલો દો ફૂલ જાની લેલો - જાદૂ (૧૯૫૧) |ગાયક : શમશાદ બેગમ , જોહરાબાઇ અંબાલાવાલી, મોહમ્મદ રફી | સંગીતકાર : નૌશાદ | ગીતકાર : શકીલ બદાયુની

આ ગીત પ્રકારની લોકપ્રિયતા તો જૂઓ - સ્ટેજ શૉ માટેની નૃત્ય નાટિકા માટે પણ વિષય તરીકે પસંદ પામે છે. અને ગીતની સીચ્યુએશન શકીલ બદાયુની જેવા 'ગંભીર' કવિ પાસેથી પણ કેવા હળવા શબ્દોમાં ભાવ રજૂ કરાવડાવે છે !



૫. ચુડીયાં લે લે ગોરી - પાપી (૧૯૫૩) | ગાયક - મોહમ્મદ રફી | સંગીતકાર - એસ. મોહિન્દર
રાજ કપુર જેવો બંગડી વેંચવાવાળો હોય અને ખરીદવા માટે નરગીસ કે મીના કુમારી કે ગીતાબાલી જેવાં દેખાવાનું આકર્ષણ હોય તો પછી માલ તો ચુટકી વગાડતાં જ વેંચાઇ જવો જોઇએ



૬. લે લો જી હમારે ગુબ્બારે - બંદીશ (૧૯૫૫) |ગાયક : મોહમ્મદ રફી | સંગીતકાર : હેમંત કુમાર | ગીતકાર : રાજા મહેંદી અલી ખાન
હવામાં છોડી મૂકેલા ફુગ્ગાઓને ધરતી પરનાં ફુલોને આકાશમાં વીખેરી મૂકેલા તારાઓ સાથે સરખાવી દીધા છે



૭. ઠહર જરા ઓ જાનેવાલે, બાબુ મિસ્ટર ગોરે કાલે, હમ મતવાલે પાલિસવાલે - બુટપોલિસ (૧૯૫૪) |ગાયક : આશા ભોસલે, મધુબાલા ઝવેરી, મન્ના ડે | સંગીતકાર : શંકર જયકિશન
રાજકપુરે તો ક્યારનાં આશા રાખીને બેઠેલાં બાળકોની આંખમાં ભવિષ્યનાં સ્વપ્નાંઓની વ્યથાને વાચા આપી દીધી હતી. સીધી નજરે આ બધી ફિલ્મો રાજ કપુરે ખુદ નિર્દેશીત નહોતી કરી, પણ તેનો આગવો સ્પર્શ છૂપો પણ નથી રહેતો



૮. અંધેરી નગરી ચૌપટ રાજા - અંધેરી નગરી ચૌપટ રાજા (૧૯૫૫) | ગાયક શમશાદ બેગમ | સંગીતકાર: અવિનાશ વ્યાસ | ગીતકાર: ભરત વ્યાસ
અંધારી નગરી હોય અને ચૌપટ રાજા હોય તો ટકે શેર (પુરી)ભાજી અને ટકે શેર ખાજાંની બોલબાલા હોય તેમાં નવાઇ શેની..



૯. ચણા જોર ગરમ બાબુ - નયા અંદાજ (૧૯૫૬) | ગાયક : શમશાદ બેગમ અને કિશોર કુમાર |સંગીતકાર: ઓ પી નય્યર | ગીતકાર જાન્નિસાર અખ્તર
ચણા જોર ગરમ પણ લારીમાં શેરીએ શેરીએ વેંચાતી વસ્તુઓમાં મોખરાનું સ્થાન ધરાવે છે. તેની સાથે ગરમ ગરમ મુંગફળી પણ લારીઓ ભરી ભરીને વેંચાઇ જાય…..

અને ગામે ગામની ખાસ વાનગીઓની લહાણ પણ એક જ ગીતમાં માણવા મળશે
"જિસને ખાયા એક ભી દાના, આયા ઉસકો દિલ લગાના" પરથી જ આજની જાહેરાતોના કૉપીરાઈટરોને "અબકડ" બ્રાંડનાં બનયાન ચડાવી લેવાથી ગુંડાઓનાં ટોળાંને પાડી દઇ પ્રેમિકાનું દિલ જીતી લેવાવાળા આઈડીયા મળતા લાગે છે !



૧૦. આયા રે આયા ભાજીવાલા - તૂફાન ઔર દિયા (૧૯૫૬) | ગાયિકા ગીતા રોય | સંગીતકાર : વસંત દેસાઇ | ગીતકાર: ભરત વ્યાસ
નાનકડો ભાજીવાળો બહુજ ખુમારી અને આવડતથી શાકને ફેરી કરે છે



૧૧. ફુલોંકે હાર લે લો - ઇન્સ્પેક્ટર (૧૯૫૬) | ગાયક અને સંગીતકાર હેમંત કુમાર
અહીં અશોકકુમાર છદ્મવેશમાં ફુલો વેંચે છે



૧૨. સર જો તેરા ચકરાયે, યા દિલ ડૂબા જાયે, કાહે ગભરાયે.. તેલ માલિશ..ચં....પ્પીઇઇઇ- પ્યાસા (૧૯૫૭) | ગાયક : મોહમ્મદ રફી | સંગીતકાર : સચીન દેવ બર્મન | ગીતકાર સાહિત લુધ્યાનવી

ફિલ્મમાં જ્હૉની વૉકરની હાજરીની તકિયા કલામ સાહેદીનું આ ગીત લખવા કે રચવા ગીતકાર કે સંગીતકાર તૈયાર નહોતો એટલો ફિલ્મનો વિષય ગંભીર છે. પણ જ્હૉનૉ વૉકરનાં પાત્રને યથાર્થતા બક્ષવા તેને તેલ માલિશનો વ્યવસાયી બતાવવો એ દિગ્દર્શકની સૂઝની કમાલ તો છે જ. મુંબઇની ચોપાટીની જેટલી આજે ભેળ મશહૂર છે એટલી જ એક જમાનામાં 'તે..લ..માલિશ..ચં..પ્પીઇઇઇ'ની મધુર પુકાર પણ મશહૂર હતી.
નૌકર હો યા માલિક, લીડર હો યા પબ્લીક,
અપને આગે સભી ઝૂકે હૈ, ક્યા રાજા ક્યા સૈનિક
                                                                   માં સાહીર લુધ્યાનવીનાં તળ સામ્યવાદી દિલની ઉંડાઇઓમાં કૂટ કૂટ ભરેલી ભાવનાઓને પણ તેલ માલિશની ચંપીએ હળવી કરીને બહાર નીખરાવી નાખી છે.



નાના નાના રોજગાર કરતાં કરતાં મોટા મોટા આઈડીયાઓ રજૂ કરી નાખતાં ગીતોનો પ્રકાર ફિલ્મી સંગીતમાં એટલી હદે પ્રચલિત હતો કે આપણી પાસે આ વિષય પર ત્રણ પૉસ્ટ થઇ શકે તેટલી સામગ્રી તો છે.
આપ સહુ પણ હવે પછીના લેખ પૂરા થઇ જાય ત્યારે હજૂ પણ જો આવાં ગીત અહીં મૂકવાનાં બાકી રહી ગયાં હોય તો જરૂરથી જાણ કરજો.

ભાગ ૨ માટે ૭ ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૫ના રોજ મળીશું.

[This Singing Businessને ગુજરાતીમાં અનુવાદિત કરવા માટે સંમતિ આપવા બદલ  'હાર્વેપામ'સ બ્લૉગ'નો હૃદયપૂર્વક આભાર.]