Showing posts with label Mukesh. Show all posts
Showing posts with label Mukesh. Show all posts

Sunday, August 2, 2020

ચર્ચાની એરણે : ૧૯૪૫ નાં ગીતો - પુરુષ સૉલો ગીતો : સુવર્ણ કાળ સાથે વધારે સંકળાયેલ પુરુષ ગાયકોનાં સૉલો ગીતો


દર વર્ષની જેમ, આ વર્ષે પણ આપણે ૧૯૪૫ નાં ગીતોને ચર્ચાની એરણે લેવાની શરૂઆત પુરુષ સૉલો ગીતોથી કરીશું.
૧૯૪૫નાં પુરુષ સૉલો ગીતોને આપણે ત્રણ વર્ગમાં વહેંચી કાઢ્યાં છે –
  •          સુવર્ણ કાળ સાથે વધારે સંકળાયેલ પુરુષ ગાયકોનાં સૉલો ગીતો, જેમાં મોહમ્મદ રફી, મુકેશ, મન્ના ડે જેવા, જેને આપણે સામાન્યપણે હિંદી ફિલ્મ સંગીતના '૫૦ અને '૬૦ના દાયકાના સુવર્ણ કાળ સાથે વધારે યાદ કરીએ છીએ તેવા ગાયકોને આવરી લઈશું.
  •          વિન્ટેજ એરા સાથે વધારે સંકળાયેલા પુરુષ ગાયકોનાં સૉલો ગીતો, જેમાં જી એમ દુર્રાની, સુરેન્દ્ર જેવા ગાયકોને આવરી લીધા છે.
  •          કે એક સાયગલનાં સૉલો ગીતો - કે એલ સાયગલ તો વિન્ટેજ એરાના ગાયકો માટે માપદંડ અને સુવર્ણ કાળના ગાયકો માટે આદર્શ રહ્યા છે, એટલે તેમનાં સૉલો ગીતો માટે તો અલગ કક્ષા જ બને.

મેં આ પહેલાંનાં વર્ષોમાં જે ક્રમ રાખ્યો છે તે જ રાખ્યો છે.
સુવર્ણ કાળ સાથે વધારે સંકળાયેલ પુરુષ ગાયકોનાં સૉલો ગીતો
મોહમ્મદ રફી
મોહમ્મદ રફીએ ફિલ્મ જગતમાં પહેલ વહેલો પગ મુક્યો વર્ષ ૧૯૪૪માં એક સમુહ ગીતથી. તે પછી તરત જ એમના ભાગે પુરુષ પુરુષ યુગલ ગીત આવ્યું, જે ફિલ્મ રજૂ થઈ ૧૯૪૫માં. આમ, સૉલો ગીતની દૃષ્ટિએ, ૧૯૪૫નું વર્ષ મોહમ્મદ રફી માટે સાવ જ નવીસવી શરૂઆતનું વર્ષ છે.
અયે દિલ-એ-નાકામ તમન્ના, અબ જીને કી તમન્ના છોડ દે - હમારા સંસાર – સંગીતકાર: પંડિત ગોવિંદ રામ – ગીતકાર: રમેશ ગુપ્તા
[આ ગીત મોહમ્મદ રફી સર્વ પ્રથમ સૉલો ગીત ગણાય છે.]

પ્યાર કરના પડેગા હી એક દિન - શરબતી આંખેં – સંગીતકાર: ફિરોઝ નિઝામી – ગીતકાર: પંગિત ઈન્દ્ર

બહુત મુખ્તસર હૈ હમારી કહાની - શરબતી આંખેં – સંગીતકાર: ફિરોઝ નિઝામી – ગીતકાર: તન્વીર નક઼્વી

અબ ન બીન બજા સ્નેહી… -  શરબતી આંખેં – સંગીતકાર: ફિરોઝ નિઝામી  – ગીતકાર: પંડિત ઈન્દ્ર 

હાયે રે દુનિયા, જૂઠોં કા દરબાર – ઝીનત = સંગીતકાર: મીર સાહબ

મુકેશ
મુકેશનું સર્વ પ્રથમ હિંદી ફિલ્મ સૉલો ગીત દિલ હી બુઝા હુઆ હો તો (નિર્દોષ, ૧૯૪૧; સંગીતકાર અશોક ઘોષ- ગીતકાર એમ નીલકંઠ) હતું જે તેમણે જ પર્દા પર ગાયું હતું. આમ તેમનું પહેલું પાર્શ્વ ગીત ૧૯૪૫નાં વર્ષમાં આવ્યું .
માના કે તુમ હસીં હો અહલ-એ-શબાહ હો - મૂર્તિ - ગીતકાર બુલો સી રાની - ગીતકાર પંડિત ઈન્દ્ર

હસીનો કો હસીનો સે મોહબ્બત હો હી જાતી હૈ - મૂર્તિ - ગીતકાર બુલો સી રાની - ગીતકાર પંડિત ઈન્દ્ર

દિલ જલતા હૈ તો જલને દે - પહલી નજ઼ર - સંગીતકાર અનિલ બિશ્વાસ - ગીતકાર ડૉ. સહદર 'આહ'
[મુકેશનું પહેલું વહેલું પાર્શ્વ ગીત ગણાય છે.]

તય કર કે બડી દૂર સે પૂરપેચ ડગરિયા - પહલી નજ઼ર - સંગીતકાર અનિલ બિશ્વાસ - ગીતકાર ડૉ. સહદર 'આહ'

મન્ના ડે
મન્ના ડેનું સૌ પહેલું હિદી ફિલ્મ ગીત 'તમન્ના' (૧૯૪૨)નું યુગલ ગીત જાગો આયી ઉષા પંછી બોલે (સહ ગાયિકા સુરૈયા; સંગીતકાર: નૌશાદ) હતું.
એક ચકોરી દેવ સે અપને = વિક્રમાદિત્ય - સંગીતકાર શંકર રાવ વ્યાસ - ગીતકાર રમેશ ગુપ્તા

હેમંત કુમાર

એ જમાનામાં રેકોર્ડ પર ગાયકનું નામ લખવાની નિશ્ચિત પ્રથા ન હોવાને કારણે હેમંત કુમારનું પહેલું હિંદી ફિલ્મ ગીત તરીકે સર્વસામાન્ય અભિપ્રાય અનુસાર  ગીત 'આંખો કી ઓટ જો રહતા હૈ '(મિનાક્ષી ,૧૯૪૨ - સંગીતકાર પંકજ મલ્લિક) તરીકે સ્વીકૃત થવા લાગ્યું ત્યાં સુધી આરામ સે જો રાતેં કાટે વો આશા બનાના ક્યા જાને ( ઈરાદા, ૧૯૪૪ - સંગીતકાર: પંડિત અમરનાથ – ગીતકાર: અઝિઝ કશ્મીરી) તેમનૂં પહેલ વહેલું હિંદી ફિલ્મ ગીત મનાતું રહ્યું. હેમંત કુમારનું પહેલું ગૈર ફિલ્મી ગીત - કિતના દુઃખ ભુલાયા મૈને  (૧૯૪૪ , સંગીતકાર: કમલ દાસગુપ્તા – ગીતકાર: ફૈયાઝ હાશમી) ગણાય છે  .  

લગા તુ ઉસ સે લૌ તુ મદદગાર હૈ - બનફૂલ - સંગીતકાર બીરેન મિત્ર - ગીતકાર નરેન્દ્રનાથ તુલી

તલત મહમૂદ

૧૯૪૯માં મુંબઈ આવ્યા પહેલાં પણ તલત મહમૂદ ફિલ્મ જગત સાથે કલકત્તા દ્વારા સંલાયેલા રહ્યા હતા. તેમણે પોતે અભિનિત કરેલી પહેલી ફિલ્મ 'રાજ લક્ષ્મી' પણ કલકત્તામાં જ નિર્માણ પામી શશે. તેમનું સૌ પહેલું રેકોર્ડ થયેલ ગીત સબ દિન એક સમાન નહીં થા (૧૯૪૧) ગૈર ફિલ્મ ગીત હતું.

જાગો મુસાફિર જાગો - રાજલક્ષ્મી – સંગીતકાર: રોબીન ચટર્જી / ધીરેન મિત્રા – ગીતકાર: સુરેશ ચૌધરી



આમ સાવ નવા કહી શકાય એવા ગાયકો પાસેથી ૧૨ ગીત મળવાં પણ નાની સુની વાત તો ન જ કહી શકાય !

આવતા અંકમાં આપણે ૧૯૪૫નાં વિન્ટેજ એરાના પુરુષ ગાયકોનાં સૉલો ગીતો સાંભળીશું.

Thursday, October 10, 2019

ચર્ચાની એરણે - ૧૯૪૬નાં ગીતો - યુગલ ગીતો - સ્ત્રી- પુરુષ યુગલ ગીતો [૨]

૧૯૪૬નાં સ્ત્રી-પુરુષ યુગલ ગીતોની ચર્ચાની એરણે આપણે પહેલા મણકામાં મોહમ્મ્દ રફી અને જી એમ દુર્રાનીનાં સ્ત્રી-પુરુષ યુગલ ગીતો સાંભાળ્યાં.

મુકેશનાં સ્ત્રી ગાયકો સાથેનાં યુગલ ગીતો
૧૯૪૬નાં આ સ્ત્રી_પુરુષ યુગલ ગીતોમાં મુકેશ તેમની વિન્ટેજ એરાવાળી સાયગલની અસરના પ્રભાવ હેઠળની અને આપણે જેનાથી વધારે પરિચિત છીએ તેવી સુવર્ણ યુગની તેમની ગાયન શૈલીના બન્ને રંગમાં સાંભળવા મળે છે.
મુકેશ, શમ્શાદ બેગમ - ક્યા જાદુ હૈ તેરે પાસ પિયા, સુરત દેખી દિલ હાર દિયા - ચેહરા - સંગીતકાર એમ એ મુખ્તાર - ગીતકાર ઈશ્વર ચંદ્ર કપૂર

મુકેશ, બીનાપાની મુખર્જી - મૈં નાગન હું, બડી ઝહરીલી, બડી કટીલી - દરબાન - સંગીતકાર ગુલશન સુફી - ગીતકાર તનવીર નક઼્વી

મુકેશ, સુશીલા રાની - લાગત નઝર તોરી છલીયા, મોરે ગોરે બદન કો - ગ્વાલન - સંગીતકાર હંસરાજ બહલ - ગીતકાર પંડિત ઈન્દ્ર

મુકેશ, હમીદા બાનુ - જા પરવાને જા કહીં શમા જલ રહી હૈ - રાજપૂતાની - સંગીતકાર બુલો સી રાની - ગીતકાર  પંડીત ઈન્દ્ર

ચિતળકરનાં સ્ત્રી-પુરુષ યુગલ ગીતો
ચિતળકર સામાન્યતઃ પોતે સંગીતબધ્ધ કરેલાં ગીતો જ ગાતા હોય છે. આ વર્ષે તેમના કંઠે એસ ડી બર્મને સંગીતબધ્ધ કરેલ એક રચના પણ સાંભળવા મળી રહી છે.
ચિતળકર, મીના કપૂર - એક નઈ કલી, સસુરાલ ચલી,દુબલી સી દુલ્હન - આઠ દિન – સંગીતકાર: એસ ડી બર્મન - ગીતકાર: જી એસ નેપાલી

ચિતળકર, બીનાપાની મુખર્જી - કભી યાદ કરકે, ગલી પાર કર કે, ચલી આના હમારે અંગના - સફર - સંગીતકાર સી રામચંદ્ર – ગીતકાર: જી એસ નેપાલી

ચિતળકર, બીનાપાની મુખર્જી - નઝર બચાના બાબુજી નઝર બચાના - સફર - સંગીતકાર સી રામચંદ્ર – ગીતકાર: જી એસ નેપાલી 

ચિતળકર, બીનાપાની મુખર્જી - છોટી સેઠાનીજી તેરે ફિરાક઼ મેં હમ તો હો ગયે  બદનામ - સફર - સંગીતકાર સી રામચંદ્ર – ગીતકાર: જી એસ નેપાલી

અશોક કુમારનાં સ્ત્રી-પુરુષ યુગલ ગીતો
અહીં બન્ને યુગલ ગીતોમાં અશોક કુમારના ફાળે ધુનનો ખાસો અઘરો હિસ્સો આવ્યો છે એમ કહી શકાય, જોકે તેમણે તેમને ન્યાય કરવામાં જરા પણ ક્ચાશ નથી દાખવી તેની નોંધ પણ લેવી જ જોઈએ.
અશોક કુમાર, પારો દેવી - જગમગ હૈ આસમાન, ડગમગ હૈ મેરે પ્રાણ , ડોલ રહી હૈ નૈયા મેરી - શિકારી - સંગીતકાર એસ ડી બર્મન

અશોક કુમાર, અમીરબાઈ કર્ણાટકી - હર દિન હૈ નયા, હર રાત નિરાલી હૈ - શિકારી - સંગીતકાર એસ ડી બર્મન

સુરેન્દ્રનાં સ્ત્રી-પુરુષ યુગલ ગીતો
સુરેન્દ્રના બે અલગ અલગ યુગલ ગીતોમાં એકમાં તેમનો સાથે ખુબ પ્રતિષ્ઠિત થઈ ચૂકેલ અને બીજામાં પ્રમાણમાં નવોદિત કહી શકાય તેવાં ગાયિકાઓ છે. બન્ને યુગલ ગીત પર્દા પર પણ એ ગીતનાં ગાયકોએ જ અદા કર્યાં છે.
સુરેન્દ્ર, નૂર જહાં - આવાઝ દે કહાં હૈ, દુનિયા મેરી જવાં હૈ - અનમોલ ઘડી - સંગીતકાર નૌશાદ અલી - ગીતકાર તનવીર નક઼્વી

સુરેન્દ્ર, સુરૈયા - તેરી નઝરમેં મૈં રહું, મેરી નઝર મેં તૂ - ૧૮૫૭ - સંગીતકાર સજ્જાદ હુસૈન - ગીતકાર શેવાન રિઝ્વી 

હવે પછી ૧૯૪૬નાં સ્ત્રી-પુરુષ યુગલ ગીતોની ચર્ચાની એરણે આપણે અન્ય ગાયકોનાં સ્ત્રી-પુરુષ યુગલ ગીતોનો પહેલો ભાગ સાંભળીશું

Thursday, May 16, 2019

ચર્ચાની એરણે : ૧૯૪૬નાં ગીતો - પુરુષ સૉલો ગીતો – સુવર્ણ કાળ સાથે વધારે સંકળાયેલ પુરુષ ગાયકોનાં સૉલો ગીતો


દર વર્ષની જેમ, આ વર્ષે પણ આપણે ૧૯૪૬નાં ગીતોને ચર્ચાની એરણે લેવાની શરૂઆત પુરુષ સૉલો ગીતોથી કરીશું.
૧૯૪૬નાં પુરુષ સૉલો ગીતોને આપણે ત્રણ વર્ગમાં વહેંચી કાઢ્યાં છે –
  •         સુવર્ણ કાળ સાથે વધારે સંકળાયેલ પુરુષ ગાયકોનાં સૉલો ગીતો, જેમાં મોહમ્મદ રફી, મુકેશ, મન્ના ડે જેવા, જેને આપણે સામાન્યપણે હિંદી ફિલ્મ સંગીતના '૫૦ અને '૬૦ના દાયકાના સુવર્ણ કાળ સાથે વધારે યાદ કરીએ છીએ તેવા ગાયકોને આવરી લઈશું. આ વર્ષે આ ગાયકો હજૂ ઉભરતા ગાયકો કહી શકાય.
  •         વિન્ટેજ એરા સાથે વધારે સંકળાયેલા પુરુષ ગાયકોનાં સૉલો ગીતો, જેમાં જી એમ દુર્રાની, સુરેન્દ્ર જેવા ગાયકોને આવરી લીધા છે.
  •         કે એક સાયગલનાં સૉલો ગીતો - કે એલ સાયગલ તો વિન્ટેજ એરાના ગાયકો માટે માપદંડ અને સુવર્ણ કાળના ગાયકો માટે આદર્શ રહ્યા છે, એટલે તેમનાં સૉલો ગીતો માટે તો અલગ કક્ષા જ બને.

મેં આ પહેલાંનાં વર્ષોમાં જે ક્રમ રાખ્યો છે તે જ રાખ્યો છે. આ વર્ષે પણ જ્યાં શકય થશે ત્યાં આપણે ગાયકોનાં સૉલો ગીતોને લોકપ્રિય થયેલાં ગીતો અને બહુ જાણીતાં ન થયેલાં ગીતો એમ બે ભાગમાં વહેંચીશું.
સુવર્ણ કાળ સાથે વધારે સંકળાયેલ પુરુષ ગાયકોનાં સૉલો ગીતો
મોહમ્મદ રફીનાં સૉલો ગીતો
એક ઉભરતા ગાયક તરીકે મોહમ્મદ રફીનાં સૉલો ગીતોની ૧૯૪૬નાં વર્ષ પુરતી સંખ્યા સાવ નગણ્ય નથી..
લોકપ્રિય થયેલાં ગીતો
જે ગીતો અહીં 'લોકપ્રિય થયેલાં ગીતો' તરીકે મૂકી શકાયાં છે તે ગીતોના સંગીતકારો  પછીના '૫૦ અને '૬૦ના દાયકામાં પણ ગણમાન્ય સંગીતકાર તરીકે હાજરી નોંધાવતા રહ્યા. કદાચ તેથી તેમણે રચેલાં ૧૯૪૬નાં મોહમ્મદ રફીનાં ગીતો મારા જેવા '૬૦ના દાયકાના હિંદી ફિલ્મના શ્રોતાએ વધારે સાંભળ્યા હોઈ શકે.
તેરા ખિલોના ટૂટા બાલ તેરા ખિલોના ટૂટા - અનમોલ ઘડી -  સંગીતકાર: નૌશાદ – ગીતકાર: તનવીર નક઼્વી

અબ વો હમારે હો ગયે ઈક઼રાર કરેં યા ન કરેં - સફર – સંગીતકાર: સી રામચંદ્ર – ગીતકાર: જી એસ નેપાલી 

કહ કે ન આયે તુમ અબ છુપને લગે તારે - સફર – સંગીતકાર: સી રામચંદ્ર – ગીતકાર: જી એસ નેપાલી

બહુ જાણીતાં ન થયેલાં ગીતો
'મોહમ્મદ રફી સાથે સંગીતકારનું પહેલવહેલું સૉલો ગીત' શ્રેણીના પહેલ વહેલા અંકમાં ૧૯૪૪-૧૯૪૬ના ગીતો સાંભળતી વખતે આ ગીતો સાંભળ્યાં છે એટલે સાવ અજાણ્યાં પણ નથી, પરંતુ એ પછીથી ફરીથી આજે જ સાંભળ્યાં છે એટલે બહુ જાણીતાં પણ કહી શકાય તેમ નથી.
તોડૉ તોડો તોડો દિલ કે તીર ટૂટૅં તો સંગીત લૂટેં - અમર રાજ – સંગીતકાર: ફિરોઝ નિઝામી – ગીતકાર:  ઈશ્વર ચંદ્ર કપૂર

પ્રાણ ત્યાગ કર તૂને દિવાની, જગમેં બના દી અમર - અમર રાજ - - સંગીતકાર: ફિરોઝ નિઝામી – ગીતકાર:  ઈશ્વર ચંદ્ર કપૂર

રહે તો કૈસે રહે દિલ પે ઈખિયાર મુઝે - રૂમ નં ૯ – સંગીતકાર: રશીદ અત્રે – ગીતકાર: નક્શાબ જારચવી

દાતા જી તેરા ભેદ ન પાયા - સોના ચાંદી – સંગીતકાર: તુફૈલ ફારૂક઼ી – ગીતકાર: શમીમ

મુકેશનાં સૉલો ગીતો
મુકેશનાં બે સૉલો ગીત જ ૧૯૪૬નાં વર્ષમાં જોવા મળે છે. બન્ને ગીત મારા માટે નવાં છે. મુકેશનો સ્વર, સ્વાભાવિકપણે, હજૂ ઓછો "ધડાયેલો"  જરૂર લાગે છે, પણ કે એલ સાયગલની અસર વિનાનો, આપણે '૫૦ અને '૬૦ના દાયકામાં સાંભળતાં આવ્યાં છીએ તેઓ 'આગવો' પણ લાગે છે.
કિયો ના પ્યાર, ન હિમત હાર, કભી ઈન્કાર કભી ઈક઼રાર - રાજપુતાની – સંગીતકાર: બુલો સી રાની – ગીતકાર: પંડિત ઈન્દ્ર

ઓ...પ્રાણી ક્યા સોચે ક્યા હો ગયા - ચેહરા – સંગીતકાર: એમ એ મુખ્તર – ગીતકાર: ઈશ્વર ચંદ્ર કપૂર 

મન્ના ડેનાં સૉલો ગીતો
૧૯૪૬માં મન્ના ડેનાં ગીતોની સંખ્યા ઠીક ઠીક સન્માનજનક કહી શકાય તેવી છે, પરંતુ ગીતોનો પ્રકાર બિક્ષુક ગીત, બેક્ગ્રાઉન્ડ ગીત, શસ્ત્રીય રાગ પર આધારિત ગીત જેવા 'વિશેષ' પ્રકારનાં ગીતોને પાટે ચડી ગઈ છે. મન્નાડેની કારકીર્દી આગળ જતાં પણ આ પાટાની રેખા ઉતરીને, તેમના સ્વરની સર્વતોમુખીતાને ન્યાય આપી શકે તેવી  જનસામાન્યના - હીરોને લાયક - ગાયકની વાણિજ્યિક કક્ષાએ તેજ ગતિએ ન જ દોડી શકી.આપણે એટલો જ સંતોષ લેવો રહ્યો કે તેઓ તેમના હકદાર સન્માન અને પ્રેઅમ હંમેશાં મેળવતા રહ્યા અને તેમના આપણા જેવા 'વિશેષ' ચાહક વર્ગ માટે 'બહુ ખાસ' બની રહ્યા.
અલ્લાહ ખતા ક્યા હૈ ગરીબોંકી બતા દે - દિલ - ગાયક તરીકે 'પી. ડે'નું નામ - સંગીતકાર: જ઼ફર ખુર્શીદ

 

દિલ ચુરાને કે લિયે કોઈ આ રહ હૈ - દૂર ચલેં - ગાયક તરીકે 'પી. ડે'નું નામ - સંગીતકાર: કે સી ડે

નયનોંકે બદ્લ બરસ રહે, રામ તુમ્હારે દર્સ કો તરસ રહે - ઈન્સાફ - સંગીતકાર: એચ પી દાસ - ગીતકાર: ડી એન મધોક

યે જગત જૈ મતલબ કા ડેરા ક્યોં કહેતા હૈ મેરા મેરા  રૂપા - સંગીતકાર: ગોવિંદ રામ

રામ નામ સે સબ કે મન કે હો જાતા હૈ સુધ્ધ વિચાર - વાલ્મિકી - સંગીતકાર:  શંકર રાવ વ્યાસ - ગીતકાર: મહેશ ગુપ્તા એમ એ


આ ગીતની સૉફ્ટ લિંક નથી મળી શકી
  • ઓ ધરતી ક્યો રૂઠ ગઈ માં ધરતી - ધરતી - સંગીતકાર બુલો સી રાની - ગીતકાર પંડિત ઈન્દ્ર
  • ગાંવ સે ચલ દું ઓ ભારત કે સંવારિયા – શ્રવણ કુમાર - સંગીતકાર બુલો સી રાની -ગીતકાર વલી સાહબ
અન્ય ગાયકો
ઉમ્મીદ ભરા પંછી ક્યા કહ રહા હૈ સજની - આઠ દિન - ગાયક અને સંગીતકાર: એસ ડી બર્મન – ગીતકાર: જી એસ નેપાલી



હવે પછીના અંકમાં વિન્ટેજ એરા સાથે વધારે સંકળાયેલા જી એમ દુર્રાની અને અશોક કુમારનાં સૉલો ગીતો ચર્ચાની એરણે સાંભળીશું.

Thursday, September 27, 2018

ચર્ચાની એરણે : ૧૯૪૭નાં ગીતો :: સ્ત્રી-પુરુષ યુગલ ગીતો - મુકેશનાં યુગલ ગીતો


યુગલ ગીતો
આપણી ચર્ચાને એરણે હવે Best songs of 1947: And the winners are? ના ત્રીજાં પાસાં - યુગલ ગીતો-ને સાંભળીશું. 'ચર્ચાને એરણે' પ્રસ્થાપિત કરેલ આપણી પધ્ધતિ અનુસાર આપણે, ૧૯૪૭નાં જાણીતાં અને ઓછાં જાણીતાં ગીતોની સફર માં યુગલ ગીતોની ચર્ચા સ્ત્રી-પુરુષ યુગલ ગીતો, પુરુષ-પુરુષ યુગલ ગીતો અને સ્ત્રી- સ્ત્રી યુગલ ગીતો એમ ત્રણ ભાગમાં કરીશું.
સ્ત્રી-પુરુષ યુગલ ગીતો
યુગલ ગીતોમાં સ્ત્રી-પુરુષ યુગલ ગીતોનું સ્થાન લગભગ સ્ત્રી કે પુરુષ સૉલો ગીતો જ રહ્યું છે. હિંદી ફિલ્મ સંગીતના ઈતિહાસમાં મહદ અંશે સીમાચિન ગીતો રૂપે સામાન્યતઃ (સ્ત્રી કે પુરુષ) સૉલો ગીતોને સ્થાન જ મળતું રહ્યું છે. સંખ્યાની દૃષ્ટિએ યુગલ ગીતો એ સીમાચિહ્ન ગીતોની યાદીમાં ભલે ઓછાં રહ્યાં હશે, પણ સ્થાનની દૃષ્ટિએ તેમની ગણના સન્માનીય તો જરૂર જ રહી છે.
૧૯૪૭નાં વર્ષનાં ગીતોની કાચી યાદી કરતાં કરતાં મુકેશનાં, અને ઘણે અંશે, મોહમ્મદ રફીનાં યુગલ ગીતો તેમની સંખ્યાને કારણે તરત જ અલગ અરી આવ્યાં, આ યુગલ ગીતોની એક બીજી મારા માટે નોંધપાત્ર બાબત એ હતી કે, બીજાં સ્ત્રી-પુરુષ યુગલ ગીતોની સરખામણીમાં, આ ગીતો મેં બહુ સાંભળ્યાં હતાં
મુકેશનાં સ્ત્રી ગાયકો સાથેનાં યુગલ ગીતો
૧૯૪૭ નાં વર્ષમાં મૂકેશનાં સ્ત્રી ગાયિકાઓ સાથેનાં ગીતોની સંખ્યાનો દબદબો રહ્યો છે. આવો જ દબદબો આ ગીતોનાં સંગીતકારો અને સહગાયિકાઓનાં વૈવિધ્યમાં પણ, એટલો જ, નોંધપાત્ર કક્ષાએ જણાઈ આવે છે. આને કારણે મુકેશના સ્વરની મૂળભુત ખુબીઓની પિછાન પણ થતી જાય છે.
હવે પછી આપણે ૧૯૪નાં મોહમ્મદ રફીનાં અને જી એમ દુર્રાનીનાં સ્ત્રી ગાયિકાઓ સાથેનાં યુગલ ગીતોને ચર્ચાને એરણે સાંભળીશું.
મુકેશ, હમીદા બાનો - દૂર કહીં દૂર કહીં ઈસ જગ સે દુનિયા હમ તુમ નઈ બસાયેંગે - બુત તરાશ – સંગીતકાર: ગુલામ હૈદર – ગીતકાર: અમીન ગિલાની 

મુકેશ, શ્મશાદ બેગમ - મોતી ચુગને ગયી રે હંસી માન સરોવર તીર - છીને લી અઝાદી – સંગીતકાર: હંસરાજ બહલ – ગીતકાર: પંડિત ઈન્દ્ર

મુકેશ સુરૈયા - જબ બાદલ ઘીર ઘીર આએંગે કહો જી કીત જાએંગે - ડાક બંગલા – સંગીતકાર: નરેશ ભટ્ટાચાર્ય – ગીતકાર:  ડી એન મધોક

મુકેશ, રાજકુમારી - હમારે સૈયા દારૂ પી કર આયે આકે હમેં બુલાયે - દો દિલ – સંગીતકાર: ગોવિંદ રામ – ગીતકાર: ડી એન મધોક 

મુકેશ, સુરૈયા - માટી કા બુત ભા ગયા, દિલ હી તો હૈ આ ગયા - દો દિલ – સંગીતકાર: ગોવિંદ રામ – ગીતકાર: ડી એન મધોક

મુકેશ, સુરૈયા - કાગઝ કી નાવ મેરી,ઔર દૂર કિનારા હૈ  - દો દિલ – સંગીતકાર: ગોવિંદ રામ – ગીતકાર: ડી એન મધોક 

મુકેશ, હમીદા બાનો - દેખ હમેં મુસ્કરાયે ક્યોં બાલમવા સજનવા - દુનિયા એક સરાઈ – સંગીતકાર: હંસરાજ બહલ – ગીતકાર: કેદાર શર્મા

મુકેશ, ગીતા રોય - વતનકી મિટ્ટી હાથમેં લે કર, માથે તિલક લગા લે - ગાંવ – સંગીતકાર: ખેમચંદ પ્રકાશ - ગીતકાર ડી એન મધોક

મુકેશ, જોહરાબાઈ - પથ્થર સે તુમ દુધ બહાઓ, આગ સે ફૂલ ખિલાઓ - નીલ કમલ – સંગીતકાર: બી વાસુદેવ – ગીતકાર: કેદાર શર્મા

મુકેશ, જોહરાબાઈ - પ્યાર સે હમકો કલેજે સે જો તુમ ન લગાઓ તો કૌન લગાએ - નીલ કમલ - સંગીતકાર બી વાસુદેવ - ગીતકાર કેદાર શર્મા  

મુકેશ, હમીદા બાનો  - સોચતા ક્યા હૈ સુદર્શન ચલાનેવાલે - નીલ કમલ – સંગીતકાર: બી વાસુદેવ – ગીતકાર: કેદાર શર્મા  

મુકેશ, હમીદા બાનો  - જીને કી સુરત હો ગઈ ઔર તેરી બદૌલત હો ગઈ - તોહફા- સંગીતકાર: એમ એ રૌફ – ગીતકાર: નઝીર હૈદરાબાદી 

મુકેશ, હમીદા બાનો  - મોહબ્બત કર ...જવાની હૈ જવાની હૈ - તોહફા – સંગીતકાર: એમ એ રૌફ – ગીતકાર: નઝીર હૈદરાબાદી

હવે પછીના અંકમાં આપણે મોહમ્મદ રફીનાં અને જી એમ દુર્રાનીનાં યુગલ ગીતો ચર્ચાની એરણે સાંભળીશું.