Sunday, May 31, 2015

હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના સુવર્ણ યુગથી સંકળાયેલાં બ્લૉગવિશ્વનો બ્લૉગૉત્સવ - ૫_૨૦૧૫



હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના સુવર્ણ યુગથી સંકળાયેલાં બ્લૉગવિશ્વ -  ૫_૨૦૧૫ બ્લૉગૉત્સવ સંસ્કરણ’માં આપનું સ્વાગત છે.
શશી કપૂરને એનાયત થયેલો દાદાસહેબ ફાળકે ખિતાબ તેમને ૧૦મી મે, ૨૦૧૫ના રોજ મુંબઈમાં અપાયો.

Ten of my favourite Shashi Kapoor songs, તેમજ લેખનાં વાચકોએ ઉમેરેલાં ગીતો દાદાસાહેબ ફાલકે ખિતાબ શશી કપૂરને અપાવાના કાર્યક્રમની યાદમાં તેમણે પર્દા પર રજૂ કરેલાં સૉલો ગીતોને રજૂ કરે છે.
Remembering Sunil Dutt ….. with a song list!માંથી આપણે પ્રમાણમાં ઓછાં સાંભળવા મળતાં એવા આ બે ગીતની અહીં નોંધ લઇશું :

આ ઉપરાંત મને પણ થોડાં બીજાં ગીતો યાદ આવે છે, જેમાં સુનિલ દત્ત જૂદા જૂદા મુડમાં જોવા મળે છેઃ

હવે આપણે આપણા નિયમિત બ્લૉગ્સની મુલાકાત લઇએ :
જે ગીતોમાં જૂદાંજૂદાં સંગીત વાદ્યોનું પ્રાધાન્ય રહ્યું છે તેવા લેખોનો સિલસિલો Ten of my favourite percussion instrument songs માં આગળ ચાલે છે. આ પહેલાં ‘ડસ્ટેડ ઑફ’ પર આપણે સ્ત્રી પિયાનોવાદકો, પુરુષ પિયાનોવાદકો અને તંતુવાદ્યોને કેન્દ્રમાં રાખતા લેખો વાંચી ચૂક્યાં છીએ. એટલે સ્વાભાવિક છે થાપ મારીને વગાડતાં વાદ્યો પરનો લેખ બહુ પાછળ ન રહે.
ફિલ્મ જગતમાં પદાર્પણનાં ૧૦૦ વર્ષ નિનિત્તે આ વર્ષમાં નૌશાદને આગવી રીતે જ અંજલિ આપવાની શરૂ કરાયેલી સફરમાં રાજૂ ભારતનનાં 'નૌશાદનામા'  \Raju Bharatan’s ‘Naushadnama’પરની ચર્ચા અનોખી જ ભાત કંડારે છે.
ફિલ્મોમાં કૅબ્રે નૃત્યો માત્ર હિંદી ફિલ્મોમાં જ જોવા મળે છે તેમ નથી તે વાતની પ્રતિતિ A Few Favorite Cabaret Dances From Lollywood કરાવી આપે છે.
raat bhi hai kuchh bheegi bheegi .. LATA MANGESHKAR .. A New Lookમાં ગીતનાં વિડીયોને અપાયેલ નવીન સ્વરૂપ મૂળ ગીતના અસલી દૃશ્યોના મિજાજને રજૂ કરવામાં સફળ નથી રહેલ.
 “Pehle To Ho Gai Namaste Namaste” -  Mohana માં કોંકણી ગોવાનાં અનેકાનેક કાળાકારોની પરંપરાનો મરતબો જાળવી રાખેલ મોહનાની જીવનકથા યાદ કરાઇ છે. ૧૯૪૦ના દશકના અંત ભાગમાં તેમણે હિંદી પર્દા પર પ્રવેશ કર્યો.દસ વર્ષની બહુ લાંબી ન કહી શકાય તેવી કારકીર્દીમાં તેમણે લગભગ ડઝનેક ફિલ્મોમાં પોતાની અભિનય / નૃત્ય કળાને રજૂ કરી. ફિલ્મના પર્દા પર તેમનાં પહેલાં કદમ વિશ્વ મેહરાની સાથે 'આગ'(૧૯૪૮)નાં ગીત રાતકો જી ચમકે તારે (શમશાદ બેગમ - રામ ગાંગુલી)માં જોવાં મળ્યાં હતાં.
શ્રેષ્ઠ પુરુષ પાર્શ્વગાયક, શ્રેષ્ઠ સ્ત્રી પાર્શ્વગાયક, શ્રેષ્ઠ યુગલગીત, શ્રેષ્ઠ સંગીતકાર જેવાં વિવિધ પાસાંઓની દષ્ટિએ કોઇ એક વર્ષનાં ગીતોની સમીક્ષા કરવાની પ્રથા Best songs of 1950: And the winners are? માં આગળ વધે છે. આ પહેલાં 1955, 1953    અને 1951 વર્ષોની આવી ચર્ચા બહુ જ રસપ્રદ અને અવનવી કેડીઓ કોરતી બની રહી છે. આપણે પણ આપણા વિચારો આગળ જતાં,ક્રમવાર,જણાવીશું.
ઇસ્તંબુલની છોકરીઓનો ઑર્કેસ્ટ્રા / ઉગુર હૅગન /અનામી વાદકો, ટોરન્ટો / ચીની કારાઓકે વર્ઝન અને અહમત કોનું અવારે એવાં Awara Hoon from Turkey to Toronto: five versions of the classic Raj Kapoor song ને Nate Rabe એ રજૂ કર્યાં છે, જે YT channelપર પણ સાંભળી શકાશે.
ગયે મહિને આપણે Gaddeswarup's blogની મુલાકાત લેવાનું ચૂકી ગયા હતા. જો કે તેનો બદલો આ મહિને ધમાકેદાર રીતે વળી ગયો છેઃ

Songs from Mr and Mrs 55, some with subtitles - in Upperstall - ગુરૂ દત્તની કોઈ પણ ફિલ્મની માફક 'મિ. અને મિસિસ ૫૫'નાં પણ ઓ પી નય્યરનાં રણઝણાટ કરતાં ગીતો ફિલ્મનું એક સબળ જમા પાસું હતું. આ દરેક અફલાતુન ગીત અહીં રજૂ કરાયું છે. તેમાં વળી ગુરૂ દત્તની ફિલ્માંકનની અનોખી શૈલી ભળે એટલે હિંદી ફિલ્મ સંગીતની એક સદાબહાર ઘડી આપણી યાદમાં અંકિત થઇ જાય છે.
ગુરૂ દત્તના પુત્ર સ્વ. અરૂણ દત્તની મદદથી આપણને Mr and Mrs 55: The Stills… માણવાનો પણ અનેરો લાભ મળી ગયો છે.
‘How A Buffalo Changed Waheeda Rehman’s Destiny!’ \ એક ભેંસે વહીદા રહેમાનનાં નસીબનું પાંદડું બદલી નાખ્યું’માં જે મૂળ વાત છે તે હવે કદાચ ઘણી જાણીતી થ ઇ ચૂકી છે, પણ તેમ છતાં એટલી જ રસપ્રદ પણ બની રહી છે... જો કે આ પૉસ્ટની ખરી મજા તો તેના અંતમાં છે...'મિસઅમ્મા (તમિળમાં 'મિસ્સીઅમ્મા') પછીથી હિંદીમાં 'મિસ મેરીનાં સ્વરૂપે રૂપાંતરિત થયેલ. શિવાજી ગણેશન અને મીના કુમારીની મુખ્ય ભૂમિકાવાળી આ ફિલ્મ એ સમયે ખૂબ ચાલી હતી. તેનાં ગીતો આજે પણ ફિલ્મી ગીતોના ચાહકોને ડોલાવી ઊઠે છે.અને અબ્રાર અલવી અને ગુરૂ દત્તે જોયેલાં રોજુલુ મારાયી ગીતે વહીદા રહેમાન માટે તો ફિલ્મ જગતના પર્દાઓ ખોલી જ નાખ્યા, થોડા સમય બાદ સચીન દેવ બર્મનને 'બંબઈ કા બાબુ' (૧૯૬૦)નાં દેખને ભોલા હૈ દિલકા સલોનાની પ્રેરણા તરીકે હિંદી ફિલ્મમાં નવજીવન પામ્યું. [આ વાતનો આપણે  આપણા બ્લૉગોત્સવનાં ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૫નાં સંસ્કરણમાંHappy Birthday, Waheeda j ની મુલાકત લેતી વખતે કર્યો હતો ...]
A Shamshad Begum song from Namoona 1949.Dancer?  માં શોધ તો છે ટમ ટમ સે  જાંકો ન રાણીજી (શમશાદ બેગમ – સી. રામચંદ્ર)માં નૃત્ય કરતી અદાકરાની. ફિલ્મમાં મુખ્ય ભૂમિકા કિશોર શાહૂ, કામિની કૌશલ અને દેવ આનંદની હતી.
Class struggle in Bollywood films -  હિંદી સિનેમાનાં ૧૦૦ વર્ષ નિમિત્તે, અહીં વાત છે ચેતન આનંદની ૧૯૪૬ની ફિલ્મ 'નીચા નગર'ની. યુટ્યુબ પર આ ફિલ્મ @  https://www.youtube.com/watch?v=Zi4vJQC-QJU પર જોઇ શકાય છે.મિનાઇએ ફિલ્મમાં ઝોહરા સેગલનાં શંકર શૈલીનાં નૃત્યોનીની ચર્ચા Zohra Segal's Shankar-Style Choreography in Neecha Nagar (Hindi, 1946) માં અલગથી કરી છે. ફિલ્મમા આ બે નૃત્યો અહીં ઉલ્લેખ કરેલ વિડીયો ક્લિપ માં @૩ અને ૧૪.૪૦ પર જોવા મળે છે. Dustedoffએ કરેલા રીવ્યૂમાં તો વળી એવો ઉલ્લેખ છે કે સત્યજીત રે એ જ્યારે આ ફિલ્મ જોઇ ત્યારે તેમને ચેતન આનંદના મદદનીશ બનવાનું મન થઇ આવ્યું હતું. નવાઇની એક વાત એ છે કે આઉટલુક પર પ્રકાશિત થયેલ Lal Salaam On Screen  લેખમાં સમાજના વર્ગ ઘર્ષણ, મજૂર હક્કો અને યુનિયનોની વાત કરતી દસ શ્રેષ્ઠ હિંદી ફિલ્મોમાં આ ફિલ્મને સ્થાન આપવાનું ચૂકી જવાયું છે.
ફિલ્મનું એક ભાષામાંથી બીજી ભાષામાં રૂપાંતર થાય ત્યારે તેનાં ઘણાં ગીતોનું પણ બેઠ્ઠું રૂપાંતરણ થતું રહ્યું છે. આવું એક વધારે ઉદાહરણ Similar songs different music directors માં રજૂ કરાયું છે. એનટીઆરનાં 'જયસિમ્હા'નાં ગીત મનસીના (સાવિત્રી એસ જાનકી)નું તેના પરથી જ બનેલી હિંદી ફિલ્મ જય સિંધ (૧૯૫૯)માં લતા-ઉષા મંગેશકરના સ્વરોમાં સંગીતકાર રમેશ નાયડુએ મન સૂના તેરે બિન હોયે રેમાં રૂપાંતરણ કરી આપ્યું.
Aziz Mian Sings Qawwali- Mira Bhajan - અઝીઝ મિયાંએ મીરાબાઈનું ભજન એ રી મૈં તો પ્રેમ દિવાની મેરા દરદ ન જાને કોઇને કવ્વાલીની શૈલીમાં પેશ કર્યું છે.
The Plough & The Gunમાં નમ્રતા જોશીનું કહેવું છે કે ૧૯૬૫ની (પાકિસ્તાન સાથેની) લડાઇ વિષે હિંદી ફિલ્મો બહુ ખાસ ધ્યાન નથી અપાયું એમ કહી શકાય. જો કે મનોજ કુમારની 'ઉપકાર' આ મહેણું ટાળે છે.'ઉપકાર' સિવાય ક્યાંક ક્યાં છ્ટી છવાયી વાત થતી જોવા મળે છે . જેમ કે જે. ઓમ પ્રકાશની આક્રમણ (૧૯૭૫). ફિલ્મ ૧૯૭૧ની લડાઈના સમયે થતા પ્રેમની વાત છે, જેમાં પિતા અશોક કુમાર તેના પુત્રની ૧૯૬૫ની લડાઈ વખતે થયેલી વીરગતિને યાદ કરે છે.ની પશાદભૂ પર રચાઈ છે. પ્રેમ પુજારી (૧૯૭૦)ની શરૂઆત 'ખેમ કરણની આસપાસ'નાં ગામમાંથી થાય છે, અને પછી આખી દુનિયા ફરીને અંતમાં તે વિસ્તારમાં થયેલ ટેંકયુધ્ધમાં પહોંચી જાય છે. કેમેરાની બધી જ કોશીશ છતાં પાકિસ્તાની ટેંકો મૂળે ભારતની છે તેમ દેખાઇ આવે છે. જો કે ફિલ રજૂ થઇ ત્યારે ૧૯૭૧ની લડાઈના ઓળા દેખાતા હતા એટલે, સચિન દેવ બર્મનનાં બહુ સરસ સંગીતમાં વણેલો પાકિસ્તાન સાથે શાંતિનો સંદેશ લોકોને ઓછો પસંદ  આવ્યો...ફિલ્મો ઉપરાંત ૧૯૮૦ના અંતમાં ચેતન આનંદની ટીવી સિરીયલ 'પરમ વીર ચક્ર'માં ૧૯૬૫ની લડાઈ દરમ્યાન એનાયત થયેલ માત્ર બે પરમ વીર ચક્ર પર બે હપ્તા થયા હતા. પોતાની પોના ઘોડેસ્વાર રેજીમેંન્ટની આગેવાની કરતાં લે.કર્નલ એ બી તારાપોરવાલા ટેંક યુધ્ધમાં વીરગતિ પામ્યા હતા , જ્યારે હવાલદાર મેજર અબ્દુલ હમીદે તેની આરસીએલ બંદુકથી પાકિસ્તાની ટેંકોને ધ્વસ્ત કરી હતી. સિરીયલમાં તારાપોરવાલાનો કિરદાર અસલમ ખાને અને અબ્દુલ હમીદનો કીરદાર નસીરૂદ્દીન શાહે નિભાવ્યો હતો.
હવે આપણા મિત્રોએ આ મહિને યાદ કરેલાં ગીતોની મજા માણીએ……
સમીર ધોળકિયા :

  • ઠહરીયે હોશમેં આ લૂં તો ચલે જાઇએગા - મોહબ્બત ઈસકો કહતે હૈં - ખય્યમ - મોહમ્મદ રફી, સુમન કલ્યાણપુર (આ ગીત સાથે યાદ આવી જાય છે ૧૯૭૦ના મધ્ય પછીના એ દિવસો જ્યારે અમે મિત્રોએ રેકોર્ડ પ્લેયરની નવી નવી ખરીદીઓ કરી હતી અને રેકર્ડ્સ ખરીદવની બાબતમાં હરીફાઇ થતી. !!)
  • સદાના કામથે Chupke chupke raat din aansoo bahaana yaad haiને મૌલાના હસરત મોહનીની ૬૪મી મૃત્યુ તિથિના અવસરે યાદ કરેલ છે. તેમણે ગુલામ અલીએ ગાયેલાં વર્ઝનને બદલે ટીવી સિરીયલ કહકશાં (૧૯૯૨)માં જગજિત સિંગનાં ગાયેલ વર્ઝનને રજૂ કરવાનું પસંદ કરેલ છે. સિરીયલમાં મૌલાના હસરત મોહનીની ભૂમિકા ફારૂક઼ શેખ અને પાછળથી તેમની પત્ની બનતી તેમની પ્રિયતામાની ભૂમિકા દિપ્તી નવલે નિભાવી છે. માત્ર શ્રાવ્ય વર્ઝન પણ અપલોડ થયેલ છે.
ભગવાન થાવરાની :
  • તુમ્હીંને દિલ મેરા - એર મેઈલ (૧૯૬૦) - સાર્દુલ ક્વાત્રા - મોહમ્મદ રફી, સુમન કલ્યાણપુર - ફિલ્મનું નામ ભલે સાવ અજાણ્યું લાગે પણ ધૂન તો ઓ પી નય્યરને મળતી આવે છે તે નક્કી.
  • દર્દકી અય રાત ગૂઝર જા - બાગી - મદન મોહન - લતા મંગેશકર - મદન મોહને અંતરામાં માત્ર મેંડલીનનો જ પ્રયોગ કરીને ધૂનને ચીરઃયાદગાર બનાવેલ છે.
દિનેશ વૈષ્ણવ :
‘તારી આંખનો અફીણી, તારા બોલનો બંધાણી’ ના શબ્દોને દિલીપ ધોળકિયાએ ત્યારે જે અલ્લડતાથી રોમાંટીક સ્વરદેહ આપ્યો તે જ માર્દવ પ્રગલ્લભતાથી ગઇ કાલે ભાવ ભરી દીધો.
મે ૨૦૧૫માં વેબ ગુર્જરીની 'ફિલ્મ ગીતની સફર'માં –


                                                                                                                     પ્રકાશિત થયેલ છે.
અંતમાં, આપણા બ્લૉગોત્સવની પરંપરા મુજબ મોહમ્મદ રફી પરના કેટલાક ખાસ લેખો  કે તેમનાં બહુ જ અનોખાં ગીતોને યાદ કરીએ –
મહમ્મદ રફીનાં બે અલગ અંદાજમાં ગાવાયેલાં મસ્તીભર્યાં ગીતો –

દિલ દેકે દેખો (૧૯૫૯) જૂદાં જૂદાં લોકોને જૂદાં જૂદાં કારણોસર ગમ્યું હતું. ફિલ્મનાં ગીતોની વાત પણ કંઇક અનોખી કહી શકાય એવી રહી હતી. આપણે મોહમ્મદ રફીનાં એવાં ત્રણ ગીતની વાત કરીશું જે કોઇ પશ્ચિની ગીત પરથી પ્રેરિત થયાં હતાં. સંગીતકારની સર્જનાત્મકતા અને રફીની કમાલને કારણે મૂલ ગીત ગમે કે પછી આપણાં આ ગીતો ગમે એ સવાલ મીઠી મૂંઝવણ જરૂર પેદા કરી આપશે.

આપણા બ્લૉગોત્સવને વધારે સમૃદ્ધ અને રસપ્રદ બનાવવા માટે આપનાં સુચનો આવકાર્ય છે........
Posted by at No comments:
Labels: , , , ,

Tuesday, May 26, 2015

ગુણવત્તા સંચાલન વિષેના લેખ અને બ્લૉગ્સનો બ્લૉગોત્સવ - મે ૨૦૧૫



ગુણવત્તા સંચાલન વિષેના લેખ અને બ્લૉગ્સના બ્લૉગોત્સવનાં મે ૨૦૧૫ સંસ્કરણમાં આપનું હાર્દિક સ્વાગત છે.
એપ્રિલ, ૨૦૧૫નાં સંસ્કરણમાં આપણે “Improving measures of measurement of process \ પ્રક્રિયાની માપણીનાં માપની સુધારણા” વિષે શોધખોળ કરી હતી.આ વિષય પર અલગ અલગ દૃષ્ટિકોણથી અઢળક ચર્ચાઓ અને લખાણો થયાં છે.આપણે તે બધાંમાંથી કેટલાંકની મુલાકાત લેવાનું વિચારેલ છે. આ મહિનાનાં સંસ્કરણમાં આપણે પ્રારંભિક પગલાં-‘performance measures and metrics -થી આપણી આ માપણીની પ્રક્રિયાની સફર આગળ ચલાવીશું. 
Performance Metrics and Measures - measures અને metrics ઘણી બાબતોમાં એકબીજા પર overlap કરે છે. બંને ગુણાત્મક કે જથ્થાત્મક હોઈ શકે છે, પણ મહત્ત્વનું છે તે બંનેનું જુદાપણું. માપ (Measures) બહુ ચોક્કસ હોય છે, સામાન્યતઃ કોઇ એક પરિમાણ જ એક સાથે માપણીમાં આવરી લેવાતું હોય છે, અને મોટા ભાગે જથ્થાત્મક હોય છે (જેમ કે મારી પાસે પાંચ સફરજન છે).  Metrics સામાન્યતઃ ગુણાત્મક પરિમાણની માપણી કરે છે, અને તેને એક સંદર્ભરેખા જોઇએ છે (જેમ કે મારી પાસે ગઇકાલે હતાં તેનાથી આજે વધારે સફરજન છે)… કામનો બોજ કે પ્રવૃત્તિઓની રજૂઆત માટે માપ ઉપયોગી ગણાય, જ્યારે અનુપાલનની પૂર્તતાની આંકણી કરવા માટે કે પ્રક્રિયાઓની અસરકારકતા નક્કી કરવા કે નક્કી કરેલ હેતુઓના સંદર્ભમાં સફળતાનું પ્રમાણ નક્કી કરવામાં metrics મદદરૂપ થાય છે.….
Measuring Process Performance માં પ્રક્રિયા ક્ષમતા (Capability) અને પુખ્તતા (Maturity) મૉડેલનો,  metricsની મદદથી, સુધારણા માટે ઉપયોગ કરાવાની ચર્ચા કરેલ છે.
Performance metric સંસ્થાની પ્રવૃત્તિઓ અને કામગીરીની માપણી કરે છે. Performance metricsની એક નબળી બાજૂએ એ છે કે ગણિતિક પધ્ધતિઓ પર વધારે ભાર આપતા સુધારણા પ્રક્રિયાઓના નિષ્ણાતો પણ ઘણી વાર બીનમહત્વનાં માપ પસંદ કરી બેસે છે. માપણીનું આમ અવળસવળ થઇ જવાને ‘માપણી વ્યુત્ક્રમ’ (measurement inversion) તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. જેમ કે, જે કંઇ સહેલાઇથી માપી શકાય તેમ હોય તેના પર ધ્યાન આપવું, પછી, સંસ્થા માટેની વ્યૂહાત્મક પરિસ્થિતિમાટે ભલે ને પ્રવૃત્તિ કે પરિણામ બીનમહત્ત્વનાં હોય. અતિ મહત્ત્વનાં માપ માપવામાં અઘરાં કે મુશ્કેલ છે (હોય કે ન હોય, પણ) તેમ ધારી લઇને તેના તરફ દુર્લક્ષ કેળવવામાં આવતું જોવા મળતું હોય છે.

Key Performance Indicator (KPI) and Performance Measure Development - વ્યૂહાત્મક રીતે મહત્ત્વના દરેક ઉદ્દેશ્યો માટે કામગીરીનાં માપ વિકસાવવામાં આવતાં હોય છે. આગળ તરફની ઘટનાઓ પર નજર કરવા માટેનાં કે ભૂતકાળની ઘટનાનું વિશ્લેષ્ણ કરતાં માપ નક્કી કરી,અપેક્ષિત લક્ષ્યાંકો અને લઘુતમ કામગીરીની રેખાઓ પ્રસ્થાપિત કર્યા બાદ સંદર્ભ રેખા અને સરખામણી માટેની ઉત્કૃષ્ટ કામગીરી રેખાઓ દોરી લેવાની રહે છે.
Selecting Performance Measures/Metrics - સમસ્યા નિવારણ અને સતત સુધારણા બાબતે સામાન્ય રીતે સહુથી મોટી તકલીફ માપણી માટેનાં યોગ્ય માપ અને metrics નક્કી કરવા બાબતે થતી હોય છે.…. નિર્ભર ચલ (The  dependent variables)  મોટા ભાગે કોઇ પણ સંસ્થાની કોઇ એક ત્રિમાસિક સમય કે વર્ષ જેવા કોઇ ચોક્કસ સમયગાળાની કામગીરીની સફળતા, કે નિષ્ફળતા,ની આંકડાકીય પરિસ્થિતિનું ચિત્ર રજૂ કરે છે.. પરંતુ વધારે મહત્ત્વનું છે કે સફળતા, કે નિષ્ફળતા,ની એ સ્થિતિ સુધી કેમ કરતાં પહોંચાયું તે જાણવું. આત્મનિર્ભર ચલ (The independent variables) સસ્થાનાં ઉત્પાદનો કે સેવાઓ દ્વારા આવક પેદા કરતી પ્રવૃત્તિઓ કહી શકાય. ગ્રાહક સંતોષ અંક, કે ખામીઓના દર કે પુરવઠાકારોની ક્ષમતાના આંક જેવાં આત્મનિર્ભર ચલ સૂચકો આ પ્રકારની માહિતી પૂરી પાડે છે. આ પરિમાણો જ્યારે સકારાત્મક પરિણામો દર્શાવતાં હોય, ત્યારે તેમના પર આધારીત નિર્ભર ચલ પણ સફળતાનું માપ બતાવતાં જોવા મળે છે. જો કે પોતાનાં તંત્ર માટે, કે કોઇ પ્રક્રિયા માટે, કે એ સમયનાં કોઇ પગલાં માટે યોગ્ય કામગીરીનાં માપ કે કામગીરીનાં metrics કયાં એ નક્કી કરવું એ તો મુશ્કેલ સવાલ પરવડે જ છે.
Using Metrics to Improve Team Performance  - નાથન હૈન્સ –પ્રક્રિયા ઉદ્દેશ્યો અને હાલની પરિસ્થિતિ વિષે બધાજ હીતધારકો સાથે સ્પષ્ટ પ્રત્યયન માટેનું માધ્યમ Metrics પૂરૂં પાડે છે...નવી પ્રક્રિયાના અમલ સમયેની મદદથી સુનિશ્ચિત કરી શકાય છે કે ખરા અર્થમાં પરિવર્તન થઇ રહ્યું છે કે નહીં... અગ્રણીઓને ક્યાં વધરે ધ્યાન આપવું અને ક્યાં કેટલાં સંસાધનો ફાળવવાં તેની સ્પષ્ટ દિશા પણ metrics સૂચવે છે.
Measuring Success: Making the Most of Performance Metrics સારી રીતે, વિચારીને તૈયાર કરાયેલ metrics  માત્ર સંચાલકોને જ નહીં પણ જેમના વિષે માપણી કરાઇ રહી છે તેમને પણ સ્વીકૃત રહે છે. સીનિયર વાઈસ પ્રેસીડેન્ટ, ફીનાન્સીયલ પ્લાનીંગ અને ઍનલિસીસ, જસ્ટીન લચાન્સનું કહેવું છે કે, "કામગીરીનાં metrics વ્યૂહાત્મક આયોજનની પ્રવૃત્તિઓ પ્રમાણિક રાખવામાં મદદરૂપ બને છે."
Lies, damn lies and metrics: Why metrics should be used sparingly to improve performance - Mitchell Osak \ જુઠાણાં, સરેઆમ જુઠાણાં, અને metrics: કામગીરીની સુધારણા માટે metricsનો ઉપયોગ શા માટે ઓછામાં ઓછો કરવો જોઇએ?  - મિશૅલ ઑસક : કર્મચારીઓના લગાવને નુકશાન કર્યા વગર કંપનીની કામગીરી સુધારવા માગતાં મુખ્ય સંચાલકોએ આટલી બાબતો ધ્યાનમાં રાખવી જોઇએ: Metrics સમસ્યાને છુપાવી દે છે; Metricsથી વિસંવાદિતાઓ પેદા થઇ શકે છે; સંચાલકોનું ધ્યાન metrics પર એટલી હદે કેન્દ્રીત થઇ જતું હોય છે કે મૂળ વાત તો કામગીરીને લગતી હતી તે જ ભૂલાઇ જાય છે; Metricsમાં વિશ્વસનિયતા ખૂટતી હોય છે; Metrics અણકલ્પ્યાં પરિણામો પણ લાવી શકે છે; પોતાની જાતને પહેલાં પારખો; જેટલું ઓછું એટલું સારૂં; કામ લોકો પાસેથી લેવાનું છે, આંકડાઓ પાસેથી નહીં.
How to Use Metrics to Improve Performance માં પાંચ સ્તરના અભિગમનું વર્ણન કરાયું છે. માર્કેટીંગનાં metrics લાગુ પાડીને નાની કંપનીમાં 'મોટી કંપની'ની વિચારસરણી કામે લગાડી શકાય. તેનાથી પણ વધારે મહત્ત્વનું એ છે કે metricsવડે વધારે સારા નિર્ણયો કરી શકાય છે.
આ વિષય પરની આપણી શોધખોળ હજૂ થોડા હપ્તાઓ સુધી ચાલુ રાખીશું.
આ મહિને બીજા ભાગમાં આપણે Influential Voices Blogroll Alumniના બ્લૉગ માટે પૌલૉ સૅમ્પીઑના બ્લૉગ, The Research Group on Quality and Organizational Excellence \ગુણવત્તા અને સંસ્થાગત ઉત્કૃષ્ટતા પરનું સંશોધન ગ્રુપની મુલાકાત લઇશું. આ ગ્રુપ ગુણવત્તા એન્જિનિયરીંગ અને સંચાલન અને વ્યાપર ઉત્કૃષ્ટતાનાં ક્ષેત્રે કાર્યરત છે અને આપણને સહુને 'ગુણવત્તા દ્વારા બહેતર વિશ્વ' માટે જોડાવામાં આમંત્રણ પાઠવે છે.
અને હવે આપણે આપણા નિયમિત વિભાગો તરફ વળીએઃ
ASQ CEO, Bill Troy આપણી સમક્ષ ‘A Leader’s Roadmap to a Culture of Quality: Building on Forbes Insights-ASQ Leadership Research’ મંથન અર્થે રજૂ કરે છે. Creating a Customer-Centered Culture: Leadership in Quality, Innovation and Speed પુસ્તકના લેખક રૉય લૉટન સફળ કામગીરીનાં ખૂટતાં, પણ જરૂરી એવાં નિશ્ચિત ઘટકોની રજૂઆત આ શ્રેણીમાં કરી રહ્યા છે. આ પહેલાં, પહેલા ભાગમાં મુદ્દા #૧ - ગુણવત્તા સંસ્કૃતિનાં ઘડતર માટે દરેક કર્મચારીએ કોઇ પણ વ્યૂહ રચનાનાં ચાર મહત્ત્વનાં પાસાંને તો ધ્યાનમાં લેવાં જ જોઇએ -ની વિગતે છણાવટ કરાયેલ છે. (પૃષ્ઠ 8: Boeing’s Ken Shead).  તે પછી, બીજા ભાગમાં, સાંસ્કૃતિક રૂપાંતરના માર્ગ પર ગ્રાહકની અપેક્ષાને બહુ ઝીણવટથી સમજો એ મુદ્દા (#૨)ને કેમ સફળતાથી સિધ્ધ કરવો તેની વાત છે. આપણા બ્લૉગોત્સ્વનાં આજનાં સંસ્કરણમાં રજૂ કરાયેલ ત્રીજા ભાગમાં  રૉય લૉટન વિધિપુરઃસરની ગુણવત્તા નીતિ, અને તેનો અમલ કરવા માટે જરૂરી પ્રત્યાયન માટેની એક સર્વસ્વીકૃત ભાષાશૈલી અને નેતૃત્વ વર્તનશિષ્ટાચાર કેમ વિકસાવવાં તેની ચર્ચા કરે છે. (પૃષ્ઠ ૧૮-૧૯,   (Pages 18-19, HP’s Rodney Donaville.)
Julia McIntosh, ASQ communications તેમના મહેમાન લેખ The Pros and Cons of Conferences (પરિષદોના ફાયદા-ગેરફાયદા)માં પરિષદો, નેટવર્કીંગ અને વ્યાવસાયિક મીટીંગ્સની અગત્ય વિષે ચર્ચા છેડે છે.તેમના  April Roundup: The Case For Conferencesમાં ઘણા the ASQ Influential Voices બ્લૉગર્સે તેમના અભિપ્રાય આપ્યા છે. આ પ્રકારની પરિષદોમાં ભાગ લેવા માટે નક્કી કરવા માટેના માપદંડો થી લઇને કેટલાક યાદગાર પ્રસંગો / અનુભવો, અને મૂળ મુદ્દે પરિષદોની જરૂરિયાત જેવા વ્યાપક વિચારો, રજૂ કરાયા છે.
આ માસનું ASQ TVવૃતાંત છે :  You Deliver a Service - ઉત્પાદન ક્ષેત્રે કામ કરતાં હો કે પછી સરકારી કે શિક્ષણ કે આરોગ્યસંભાળ કે (ખુદ) સેવાઓનાં ક્ષેત્રે જ કામ કરતાં હો, કોઇને કોઇ પ્રકારે સેવાઓ તો આપવાનું બનતું જ હોય છે. ASQ TVનાં આ વૃતાંતમાં સેવાઓઅને ઉત્કૃષ્ટપણે પૂરી પાડવાના માર્ગની શોધ છે. અચરજભરી સેવા ગૂણવત્તા તરફ પણ, (Lighter Side)  હળવે હાથે , નજર કરીશું. અહીં એક એવાં ઉદાહરણની વાત કરાઇ છે જેમાં ઉત્કૃષ્ટ સેવા મળતી હોવાની વાતથી ગ્રાહક તો બેખબર જ છે. આ પ્રકારની ઘટનાને કાર્બોનારો અસર \The Carbonaro Effect તરીકે ઓળખવામાં અવેલ છે. કાર્બોનારો અસર પર બનેલી  ટીવી સિરીયલના ૧ થી ૨૫ હપ્તા અહીં જોઇ શકાશે.
આ મહિનાનાં ASQ’s Influential Voice  છે – ગાય વાલૅસ
ગાય વાલૅસ તેમનાં કન્સલ્ટીંગ કામ, લખાણો અને કામગીરી સુધારણાનાં વિશ્લેષણ અને મોટી સંસ્થાઓમાં અભ્યાસક્રમોનાં આર્કીટેક્ચર પરનાં પ્રેઝન્ટેશન વિષે જાણીતા છે.તેમના બ્લૉગ, Eppic Inc. (Enterprise Process Performance Improvement Consultancy, Inc.) પર તેઓ કામગીરી સુધારણા, અભ્યાસસક્રમોની ડીઝાઈન અને વિકાસ ઉપર લખે છે.આપણે તેમની એક પૉસ્ટ પર નજર કરીશું જેથી તેમના બ્લૉગ પરનાં લખાણોનો અંદાજ આવી જાય :
Learning to Live With Process Performance Gaps – “નાનો ફાયદો જમવા જતાં બીજે કશેક મોટો થાળ ખોઇ બેસવાની પરિસ્થિતિ થાય તેમ લાગતું હોય ત્યારે દેખીતી સમસ્યાનું નીરાકરણ ન કરવું, કે આવેલી તક છોડી દેવી, ફાયદાકારક રહે છે. અથવા એમ પણ બને કે એ સમસ્યા માટે કે તક માટે અપણી પાસે, ત્યાર પૂરતાં, પૂરાં સંસાધનો જ ન હોય.  આખું ગણિત માંડવું પડે...આખી પ્રક્રિયાનો પૂરેપૂરો નકશો ગોઠવવો પડે...સમસ્યા કે તકને બરાબર સમજવી પડે...અને આ ત્રણેય બાબતોને ઊંધા ક્રમે અમલ કરવી પડે..
સુધારણાની સફરમાં આપણે જે નવી કેડીને અનુસરવાનું શરૂ કરેલ છે તેને હજૂ વધારે અથપૂર્ણ કરવા માટે આપનાં સૂચનો અને ટિપ્પ્ણીઓ આવકાર્ય છે.
Posted by at No comments:
Labels: , , , , ,
Location: Naranpura, Ahmedabad, Gujarat, India
Subscribe to: Posts (Atom)