ફુર્સત એ ઇશ્વરીય ભેટ છે. આ પળોને કુટુંબસાથે માણો કે સારી સોબતમાં ગાળો કે આ પળોમાં મનને પ્રફુલ્લિત કરે તેવું વાંચો કે દિલ ઝુમી ઉઠે તેવું સંગીત સાંભળો કે તમે હંમેશ જે કરવા ધારતા હતા પણ કરી નહોતા શકતા તે બધું જ કરો.
જયદેવ (વર્મા, જન્મ ૩ ઓગસ્ટ, ૧૯૧૯
- અવસાન ૬ જાન્યુઆરી, ૧૯૮૭) શાસ્ત્રીય કે લોક સંગીત પર આધારિત ફિલ્મી ગીત રચનાઓ પણ ખુબ
માધુર્યસભર હોઈ શકે તે iતો
નિર્વિવાદ સાબિત કરી ચુક્યા હતા. તેમની કારકિર્દીની શરૂઆતમાં જ તેમના જાદુઈ
સ્પર્શની સંમોહક અસર તેમને ટોચની હરોળમાં સ્થાન અપાવી ચુકી હતી. પરતુ, ફિલ્મ ઉદ્યોગમાં અસ્વીકાર્ય એવી કેટલીકતેમની સ્વભાવગત લાક્ષણિકતાઓ અને
કૅટલીક ટોચમાં ચાલતી અર્હેતી હરિફાઇની વરવી વાસ્તવિકતાઓએ તેમની કારકિર્દીને ઊંડી
ખીણ તરફ ઘસડવા લાગી. પ્રથમહરોળની
ફિલ્મો ન મળતાં, જે કોઈ ફિલ્મોમાં તેમને
તક મળી એ ફિલ્મો ટિકિટબારી પર અસફળ રહી એટલે જયદેવનાં સંગીતને પણ તેનું ગ્રહણ
ગ્રસવા લાગ્યું. '૭૦ના દાયકા સુધીમાં તો
હવે તેમને એવા જ નિર્માતાઓ કે દિગ્દર્શકો પાસેથી કામ મળતું જે પોતાની ફિલ્મનં
વસ્તુનાં હાર્દની સાથે ગીતોની બાબતમાં કોઈ જ છૂટ લેવા ન માગતા હોય. આ તબક્કે
જયદેવની રચનાઓનું તળ માધુર્ય સુકાયું નહોતું, એટલે
કળારસિક પ્રેક્ષકો અને પારખુ શ્રોતાઓએ તેમનાં ગીતોને પોંખવાનું ચાલુ રાખ્યું. આવા
સકારાત્મક પ્રતિભાવની અસર રૂપે જયદેવ હવે નવા નવા ગાયકોને તક આપવાના પ્રયોગો પણ કરી
શકવા લાગ્યા.
§૨૦૧૮ માં ૧૯૫૪થી
૧૯૬૩નાં વર્ષોનાં
તેમની સૌથી વધારે સફળ ફિલ્મો ગણી શકાય એવી ફિલ્મોનાં ગીતો
§૨૦૧૯માં તેમની ૧૯૬૪થી
૧૯૭૦નાં વર્ષોની
ઓછી જાણીતી ફિલ્મોનાં ઓછાં જાણીતાં ગીતો,
§૨૦૨૦ માં ૧૯૭૧ નાંઅસફળ રહેલી ફિલ્મોનાં તેમનાં ખુબ વખણાયેલાં ગીતોને,
§૨૦૨૧માં ૧૯૭૨-૭૩માં ફિલ્મોની નિષ્ફળતાએ જે ગીતોને પણ ભુલાવી
દીધાં તે ગીતોને, અને
§૨૦૨૨માં ૧૯૭૪ - ૧૯૭૫નાં વર્ષોની ભુલાવા લાગેલી ફિલ્મોની કેટલીક
સુરાવલીઓને
આપણે યાદ કરી ચુક્યાં છીએ.
આજના અંકમાં આપણે
જયદેવ રચિત ૧૯૭૬ની ફિલ્મ 'લૈલા મજનુ'
અને ૧૯૭૭ની ફિલ્મો 'આલાપ' અને 'ઘરૌંદા'નાં ગીતોની યાદ તાજી કરીશું.
લૈલા મજનુ (૧૯૭૬)
ફિલ્મો માટે લૈલા મજનુ એ સદાબહાર પ્રેમ કહની રહી છે. હિંદી ફિલ્મ ક્ષેત્રે છેક
૧૯૩૧થી લૈલા મજનુ પર ફિલ્મો બનતી રહી છે. આ પ્રકારની પ્રેમ કથાઓમાં કથા નિરૂપણ, એ સમયની સામાજિક, આર્થિક વાસ્તવિકતાઓનું યથાર્થ
ચિત્રણ અને પાત્રોના વ્યક્તિત્વોનું સહજ દર્શન કરાવી શકે એવો અભિનેતાઓનો અભિનય એક
જ વાર્તા પરથી બનેલી ફિલ્મોને અલગ પાડી આપવાની જે ભૂમિકા ભજવે છે તે બધાંની સામે
એકલપંડે ઊભું રહી શકે એવું ફિલ્મનાં સંગીતનું પણ પાસું છે.
૧૯૭૭માં કંપનીના કામે અમે બે ત્રણ સાથી કર્મચારીઓ ઈંદોર હતા. એક રાત્રે
શહેરમાં ટહેલતાં ટહેલતાં 'લૈલા મજનુ' ચાલી રહી હોય એવું થિયેટર જોવા મળ્યું. છેલ્લ શૉનો સમય હતો એટલે સમય પસાર કરવા
ઘુસી જવાય તેમ તો હતું. ફિલ્મોનાં આટલાં બધાં સંસ્કરણોમાંથી મને તા માત્ર ૧૯૫૬નાં
સંસ્કરણનાં ગીતો જ યાદ આવે.ગુલામ મોહમમદે રચેલં તલત મહમૂદનાં એકાદ બે ગીતો તો તે જ સમય મનમાં વાગવા
લાગ્યાં . સામે ફિલ્મનાં પોસ્ટરમાં સંગીતકારો તરીકે મદન મોહન અને જયદેવનાં નામો
વાંચીને એટલો સધિયારો મળ્યો એ ફિલ્મ જોવા જેવી કદાચ ન પણ નીકળે તો પણ ગીતોને કારણે
બે અઢી કલાક તો નીકળી જ જશે, એમ ધારીને અમે એ ફિલ્મ જોઈ જ પાડેલી. બહાર નીકળ્યા ત્યારે અમારી એ ધારણા તો
ખોટીનહોતી પડી.
પછીથી જે જાણકારી મળતી ગઈ એ મુજબ ખબર પડી કે ફિલ્મનાં ત્રણેક ગીતો અને
બેકગ્રાઉંડ સંગીતનું કામ બાકી હતું તેવામાં જ મદન મોહનનું અવસાન થયેલું. ઍટલે એ
અધુરાં કામો પુરા કરવા માટે જયદેવની પસંદગી થયેલી. સાહિર લુધિયાનવીએ ફિલ્મનાં બધાં
ગીતો લખેલાં. જયદેવ રચિત ત્રણ ગીતોમાંથી કહેના એક દીવાના તેરી યાદમેં
આહેં ભરતા હૈ..અને લિખ કર તેરા નામ જમી પર ઉસકો
સજદે કરતા હૈ (બન્નેનાં ગાયકો મોહમ્મદ રફી અને લતા મંગેશકર) તો બહુ જ લોકભોગ્ય બન્યું હતું
આપણે અહીં બાકીનાંબે ઓછાં જાણીતાં ગીતોને યાદ
કરીશું.
કજ઼ા જાલિમ સહી યે ઝુલ્મ વો ભી કર નહીં શકતી જહાં મેં ક઼ૈસ જિંદા હૈ, તબ તક લયલા મર નહીં સકતી યે દાવા દુનિયા ભરસે મનવાનેકી ખાતિર આ યે દિવાનેકી જીદ હૈ .....- મોહમ્મદ રફી
થિયેટરમાં પહેલી જ વાર સાંભળતાં
જ મનમાં ગીત વસી ગયું હતું. ત્યારે ખબર નહોતી કે આવાં યદગાર ગીતો ગાવા માટે
મોહમ્મદ રફી બહુ લાંબું આપણી વચ્ચે નહીં હોય !
ટાઈટલ ગીત તરીકે આ ગીત લૈલા
મજનુની આખી કહાની કહી જાય છે.
સાવ નવાં જ ગાયકો પાસે ગીત
ગવડાવવાની જયદેવની પ્રયોગશીલ સર્જકતાનું એક વધુ ઉદાહરણ.....
આલાપ(૧૯૭૭)
મુળ બંગાળી સમાજની પૃષ્ઠભુ પર
પથરાયેલ વાર્તાવસ્તુમાં હૃષિકેશ મુખર્જી ફરી એક વાર અમિતાભ બચ્ચનને બહારથી શાંત
દેખાતા પણ અંદરથી ધખધખતા જ્વાળામુખી જેવા 'એંગ્રી યંગ મેન' તરીકે રજૂ કરે છે. '૭૭માં જ્યારે એકશન ફિલ્મોનું ચલણ હતું ત્યારે એક ગંભીર સમાજિક વિષય પરની ફિલ્મ
બનવી એ પોતે જ એક અનોખી કેડી ગણાય. આ પહેલાંની કે પછીની ત્રણ ચાર ફિલ્મોમાં એસ ડી
બર્મન કે આર ડી બર્મનને સંગીત સોંપ્યા બાદ, હૃષિકેશ મુખર્જીએ આ ફિલ્મનું
સંગીત જયદેવને સોંપ્યું..
ફિલ્મની ક્રેડીટ ટાઈટલ રચનામાતા સરસ્વતી શારદા(ગીતકારઃ પારંપારિક - ગાયકો
યેસુદાસ, લતા મંગેશકર, દિલરાજ કૌર, મધુરાણી) તો મોટા ભાગની
શાળાઓમાં પાર્થના તરીકે જ સ્થાન પામી ગયેલ.તે જ રીતે મુખ્ય અભિનેતા માટે કિશોર કુમારનો જ સ્વર હોય એ પ્રસ્થાપિત થઈ ચુકેલ
સમયમાં જયદેવે યેસુદાસને પસંદ કર્યા. યેસુદાસના સ્વરમાં ગવાયેલું કોઈગાતા મૈં સો જાતા(ગીતકાર: હરિવંશરાય બચ્ચન)તો ખુબ
લોકભોગ્ય થયું હતું.
હવે પછી જે ગીતો સાંભળીશું તે ડો. રાહી માસૂમ રજ઼ાએ લખેલાં છે.
ચાંદ અકેલા જાયે રે સખી રી...- યેસુદાસ
એક કવિને છાજે એવી ક્લ્પનાથી પોતાનાં પ્રિયજનથી અલગ પડી ગયેલપ્રેમીના મનોભાવને રજુ કરી શકે એ વ્યક્તિ
સમાજની સામે બળવો કરવા બેસે ત્યારે કેવો ભભુકી પણ શકે છે એવી અમિતાભ બચ્ચનનં
પાત્રની લાક્ષણિકતાનેવ્યક્ત કરવા એક રોમેંટિક ગીતના મધ્યાલાપમાં તેનો સમાજ પ્રત્યે ક્રોધ દેખીતી
હળવાશથી રજુ કરીને દિગ્દર્શકની સંગીતકારની રચનાને અભિનવ રીતે પ્રયોજી લે છે.
અસરાનીને આ પારંપારિક્ર રચનાઓની પૅરોડીમાં રજુ કરવાની કલ્પના હૃષિકેશ મુખર્જી
જ કરી શકે અને તેને યથાર્થ જયદેવ જ કરી શકે.
ઘરૌંદા (૧૯૭૭)
દિગ્દર્શક ભીમસેન દ્વારા દિગ્દર્શિત 'ઘરૌંદા' પણ મુખ્ય ધારાના ઢાળમાં બનેલી પ્રાયોગિક કળા ફિલ્મ જ હતી. 'ઘરોંદા' માટે ડૉ. શ્રીરામ લાગુને
શ્રેષ્ઠ સહાયક અભિનેતા તરીકે ગુલઝારને એક અકેલા ઇસ શરમેં માટે શ્રેષ્ઠ ગીતકાર
તરીકેના ફિલ્મફેર એવૉર્ડ મળેલા.
અહીં આપણે ભીમસેન વિષે ટુંકી વાત કરી લઈએ.
ભીમસેન ભારતમાં એનિમેશન ફિલ્મોના જનક તરીકે ઓળખાય છે. તેમણે અનેક વિષયો પર આવી
એનિમેશન ફિલ્મો રચી હતી. રાષ્ટ્રીય એકતા પરની એક, અનેક ઔર એકતા તો ખુબ જ જાણીતીકૃતિ છે, ૨૬ હપ્તાની સૌથી લાંબી ટીવી
સિરિયલ વર્તમાન (૧૯૯૪)બનાવવાનું શ્રેય પણ તેમને નામે
છે.
બાંગલા દેશના વિશ્વ પ્રસિદ્ધ
ગાયિકા રૂના લૈલાનો ભારતના શ્રોતાને પરિચય કરાવવાનું શ્રેય જયદેવને નામે ગણી શકાય
તુમ્હેં હો ન હો, મુઝકો તો ઇતના યકીન હૈ મુઝે તુમસે પ્યાર નહીં નહી- રૂના લૈલા - ગીતકાર નક્શ
લ્યાલપુરી
રૂના લૈલા જેવાં ગઝલ ગાયિકાને
જયદેવ કેવી રમતિયાળ અદામાં સહજ સ્વરૂપે રજુ કરી શકે છે !
આ ગીતનુંએક બીજું કરૂણ વર્ઝન પણ છે જે આ
ક્લિપમાં ૫.૦૪થી સાંભળી શકાય છે
જયદેવની
કારકિર્દીના અંતની શરૂઆતમાં પણ તેમની સર્જનાત્મકતા અને પ્રયોગશીલતા હજુ તરોતાજા
છે. તેમનાં હવે પછીના વર્ષોનાં ગીતોને સાંભળવાની આતુરતા વધતી જ જાય છે.....
આવતા
મહિનાના બીજા રવિવારે, વિસરાતી
યાદોનાં ઊંડાણોમાં છૂપાઈ રહેલાં સદા જીવંત ગીતોની યાદને નવપલ્લવિત કરવા, ફરી એક વાર મળીશું.
નોંધ - અહીં સંદર્ભે લીધેલી બધી તસ્વીરોના પ્રકાશાનાધિકારો તેના મૂળ રચયિતાના અબાધિત
રહે છે. અહીં આ તસ્વીરો નેટ પરથી, સાભાર, લીધેલ છે.
ઇલેક્ટ્રિકલ એંજિનિયરિંગના પ્રેક્ટિકલ જો મારે માટે
ગૂઢ કોયડા હતા તો સિવિલ એંજિનિયરિંગના પ્રેક્ટિકલ મારાં સૈદ્ધાંતિક જ્ઞાનના
વ્યવહારૂ અમલનાં કૌશલ્યની અગ્નિપરીક્ષા હતી.અમુક વિસ્તારોમાં જઈને કરવાના થયેલા બે પ્રયોગો - ચેઇન લિંક
માપણી અને થિયોડોલાઈટ સર્વે - સિવાય સિવિલ લૅબમાં અમે શું કર્યું હશે તે યાદ નથી
રહ્યું. જોકે, મારે એકરાર કરવો જોઈએ કે બન્ને
પ્રેક્ટિક્લ યાદ રહેવા માટેનાં કારણો બહુ ગર્વ લેવા જેવાં તો નથી જ !
ચેઇન
લિંક માપણી - જેના છેડા જ ભેગા ન થયા
ચેઈન લિંક માપણી
પ્રેક્ટિક્લ માટે અમારે એચ એલ કૉમર્સ કૉલેજની સામેના વિસ્તારમાં આવેલ સ્વસ્તિક સોસાયટીમાં
જવાનું હતું.મને એવું યાદ છે કે આ પ્રેક્ટિક્લ માટે આ એક ખાસ્સું નિયમિતપણે
પસંદ કરાતું સ્થળ હતું.
નક્કી થયેલ દિવસે
અમે લોકો અમને સુચવવામાં આવેલ સ્થળે વહેલી સવારથી જ
એક્ઠા થઈ ગયા હતા. પ્રેક્ટિક્લ માટે જરૂરી સાધનોની હેરફેર કેમ કરાઈ કે ખુદ
પ્રેક્ટિક્લ જ અમે લોકોએ કેટલી તૈઆયારી અને સમજણ સાથે કર્યો તેની વિગતો તો હવે
સ્મૃતિશેષ થઈ ગઈ છે પણ અમે તે દિવસે અમારા મજા કરવાન મુડમાં ત્યાંના સ્થાનિકોને
કનડગત થયેલ જે બેહુદું કહી શકાય તેવું વર્તન કરી બેઠા હતા તેની યાદ આજે પણ મનને
કોરી ખાય છે.
જે દિવસથી અમને આ
પ્રેક્ટિકલ વિશે માહિતી આપવામાં આવી હતી તે જ દિવસથી અમે તો કૉલેજની બહાર જઈને કંઈ
'ભણવા' મળશે તેઅવસરને એક ઉત્સુકતાસભર પ્રસંગ જ ધારીને બેઠા હતા - જોકે એ
ઉત્સુકતા અમારી વ્યવાહારિક અમલીકરણ આવડતને ચકાસવાની તક મળશે તે અંગેની નહીં પણ મજા
કરવાના એક દિવસની પિકનિકના ઉત્સવની લોટરી લાગ્યાની વધારે હતી. પરિણામે સ્થળ પર પગ મુકતાંવેંત જ અમે, કોઈ પણ એક ભદ્ર, શાંત રહેઠાણ
વિસ્તારમાટે સરાસર સાવ જ અયોગ્ય એવા શોરબકોરમય મસ્તીના મુડમાં
રંગાયેલ હતા.અમારો એ શોરબકોર એ શાંત સોસાયટીનાં ઘરોમાં રહેતાં લોકોને
માટે કેટલો ત્રાસદાયક રહ્યો હશે તેની કલ્પના આજે પણ મને નર્વસ કરી મુકે છે. અમને
આવી અસભ્ય વર્તણૂક માટે અમારાં શિક્ષકો તરફથી કોઈ નસીહત મળી હતી અને મળી પણ હશે તો
અમે તેને માટે કેમ દુર્લક્ષ્ય સેવી શક્યા હઈશું તે તો યાદ નથી આવતું. પરંતુ, જેમની સહનશીલતાની (અને સભ્યતાની) હદ વળોટાઈ ચુકી હતા એવાં
બે ત્રણ વડીલ રહેવાસી બાનુઓની અમારાં જેવાં મસ્તીને હિલોળે ભાન ભુલેલાઓની પણ સાન
ઠેકાણે લાવી દે એવી બહુ જ સભ્યછતાં આરપાર ઉતરી
જાય એવી ધારદાર કડકાઈના જે બબ્બે ત્રણ ત્રણ વાક્યોના ચાબખા વીંજ્યા તેની યાદે તો
આજે પણ ગાત્રો ઠંડાબોળ થઈ જાય છે.અમારી સામે
કૉલેજમાં ફરિયાદ કેમ ન થઈ કે કૉલેજના કોઇ પણ વિદ્યાર્થીનેએ વિસ્તારમાં જ કાયમ માટેની પ્રવેશબંધી કેમ થઈ નહીંહોય તે તો આજે પણ
સમજાતું નથી.
મને લાગે છે કે અમે રખડ દખડ કરતાં પણ એ દિવસનું કામ તો પુરું કરી આવ્યા હતા.
પરંતુ તે દિવસે લીધેલાં માપ વગેરેને સ્કેલબધ્ધ ડ્રોઈંગમાં મુકતા જતાં બીજા છેડા
સુધી પહોચ્યા ત્યારે અમારી બેદરકારી અને નિષ્કાળજી મોં ફાડીને સામે ઊભી રહી. ચેઇન
લિંક્નો બીજો છેડો એટલો દુર આવેલો દેખાતો હતો કે જાણે અમે પાચ છ શેરી છોડીને બીજી જ
સોસાયટીમાં પહોંચીને એ માપ લીધાં હોય! તેથી પણ વધારે નવાઈ તો ત્યારે લાગી જ્યારે
પ્રેક્ટિકલના અમારા શિક્ષકો તો આમ થશે જ તે બાબતે સાવ તૈયાર જ હતા. થોડી ઘણી ખેંચતાણ
પછી તેમણે અમને આવું થાય ત્યારે 'વ્યવહારૂ આવડત' કેમ વાપરી શકાય તેની બે ચાર શીખ આપીને વિખૂટા પડી ગયેલા અમારા પ્રેક્ટિકલના
છેડાઓ મેળવી તો આપ્યા!
દિલીપ વ્યાસના આ અનુભવનો રંગ પણ કંઈક આવો જ રહ્યો હતો - જોકે તેમ થવાથી અમારે
સંતોષ માની લેવો કે એ તો આમ જ થાય એ વિષે કંઈ ટિપ્પણી કરવી ઉચિત નથી –
“મિકેનીકલ વિદ્યાશાખામાં પ્રવેશ મળ્યો હતો
એટલે મારે સિવિલ એંજિનિયરિંગ તો એક વર્ષ પુરતુંજ ભણવાનું
હતું.સિવિલ એંજિનિયરિંગના પ્રાથમિક પાઠમાં લગભગ ફરજિયાત ગણી શકાય એવો ચેઇન અને
કંપાસ સર્વે અમારે જુલાઈ /ઓગસ્ટ મહિનાઓમાં કરવાનો આવેલો એવું યાદ આવે છે.
વિદ્યાર્થીઓની આખી બૅચ અને અમારા શિક્ષકો એ માટે કોઈ જે તે જગ્યાએ તો ન જ જઈ શકે, એટલે જ્યાં
વિવિધ માપણીઓ કરવાનું શીખવા મળી શકે તેવો - મારાં તો ઘર આંગણાં સમાન - એચ કોલોનીનો
વિસ્તાર પસંદ કરાયો હતો. નક્કી કરાયેલા સર્વેના દિવસે કૉલેજ જવાનું નહોતું.પ્રેક્ટિક્લ
વહેલી સવારથી જ શરૂ કરવાનો હતો. તેમાં પાછા અમે તો મિકેનીકલ વિદ્યાશાખાના
વિદ્યાર્થીઓ એટલે સિવિલના પ્રેક્ટિકલ્સ સાથે આપણને આગળ જતાં આમ પણ ક્યાં લેણાદેણી
રહેવાની છે એવી ભાવનાથી પ્રેરિત , લગભગ સાવ ધરાર કહી શકાય એવી બેફિકરાઈથી અમે
મેદાન પર ઉતર્યા હતા. આજે હવે જેં કંઈ અનુભવ જ્ઞાન મળ્યું છે તે પરથી અમે એ સમયે
કેટલા ખોટા હતા તે તો સમજાય છે. અઢાર વર્ષની ઉમરની અર્ધપરિપક્વતાનું ગરમ જોશ અને
રાજ્યની શ્રેષ્ઠ કૉલેજની શ્રેષ્ઠ વિદ્યાશાખા - અમદાવાદ મિકેનીકલ એ સમયમાં ગુજરાતની
અમદાવાદ, મોરબી
અને સુરત એ ત્રણ કૉલેજો અને દરેકની ત્રણ ત્રણ વિદ્યાશાખાઓમાં શિરમોર સ્થાને
ગણાતું) માં પ્રવેશ મળ્યાના ફાંકાની હવા ભરી હોવાને કારણે આવી મુર્ખામીઓ જ થતી જ
હશે એમ લાગે છે.
“ખેર, જમ્યા કર્યા વિના બપોરના બે વાગ્યા સુધીમાં તો
અમે અમારાં માપણીનાં કામોથી પરવારી ગયા. એટલે બાકી રહેલ અર્ધા દિવસની રજાની
પુરેપુરી મજાનો લાભ લેવા અમારાંના કેટલાકે એ દિવસોમાં નવાં જ ખુલેલાં રૂપાલી
સિનેમામાં ફિલ્મ જોવા જવાનું નક્કી કર્યું. ૭૦ મિ.
મિ.નો પડદો અને 'માય
ફેર લેડી' જેવી
ફિલ્મએ બન્ને તો પાછાં ન રોકી શકાય તેવાં આકર્ષણો તો હતાં જ - જોકે 'માય ફેર
લેડી' એ
તો સૌથી ઉત્કૃષ્ટ સ્થાનનું માન મેળવેલ કૃતિ હતી એ સમજ તો બહુ મોડેથી આવેલી.જોકે, આખો દિવસ
ખાધાપીધા વિના આકરા તડકાં કામ કર્યા પછી કડક્ડતાં ઠંડાં એ સી થિયેટરમાં ફિલ્મ
જોતાં જોતાં મને તો સખત માથું દુઃખી આવ્યું. પાછી મજાની સજા આટલેથી જ ન અટકી. એ
દિવસે લીધેલાં માપ પરથી સિવિલ એંજિનિયરિંગ ડ્રોઈંગ કરવાનું ચાલુ કર્યું ત્યારે
સરૂઆત અને અંતના છેડા વચ્ચે ખાસ્સું બે સે. મીં. છેટું પડી ગયેલું જોવા મળ્યું !
નસીબ એટલાં સારાં હતાં કે અમારા શિક્ષક સહાનુભૂતિ ધરાવતા નીકળ્યા અને તેમણે એ ભુલ
સુધારવાનો નુસ્ખો બતાવ્યો. (યોગાનુયોગ અમારા એ શિક્ષકને ઈમિગ્રેશન પર અમેરિકા
જવાના વિસા મળી ગયા હતા એટલે તેઓ પણ જવાની તૈયારીઓ જ કરતા હતા.)
“એ પ્રોજેક્ટ તો સુખેથી પત્યો. જોકેએડ્રોઈંગ
કરવાની આખી પ્રક્રિયા ને ડ્રોઈંગના બીજા પ્રોજેટ્સ અપનેઆપમાં રસપ્રદ કહાનીઓ છે,જેની વાત
પછી ક્યારેક.
“હવે જાણવા મળે છે કે અંતરોની આવી માપણી કરવા
માટે ચેઇન લિંક પદ્ધતિની આવશ્યકતા નથી રહી. લેઝર જેવી ટેક્નોલોજિથી સજ્જ એવાં
સાધનોથી બે સ્થળો વચ્ચેનાં, અને તે પણખુબ જ
ચોકસાઈ પૂર્વક, માપ
કાઢતા મેં ઘણા સર્વેયરોને કામ કરતા જોયા છે. “
