BITS, પિલાણીઃ વર્ષ ૧૯૭૧-૧૯૭૩ - ઈતર પ્રવૃત્તિઓ : રમતગમત

 

પહેલા વર્ષના કે બીજા વર્ષના અમારામાં સહપાઠીઓમાંથી રમતગમતના 'ખેલાડીઓ' કહી શકાય એ કક્ષાના હતા. અમારા માટે રમતગમત માત્ર સારી રીતે સમય પસાર કરવાના વિવિધ શોખ પૈકી એક શોખ જ હતો. ઈન્સ્ટિટ્યૂટની કક્ષાએ, અમે લોકો બહુ બહુ તો, અનિયમિત દર્શકો તરીકે ભાગ લેતા. જોકે, અમારા હૉસ્ટેલ સ્તરે, ઇનડોર રમતોમાં શતરંજ અને કેરમ બહુ પ્રચલિત હતાં. દરેક હૉસ્ટેલ બ્લૉકમાં બન્ને રમતોના કમસે કમ બે કે ત્રણ સેટ તો હંમેશાં ઉપલબ્ધ રહેતા.

ઇન્સ્ટિટ્યુટ કક્ષાની પહેલાં વર્ષની શતરંજ સ્પર્ધામાં તો પહેલાં વર્ષના ૪૦ અને બીજાં વર્ષના ૩૦ વિદ્યાર્થીઓમાંથી લગભગ ચાલીસેક જણાએ હૉસ્ટેલ કક્ષાએ શતરંજ સ્પર્ધામાં ભાગ લીધો. તાત્કાલિક ધોરણે દિલ્હીથી શતરંજની છએક કિટ્સ પણ ખરીદી લેવામાં આવી. સ્પર્ધા પહેલાનું, હૉસ્ટેલ બ્લૉક કક્ષા રાઉંન્ડનું એક અઠવાડિયું તો અમારી હૉસ્ટેલ શતરંજમય બની ગયેલ. એ દિવસોમાં, જ્યાં જ્યાં, જ્યારે જ્યારે, નજર પડે ત્યાં એકાદ બે ગ્રુપ તો શતરંજમાં જ પ્રવૃત્ત જોવા મળે. વિનોદ લરોયા અને કિરોન દોશી અને કદાચ એક બીજા કોઈ સિવાય, અમે બધા તો ફક્ત મનોરંજન માટે જ રમતમાં જોડાયા હતા. અમારા બાકીના બધા વચ્ચેની રમતો આઠથી દસ ચાલ સુધી ચાલે, પણ આમાંથી કોઈપણ ત્રણની સામેની રમતો ત્રણથી પાંચ ચાલ સુધી ટકી શકતી ન હતી. જો મને બરાબર યાદ હોય, તો વિનોદ લારોયા ઇન્સ્ટિટ્યૂટ સ્તરે ક્વાર્ટર ફાઇનલ સુધી આગળ વધી શક્યા હતા,

ઈન્સ્ટિટ્યૂટમાં દસબાર વિદ્યાર્થીઓ અને, મને યાદ છે ત્યાં સુધી, ચારેક પ્રોફેસરો પણ, બ્રિજના સારા ખેલાડીઓ હતા. તીનપત્તી જેવી પતાંની રમતો હોસ્ટેલોમાં બહુ પ્રચલિત હોય તેવું ધ્યાન પર નથી.

આઉટડોર રમતોમાં ક્રિકેટ, ફૂટબૉલ, ટેનિસ, હોકી, બાસ્કેટબોલ જેવી રમતો પણ રમાતી, પરંતુ આ રમતો દરેક હૉસ્ટેલ બ્લૉકની એક એક સબળ ટીંમ બની શકે તેટલી કક્ષાએ પ્રચલિત નહોતી. દરેક હૉસ્ટેલના પાછળના ભાગમાં વૉલીબૉલ અને બૅડમિન્ટન કૉર્ટ પણ હતા અને આ બન્ને રમતો માટેની કિટ્સ પણ સારી હાલતમાં જળવાતી. દરરોજ સાંજે એકાદ કલાક માટે આ કોર્ટ્સ હંમેશ પ્રવૃત જણાતા. દરેક હોસ્ટેલમાં ટેબલ ટેનિસનાં સાધનો પણ સારી હાલતમાં રહેતાં અને તેનો ઉપયોગ પણ સારો એવો થતો.

ઇન્ડોર અને આઉટડોર વાર્ષિક રમતગમત ચેમ્પિયનશિપ બે ટર્મમાં વહેંચાયેલી હોવાથી, શતરંજના ચસ્કા પછી અમે ટેબલ ટેનિસમાં પણ મોટે પાયે ઝુકાવ્યું હતુ. પહેલાં અને બીજાં વર્ષના થઈને ત્રીસેક જેટલા મિત્રોએ એ વર્ષે સ્પર્ધામાં ભાગ લીધો. જોકે મોટા ભાગના તો સાવ શિખાઉ વર્ગના જ હતા. અમારા બે સહાધ્યાયીઓ, વિનોદ લરોયા અને કિરોન દોશીએ એ સ્પર્ધામાં રંગ રાખી દીધેલો. તેમાંથી વિનોદ લરોયા તો તો નખશીખ ગંભીર ખેલાડી હતો.  મારા જેવા શિખાઊઓની સામેના રાઉંડમાં પણ એ બિલકુલ યોગ્ય ડ્રેસ-કોડમાં હોય. દેખાવે પણ એકદમ ચુસ્ત અને રમતી વખતે તેનું ધ્યાન માત્ર અને માત્ર રમત પર જ હોય. બીજો મિત્ર, કિરોન દોશી, સાવ સામે પાટલે હતો. હોસ્ટેલની ફાઈનલ સુધીના રાઉંડમાં તે લુંગી, ઢીલું ટી શર્ટ અને સ્લીપર્સમાં જ રમ્યો. આ બન્ને જણા વચ્ચે જ હોસ્ટેલ-ફાઈનલ થઈ હતી. ખુબ રસાકસીભરી પાંચ ગેમ્સને અંતે અમારો અ-ગંભીર મિત્ર, કિરોન, જીતી ગયો. રમતને ગંભીરપણે લેનાર વિનોદનું કહેવું હતું કે પેલો નિયમિત ડ્રેસ વગેરેમાં નહોતો રમતો એટલે પોતાનું ધ્યાન રમતમાં કેન્દ્રિત જ નહોતું થઈ શકતું! ઇંન્ટર-હોસ્ટેલ કક્ષાએ તો કિરોનને વ્યવસ્થિત ડ્રેસ પહેરીને રમવા જવું પડ્યું. તેમ છતાં ઠીક ઠીક આગળ સુધી પહોયા પછી તે હારી ગયો. તેનું કહેવું હતું કે આવાં કપડામાં તેની નૈસર્ગિક રમત કુંઠિત થઈ જતી હતી !

અમે પહેલા વર્ષના શિયાળામાં - ટેનિસ બોલવાળી - ક્રિકેટ પર પણ અમારો હાથ અજમાવ્યો હતો. શિયાળાના બે મહિના દરમિયાન, અમે સવારનો નાસ્તો કર્યા પછી ક્રિકેટ ગ્રાઉન્ડ પર જતા અને રવિવારના અમારા ભવ્ય લંચનો સમય ન ચુકાય ત્યાં સુધી મેચ રમતા. પિલાણીના શિયાળાની ઠંડીમાં સવારના  ગરમાવામાં ક્રિકેટના આનંદની સાથે અને રવિવારના તે 'ખાસ' લંચનો આનંદ પુરેપુરો માણી શકાય એટલે સ્નાન પણ બપોરના ભોજન પછી જ કરતા. તે પછી લગભગ ચાર કલાક માટે ગાઢ કુંભકર્ણ નિદ્રામાં સરી જતા. અમારામાંથી કેટલાક તો રવિવારનો ફિલ્મ શો ચૂકી જવાનો ભોગ પણ ખુશી ખુશીથી આપતા!

BITS, પિલાણીઃ વર્ષ ૧૯૭૧-૧૯૭૩ - ઈતર પ્રવૃત્તિઓ : ફિલ્મ ક્લબ | સંગીત ક્લબ

 

બિટ્સ પિલાણી જેવી સંપુર્ણપણે રહેણાક શૈક્ષણિક ઇન્સ્ટિટ્યુટમાં ઈતર પ્રવૃતિઓ સંસ્થાનાં જીવનની ઘરેડને વૈવિધ્યની જડીબુટ્ટીથી ધબકતું રાખવાનું કામ કરે છે. અહીં બધી જ ઈતર પ્રવૃત્તિઓનું સંચાલન વિદ્યાર્થીઓ જાતે જ કરે, જેમાં શાસકીય હસ્તક્ષેપ ખપ પુરતોજ હોય છે.

ફિલ્મ ક્લબ

બહુ બધી ઈતર પ્રવૃત્તિઓમાં, વિદ્યાર્થીઓમાં તેમજ સ્ટાફ અને તેમનાં પરિવારોમાં પણ સૌથી વધરે લોકપ્રિય અને દર અઠવાડીએ કાગ ડોળે રાહ જેની જોવાતી એ હતી ફિલ્મ ક્લબ. શનિવારનો શૉ છેલ્લાં વર્ષ સિવાયનાં અંડરગ્રેજ્યુએટ વર્ષોના વિદ્યાર્થીઓ માટે અને રવિવારનો શૉ છેલ્લાં વર્ષના અને અનુસ્નાતક વર્ગોના વિદ્યાર્થીઓ અને સ્ટાફ અને તેમનાં પરિવારો માટે રહેતો.

એવી વ્યવસ્થા ગોઠવઈ હતી કે દિલ્હી જયપુર જેવાં મોટાં શહેરોમાં જે નવી હિંદી ફિલ્મ રીલીઝ થાય તે અઠવાડીયાના શનિ અને રવિવારની સાંજે અહીં ઑડીટોરિયમ દેખાડાય.  ફિલ્મ ક્લ્બની માંગ એટલી ઉત્કટ રહેતી કે નવાં વર્ષની કમિટીનું ગઠન ન થાય ત્યાં સુધી આગળનાં વર્ષની કમિટી એ પ્રવૃત્તિનું સંચાલન કરતી, એટલે સમેસ્ટર શરૂ થયાનાં પહેલાં બે અને પુરો થવાનાં છેલ્લાં અઠવાડીયાં સિવાય લગભગ દરેક શનિરવિ ફિલ્મ શૉ હોય જ.

પિલાણીના રહેવસનાં બે વર્ષ દરમ્યાન જોયેલી ફિલ્મોમાંથી બે ફિલ્મોએ મારા માટે આજે પણ યાદ રહી છે તેમાની એક તો હતી મેરે અપને (દિગ્દર્શકઃ ગુલઝાર). શિક્ષિત બેરોજગાર યુવા વર્ગની મનોસ્થિતિનું ચિત્રણ એ સમયે બધાંને આકર્ષી જાય એ સ્વાભાવિક છે. જેમ કે, 

આ સંવાદ श्याम कहा है। आये तो उससे कह देना की छेनू आया था 

અને આ વ્હિસલિંગ 

હોસ્ટેલોની પરસાળોમાં ઘણા વખત સુધી સંભળાતાં રહ્યાં હતાં.

બીજી ફિલ્મ, જવાની દિવાની, પણ પણ યુવાનીમાં ફુટતાં પ્રણયનાં અંકુરોની વાત તરીકે વિદ્યાર્થી આલમને ગમે એ ખરૂં. તે ઉપરાંત ફિલ્મનાં સંગીતે પણ આકર્ષણ જમાવેલું.  ફિલ્મના ગીતના જાન એ જાં ઢુંઢતા ફિર રહા હું તુઝે ....... તુ કહાં ...ંમૈં યહાં' ના "તુ કહાં ...ંમૈં યહાં" બોલ તો મિત્રને શોધી કાઢવા અને શોધના પ્રત્યુતર તરીકે પ્રચલિત બન્યા હતા.

સંગીત ક્લબ

અહીં સંગીત ક્લબ પણ બહુ સક્રિય હતી. મારો અત્યાર સુધીનો સંગીત સાથેનો સંબંધ ફિલ્મ સંગીત પુરતો જ હતો અને તે પણ રેડીયો પર ગીતો સાંભળવા જેટલો જ .એટલે અહીં સંગીત ક્લબના સભ્ય થવાથી કંઈ નવું અનુભવવા મળશે એટલો જ મારો આશય હતો. પરંતુ, તેનાં સભ્ય થવા માટે તો તમને કોઈ વાદ્ય વગાડતાં કે ગાતાં આવડવું જોઈએ એ આવશ્યક શરત હતી એ દૃષ્ટિએ તો મારૂં સભ્ય બનવું સંભવિત જ નહોતું. પણ હા, રેગિંગના દિવસો દરમ્યાન પ્રશ્નોત્તરીને મને અનુકુળ પડે તેવાવિષય તરફ ફેરવવા માટે  ફિલ્મોનાં ગીતોનો મારો જેટલો કંઇ પરિચય હતો તેનોમેં ઉપયોગ કર્યો હતો. એટલી અમથી વાત કેટલાક સિનિયરોને મનમાં વસી ગઈ હતી! તેને કારણે મને સંગીત ક્લબમા આવવા જવા જેટલી છૂટ મળી હતી.

અહીં મને બે એવાં વાદ્યોને નજદીકથી વગાડાતાં જોવાનો લાભ મળ્યો, જેને મેં ફિલ્મના પરદા સિવાય વાગતાં જોયાં જ મહોતાં. કેમિકલ એન્જિયરીંગનો એક અને મિકેનકલ એન્જિનીયરીંગનો એક એમ બે વિદ્યાર્થીઓ પિયાનો એકોર્ડીયનમાં નિપુણતા ધરાવતા હતા. તેઓ પાસે બે કે ત્રણ ઊંચી કક્ષાનાં પોતાનાં વાદ્યો પણ હતા. ઈલેટ્રોનિક એન્જિયરિંગના ત્રીજા વર્ષનો ત્રીજો એક વિદ્યાર્થી ડ્રમ વગાડવાનો નિષ્ણાત હતો. તેની પાસે પોતાના બે ડ્રમ સેટ હતા. આ ત્રણેય વિદ્યાર્થીઓ પાશ્ચાત્ય ક્લાસિક્લ સંગીત પરની તેમની હથોટીને કારણે બહુ જ લોકપ્રિય હતા. મારા માટે તો આ બધું પરગ્રહ નિવાસી જેટલું અજાણ્યું હતું, પણ તેઓ જ્યારે રિયાઝ કરતા હોય ત્યારે તેમને સાંભળવા એ જ મારે મન બહુ મોટો લહાવો બની રહેતો. વાદ્ય સંગીતનું મારૂં જ્ઞાન તો અજ્ઞાન રહેવા જ સર્જાયું હતું અને આવી એક તક મળવા છતાં પણ અજ્ઞાન જ રહ્યું.

વિજ્ઞાન શાખાની અનુસ્નાતક વર્ગની એક વિદ્યાર્થીની લતા મંગેશકરના ગીતો બહુ જ સારી રીતે ગાઈ શકતી હતી. ‘૫૦ના અને ‘૬૦ના દાયકાનાં ખાસ્સાં અઘરાં કહી શકાય તેવાં ગીતો માટે તે જે લગનથી અભ્યાસ કરતી તે તેની સંગીત માટે ચાહ બતાવતી હતી. પહેલાં વર્ષનાં સંગીત સમારોહમાં તેણે ઉનકો યે શિકાયત હૈ કે હમ કુછ નહીં કહેતે ગાયું હતું. ગીત પુરૂં થયું તે પછી પાંચેક મિનિટ સુધી તાળીઓનો ગડગડાટ શમ્યો નહોતો !