Wednesday, July 23, 2014

ગુણવત્તા સંચાલન વિષેના લેખ અને બ્લૉગ્સનો બ્લૉગોત્સવ - જુલાઇ, ૨૦૧૪


ગુણવત્તા સંચાલન વિષેના લેખ અને બ્લૉગ્સના બ્લૉગોત્સવનાં જુલાઇ, ૨૦૧૪ સંસ્કરણમાં આપનું હાર્દિક સ્વાગત છે.

હાલમાં આપણે વિગતે ચર્ચા કરવા માટે આપણે બિન સંવાદિતા / બિન અનુપાલનનો વિષય પસંદ કરેલ છે. માર્ચ ૨૦૧૪નાં સંસ્કરણમાં આપણે “બિન સંવાદિતા” વિષે, એપ્રિલ ૨૦૧૪ના અંકમાં “બિનઅનુપાલન વિષે મે ૨૦૧૪ના અંકમાં "સવાદિતા'વિષે અને જૂન ૨૦૧૪ ના અંકમાં 'અનુપાલન'ની મૂળભૂત સ્તરે વાત કરી હતી.

આજનાં જુલાઇ ૨૦૧૪નાં આ સંસ્કરણમાં, આપણે આ બધાંના ગુણવત્તા સંચાલનના સંદર્ભ વિષે વાત કરીશું..

શરૂઆત કરીએ કેટલીક વ્યાખ્યાઓથી -
  • એનસાયક્લોપિડીયા ઑફ મૅનેજમૅન્ટ : બિન-સંવાદિતા \ Non-conformity
જરૂરીયાતો પૂરી ન કરાઇ હોય તે સ્થિતિને બિન-સંવાદિતા કહેવાય (3.1.2, ISO 9000:2005). બિન-સંવાદિતા ગૂણવત્તાની ઓછપ નથી બતાવતી. તેને કોઇ માનક, કે દસ્તાવેજીકરણ, કે ગુણવત્તા, કે નિયમનો, કે શરતો, કે કરાર, કે ગ્રાહક કે હિતધારકની જરૂરિયાતો પૂરી ન કરવા સાથે સંબંધ છે. કોઈ પણ બિનસંવાદિતાની સ્થિતિની સાથે કામ પાડવા માટે ખરેખર શું જોવા મળ્યું છે અને તે માટેના દાર્શનિક પુરાવા છે કે નહીં તે મહત્ત્વનું છે.
૧ . વ્યાપક અર્થ: એવી કચાશ કે ઊણપ જે કોઇ વસ્તુને પૂર્ણ કે ઇચ્છનીય કે અસરકારક કે સલામત કે યોગ્ય બનવામાં આડે આવે છે, કે પછી તેના પ્રયોજનને સિધ્ધ કરવામાં ગડબડ કરે કે અસફળ કરે છે.

૨ . કાયદાના અર્થમાં: નિયત કે કાયદાકીય જોગવાઇઓના ભૂલ ભરેલ કે અપૂર્ણ પાલનને કારણે થતી કાયદાકીય અપર્યાપ્તતા.

૩ . ઉત્પાદનના સંદર્ભમાં : ઉત્પાદનની નિયત જરૂરિયાતનું બિન-અનુપાલન કે સલામત વપરાશ સહિતની વપરાશકારની અપેક્ષાઓનું બિન-પરિપૂર્ણ થવું.
  • વિકિપિડીયા ગુણવત્તા સંચાલનમાં જણાવે છે કે બિન-સંવાદિતા (જેને ખામી પણ કહેવામાં આવે છે )[ખાસ નોંધ - કૌંસમાં જણાવેલ અર્થઘટન તકનીકી દૃષ્ટિએ સાચું નથી.] એ વિશિષ્ટ ધોરણો કે માનક કે અપેક્ષાઓથી થયેલ વિચલન છે. 
સૉફ્ટવૅર એન્જીનીયરીંગમાં ISO/IEC 9126 "ખામી" અને બિન-સંવાદિતા વચ્ચે ફરક નોંધે છે. "ખામી" અપેક્ષિત ઉપયોગને લગતી જરૂરિયાતની અપૂર્તતા છે, જ્યારે બિન-સંવાદિતા એ કોઇ પણ જરૂરિયાતની અપૂર્તતા છે. આજ રીતનો તફાવત પુષ્ટિકરણ અને ચકાસણીમાં પણ છે.
  • બીઝનેસ ડીરેક્ટરી પણ ખામીનું વિવરણ કરતાં જણાવે છે કે - 
સામાન્યતઃ ખામીઓને આ ચાર રીતે વર્ગીકૃત કરવામાં આવે છે:

વર્ગ -૧: બહુ જ ગંભીર, જેને કારણે સીધે સીધી જ તીવ્ર ઈજા કે વિનાશક નુકસાન થઇ શકે છે;

વર્ગ -૨: ગંભીર, જેને કારણે નોંધપાત્ર ઈજા કે આર્થિક નુકસાન થઇ શકે છે;

વર્ગ - ૩: મુખ્ય , મોટું - સામાન્યતઃ અપેક્ષિત કે વ્યાજબી વપરાશમાં નોંધપાત્ર સમસ્યા સંબંધિત , અને

વર્ગ - ૪: ગૌણ, સામાન્યતઃ અપેક્ષિત કે વ્યાજબી વપરાશમાં ગૌણ સમસ્યાઓ સંબંધિત

આ સિવાય અવ્યક્ત અને સ્પષ્ટ એ રીતે બીજા બે પ્રકારે પણ ખામીઓને વર્ગીકૃત કરી શકાય છે.
બિન-અનુપાલન મંજૂર કરનાર સત્તા (કે કોઈ રૂઢિચુસ્ત પદધારી)અને કામ કરી રહેલ વ્યક્તિ કે સમુદાય વચ્ચે નક્કી થયેલ વ્યવસ્થાથી થયેલ વિચલન છે. ગુણવત્તા સંચાલનના સંદર્ભમાં 'વ્યવસ્થા' સામાન્યતઃ -
  • કામ કે ઉત્પાદનનાં માનક 
ઉદાહરણ: સૉફ્ટવેર પ્રોગ્રામની જરૂરિયાતમાટેનાં વિશિષ્ટ ધોરણ (Software Requirements Specification)નું બંધારણ અને સામગ્રી નિયત SRS દસ્તાવેજ માનકનું અનુપાલન નથી કરી રહેલ.
  • પૂર્વનિર્ધારીત કાર્યપધ્ધતિ 
ઉદાહરણ: પરિયોજના 'ક્ષ' માટેની જરૂરીયાત નક્કી કરવાની પ્રવૃત્તિઓ સંયુક્ત અમલીકરણ રેખાંકન (Joint Application Design ) કાર્યપધ્ધતિ અનુસાર નથી.
  • કામ / ઉત્પાદન માટેનાં વિશિષ્ટ ધોરણો 
ઉદાહરણ : તંત્ર સ્થાપત્ય વિશિષ્ટ ધોરણ (The System Architecture Specification)માં તંત્ર જરૂરિયાતોનાં વિશિષ્ટ ધોરણ (System Requirements Specification)માં જણાવાયા મુજબની ગ્રાહકની બધી જ જરૂરિયાતો આવરી નથી લેવાઇ
  • દસ્તાવેજ થયેલ યોજના 
ઉદાહરણ : પ્રકલ્પ યોજનામાં વર્ણવાયેલ પ્રવૃત્તિઓ નથી કરાઇ રહી.
  • શ્રેષ્ઠ કાર્યપધ્ધતિ માટેનું આંતરરાષ્ટ્રિય માનક 
ઉદાહરણ : 'અબક' કંપનીએ ISO 9001 - Quality Management Systems Requirementsની કલમ ૪.૨.૩ - Control of documents-માં કહ્યા મુજબની ગુણવત્તા તંત્ર સંચાલનનાં દસ્તાવેજીકરણની કાર્યપધ્ધતિ નથી રાખી.
                                                                           - નાં પાલન માટે સહમતિનું સ્વરૂપમાં સ્વીકૃત છે.
બિન-અનુપાલનનું મહત્ત્વ
બિન-અનુપાલન દર્શાવે છે કે સંસ્થાની માન્ય કામગીરી કાર્યપદ્ધતિના કોઇક અંશનું પાલન નથી થઇ રહ્યું.
બિન-અનુપાલન કેમ કરીને ખોળી કાઢવું ?
મોટા ભાગે ગુણવત્તા સંચાલન તંત્રનાં ઑડીટ દરમ્યાન બિન-અનુપાલનની પરિસ્થિતિઓ નજરે ચડી આવતી હોય છે. ઑડીટર તેના બિન-અનુપાલન અહેવાલમાં તેની નજરે ચડેલ બિન-અનુપાલન (પરિસ્થિતિઓ)ની નોંધ રાખે છે. આ અહેવાલ સંચાલન મંડળના પ્રતિનિધિને જરૂરી દુરસ્તાકારક પગલાંઓ [Corrective Actions] લેવા માટે મોકલી આપવામાં આવે છે.
બિન-અનુપાલન ઘટનાક્રમ \ Non-conformance Lifecycle નીચે મુજબના ત્રણ વિષયોને આવરી લે છે:
કોઇ પણ બ્લૉગોસ્તવ પ્રકારના લેખમાં આટલા વિશાળ વ્યાપ ધરાવતા વિષયની ઊંડાઇને પૂરેપૂરો ન્યાય આપવો શકય નથી, પણ હવે પછીનાં સંસ્કરણમાં દુરસ્તાકારક પગલાંઓનાં અવલોકન કરી લીધા પછીનાં દરેક સંસ્કરણમાં બિન-સંવાદિતા કે બિન-અનુપાલન વિષે વધુ જાણકારી આપતા રહે તેવા લેખનો નિયમિત વિભાગ શરૂ કરીશું.

હવે આપણે આપણા નિયમિત વિભાગો તરફ વળીએ -

જૂન ૨૦૧૪નાં Blogger Round Upમાં સંસ્થાગત ઉત્કૃષ્ટતા કાર્યક્રમોનું મૂલ્ય શું છે \ What’s the Value of Organizational Excellence Programs? જેવા બહુ જ ચર્ચાસ્પદ રહેલ વિષયને વિચારણા માટે લેવાયેલ છે. ASQ ના બ્લોગર્સે ઉત્કૃષ્ટતા કાર્યક્રમોને પારિતોષિક મેળવ્યા (કે મેળવવામાં અસફળ રહ્યા) પછી એક કામ પાર પાડવાથી માંડીને સતત સુધારણાના દિશાસૂચક આલેખ સુધીના વિવિધ દૃષ્ટિકોણની નજરે ચર્ચા કરી છે. દરેક પ્રતિભાવમાં એટલો એક સૂર તો જોવા મળે જ છે કે એક વાર સવાલ પેદા થયા પછી જે સફર શરૂ થાય છે તેમાંથી ઉદ્‍ભવતા જુદા જુદા મુદ્દાઓ ગુણવત્તા વ્યાવસાયિકો અને વરિષ્ઠ સંચાલકોની બહુ જ ગંભીર વિચારણા માગી લે છે.

ASQ TVના The Power of Data માં માહિતી-સામગ્રી (Data)નાંબહુ ચર્ચિત બહુ મોટાપાયા પરની માહિતી સામગ્રી (Big Data)નો ગુણવત્તા સુધારમાં ઉપયોગ જેવા વિષયો બાબતોનાં અવલોકન આવરી લેવાયાં છે. પૂરક માહિતી માટે
                                                                     ની પણ મુલાકત લેવી જોઇએ.
મોટાપાયા પરની માહિતી સામગ્રી (Big Data)નાં લેખાં જોખાં \The Pros and Cons of Big Data- બધાંએ બહુપ્રચલિત એવો શબ્દ પ્રયોગ "big data" તો સાંભળ્યો જ હશે. આ શબ્દ પ્રયોગ, પરંપરાગત માહિતી-સામગ્રી પ્રોસેસીંગ સાધનોની ક્ષમતાની પણ બહાર હોય તેવાં બહુ વિશાળ અને જટિલ માહિતી-સામગ્રીના સમુહ માટે વપરાય છે, જેમ કે મોટા પાયા પરની માહિતી-સામગ્રી ક્યારે એકઠી કરવી અને ક્યારે તેનું વિશ્લેષણ કરવું? આંકડાશાસ્ત્રના પ્રાધ્યાપક જ્યૉફ વીન્નિંગ મોટા પાયાપરની માહિતી-સામગ્રીના ઉપયોગ વિષે સાવધાની વર્તવાનું જણાવે છે.
માહિતી-સામગ્રીનાં ખાણકામથી માંડીને ખર્ચ ઘટાડા સુધી શું શું કામ આવે છે \ What's Working: Mining Data to Reduce Costs - માહિતી-સામગ્રી એકઠી કરવા માત્રથી પરિવર્તન નહીં આવે. પણ કંઈ કામ વધારે સારી રીતે કે વધારે કાર્યક્ષમ રીતે કરવા માટે સૂઝ પડે તે માટે માહિતી-સામગ્રીનું વિશ્લેષણ કરવું એ ધ્યેય હોવું જોઇએ. કયાં ઘરોની ચકાસણી કરવી તે નક્કી કરવામાટે નેશનવાઈડ ઇન્સ્યુરન્સએ એ જ કર્યું.
આ મહિનાના ASQ’s Influential Voice છે – ટિમ મૅક્મોહન

ટિમ મૅકમોહન ગુણવત્તા સંચાલક અને લીન અજમાયશી છે. લીન ઉત્પાદન ક્ષેત્રે તેમને દસથી પણ વધારે વર્ષનો ઘનિષ્ઠ અનુભવ છે. હાલમાં ગુણવત્તા સંચાલકની ભૂમિકામાં તેઓ એક હાઈ-ટેક ઉત્પાદકને ત્યાં સતત સુધારણાના અમલીકરણમાં વ્યસ્ત છે. A Lean Journey તેમનો બ્લૉગ છે.

A Lean Journey લીન માટેની સફરના ખરા મુકામની સફરમાં થતા અનુભવો અને શીખને બધાંની સાથે વહેંચે છે. લીન વિચારધારા માટે કંઇ નવું જાણવા અને વિચારવા માટેના અગત્યના સ્ત્રોત તરીકે પણ આ બ્લૉગનું મહત્ત્વ છે. વિવિધ લેખો દ્વારા ઘણા વિશાળ ફલક પરના વિષયોને બ્લૉગમાં આવરી લેવાયેલા જોવા મળે છે. તેમનો “Lean Blogs that I Like" અને “Other Sites I Like” બ્લૉગ-રૉલ પણ વાંચન અને માહિતીનો ખજાનો પુરવાર થઇ રહે છે. જુલાઇ ૨૦૧૪માં હમણાં સુધી મુકાયેલ પૉસ્ટસ પર એક નજર કરીએ:
આ મહિને પણ આપણી પાસે Curious Cat Management Improvement Carnival વિભાગમાં કંઇ જ સામગ્રી નથી. પણ અહીં લીધેલી મુલાકાત પણ કંઇને કંઇ રસપ્રદ તંતુ તો મૂકી જ આપે. આજે આપણે જિરાલ્ડ સ્વારેઝનાં TedX Loyola Marymountના મંચ પરથી અપાયેલ વ્યકત્વ્ય પરના લેખની મુલાકાત લઇશું.

આપણા બ્લૉગોત્સવને વધારે રસપ્રદ, માહિતીપ્રદ અને ઉપયોગી બનાવવા માટે આપનાં સૂચનો, પ્રતિભાવો અને વિવેચનોની અપેક્ષા સાથે....

Saturday, July 12, 2014

એક ગીતનાં અનેક સ્વરૂપ : મણકો – ૧

મણકો – ૧ : વિષય પ્રવેશ
પશ્ચિમના દેશોમાં કોઇ પણ ખ્યાતનામ ગાયકનાં બહુ જ લોકપ્રિય ગીતને બીજાં ગાયકો પોતાની રીતે ગાય અને રેકોર્ડ કરે એ પ્રથા 'કવર વર્ઝન' (cover version) ગીતો તરીકે ઓળખાય છે.  આમ એક ગીત અનેક સ્વરૂપે પ્રચલિત થતું રહે છે.  એવા પણ કેટલાય દાખલાઓ નોંધાયા છે, જ્યાં મૂળ ગીત કરતાં કવર વર્ઝન વધારે લોકપ્રિય થયાં હોય.
આપણે ત્યાં ૧૯૪૦ - ૧૯૫૦ના દાયકામાં અનેક જાણીતાં ગાયક ગાયીકાઓ દ્વારા જાણીતાં ગીતોનાં 'કવર વર્ઝન'ની રેકર્ડ્સ બહાર પડતી.
આનું એક કારણ હતું જુદી જુદી રેકર્ડ કંપનીઓના જુદા જુદા કલાકારો સાથેના કરાર.
જેમ કે, પંકજ મલ્લિક અને કે સી ડે ના અનુક્રમે કોલંબીયા અને એચ એમ વી સાથેના કરારનુ પઅલન થાય એટલા સારુ  'ધરતી માતા' (૧૯૩૮)નાં પંકજ મલ્લિક, ઉમા શશી અને કે એલ સાયગલે ગાયેલ "દુનિયા રંગરંગીલી" ગીતને


ફિલ્મમાં કે સી ડે, ઉમા શશી અને કે એલ સાયગલનાં અવાજમાં ફિલ્માવાયું હતું.


તો વળી એક ગાયકે ગાયેલાં ગીતને બીજા એવા જ સિદ્ધ ગાયક પાસે પણ રેકોર્ડિંગ કંપનીઓ ગીતો ગવડાવતી..ફિલ્મ 'ભાભી' (૧૯૫૭ )નું મોહમ્મદ રફીએ ગાયેલ ગીત ચલ ઊડ જા રે પંછી


અને તે સમયના એટલા જ સક્ષમ ગાયક તલત મહમૂદે ગાયેલ તેનું આ પ્રકારનું 'કવર વર્ઝન છે -


'એચ એમ વી'એ આ ગીતની બકાયદા રેકર્ડ - Version Recording FT 21027 Twin / Black Label 78 RPM - પણ બહાર પડેલી. શ્રી હરમંદિર સિંહ 'હમરાઝ'ના "હિદી ફિલ્મ ગીત કોશ'ના દરેક ભાગના અંતમાં આવાં કવર વર્ઝનને વિગતે નોંધવામાં આવેલ છે. ડાઉન મેમરી લેન નાં Version Songs  પૃષ્ઠ પર પણ આવાં ગીતોની યાદી જોઇ શકાય છે.

કોઇ નવા કલાકારની કારકીર્દીના શરૂઆતના સમયમાં તેને પ્રસ્થાપિત કરવા માટે આ માધ્યમનો ઉપયોગ કરાતો. વર્તમાન સમયના ગાયક સોનુ નિગમે પણ તેમની કારકીર્દીના શરૂઆતના સમયમાં ટી-સીરીઝના નેજા હેઠળ મોહમ્મદ રફીનાં 'કવર' ગીતો ગાયાં હતા. એવાં જ 'કવર ગીત તરીકે તેમણે ગાયેલ 'ચલ ઊડ જા રે પંછી' પણ સાંભળીએ.
કોઇ ગીત કે ગાયકને અંજલિ સ્વરૂપે ખાસ કરીને 'કવર' ગીત રેકોર્ડ કરવામાં આવતાં. આપણે ત્યાં આ પ્રકારનાં ગીતોનાં રેકોર્ડીંગ્સને વાણિજ્યિક સફળતાના માપદંડથી મિશ્ર આવકાર મળ્યો છે. ઉદાહરણ સ્વરૂપે આપણે 'કિસ્મત' (૧૯૪૩)નાં અનિલ બિશ્વાસે સ્વરબદ્ધ કરેલ પારૂલ ઘોષનાં ગીત 'પપીહા રે પપીહા રે મેરે પિયા સે કહિયો જા'


ને લતા મંગેશકરે શ્રધ્ધાંજલિ સ્વરૂપે ગાયેલ વર્ઝન


સાંભળીએ.
કોઇ એક બહુ જ લોકપ્રિય ગાયક કે ગીતને અંજલિ  આપવા માટે ઘણા ખ્યાતનામ કલાકારો એ ગીતને પોતાના લાઇવ કન્સર્ટમાં પોતાના અંદાજમાં રજૂ કરતાં હોય છે. જેમ કે, મન્ના ડેના સૂરમાં ગવાયેલ ફિલ્મ 'વક્ત' (૧૯૬૫)નું ગીત 'અય મેરી ઝોહરા ઝબીં'


અને એક બહુ જ ખ્યાતનામ અફઘાન ગાયક ઉસ્તાદ સાદેક ફીતરત નશનાશે ગાયેલ અંજલિ સ્વરુપ તેની આ રજૂઆત.


ઇન્ટરનેટના આજના યુગમાં સંગીતનાં અનેક ચાહકોએ આવાં કેટલાંય અમૂલ્ય ગીતો અને તેનાં વર્ઝન ગીતોને  આપણી સમક્ષ લાવીને મૂકી આપ્યાં છે. એ બધાં જ ચાહકોનાં યોગદાનને પરિણામે આ અક્લ્પ્ય વારસાને એક નવો જન્મ મળ્યો છે.

આપણાં ફિલ્મ સંગીતમાં એક ગીતને વિવિધ સ્વરૂપે મૂકવા માટેની અનેકવિધ શક્યતાઓનો ભરપૂર ઉપયોગ આપણા સંગીતકારોએ કરેલ છે. આપણે આ લેખમાળામાં  આવા અલગ અલગ પ્રયોગોને સાંભળીશું અને માણીશું.

-          વેબ ગુર્જરી પર પ્રકાશીત થયા તારીખ : ૧૨ જૂલાઇ, ૨૦૧૪

Monday, June 30, 2014

હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના સુવર્ણ યુગથી સંકળાયેલાં બ્લૉગવિશ્વનો બ્લૉગૉત્સવ - ૬/૨૦૧૪



હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના સુવર્ણ યુગથી સંકળાયેલાં બ્લૉગવિશ્વ - '૬ /૨૦૧૪ 'બ્લૉગૉત્સવ સંસ્કરણમાં આપનું સ્વાગત છે.
આ મહિને આપણે આપણા નિયમિત ગણાય તેવા બ્લૉગ્સની સાથે સાથે કેટલાક અન્ય બ્લૉગ્સના જૂના, પણ રસપ્રદ ને માહિતીપ્રદ લેખોની મુલાકાત પણ લઇશું.

Suraiya’s songs by SD Burman


સચીન દેવ બર્મનનો હિંદી ફિલ્મ જગતમાં પ્રવેશ પ્રમાણમાં મોડો કહી શકાય. એટલે નૌશાદ જેવા અન્ય સંગીતકારોના પ્રમાણમાં તેમનાં સુરૈયાનાં ગીતો બહુ જ થોડાં છે.તેમણે માત્ર ત્રણ ફિલ્મોમાં જ સાથે કામ કર્યું, જેના પરિપાકરૂપે આપણને સુરૈયાનાં સચીન દેવ બર્મનની ધુનમાં બધું થઇને ચૌદ ગીત જ મળ્યાં છે. પરંતુ સચીન દેવ બર્મનની ખાસીયત રહી છે કે જે ગાયકો સાથે તેમનાં ઓછાં ગીતો છે, તે બધાં જ સંગીતકાર અને ગાયક બંને માટે શિરમોર તો રહ્યાં જ છે. જેમ કે 'અફસર'નાં મન મોર હુઆ મતવાલા અને નૈન દિવાને કછુ નહીં માને  માને ના બે જ ગીતો હોત, તો પણ સચીન દેવ બર્મન અને સુરૈયાનું સંયુક્ત યોગદાન અમર જ બની રહેત.

Songs of Yore completes four years - With a tribute to Juthika Roy


'સોંગ્સ ઑફ યૉર'ને તેની ચાર વર્ષની મંઝિલ પૂરી કરવા બદલ ખાસ અભિનંદન. અભિનંદનમાં "ખાસ' તત્વ છે - આ કાર્નિવલના લેખકના ફિલ્મી ગીતોના શોખને સુગઠિત પરિમાણ આપવામાં 'સોંગ્સ ઑફ યૉર'નો બેશક ફાળો.
ચાર વર્ષની સફર પૂરી કરવાના પડાવ પર  ૧૯૨૦માં જન્મેલ જ્યુથિકા રોયને અંજલિ આપે છે. સાત વર્ષની વયે બાળકી જ્યુથિકાએ રેડિયો પર રવિન્દ્ર સંગીત પર આધારીત 'આર દેખોના, અંધારે આમેય દેખતે દાઓ' ગાયું. ૧૯૩૫-૩૬માં મીરાં ભજનોની તેમની પહેલી રેકર્ડ બહાર પડી. તે પછી મીરાં ભજનોને આગવી શૈલિથી ગાવા માટે તેમનું બહુ જ લોકપ્રિય સ્થાન બની રહ્યું.

શ્રી અરૂણકુમાર દેશમુખે atul's bollywood song a day- with full lyrics પર જ્યુથિકા રોય પર કરેલા બહુ જ માહિતીપ્રદ મહેમાન લેખ - Mandir ho har kadam pe pooja ho subah shaam-માં જ્યુથિકા રોય અને કમલ દાસ ગુપ્તાનાં ગૈર-ફિલ્મી યુગલ ગીતને રજૂ કર્યું છે.
જ્યુથિકા રોય પર થયેલા તાજા લેખોની સાથે સાથે, 'અનમોલ ફનકાર' પર જ્યુથિકા રોયના વિવિધ ભારતી પરના એક ઈન્ટરવ્યુને પણ માણીએ.

ફિલ્મ સંગીત જગતમાં એક વધારે બહુ જ મહત્વનાં જોડાણમાં અનિલ બિશ્વાસ અને પારૂલ ઘોષનું સંયુક્ત યોગદાન બહુ ઉચ્ચ સ્થાન પર રહેલ છે. બંને સંબંધે ભાઇ બહેન છે તે વાતનું આ બાબતે બહુ મહત્વ ન ગણાય. પારૂલ ઘોષનો હિંદી ફિલ્મ જગતમાં પ્રવેશ તેમના પતિ, પ્રખ્યાત બાંસરીવાદક, પન્નાલાલ ઘોષનાં સંગીતમાં ગવાયેલ ફિલ્મ આંદોલન (૧૯૫૧)નું સમુહ ગીત વંદે માતરમ છે. પારૂલ ઘોષે તેમની કારકીર્દીમાં ૨૫ જેટલી ફિલ્મોમાં સોએક ગીતો ગાયાં હતાં. તેમના સમયના લગભગ બધા જ અગ્રિમ સંગીતકારો માટે તેમણે ગાયું છે.

Ten of my favourite Sunil Dutt songs સુનીલ દત્તે પરદા પર ગાયેલાં એકલ ગીતો પૈકી દસ ગીતોની યાદી છે. અહીં એક ફિલ્મમાંથી એક જ ગીત લીધેલ છે. આ લેખની ચર્ચામાં પણ સુનીલ દત્તનાં બીજાં કેટલાંક ગીતો પણ રજૂ થયાં છે.
Twin Songs એકની સાવ જ પાછળ આવતાં 'જોડીયાં ગીતો' છે. ફિલ્મમાં એક ગીતની પાછળ પાછળ જ બીજું ગીત, કોઇ પણ સંવાદ કે સીન આવ્યા સિવાય જ રજૂ કરા યેલ છે. આ ૧૪ ગીતોને સીધાં પણ સાંભળી શકાશે.
Forgotten Melodies (Part 1) – My Favourite Dance Sequences From My Father’s Films તરૂણ બોઝ અભિનિત ફિલ્મોમાં ફિલ્માયેલાં નૃત્ય ગીતોને યાદ કરતો પહેલો હપ્તો છે.
Lively songs from Naushad માં નૌશાદે ૧૯૪૦, '૫૦ અને '૬૦ના સમયમાં તર્જબધ્ધ કરેલાં "ઝમકદાર" ગીતો રજૂ કરાયાં છે. અહીં 'ઝમકદાર' એટલે માત્ર ખુશી અને આનંદને વ્યકત કરતાં જ ગીતો એવો અર્થ નથી કરાયો. સામાન્ય રીતે વિચારમાં ખોવાઇ ગયેલાં ગીતોની લય ધીમી હોય છે, પરંતુ અહીં પસંદ કરેલાં ગીતોમાં તો કોઇક કરૂણ ગીતોમાં પણ ઝડપી લય વપરાઇ છે. અહીં આવરી લેવાયેલ ૨૪ ગીતો અહીં પણ સાંભળી શકાશે.
ચોથી જૂન નુતનનો જન્મ દિવસ છે.  Nutan’s Biography  અને તેની સાથે Lady Nutan વડે આપણે નુતનનાં જીવનની વાતોને યાદ કરીએ.  સિનેપ્લૉટ પર પર નુતન વિશે બહુ જ રસપ્રદ માહિતી જાણવા મળે છે.
Jaikishan - The Eternal Prince of Hindi Film Music એ જયકિશનનાં પુત્રી ભૈરવી જયકિશનનો ઇન્ટરવ્યુ છે. તેમણે 'દિલ એક મંદિર'નાં ગીત યાદ ન જાએ બીતે દિનોંકીની પ્રેરણા જયકિશનને મૂળ સ્પેનીસ ગીત Besame Mucho માંથી મળી હતી તેમ યાદ કરીને કોઇ પણ ઘુનમાં ભારતીય સંવેદનાના પ્રાણ ભરી દેવાની જયકિશનની બહુ જ આગવી લાક્ષણિક આવડતને બીરદાવી છે.
Evolution of the Hindi film song (Part 1, Part 2, Part 3, Part 4, Part 5 and Part 6)માં હિંદી ફિલ્મનાં ગીતોની ઉત્ક્રાંતિની તવારીખનો આલેખ કરાયો છે. એમાંના થોડા અંશ વિગતે જોઇએ :

૧૯૩૦ અને '૪૦ના દાયકામાં જી એમ દુર્રાની, અરૂણ કુમાર , પારૂલ ઘોષ, ઝોહરાબાઇ અંબાલેવાલી, અમીરબાઇ કર્ણાટકી, રાજકુમારી , શમશાદ બેગમ અને સુરૈયા જેવાં ગાયકો  હિંદી ફિલ્મ જગતમાં આવ્યાં. તે પછીથી ગાયકોની એક નવી પેઢી પણ દાખલ થવા લાગી હતી. પુરૂષ પાર્શ્વગાયકોમાં શંકર રાવ વ્યાસ ૧૯૪૩માં ફિલ્મ 'રામરાજ્ય'માં મન્ના ડેને લાવ્યા. ૧૯૪૪માં નૌશાદે મોહમ્મદ રફીને 'પહલે આપ'થી લાવ્યા તો ૧૯૪૫માં અનિલ બિશ્વાસે મુકેશને 'પેહલી નઝર'માં લાવ્યા. આ બધામાં મોહમ્મદ રફીનું સ્થાન બહુ જ મહત્વનું બની રહ્યું.
૧૯૫૦ના દાયકામાં મોહમ્મદ રફી, કે મુકેશ કે કિશોર કુમારે તો ધૂમ મચાવી જ હતી, પણ તે સાથે મન્ના ડે, તલત મહમૂદ કે હેમંત કુમારનાં યોગદાનને પણ નઝરંદાજ ન કરી શકીએ...તે દરમ્યાન સ્ત્રી પાર્શ્વગાયિકાઓ માં મીના કપુર, આશા ભોસલે, ગીતા દત્ત, અને એક અને એક માત્ર લતા મંગેશકર પણ હિંદી ફિલ્મ્સ સંગીતનાં આકાશમાં પોતાનું સ્થાન જમાવી રહ્યાં હતાં.

હવે આપણે મોહમ્મદ રફી વિષેના લેખો / વિડીયોની મુલાકાત લઇએ :
Mohammed Rafi - VOA Tribute માં મોહમ્મદ રફીનો બહુ જ વિરલ ઇન્ટરવ્યુ અને તેમની પસંદનાં ગીતો સાંભળી શકીશુ.

આ કાર્યક્રમ VOA ઉર્દુ સેવા અને  VOA અંગ્રેજી ડિવિઝનનો સંયુક્ત કાર્યક્રમ છે. ૧૯૭૭માં લંડનની મુલાકાત સમયે બીબીસીની હિંદી સેવાના પણ તે પછીથી  VOA અંગ્રેજીના સુભાશ વોહરાએ રેકર્ડ કરેલો ઇન્ટરવ્યુ છે.આ કાર્યક્રમમાં તેમની પસંદનાં ગીતો પણ આવરી લેવાયાં છે.
અહીં અમીન સાયાનીનાં બહુ જ અંતરંગ અવલોકનો પણ સાંભળી શકાશે.


મોહમ્મદ રફીનાં પુત્રવધુ, યાસ્મીન ખાલીદ રફીએ Mohammed Rafi – My Abba, A Memoire  પુસ્તક પ્રસિધ્ધ કર્યું છે. 'આઉટલૂક'માંના લેખ With A Song on His Lipsમાં સત્ય સરણ આ પુસ્તકની સમીક્ષા કરતાં લખે છે - રફીની જેમ બહુ ઓછાં ગાઇ શક્યાં, બહુ ઓઅછાં લોકો તેમના જેટલી લોકચાહના મેળવી શક્યાં. આ સ્મરણગાથામાં રફીની બહુ ઓછી જાણીતી વાતોને બહુ માર્દવતાપૂર્વક પેશ કરાઇ છે.
મૂળ લેખ વાંચવાની ઉત્સુકતા વધે એ સારૂ કરીને અહીં આવરી લેવાતા લેખોની બહુ જ ટુંકી ઝલક જ આપણે અહીં રજૂ કરીએ છીએ. આપને આ રીતે થતી રજૂઆત ગમે છે ?