ચર્ચાની એરણે - ૧૯૪૬નાં ગીતો - સ્ત્રી સૉલો ગીતો - અન્ય ગાયિકાઓ [૧]

હવે પછીના હપ્તાઓમાં આપણે ૧૯૪૬નાં વર્ષ માટે જે ગાયિકાઓનાં એકાદ બે ફિલ્મોમાં જ ગીતો જોવા મળે છે તેવી અન્ય ગાયિકાઓનાં ગીતો ચર્ચાની એરણે સાંભળીશું. આ ગાયિકાઓનાં ગીતોની સંખ્યા પણ બહુ મર્યાદિત છે. વળી, તેમાંનાં કેટલાંક ગીતોની સૉફ્ટ નકલો ઉપલબ્ધ ન હોવાથી અહીં તો ઘણાં ઓછાં ગીતો  સાંભળવા મળે છે.

દિલશાદ બેગમનાં સૉલો ગીતો

સાજન સંગ ન ચલો - કહાં ગયે – સંગીતકાર: લછ્છીરામ તોમર

હિંદી ફિલ્મ ગીત કોષમાં ગાયિકાનાં નામનો ઉલ્લેખ નથી.

દુનિયાવાલોં નાદારોંકી મદદ કરો - રેહાના – સંગીતકાર: ક઼ાદીર ફરીદી - ગીતકાર: તુફૈલ હોશીયારપુરી

ભર લાયી હું જવાની સાગરમેં, જન્નત સે ચલ કર આઈ હું - રેહાના – સંગીતકાર: ક઼ાદીર ફરીદી - ગીતકાર: તુફૈલ હોશીયારપુરી

અદા, અદા તેરી મસ્ત-એ-શરાબ હો રહી હૈ - રેહાના – સંગીતકાર: ક઼ાદીર ફરીદી - ગીતકાર: અઝીઝ કશ્મીરી

કલ્યાણી દાસનાં સૉલો ગીતો

ચાંદ પાસ હૈ, રાત અંધેરી ક્યું - બિંદિયા – સંગીતકાર: કમલ દાસગુપ્તા – ગીતકાર: પંડિત મધુર

બાદલ ગરજ ગરજ કે પૈગ઼ામ સુના દે - બિંદિયા – સંગીતકાર: કમલ દાસગુપ્તા – ગીતકાર: પંડિત મધુર 

જીવન સરગમ પે ગાએ જા ગીત સુહાને -  બિંદિયા – સંગીતકાર: કમલ દાસગુપ્તા – ગીતકાર: પંડિત રામ મૂર્તિ

નઝરેં બતા રહી હૈ, તુમ દૂર જા રહે હો - ઝમીન આસમાન – સંગીતકાર: કમલ દાસગુપ્તા – ગીતકાર: ફૈયાઝ હાસ્મી

રોનેકા રોગ લગ ગયા, તડપે હંસી  હંસી મેં  હમ, ગાયે ગાયે ખેલ મેં મિટ ગયે દિલ્લગી મેં - ઝમીન આસમાન – સંગીતકાર: કમલ દાસગુપ્તા – ગીતકાર: ફૈયાઝ હાસ્મી  

મીના કપૂરનાં સૉલો ગીતો

મીના કપૂરે 'આઠ દિન'નાં અહીં રજૂ કરેલ ગીતથી હિંદી ફિલ્મ જગતમાં પદાર્પણ કરેલ છે. તે સિવાય પણ તેમણે આ વર્ષે કે સી ડેનાં સંગીત નિદર્શનમાં 'દૂર ચલેં'માં પણ ગીત ગાયું છે, પણ એ ગીતની ડિજિટલ નકલ નથી મળી શકી.

કિસી સે મેરી પ્રીત લાગી, અબ ક્યા કરૂં - આઠ દિન – સંગીતકાર: એસ ડી બર્મન – ગીતકાર: જી એસ નેપાલી

નીનાનાં સૉલો ગીતો

'પૃથ્વીરાજ - સંયુક્તા'માં નીના પૃથ્વીરાજ કપૂરની સામે મુખ્ય ભૂમિકામાં છે. જોકે આ પહેલાં (કે હવે પછી પણ), આ સમયની ફિલ્મો અને ગીતો વિષે મારી મર્યાદિત માહિતીને કારણે,મેં અભિનેત્રી તરીકે કે ગાયિકા તરીકે તેમનું નામ સાંભળ્યું નથી.

બીગડી મેરી બના દે, મન કો ડરાનેવાલે - પૃથ્વીરાજ - સંયુક્તા - સંગીતકાર એસ કે પાલ - ગીતકાર જોશ મલીહાબાદી 

ક્યા જાને મન ક્યા કહેતા હૈ - પૃથ્વીરાજ - સંયુક્તા - સંગીતકાર એસ કે પાલ - ગીતકાર જોશ મલીહાબાદી

યુટ્યુબ પર ગાયિકા તરીકે સિતારા કાનપુરી દર્શાવેલ છે.

સુંદર સપના બનકે આલી નયનન મેં કૌન સમાયા – પૃથ્વીરાજ - સંયુક્તા - સંગીતકાર: એસ કે પાલ - ગીતકાર: અખ્તર-ઉલ-ઈમામ 

યુટ્યુબ પર ગાયિકા તરીકે સિતારા કાનપુરી દર્શાવેલ છે.

હવે પછી ચર્ચાની એરણે ૧૯૪૬નાં વર્ષ માટેનાં  બીનાપાની મુખર્જી, સુશીલા રાની, જયશ્રી, પારૂલ ઘોષ, ગીતા રોય, લતા મંગેશકર વગેરેનાં સૉલો ગીતો સાંભળીશું.

ચર્ચાની એરણે : ૧૯૪૮નાં ગીતો :: મને સૌથી વધારે ગમેલાં સ્ત્રી સૉલો ગીતો

૧૯૪૮નાં વર્ષનાં સ્ત્રી ગીતોને ચર્ચાને એરણે લીધા પછી એક બાબત સ્પષ્ટ થઇ ગઈ કે ગીત ગમવાની બાબતમાં ગીતને જૂદા જૂદા પ્રસંગે, જૂદા જૂદા સમ્દર્ભમાં, અનેક વાર સાંભળવાની એક ખાસ અસર તો જરૂર છે. જેમ કે, ૧૯૪૮નાં સ્ત્રી ગીતોમાં મને જે ગીતો ગમ્યાં છે તે ગીતો એવાં છે જ કે જે રેડીયો પર ગીતો સાંભળવાના સમયથી જે પસંદ પડતાં હતાં તે જ છે. કોઇ એક વાત વારંવાર જોવા સાંભળવા મળે તો જે કાયમી ગમો (કે અણગમો) ઘર કરી જાય, જેને આપણે બીજા શબ્દોમાં આપણાં માનસીક વલણ તરીકે ઓળખીએ છીએ, તે કદાચ આ જ કહી શકાય.

મારી પસંદગીમાં આટલો જે પક્ષપાત જોવા મળે તેની મર્યાદા સ્વીકારીને મારી પસંદના ૧૯૪૮નાં સ્ત્રી ગીતો, કોઈ ચોક્કસ ક્રમ સિવાય, આ મુજબ છે –

લતા મંગેશકર - ચંદા રે જારે જારે પીયા સે સંદેશા મોરા કહીયો જા - ઝીદ્દી - ખેમચંદ પ્રકાશ - પ્રેમ ધવન

લતા મંગેશકર - કબ આઓગે બાલમા... બરસ બરસ  બદલી ભી બીખર ગયી - ગજરે - અનિલ બિશ્વાસ - જી એસ નેપાલી

લતા મંગેશકર - એક દિલ કા લગાના બકી થા તો વો ભી લગા કે દેખ લિયા - અનોખા પ્યાર - અનિલ બિશ્વાસ - ઝીઆ સરહદી

સુરીન્દર કૌર -  બદનામ ન હો જાયે મોહબ્બત કા ફસાના - શહીદ - ગુલામ હૈદર - ક઼મર જલાલાબાદી

મીના કપૂર - એક દિલ કા લગાના બકી થા તો વો ભી લગા કે દેખ લિયા - અનોખા પ્યાર - અનિલ બિશ્વાસ - ઝીઆ સરહદી

મીના કપૂર -  યાદ રખના ચાંદ તારોં યે સુહાની રાત કો - અનોખા પ્યાર - અનિલ બિશ્વાસ - ઝીઆ સરહદી

શમશાદ બેગમ - ધરતી કો આકાશ પૂકારે આ જા આ જા પ્રેમ દ્વારે - મેલા - નૌશાદ - શકીલ બદાયુની

શમશાદ બેગમ -  કાહે કોયલ શોર મચાયે રે મોહે અપના કૉઇ યાદ આયે રે - આગ - રામ ગાંગુલી - બહ્જ઼ાદ લખનવી

ગીતા રોય - નનદીયા મારે બોલી કે બાન, બાલમ મૈં તુમ સે ના બોલું - ગુણસુંદરી - અવિનાશ વ્યાસ - પંડિત ઈન્દ્ર

સુરૈયા - ઓ દૂર જાને વાલે વાદા ન ભૂલ જાના - પ્યારકી જીત - હુસ્નલાલ ભગતરામ - ક઼મર જલાલાબાદી 

સુરૈયા - તેરે નૈનોને ચોરી ક્યા મોરા નન્હા સા જિયા -  પ્યારકી જીત - હુસ્નલાલ ભગતરામ - રાજેન્દ્ર કૃષ્ણ

સુરૈયા - કીનારે કીનારે ચલે જાયેંગે જીવન કી નૈયા ખેતે જાયેંગે- વિદ્યા - એસ ડી બર્મન - વાય એન જોશી

પસંદ પડેલાં આ ગીતોમાંથી મારે સૌથી વધારે ગમતાં ગીતો નક્કી કરવાનાં આવે તો મારી પસંદગી, દરેક ગીત માટે સરખી, આ પ્રમાણે રહે –

સુરૈયા - તેરે નૈનોને ચોરી ક્યા મોરા નન્હા સા જિયા -  પ્યારકી જીત - હુસ્નલાલ ભગતરામ - રાજેન્દ્ર કૃષ્ણ

શમશાદ બેગમ -  કાહે કોયલ શોર મચાયે રે મોહે અપના કૉઇ યાદ આયે રે - આગ - રામ ગાંગુલી - બહ્જ઼ાદ લખનવી

મીના કપૂર -  યાદ રખના ચાંદ તારોં યે સુહાની રાત કો - અનોખા પ્યાર - અનિલ બિશ્વાસ - ઝીઆ સરહદી

સુરીન્દર કૌર -  બદનામ ન હો જાયે મોહબ્બત કા ફસાના - શહીદ - ગુલામ હૈદર - ક઼મર જલાલાબાદી

લતા મંગેશકર - ચંદા રે જારે જારે પીયા સે સંદેશા મોરા કહીયો જા - ઝીદ્દી - ખેમચંદ પ્રકાશ - પ્રેમ ધવન

આ સાથે આપણે એ પણ નોંધ લઈએ કે સોંગ્સ ઑવ યોરના તારણ અનુસાર, the Best Female Playback Singer  તરીકે લતા મંગેશકર અને શમશાદ બેગમ, અનુક્રમે ચંદા જા રે જા રે અને કાહે કોયલ શોર મચાએ રે માટે પસંદ થયેલ છે.

પાદ નોંધઃ ૧૯૪૮નાં સ્ત્રી સૉલો ગીતોની બધી જ પૉસ્ટ અહીં એક સાથે વાંચી શકાશે. 

૧૯૪૯નાં ગીતો : ચર્ચાની એરણે - સ્ત્રી સૉલો ગીતો - અન્ય સ્ત્રી ગાયિકાઓ - ઉમા દેવી, મીના કપૂર

૧૯૪૯નાં જાણીતાં અને ઓછાં જાણીતાં ગીતોની ચર્ચાને એરણે આપણે સ્ત્રી સૉલો ગીતોમાં સુરૈયા, ગીતા રોય, શમશાદ બેગમ, રાજકુમારી અને આશા ભોસલે તથા સુરીન્દર કૌરનાં સૉલો ગીતોને આ પહેલાં સાંભળી ચૂક્યાં છીએ.

લતા મંગેશકર સિવાયનાં અન્ય સ્ત્રી પાર્શ્વગાયિકાઓમાં પણ 'બીજાં' ગાયિકાઓનાં સૉલો ગીતોની વાત માંડતા જે એક વાત તો બહુ સ્પષ્ટ દેખાય છે કે આ ગીતોમાંનાં લગભગ કોઈજ ગીત મેં આ પહેલાં સાંભળ્યાં નથી. એટલે હિંદી ફિલ્મ ગીત કોષમાં ગીતોનાં શીર્ષક વાંચતાં વાંચતાં જે ગીતો મારા કાનમાં સમાશે એવાં ગીતોને જ મેં યુટ્યુબ પર સાંભળ્યાં. એ ગીતો પૈકી જે ગીતો એક યાદીમાં હોય તો બીજી વાર સાંભળવા પણ ગમશે તેવું જણાયું એટલાં જ ગીતોને મેં અહીં સમાવ્યાં છે. એટલે જો કોઈ ગીત ન સામાવાયેલું જણાય તો તે મારી પસંદની કચાશ છે, નહીં કે ગીતની એમ નક્કી જ જાણવું.

ઉમા દેવીનાં સૉલો ગીતો

આંખોને કહા દિલને સુના - ભક્ત પુંડલિક - ચિત્રગુપ્ત - ચંદર શેખર પાંડે 

ભગવાન બતા ક્યા હૈ તેરા હમને ગંવાયા - ભીખારી - હંસ રાજ બહલ - સુરજીત કુમાર 

ચાંદની રાત હૈ, હાય ક્યા બાત હૈ - ચાંદની રાત - નૌશાદ - શકીલ બદાયુની 

દિલ દેકે પછતા ગયે હમ - એક તેરી નિશાની - સાર્દુલ ક્વાત્રા - સર્શાર શૈલાની 

પગ પગ ઠોકર ખાયે જવાની - હમારી કિસ્મત - નિસ્સાર બઝ્મી - રાજન

કાનોંને જો સુના વોહી દિલ કો સુનાયેંગે - જિયો રાજા - નિસ્સાર બઝ્મી - રાજ્જન 

દુનિયા હૈ હસીન, દિલ હૈ જવાન - રૂપ લેખા - ખાન મસ્તાના - ખુમાર બારાબંક્વી

મીના કપૂરનાં સૉલો ગીતો

ટૂટ ગઈ જબ મનકી બીના - અન્યાય - રામપ્રસાદ - જે એસ કશ્યપ 

મૈં એક છોટી સી ચિનગારી - લાડલી - અનિલ બિશ્વાસ - હુદ્દા 

ક્યા ખેલ ખેલતા હૈ - પોલીસવાલી - એ આર ક઼ુરેશી - શામ હિંદી / રૂપબાની

મેરી યાદ તૂ અપને દિલ સે ભૂલા - રૂમાલ - અઝીઝ ખાન - નઝીમ પાનીપતી 

અન્ય પાર્શ્વગાયિકાઓમાંનાં "બીજાં" ગાયીકાઓમાં હજૂ જે બાકી રહી ગયાં છે તે પોતે પણ વીન્ટેજ એરામાં બહુ સન્માનીય સ્થાન ધરાવતાં ગાયિકાઓ હતાં. ૧૯૪૯નાં વર્ષનાં ગીતો પણ પોતપોતાની જગ્યા એ ફિલ્મની વાર્તા કે પાત્રનાં સ્થાનનાં મહત્ત્વ અનુસાર જ મૂકાયાં હતાં તેથી આ કક્ષાનાં ગાયિકાઓને 'અન્યમાં બીજાં'નાં ચોકઠાંમાં બેસાડી દેવાની વાત સરાસર અયોગ્ય જ જણાય છે. એટલે એમનાં ગીતોની વાત કરતી વખતે ગીતોનાં વર્ગીકરણ સમયે તેમનાં નામ શીર્ષકમાં અલગથી જોવા મળે તેમ તો કરવું જ જોઈશે.

હવે પછીના અંકમાં આપણે લતા મંગેશકર સિવાયનાં અન્ય સ્ત્રી પાર્શ્વગાયિકાઓમાં પણ 'બીજાં' ગાયિકાઓ પૈકી લલિતા દેઉલકર, અમીરબાઈ કર્ણાટકી, હમીદા બાનો, ઝીનત બેગમ, પુષ્પા હંસનાં સૉલો ગીતો સાંભળીશું.

૧૯૫૦નાં ગીતો : ચર્ચાની એરણે - યાદગાર યુગલ ગીતો (૫) : પુરુષ-પુરુષ અને સ્ત્રી-સ્ત્રી ગાયકોનાં યાદગાર યુગલ ગીતો

‘Best songs of 1950: And the winners are?ની ચર્ચામાં આપણે પુરુષ-સ્ત્રી યુગલ ગીતો સાંભળી ચૂક્યાં છીએ. આ વર્ષનાં ગીતોની એક ખાસિયત એ કહી શકાય કે પુરુષ + પુરુષ અને સ્ત્રી-સ્ત્રી યુગલ ગીતોની સંખ્યા નોંધપાત્ર કહી શકાય તેવાં પ્રમાણમાં રહી છે.

પુરુષ-પુરુષ ગાયકોનાં યાદગાર યુગલ ગીતો

અહીં રજૂ કરાયેલાં પુરુષ-પુરૂષ યુગલ ગીતો બે મિત્રોની નોંક ઝોંક,મજાક-મસ્તીની જ આસપાસ રચાયાં છે. જો કે ગીતોમાં ગાયકોની જોડીઓમાં અનોખાપણું જરૂર છે.

મુકેશ + જી એમ દુર્રાની - ઐસેમેં જો કોઈ છમ સે આ જાએ - હંસતે આંસૂ - શેવાન રીઝવી - ગુલામ મોહમ્મદ 

 મોહમ્મદ રફી + રાજા ગુલ - એક ચક્કર પાંઓમેં હૈ, એક ચક્કર સરમેં હૈ - શાદીકી રાત - સર્શાર સૈલાની - પંડિત ગોબિંદરામ

ચીતળકર + મોહમ્મદ રફી - કહનેવાલે સચ કહ ગયે હૈ - નિરાલા - પી એલ સંતોષી - સી રામચંદ્ર

ચીતળકર + મોહમ્મદ રફી - અરે કિસ્મતકા સિતારા ચમકા....સબ કુછ દેતા છપ્પડ ફાડકર દેતા - સંગીતા - પી એલ સંતોષી - સી રામચંદ્ર

સ્ત્રી-સ્ત્રી ગાયકોનાં યાદગાર યુગલ ગીતો

ગીતોની સંખ્યા અને વૈવિધ્યની દૃષ્ટિએ ૧૯૫૦નું વર્ષ સ્ત્રી-સ્ત્રી  યુગલ ગીતો માટે યાદગાર કહી શકાય, તો વળી કેટલાંક  ગીતો તો માત્ર આ ગીતોની કક્ષામાં જ નહીં, પણ બધાં જ પ્રકારનાં ગીતોમાં પણ અગ્રેસર બની રહે તેવાં પણ રહ્યાં છે.

શમશાદ બેગમ + લતા મંગેશકર -  કિસીકે દિલમેં રહના થા - બાબુલ - શકીલ બદાયુની - નૌશાદ

લતા મંગેશકર + શમશાદ બેગમ - કસકે કમર હોજા તૈયાર - સંગ્રામ - પી એલ સંતોષી - સી રામચંદ્ર  

[આડ વાત : ગીતને પર્દા પર સાવ નાનાં-સાં શશી કપૂર અને તબસ્સુમે ભજવ્યું છે.]

લતા મંગેશકર + ઉમા દેવી - ન જાને ક્યોં ગભરા રહી હો, નઝર કુછ બહકી - માંગ - પ્રકાશ - ગુલામ મોહમ્મદ 

લતા મંગેશકર, ગીતા રોય અને કોરસ - પનઘટ પર ન જૈયો ઘુંઘટ ઉતાર કે - રાજ મુકુટ - ભરત વ્યાસ - ગોબિંદરામ 

લતા મંગેશકર + અમીરબાઈ કર્ણાટકી - ગોરે ગોરે ઓ બાંકે છોરે - સમાધિ - રાજેન્દ્ર કૃષ્ણ - સી રામચંદ્ર 

લતા મંગેશકર + સરસ્વતી રાણે - જબ દિલકો સતાયે ગમ, છેડ સખી સરગમ - સરગમ - પી એલ સંતોષી - સી રામચંદ્ર

લતા મંગેશકર + સરસ્વતી રાણે - તિનક તિન તાની.. દો દિનકી જિંદગાની - સરગમ - પી એલ સંતોષી - સી રામચંદ્ર

લતા મંગેશકર + રાજ કુમારી - હમ આહ ભી કરતે હૈં - નઝરને લૂટ લિયા - વફા - હસરત જયપુરી - વિનોદ 

ગીતા રોય + મીના કપૂર - મૈને બાલમ સે - આધી રાત - રાજેન્દ્ર કૃષ્ણ - હંસરાજ બહલ 

ગીતા રોય + સુરૈયા - પ્રીતકા નાતા જોડનેવાલે - અફસર - નરેન્દ્ર શર્મા - એસ ડી બર્મન

ગીતા રોય + આશા ભોસલે - મૌસમ હૈ નમકીન સાંવરીયા , આ જા રે - બીવી - નઝીમ પાણીપતી - અઝીઝ હિન્દી 

ગીતા રોય + ઝોહરાબાઈ અંબાલેવાલી - એક તરફ જલ રહા દીપક….પ્રીત કા ગીત - શ્યામ બાબુ પાઠક 

મુબારક બેગમ + સુલોચના કદમ - શામ હુઈ ઔર દીપ જલે...આકાશ પે તારે નાચેંગે - બસેરા - સરદાર ઈલ્હમ - એમ એ રૌફ

[મુબારક બેગમ અને સુલોચના કદમની જોડીનું ગીત બહુ જ અસામાન્ય સંયોજન કહી શકાય, પણ આ ગીતની ઑડિયો કે વિડીયો લિંક મળી શકી નથી.]

રાજ કુમારી + લલિતા દેઉલકર - મોરા ભોલા સા બાલમા રે, નહી સમઝે હમારે ઈશારે - ખામોશ સિપાહી - ડી એન મધોક - હંસરાજ બહલ  

ક્રમશઃ ||  ૧૯૫૦નાં ગીતો : ચર્ચાની એરણે - યાદગાર યુગલ ગીતો (૬) : યાદગાર ત્રિપુટી અને ત્રિપુટી+ ગીતો