ચર્ચાની એરણે : ૧૯૪૮નાં ગીતો :: મને સૌથી વધુ ગમેલાં યુગલ ગીતો

હિંદી ફિલ્મનાં ગીતોમાં મારો લગાવ કંઈક અંશે યુગલ ગીતો તરફ વધારે રહ્યો છે. હિંદી ફિલ્મનાં ગીતોમાં મારો લગાવ કંઈક અંશે યુગલ ગીતો તરફ વધારે રહ્યો છે. તેથી ૧૯૪૮નાં યુગલ ગીતોમાંથી અત્યાર સુધી રેડિઓ કે રેકોર્ડ્સ કે કેસેટ્સ કે સીડી કે ઈન્ટરનેટ જેવાં માધ્યમો થકી જે ગીતો વધારે સાંભળવા મળતાં રહ્યાં છે તેવાં ગીતો પૂરતી જ મારી પસંદગી મર્યાદિત ન રાખવા માટે બને તેટલાં વધારે ગીતોની પહેલે તબક્કે પસંદગી કરી અને તેમને બે ત્રણ વાર સાંભળીને તેમાંથી ખરેખર કોઈ ગીત વધારે ગમી જાય એવું જણાય તો આ યાદીમાં સમાવવું તેવો મેં સભાન પ્રયાસ પણ કર્યો છે.

જે ગીતોને પહેલવહેલી વખત સાંભાળવાની તક મળી છે એ પૈકી કેટલાંક ગીતો ખરેખર ફરી ફરી સાંભળવા ગમે એવાં પણ લાગ્યાં, પણ આ યાદીમાં તો એમાનું એક જ ગીત સ્થાન મેળવી શક્યું. ગીતની યાદી જોતાંવેંત એ ગીત અલગ જ પડી આવશે એમ મને ચોક્કસ લાગે છે એટલે અહીં તેનો અલગથી ઉલ્લેખ નથી કર્યો.

પસંદગીની મારી મર્યાદાઓને આધીન, ૧૯૪૮નાં મને વધારે ગમેલાં યુગલ ગીતો, કોઈ નિશ્ચિત ક્રમમાં ગોઠવ્યા વિના, સાદર રજૂ કરું છું:

મૂકેશ + લતા મંગેશકર - અબ યાદ ન કર ભૂલ જા અય દિલ વો ફસાના - અનોખા પ્યાર - અનિલ બિશ્વાસ - શમ્સ અઝીમાબાદી

તેમ જ તેનું મીના કપૂર સાથે બીજું વર્ઝન - અબ યાદ ના કર ભૂલ જા દિલ વો ફસાના -પણ

મૂકેશ + શમશાદ બેગમ - ધરતી કો આકાશ પુકારે આજા આજા પ્રેમ દ્વારે - મેલા - નૌશાદ - શકીલ બદાયુની

મૂકેશ + સુરૈયા - લાયી ખુશીયોંકી દુનિયા હંસતી હુઈ જવાની - વિદ્યા - એસ ડી બર્મન - અન્જુમ પીલીભીતી

મોહમ્મદ રફી + લલિતા દેઉલકર - મોરે રાજા હો લે ચલ નદીયા કે પાર  - નદીયા કે પાર - સી રામચંદ્ર  - મોતી બી એ

શમશાદ બેગમ + સુરેન્દ્ર - ક્યું તુમ્હેં દિલ દિયા, હાયે યે ક્યા કિયા - અનોખી અદા - નૌશાદ - શકીલ બદાયુની

શમશાદ બેગમ + શૈલેશ - કહીં કા દીપક કહીં કી બાતી આજ બને હૈ જીવનસાથી - આગ -રામ ગાંગુલી - સરસ્વતી કુમાર દીપક

શમશાદ બેગમ + ગીતા રોય - મેરી ધડકનોમેં સખી કૌન સમાયા - સુહાગ રાત - સ્નેહલ - કેદાર શર્મા

મોહમ્મદ રફી, ખાન મસ્તાના, સાથીઓ - વતનકી રાહમેં વતનકે નૌજવાં શહીદ હો -શહીદ - ગુલામ હૈદર - રાજા મહેંદી અલી ખાન 

મોહમ્મદ રફી, ચિતળકર, જી એમ સાજન, સાથીઓ - અજી ખુશીયાં મનાએ ન ક્યુ  હમ,હમ કિસીસે ક્યું ડરે, કિસ્મત હમારે સાથ હૈ, જલનેવાલે જલા કરે - ખીડકી - સી રામચંદ્ર - પી એલ સંતોષી, તેમ જ તેનું શમશાદ બેગમ, લતા મંગેશકર, મોહનતારા તલપડે અને સાથીઓના સ્ત્રી સ્વરોમાં ગવાયેલું પ્રતિઘોષ સમું બીજું વર્ઝન પણ.

જો બહું સીધાં જ દેખીતાં ગીતથી આગળ મારે પસંદગી કરવાની હોય, કે અન્ય કોઈ પણ માપદંડ લગાડવા કોશીશ કરવાની હોય, ૧૯૪૮નું મને સૌથી વધારે પસંદ પડેલ યુગલ ગીત તરીકે મારી મહોર તો વતનકી રાહમેં વતનકે નૌજવાં શહીદ હો (શહીદ - મોહમ્મદ રફી, ખાન મસ્તાના, સાથીઓ - ગુલામ હૈદર - રાજા મહેંદી અલી ખાન)  પર જ લાગે.

પરંપરાગત પુરુષ-સ્ત્રી યુગલ ગીતને પસંદ કરવાની જ શરત લાગુ કરીએ તો હું ક્યું તુમ્હેં દિલ દિયા, હાયે યે ક્યા કિયા (અનોખી અદા - શમશાદ બેગમ + સુરેન્દ્ર - નૌશાદ - શકીલ બદાયુની) ને પણ ઉમેરૂં.

Best songs of 1948: Wrap Up 3માં વિષદ છણાવટ પછી, સોંગ્સ ઑફ યોર પણ શ્રેષ્ઠ યુગલ ગીત તરીકે ક્યું તુમ્હેં દિલ દિયા, હાયે યે ક્યા કિયાને પસંદ કરે છે.

હવે પછીના અંકમાં  'મને સૌથી વધારે પસંદ પડેલા (વર્ષ ૧૯૪૮ માટેના) સંગીતકારો' અહીં રજૂ કરીને આપણે ૧૯૪૮નાં ગીતોની ચર્ચાનું સમાપન કરીશું.

પાદ નોંધઃ '૧૯૪૮નાં યુગલ ગીતો' પર ક્લિક કરવાથી બધી  જ પૉસ્ટ્સમાં રજૂ કરાયેલાં ૧૯૪૮નાં યુગલ ગીતો એક જગ્યાએથી મેળવી શકાશે.

ચર્ચાની એરણે : ૧૯૪૮નાં ગીતો :: યુગલ ગીતો : સ્ત્રી - સ્ત્રી યુગલ ગીતો

૧૯૪૮નાં સ્ત્રી-સ્ત્રી યુગલ ગીતોને ચર્ચાની એરણે લેવા માટે આ યુગલ ગીતોની હિંદી ફિલ્મ ગીત કોષમાંથી કાચી યાદી બનાવી તો બે પૉસ્ટ્સ થઇ શકે એટલાં ગીતો મળ્યા. જોકે તેમાંથી ડિજિટલ સૉફ્ટ નકલ માંડ અડધાં ગીતોની જ મળી શકી. એનો અર્થ આપણે એમ કરી શકીએ કે અહીં જે ગીતો યુ ટ્યુબ લિંક સાથે મૂકી શકાયાં છે તે વિન્ટેજ સમયના ગીતોના ચાહકોમાં વધારે જાણીતાં અને કદાચ લોકપ્રિય હશે એમ જરૂર માની શકાય. જોકે એ સમયના મારા મર્યાદિત જ્ઞાન અને રસને પણ આ ગીતો એ વધારે સમૃધ્ધ કરેલ છે એ વાતની પણ સાનંદ નોંધ લઈશ.

શમશાદ બેગમ + ગીતા રોય - ઓહ ગોરી તેરા બાંકા છૈયા જીત કે આયા જંગ - એક્ટ્રેસ - શ્યામ સુન્દર - રાજા મહેંદી અલી ખાન 

શમશાદ બેગમ + ગીતા રોય - આંખોં આંખોંમેં દિલ કી બાત કહ ગયે - એક્ટ્રેસ - શ્યામ સુન્દર - નખ્શાબ જ઼રાચવી

અમીરબાઈ કર્ણાટકી + રાજકુમારી - બસંત છાયા ચારોં ઔર, હો છાયા ચારોં ઔર - અમર પ્રેઅમ - દત્તા ઠાકર - મોહન મિશ્રા એમ એ 

શમશાદ બેગમ + ગીતા રોય – પ્યારી તેરા મેરા મેરા પ્યાર - અન્જુમન - બુલો સી રાની - મજરૂહ સુલ્તાનપુરી

લતા મંગેશકર + ઈરા નાગરથ - અય દિલ મેરી વફામેં કોઈ કસર નહી હૈ - અનોખા પ્યાર - અનિલ બિશ્વાસ - શમ્સ અજ઼ીમાબાદી

ગીતા રોય+ સુલોચના કદમ - ચંદાકી ચાંદની હૈ મૌજ હૈ બહાર મેં - ચંદા કી ચાંદની - જ્ઞાન દત્ત - ડી એન મધોક 

શમ્શાદ બેગમ + જોહરાબાઈ અમ્બાલેવાલી - બાગ મેં કલિયાં યહી ગાયે રે – ઘરકી ઇઝ્ઝત - પંડિત ગોવિંદરામ - ઈશ્વર ચંદ્ર કપૂર

શમશાદ બેગમ + હમીદા - ઓ મોટરવાલી છોરી, દિલ લે જા ચોરી ચોરી - ગૃહસ્થી - ગુલામ મોહમ્મદ - શકીલ બદાયુની

શમશાદ બેગમ + સુરિન્દર કૌર - મેરી ફૂલ બગીયા મેં આયી હૈ, લો આયી હૈ - લાલ દુપટ્ટા - જ્ઞાન દત્ત - મનોહર ખન્ના 

લતા મંગેશકર + ગીતા રોય - ગોરી સખીયોં સે અખીયાં ચુરાય રહી હૈ - મજબૂર - ગુલામ હૈદર - નજીમ પાણીપતી 

ગીતા રોય + રાજકુમારી - રૂમ ઝૂમ મતવાલે કાલે બાદલ છા ગયે, બાલમજી તેરી યાદ દિલા ગયે -સુહાગ રાત - સ્નેહલ - કેદાર શર્મા 

ગીતા રોય + રાજકુમારી - બાજી મોરી પાયલ ઠુન્નક ઠુન્નક સુનો યે સંદેસવા - સુહાગ રાત - સ્નેહલ - કેદાર શર્મા

ગીતા રોય + રાજકુમારી - કિસ પાપી સંગ ઉલઝી અખીયાં હાયે અખીયાં મૈને રો  રો ગવાયી - સુહાગ રાત - સ્નેહલ - કેદાર શર્મા  

શમશાદ બેગમ + ગીતા રોય - મેરી ધડકનોમેં સખી કૌન સમાયા - સુહાગ રાત - સ્નેહલ - કેદાર શર્મા

હવે પછીના અંકમાં આપણે ચર્ચાની એરણે ૧૯૪૮નાં પુરુષ-પુરુષ યુગલ ગીતો અને ત્રિપુટી/ત્રિપુટી+ગીતો સાંભળીશું.

૧૯૪૯નાં ગીતો : ચર્ચાની એરણે : યુગલ ગીતો - સ્ત્રી - સ્ત્રી યુગલ ગીતો

હિંદી ફિલ્મોમાં સ્ત્રી-સ્ત્રી યુગલ ગીતોમાટેની સીચ્યુએશન્સ મર્યાદિત જ હોય તે સમજી શકાય તેમ છે. એ સંજોગોમાં સ્ત્રી-સ્ત્રી યુગલ ગીતો ક્યાં તો બે સખીઓના સંવાદ કે બે નૃત્યાંગનાઓનાં નૃત્ય પૂરતાં જ મર્યાદિત જોવા મળવાં જોઈએ. આ જ પ્રકારનાં યુગલ ગીતોમાં પણ જે વૈવિધ્ય જોવા મળતું રહ્યું છે એ માટે હિંદી ફિલ્મોના દિગ્દર્શકો અને સંગીત નિર્દેશકોની સર્જનાત્મકતાને દાદ દેવી રહી. એવાં કેટલાંય સ્ત્રી-સ્ત્રી યુગલ ગીતો છે જે સૉલો ગીતોની બરાબરી કરી શકે તે બરનાં રહ્યાં છે. ૧૯૪૯નું વર્ષ પણ આ બાબતોએ અપવાદ નથી રહ્યું.

ગીતોની યાદી બનાવવામાં સરળતા રહે એ માટે કરીને આપણે એક સ્ત્રી ગાયકને મુખ્ય પાત્ર ગણીને તેમની સાથે અન્ય સ્ત્રી ગાયકોની જોડીનાં યુગલ ગીતોને એક સાથે વર્ગીકૃત કરેલ છે.

લતા મંગેશકર +

આહાહા, આહાહા, આઓ ચલે ચલે વહાં, બોલો ચલે ચલે કહાં - આઈયે - મુબારક બેગમ સાથે - શૌકત હૈદરી - નખ્શાબ જરાચવી

ડર ના મોહબ્બત કર લે - અંદાઝ - શમશાદ બેગમ સાથે - નૌશાદ - મજરૂહ સુલ્તાનપુરી

ચુપ ચુપ ખડે હો જરૂર કોઈ બાત હૈ - બડી બહેન - પ્રેમલતા સાથે – હુસ્નલાલ ભગતરામ - ક઼મર જલાલાબાદી   

દુનિયાવાલો મુઝે બતાઓ ક્યા હૈ સચ્ચા પ્યાર – બાલમ - સુરૈયા સાથે – હુસ્નલાલ ભગતરામ – ક઼મર જલાલાબાદી

આ ગીતનું પુરુષ-પુરુષ યુગલ ગીત વર્ઝન પણ છે જે મોહમ્મદ રફી અને એસ ડી બાતિશના સ્વરોમાં છે 

પરદેસી મુસાફીર, કિસે કરતા ઈશારે - બાલમ - સુરૈયા સાથે - હુસ્નલાલ ભગતરામ - ક઼મર જલાલાબાદી

જરા સુન લો હમ અપને પ્યાર કા અફસાના કહતે હૈ - બાઝાર - રાજકુમારી સાથે - શ્યામ સુંદર - ક઼મર જલાલાબાદી

આગરે કો ઘાઘરો મંગવા દે રાજા – લાડલી - આશાલતા સાથે - અનિલ બિશ્વાસ – નઝીમ પાનીપતી 

છોટા સા મંદિર બનાઉં જય જય પ્રેમ દેવતા – લાડલી - મીના કપુર સાથે - અનિલ બિશ્વાસ - ચંદ્રશેખર પાંડેય 

હમ જાની રે હમ જાની રે - સાંવરિયા - ગીતા રોય સાથે - સી. રામચંદ્ર – પી એલ સંતોષી

ચલો ઘુંઘટમેં ગુઈયાં છુપાકે ગજબ તોરે નૈના - સિપાહીયા - ગીતા રોય સાથે – સી રામચંદ્ર – રામમુર્તિ ચતુર્વેદી 

મેરે આંગનમેં ચાંદની ચમકે ચમાચમ - ઉષાહરણ - રાજકુમારી સાથે – સરસ્વતી દેવી - રામમુર્તી ચતુર્વેદી 

શમશાદ બેગમ +

આ જાવો ફિર મેરી બીગડી કો બનાને - દાદા - પ્રેમલતા સાથે - શૌકત હૈદરી - મજરૂહ સુલ્તાનપુરી 

મેરી પ્યારી પતંગ ચલી બાદલ કે સંગ – દિલ્લગી - ઉમા દેવી સાથે – નૌશાદ - શકીલ બદાયુની 

છક છક ચલે હમારી રેલ, યે હૈ આગે યે પાની કા મેલ – નાચ – ગીતા રોય સાથે – હુસ્નલાલ ભગતરામ - મુલ્કરાજ ભાકરી

પ્યારકે જહાંકી નિરાલી સરકાર હૈ - પતંગા - લતા મંગેશકર સાથે - સી રામચંદ્ર - રાજેન્દ્ર કૃષ્ણ 

ગીતા રોય +

હસરત ભરી નઝર કો ...ઓ પરદેસીયા, ઓ રસીયા – દિલ કી બસ્તી – ઝોહરા જાન સાથે - ગુલામ મોહમ્મદ - કુમાર બારાબંક્વી

બાદલ ગિર આયે - કરવટ - આશા ભોસલે સાથે - હંસરાજ બહલ - વી એન મધોક

ખેલોગે કૌન સા ખેલ મેરે લાલ - તારા - પ્રેમલતા સાથે - વિનોદ - અઝીઝ કશ્મીરી 

મિઠાઈ કી દુકાન દિલ્લી કે બાઝાર - તારા - ગાંધારી સાથે - વિનોદ - અઝીઝ કશ્મીરી

જોહરાબાઇ અંબાલેવાલી  +

હૈ કહાની પ્રીત કી ઇતવાર સે ઇતવાર – દૌલત – લલિતા દેઉલકર સાથે – હનુમાન પ્રસાદ - ક઼મર જલાલાબાદી 

છૂન છૂન ઘુંધરીયા બાજે, યે રાત ફિરના ના આયેગી, જવાની બીત જાયેગી - રાજકુમારી સાથે - મહલ - ખેમચંદ પ્રકાશ – નખ્શાબ જારાચવી

સુરૈયા  +

અયે દર્દ-એ-મોહબ્બત તુને મુઝે બદનામ કરકે છોડા - સિંગાર - સુરીંદર કૌર સાથે – ખુર્શીદ અન્વર - ડી એન મધોક 

હમીદા બાનુ +

આવો સખી હમ ગાયે તરાના - ઝેવરાત - શાંતા કુંવર સાથે - હંસરાજ બહલ - હબીબ સરહદી 

હવે પછીના અંકમાં આપણે પુરુષ-પુરુષ યુગલ ગીતો સાંભળીશું.