Showing posts with label Hemant Kumar. Show all posts
Showing posts with label Hemant Kumar. Show all posts

Sunday, June 6, 2021

હેમંત કુમાર જન્મશતાબ્દી સ્મરણાંજલિ …. મગર હમ તુમ્હારે રહેંગે - અંક ૯ : હેમંત કુમારની કારકિર્દીનાં પોતમાં અનોખી ભાત પાડતા કેટલાક મહત્ત્વના સંબંધોના તાણાવાણા :: હેમંત કુમારનાં લતા મંગેશકરનાં બંગાળી ગીતો

હેમંત કુમારની બંગાળી (ફિલ્મ) સંગીતની કારકિર્દીની વાત તેમણે લતા મંગેશકરનાં સ્વરમાં રચેલાં ગીતો વિના અધુરી રહે. લતા મંગેશકરે ગાયેલાં ૧૮૫ જેટલાં ફિલ્મી, આધુનિક અને રવિન્દ્ર સંગીતના બંગાળી ગીતોમાં સલીલ ચૌધરીનાં ગીતોની સંખ્યા વધારે પણ ગીતોની ગુણવત્તા, ચિરસ્મરણીયતા અને માધુર્યમાં હેમંત કુમારે રચેલાં તેમનાં ગીતોનું સ્થાન પણ આગવું જ રહ્યું છે.

હેમંત કુમાર અને લતા મંગેશકરના સંબંધોનાં મુળીયાં તો આનંદમઠ (૧૯૫૨)માટે તેમનાં એક માત્ર ગીત 'જય જગદીશ હરે'થી નંખાયાં તે પછી હેમંત કુમારે રચેલાં હિંદી ફિલ્મ સંગીતમાં સૌથી વધારે ગીતો લતા મંગેશકરના સ્વરમાં જ રહ્યાં.

'આનંદમઠ' પછી તરત જ હેમંત કુમારના ખાસ આગ્રહથી લતા મંગેશકરે ૧૯૫૩માં દુર્ગા પુજા માટે હેમંત કુમારનાં નિદર્શનમાં હેમંત કુમાર સાથે જ રવિન્દ્ર સંગીતમાંથી પસંદ કરેલ બે યુગલ ગીતો ગાયાં

તોમારા હાલો શુરૂ આમાર હાલો સારા (તમારો હાલ શરૂ અમારો પૂરો)

આ ગીતમાં લતા મંગેશકરનો સુર પ્રાધાન્ય સ્થાને છે અને હેમંત કુમાર લગભગ કાઉન્ટર મેલોડીની જેમ તેમનો સતત સંગાથ કરે છે.




આડવાત - આ ધુનને રાજેશ રોશને 'છૂ કર મેરે મનકો'માં પોતાની શૈલીમાં ઢાળીને પ્રયોજી હતી.

એ આલ્બમનાં બીજાં યુગલ ગીત મધુ ગંધે ભરા મૃદુ સ્નિગ્ધછાયા નો ઉલ્લેખ આપણે આ શ્રેણીના અંક, ૭ ભાગ () માં કરેલ છે. ત્યારે આપણે જોયું હતું કે ૧૯૪૫ની ફિલ્મ 'હમરાહી'માં આર સી બોરાલે આ રચના હેમંત કેમાર અને બિનોતા (રોય)_ બોઝ સાથેનાં યુગલ ગીત તરીકે કરી હતી.

આ આલ્બમ લગભગ જૂન-જુલાઈ ૧૯૫૩માં રીલીઝ થયું હશે. એજ વર્ષે હેમંત કુમારના કહેવાથી લતા મંગેશકરે રવિન્દ્રનાથ ઠાકુરની જ વાર્તા 'બૌ ઠાકુરાણીર હાથ'[દિગ્દર્શક નરેશ મિત્ર - સંગીતકાર દ્વિજેન ચૌધરી] માટે રવિન્દ્ર સંગીતનાં બે ગીત ગાયાં.

હૃદય અમાર નાચે રે આજિકે મયુર મત નાચો રે


સાવન ગગને ઘોર ઘનઘટા


તે પછી હેમંત કુમારે લતા મંગેશકરના સૉલો સ્વરમાં 'પ્રેમ એકબારી એસેછીલ્લો નીરબો' (પ્રેમ એક વખત મૌનમાં આવ્યો)[ગીતકાર ગૌરીપ્રસન્ન મજુમદાર]ની પણ રચના કરી.


આડવાત

હેમંત કુમારે આ ધુન ગર્લ ફ્રેન્ડ (૧૯૬૧)નાં ગીત આજ રોના પડા તો સમજ઼ે (કિશોર કુમાર - ગીતકાર સાહિર લુધ્યાનવી)માં પણ પ્રયોજી છે.

એપ્રિલ ૧૯૫૪માં લતા મંગેશકર હેમંત કુમારનાં આમંત્રણથી બંગાળી નવાં વર્ષના ઉપક્રમે યોજાતા જાહેર સંગીત કાર્યક્રમમાં હાજરી આપવા પણ ખાસ આવ્યાં હતાં. તે સમયે તે હેમંત કુમારના ઘરે જ રહ્યાં હતાં. ૧૯૮૫માં હેમંત કુમારની કારકિર્દીની અર્ધશતાબ્દીની ઉજવણી સમયે પણ હેમંત કુમારે લતા મંગેશકરને ખાસ આમંત્રણ પાઠવ્યું હતું. એ દિવસોમાં લતા મંગેશકરની તબિયત નરમગરમ રહેતી હતી તો પણ તેઓ આ કાર્યક્રમમાં હાજર રહ્યાં હતાં

લતા મંગેશકરે હેમંત કુમારનાં નિદર્શનમાં ૩૪ ગીતો ગાયાં, બંગાળી ફિલ્મોમાં લતા મંગેશકરે ગાયેલાં ગીતોમાં સૌથી વધારે ગીતો હેમંત કુમારની રચનાઓ છે. જોકે લતા મંગેશકરને બંગાળી ફિલ્મ સંગીતમાં દાખલ કરવાનું શ્રેય વસંત દેસાઈને ફાળે જાય. તેમની સંગીતબધ્ધ કરેલ 'અમર ભૂપાલી' (૧૯૫૨)માં લતા મંગેશકરનાં છ ગીતો હતાં લતા મંગેશકર પાસે આધુનિક અને ગૈરફિલ્મૉ બંગાળી ગીતો સૌથી વધારે સલીલ ચૌધરી (૩૫ ગીતો) ગવડાવ્યાં છે.

એક વધુ યુગલ ગીત સાંભળીએ-

ચંચોલો મન અન્મોના હોય - અદ્વિતિય (૧૯૬૮)- ગીતકાર: મુકુલ દત્ત

પરદા પર ગીત માધવી મુખર્જી અને સર્બેન્દુએ ગાયું છે.

હેમંત કુમાર અને લતા મંગેશકરનાં વ્યાવસાયિક સંબંધોની વેલ મરાઠી ફિલ્મોમાં પણ પ્રસરી છે.

લતા મંગેશકરે 'આનંદઘન' તખલ્લુસથી પાંચ મરાઠી ફિલ્મોમાં સંગીત આપ્યું હતું. તેમાંની ૧૯૬૩ની શિવાજી મહારાજની જીવનકથની પરથી બનેલ 'મરાઠા તિતુકા મેળવાવા'માં એક સમુહ ગીત, મરાઠી પાઉલ પડતે પુઢે (મરાઠી કદમ આગળ ધપે), હતું, જેમાં પ્રારંભનો શ્લોક હેમંત કુમારના સ્વરમાં હતો.

   

હૃદયનાથ મંગેશકરે લતા મંગેશકર અને હેમંત કુમારનું એક ગૈરફિલ્મી મરાઠી યુગલ ગીત, મી ડોલકર દરિયાચા રાજા' રચ્યું હતું.


આ રચના સલીલ ચૌધરીને એટલી બધી પસંદ પડી ગઈ કે તેમણે તે, દે ડોલ ડોલ તોલ પાલ તોલ સ્વરૂપે, બંગાળીમાં લખી અને લતા મંગેશકર સાથે હેમંત કુમારના સ્વરમાં રેકોર્ડ કરાવી.



આ સાથે આપણે હેમંત કુમારની જન્મશતાબ્દી નિમિત્તે શરૂ કરેલ દીર્ઘ લેખંમાળા '.... મગર હમ તુમ્હારે રહેંગે' અહીં સમાપ્ત કરીએ છીએ. હેમંત કુમારે રચેલાં હિંદી ગીતોને હવે પછી યથોચિત પ્રસંગે યાદ કરીશું. 

+ + +

શ્રી એન વેન્કટરામનના સોંગ્સ ઑફ યોર પર પ્રકાશિત મૂળ લેખ, Hemantayan – Part 2નો આંશિક અનુવાદ

શ્રી  એન વેન્ક્ટરામનનું વિજાણુ સંપર્ક સરનામું : venkatssa18@gmail.com

સોંગ્સ ઑફ યોર : https://www.songsofyore.com/

+ + +

Acknowledgements & References:

1. Anandadhara (as told by Hemanta Mukhopadhyay) by Abhik Chattopadhyay; Saptarshi Prakashan, Kolkata (2013) - Published earlier by New Bengal Press Pvt. Ltd. 1975
2. Amaar Swami Hemanta: (as told by Bela Mukhopadhyay) by Partha Ghosh; Sahityam, Kolkata, 1999
3. V. Shantaram: The Man Who Changed Indian Cinema by Madhura Pandit Jasraj, Hay House India, 2015

4. Lata Geet Kosh, Vol I, compiled and edited by Snehasis Chatterjee, Parul Prakashani 2008

5. List of songs & films: Compilation by Jaydeep Chakraborty; Assistance Sanjay Sengupta

+ + +

હેમંત કુમાર જન્મશતાબ્દી નિમિત્તે ૯ અંકોના ૧૬ મણકામાં કરેલ દીર્ઘ લેખમાળા .... મગર હમ તુમ્હારે રહેંગેનું સંકલિત સંસ્કરણ પર ક્લિક કરવાથી વાંચી / ડાઉનલોડ કરી શકાય છે.


Sunday, May 16, 2021

હેમંત કુમાર જન્મશતાબ્દી સ્મરણાંજલિ …. મગર હમ તુમ્હારે રહેંગે - અંક ૯ : હેમંત કુમારની કારકિર્દીનાં પોતમાં અનોખી ભાત પાડતા કેટલાક મહત્ત્વના સંબંધોના તાણાવાણા :: હેમંત કુમાર અને તેમના મુખ્ય ગીતકારો તેમ જ અન્ય સંગીતકારો

હેમંતકુમારે તેમની બંગાળી ગીતોની યાત્રામાં જે ગીતકારોનાં ગીતોને સ્વર આપ્યા તેમાં ગૌરીપ્રસન્ન મજુમદાર અને પુલક બંદોપાધ્યાય દ્વારા લગભગ અડધા જેટલાં ગીતો લખાયાં હતાં. હેમંત કુમારે અન્ય સંગીતકારો માટે ગયેલાં ગીતોમાંનાં પણ ૪૦% ગીતો આ બે ગીતકારોએ લખ્યાં હતા. યોગનુયોગ એવો છે કે અહીં પણ આ બન્ને ગીતકારોનો હિસ્સો લગભગ  અડધો અડધો જ રહ્યો. હેમંત કુમારની બંગાળી ફિલ્મ જગતની કારકિર્દીનો આપણે હજુ સુધી જે બહુ જ મર્યાદિત ઇતિહાસ જોયો છે તેમાં પણ આ બે ગીતકારોનાં ગીતોની વધારે હાજરી આ બાબતની દ્યોતક છે. તે ઉપરાંત હેમંત કુમારે રવિન્દ્રનાથ ઠાકુરે લખેલાં ગીતો પણ મોટી સંખ્યાં ગાયાં હતાં. આ સિવાય મુકુલ દત્તાનું નામ પણ આટલા જ મહત્ત્વના ગીતકાર તરીકે ગણી શકાય. રવિન્દ્ર સંગીત અને મુકુલ દત્તનાં મળીને હેમંત કુમારે બીજાં ૨૦% જેટલાં ગીતો ગાયાં હશે.

હેમંત કુમારની કારકિર્દીના પૂર્વાર્ધ  - ૧૯૪૭થી ૧૯૭૦ સુધીમાં ગૌરીપ્રસન્ન મજુમદાર (૧૯૨૪-૧૯૮૬) મુખ્ય ગીતકાર હતા. આ બન્ને એ સાથે સૌ પહેલી વાર ૧૯૪૭ની ફિલ્મ 'પુરબરાગ'માં કામ કર્યું. 'પુરબરાગ' ગૌરીપ્રસન્નની પહેલી અને હેમંત કુમારની બીજી ફિલ્મ હતી.

એઇ દખિન હવા - પુરબરાગ (૧૯૪૬) - બેલા મુખર્જી સાથે 


તે પછી તેમનો સહયોગ વધારે  ઘનિષ્ઠ બન્યો ૧૯૫ની ફિલ્મ 'સૂર્યમુખી' થી.

ઓ બંશિતે ડાકે સે (વાંસળીના સૂરે તે બોલાવે છે)- સૂર્યમુખી (૧૯૫૬)

આડવાત 

આ ધુન હેમંત કુમારે ફરીથી હિંદી ફિલ્મ 'ચંપાકલી'માં પ્રયોજી -

છુપ ગયા કોઈ રે દૂર સે પુકાર કે - ચંપાકલી (૧૯૫૭)- લતા મંગેશકર - ગીતકાર રાજેન્દ્ર કૃષ્ણ


પુલક બંદોપાધ્યાય (૧૯૩૧- ૧૯૯૯) હેમંત કુમારના બંગાળી સર્જન કાળના ઉત્તરાર્ધના મુખ્ય ગીતકાર રહ્યા. આ બન્ને સર્જકોએ સૌ પહેલી વાર ૧૯૬૬ની ફિલ્મ 'મોનીહાર'માં સાથે કામ કર્યું.

કે જેનો ગો દેખેચ અમાય - મોનીહાર (૧૯૬૬)


+                      +                      +

હેમંત કુમારે બંગાળી ફિલ્મોમાં ૯૦થી વધારે સંગીતકારો સાથે કામ કર્યું. તેમાંથી નચિકેતા ઘોષ અને રોબિન ચટ્ટોપાધ્યાય ખાસ ઉલ્લેખ માગી લે છે. હેમંત કુમારે અન્ય સંગીતકારો માટે ગાયેલાં ગીતોમાં ૨૦થી ૨૨% ગીતો આ બે સંગીતકારો સ્વરબધ્ધ કર્યાં છે.

રોબિન ચટ્ટોપાધ્યાય માટે હેમંત કુમારે સૌ પ્રથમ વાર ૧૯૪૬ની ફિલ્મ 'સાત નંબર બારી' માટે ગાયું.

ફેલે આસા દિન્ગુલી મોર મોનપરે ગો (મને મારા પાછળના દિવસો યાદ છે) - સાત નંબર બારી (૧૯૪૬) ગીતકાર: પ્રણોબ રોય

હેમંત કુમારે ઉત્તમ કુમાર માટે પણ સૌ પ્રથમ વાર ગાયેલ ગીતો 'સહજાત્રી' (૧૯૬૧) માટે રોબિન ચટ્ટોપાધ્યાયે સંગીતબધ્ધ કરેલ.

ભાલો બશર પારસમણિ કોથે - સહજાત્રી  (૧૯૬૧) – ગીતકાર: શૈલેન રે

બહુખ્યાત હાલરડું હોવા ઉપરાંત એક બહુ  જ શ્રેષ્ઠ રચના તરીકે આ ગીત જાણીતું છે.L

ઘુમ જાય ઓઈ ચાંદ મેઘ કોરીદર સાથી - માયાર સંગસાર (૧૯૬૨) - ગીતકાર: પ્રણોબ રોય


બીજા સંગીતકાર નચિકેતા ઘોષ એક નીવડેલ તબીબ હતા, પરંતુ સંગીત માટેની તેમની અદમ્ય ચાહે તેમને ફિલ્મ સંગીતના ક્ષેત્રમાં લાવી મુક્યા. બંગાળી ફિલ્મોમાં તેમનું પદાર્પણ બંગાળી સિનેમાનાં નવોત્થાન સ્વરૂપ નીવડ્યું. તેમની સૌ પ્રથમ બંગાળી ફિલ્મ 'બૌદિર બોન' (બૌદીની બહેન, ૧૯૫૩) હતી. બંગાળી સિનેમાના સુવર્ણકાળના ખુબ નીવડેલા સંગીતકારોમાં નચિકેતા ઘોષનું સ્થાન આગવું છે. તેમણે ૬૦થી વધારે ફિલ્મોમાં સંગીત આપ્યું. ૫૧ વર્ષની ઉમરે, ૧૯૭૬માં થયેલાં તેમનાં અવસાને તેમની કારકિર્દી ટુંકવી નાખી. હેમંત કુમાર સાથે સૌ પ્રથમવાર તેમણે અસંપત્ત (અધૂરૂં, ૧૯૫૬)માટે ગીત રચ્યાં

કાંદો કેને મોન રે - અસંપત્ત (૧૯૫૬) - સંગીરકાર ગૌરી પ્રસન્ન મજુમદાર

'૫૦ અને '૬૦ના દાયકામાં નચિકેતા ઘોષ- હેમંત કુમાર અને ગૌરી પ્રસન્ન મજુમદારનું સંયોજન સફળતાની સોનાની ચાવી બની રહ્યું. આ ત્રણેય સહયોગીઓ અંગત જીવનમાં પણ એકબીજાથી બહુ જ નજદીક હતા.

કા તવા કાંટા કાસ્તે પુત્રહા - સન્યાસી રાજા (૧૯૭૫) - ગીત આદિ શંકરાચાર્ય સંગીત નચિકેત અઘોષ

આદિ શંકરાચાર્ય રચિત 'ભજ ગોવિંદમ'નું આ બહુ જ પ્રચલિત સ્તવન છે. મૂળ ગીત @૩.૧૦ પર શરૂ થાય છે. પરદા પર તેને ઉત્તમ કુમારે અભિનિત કરેલ છે.


હવે  પછી હેમંત કુમાર અને તેમના દિગ્દર્શકો તેમ જ લતા મંગેશકર સાથેના તેમના બંગાળી સંગીતના સંદર્ભના સંબંધની વાત કરીશું.

+ + +

Acknowledgements & References:

1. Anandadhara (as told by Hemanta Mukhopadhyay) by Abhik Chattopadhyay; Saptarshi Prakashan, Kolkata (2013) - Published earlier by New Bengal Press Pvt. Ltd. 1975

2. Amaar Swami Hemanta: (as told by Bela Mukhopadhyay) by Partha Ghosh; Sahityam, Kolkata, 1999

3. V. Shantaram: The Man Who Changed Indian Cinema by Madhura Pandit Jasraj, Hay House India, 2015

4. Lata Geet Kosh, Vol I, compiled and edited by Snehasis Chatterjee, Parul Prakashani 2008

5. List of songs & films: Compilation by Jaydeep Chakraborty; Assistance Sanjay Sengupta

+ + +
શ્રી એન વેન્કટરામનના સોંગ્સ ઑફ યોર પર પ્રકાશિત મૂળ લેખ, Hemantayan – Part 2નો આંશિક અનુવાદ
શ્રી એન વેન્ક્ટરામનનું વિજાણુ સંપર્ક સરનામું : venkatssa18@gmail.com
સોંગ્સ ઑફ યોર : https://www.songsofyore.com/

Sunday, May 2, 2021

હેમંત કુમાર જન્મશતાબ્દી સ્મરણાંજલિ …. મગર હમ તુમ્હારે રહેંગે - અંક ૯ : હેમંત કુમારની કારકિર્દીનાં પોતમાં અનોખી ભાત પાડતા કેટલાક મહત્ત્વના સંબંધોના તાણાવાણા :: સૌમિત્ર ચેટર્જી

 


સૌમિત્ર ચેટર્જી ઉત્તમ કુમારથી લગભગ સાડા આઠ વર્ષ નાના હતા. તેમણે બંગાળી ફિલ્મોમાં પદાર્પણ સત્યજિત રાયની અપુત્રયીની ત્રીજી ફિલ્મ અપુર સંસાર (૧૯૫૯)થી કર્યું. સત્યજિત રાયની ૨૮ બંગાળી ફિલ્મોમાંથી ૧૪ ફિલ્મોમાં સૌમિત્ર ચેટર્જીએ કામ કર્યું છે.

કોઈ પણ બંગાળીને સત્યજિત રાય  કે ઋત્વિક ઘટક કે સૌમિત્ર ચેટર્જી કે ઉત્તમ કુમાર વચ્ચે પસંદગી કરવા વિશે પુછીશું તો મોહન બગાન અને ઈસ્ટ બંગાળ વચ્ચે પસંદગી કરવા જેટલા જ અલગ અલગ મતમતાંતરો સાંભળવા મળશે. નીચે દર્શાવેલી એક તસવીર સત્યજિત રાય, સૌમિત્ર ચેટર્જી , ઉત્તમ કુમાર અને હેમંત કુમારને અલગ અલગ ભૂમિકાઓમાં એક તાંતણે બાંધે છે.

 


ઉત્તમ કુમાર અને સૌમિત્ર ચેટર્જીની સમાતરે ચાલેલી કારકિર્દીમાં માત્ર આઠ જ ફિલ્મોમાં બંને એ સાથે કામ કર્યું છે, જેમાંથી માત્ર એક જ ફિલ્મ - પંખીરાજ (૧૯૭૯) - માં હેમંત કુમારે સંગીત આપ્યું હતું.

આમરા તિનીતી જોન એક પ્રાણ (આપણે  ત્રણ જાન એક પ્રાણ) - પંખીરાજ (૧૯૭૯) - હેમંત કુમાર

આ ગીતની ઓડીયો કડી જ મળી છે.


ઓઈ દૂરે બહુ દૂરે - એ તો દૂર બહુ દૂર છે - પંખીરાજ - મન્ના ડે

ગીતને પરદા પર સમિત ભંજે ગાયું છે.

કેવો કરૂણ યોગાનુયોગ કે જે વર્ષે પંખીરાજ રીલીઝ થયું એ જ વર્ષે ઉત્તમ કુમારનું અવસાન થયું. તેમની ઉમર માત્ર ૫૩ વર્ષ હતી.

પરંતુ, હેમંત કુમાર અને સૌમિત્ર ચેટર્જીના સહયોગની આગળ વાત કરતાં પહેલાં સ્ત્રી (૧૯૭૨)નાં એક ગીતની વાત કરવી જોઈએ.

'સ્ત્રી'માં સૌમિત્ર ચેટર્જી અને ઉત્તમ કુમાર બન્ને સાથે હતા. ફિલ્મે ટિકિટબારી પર ટંકશાળ પાડી હતી. હેમંત કુમારના સ્વરમાં ચાર ગીત હતાં જે પરદા પર સૌમિત્ર ચેટર્જીએ ગાયાં હતાં.  અહીં જે ગીત રજૂ કર્યું છે તેમાં મન્ના ડે ઉત્તમ કુમાર માટે અને હેમંત કુમાર સૌમિત્ર ચેટર્જી માટે પાર્શ્વગાયન કરે છે. ઉત્તમ કુમાર અને હેમંત કુમારના સહયોગને લગતા ગયા અંકમાં આપણે જોયું હતું તેમ '૭૦ના દાયકામાં ઉત્તમ કુમાર માટે મન્ના ડે પાર્શ્વસ્વર બનતા ગયા હતા.

હાજર ટાકર જારબાતી તા (હજાર રૂપિયાનું તે ઝુમ્મર છે) - સ્ત્રી (૧૯૭૨) - મન્ના ડે સાથે – સંગીતકાર: નચિકેતા ઘોષ – ગીતકાર: ગૌરીપ્રસન્ન મજુમદાર


૧૯૫૯માં 'નીલ આકાશાનેર નીચે' સાથે હેમંત કુમાર બંગાળી ફિલ્મ સંગીતમાં પોતાનું આગવું સ્થાન જમાવી ચૂક્યા હતા. એ સ્થાનને હજુ વધારે ઊંચાઇએ  લઈ જવામાં આસિત સેન દ્વારા દિગ્દર્શિત, સૌમિત્ર ચેટર્જી અભિનિત,  'સ્વરલિપિ' (૧૯૬૧)ની ભૂમિકા મહત્ત્વની ગણી શકાય. સૌમિત્ર ચેટર્જીનું નામ હવે પછીનાં વીસ વર્ષોમાં ઉત્તમ કુમારની સાથે જ લેવાવાનું હતું. એ સમય ગાળામાં હેમંત કુમારે સૌમિત્ર ચેટર્જી અભિનિત ૨૯ ફિલ્મોમાં સંગીત આપ્યું. તેમાંથી ૧૪ ફિલ્મો ૧૯૬૧-૭૦ના દાયકામાં , ૧૨ ફિલ્મો ૧૯૭૧-૮૦ના દાયકામાં અને ૩ ફિલ્મો ૧૯૮૧-૮૯ના દાયકામાં નિર્માણ પામી.. આપણે તે પૈકી કેટલાંક ગીતો અહીં યાદ કરીશું

ખિરકી ઠેકે સિંહ દ્વાર એઇ તોમાદેર પૃથ્વી (પાછલા દરવાજેથી સિંહ દ્વારે, એ તમારૂ વિશ્વ છે) - સ્ત્રી (૧૯૭૨) – સંગીતકાર: નચિકેત ઘોષ – ગીતકાર: પુલક બંદોપાધ્યાય


ઓ આકાશ સોના સોના એ માટી સબુજ સબુજ (આ આકાશ સોનું સોનું, આ ધરતી લીલી લીલીછમ)- અજાન પથ (૧૯૬૭) – સંગીતકાર: હેમંત કુમાર – ગીતકાર: મિન્ટુ ઘોષ

દોયાલ રે કાટો લીલા જાનો (દયાળૂ રે તમે કેટલા ચંચળ) - સ્વરલિપિ (૧૯૬૧) – સંગીતકાર: હેમંત કુમાર – ગીતકાર: ગૌરીપ્રસન્ન મજુમદાર

આમી હોતો પારિની આકાશ, તુમી દિન શેશે આલોર આબેશ નિયે છાડ હોલે,(હું આકાશની જેમ પ્રકાશ નથી ફેલાવી શક્તોદિવસને અંતે તમે ચંદ્રને પ્રકાશનો વળગાડ થયો હોય તેમ ઝળહળો છો - મોનીહર (૧૯૬૬) – સંગીત: હેમંત કુમાર

હવે પછીના અંકમાં હેમંત કુમારના કેટલાક મુખ્ય ગીતકારો સાથેના સહયોગની વાત કરીશું.


Acknowledgements & References:

1. Anandadhara (as told by Hemanta Mukhopadhyay) by Abhik Chattopadhyay; Saptarshi Prakashan, Kolkata (2013) - Published earlier by New Bengal Press Pvt. Ltd. 1975
2. Amaar Swami Hemanta: (as told by Bela Mukhopadhyay) by Partha Ghosh; Sahityam, Kolkata, 1999
3. V. Shantaram: The Man Who Changed Indian Cinema by Madhura Pandit Jasraj, Hay House India, 2015

4. Lata Geet Kosh, Vol I, compiled and edited by Snehasis Chatterjee, Parul Prakashani 2008

5. List of songs & films: Compilation by Jaydeep Chakraborty; Assistance Sanjay Sengupta