BITS, પિલાણીઃ વર્ષ ૧૯૭૧-૧૯૭૩ - બીઆઈટીએસ, પિલાણીના રહેવાસની મારી દિનચર્યા - શિયાળાની હાડ સોંસરવી ટાઢ

 અમારાં પહેલાં વેકેશન માટે ઘર ભણી જવાની તૈયારીઓ ચાલતી હતી તે સમયે અમારા અનુભવી સહપાઠીઓએ અમને પહેલી વાર પિલાણી આવેલાઓને સૂચના આપી દીધેલી કે અહીંનો શિયાળો બહુ આકરો હોય છે. એટલે પાછા ફરતી વખતે ઓઢવા પહેરવાનાં પુરતાં ગરમ કપડાં સાથે લઈ આવજો.  બહુ ચોખ્ખા શબ્દોમાં વધારે સ્પષ્ટતા કરતાં કહેલ કે બે એક સરખાં જાડાં આખી બાંયનાં સ્વેટર, એકાદું અર્ધી બાયનું સ્વેટર અને બે એક જાડી રજાઈ તો કમસે કમ લઈ જ આવવાં.

દસ બાર દિવસ પછી હું જ્યારે પાછો ફર્યો ત્યારે નવસારીમાં ચોમાસું વિદાય લઈ ચૂક્યું હતું. શિયાળો હજુ દોઢેક મહિનો દૂર હતો. એટલે વાતાવરણમાં હજુ ગુલાબી ઠંડી પણ શરૂ નહોતી થઈ. એટલે નવસારીની બજારમાં સ્વેટર શોધવામાં મારે ‘સરખો પરસેવો પાડવો પડેલો’. (!)  ખેર, મારી પાછા ફરવાની મુસાફરીમાં મારી સાથે (મારાં માએ હાથે વણેલ) અર્ધી બાંયનું એક સ્વેટર, (નવસારીની બજારમાંથી ખરીદેલ) એક આખી બાંયનું સ્વેટર, ઘરમાં હતી તેમાંથી જાડામાં જાડી કહી શકાય એવી એક રજાઈ અને (ગુજરાતમાં દેખાવ માટે પહેરાય એવી) એમ શાલ સાથે હતાં. 

પિલાણીની ઠંડીનો મને પહેલો પરિચય તો હું પહેલાં જ એ મુસાફરીના અંતમાં જ થઈ ગયો હતો. એ તો હજુ ઓક્ટોબર મહિનો હતો. પિલાણી પહોંચતાં સુધી તો દિવસનો તડકો હતો એટલે મેં કઈ જ ગરમ પહેર્યું નહોતું. બસ સ્ટેન્ડથી ઉતરીને પેડલ રિક્ષામાં રૂમ પર પહોંચતાં માડ દસેક મિનિટ થઈ હશે. હોસ્ટેલ પર પહોંચીને હું પહેલાં તો નાહયો અને પછી અમે બધા મેસમાં સાથે જમવા ગયા, પણ એ દિવસે આખી રાત મને ઝીણો ઝીણો તાવ રહ્યો. બીજે દિવસે નાસ્તો કરતી વખતે આ વાત મેં કરી ત્યારે મને ચોખ્ખા શબ્દોમાં સમજાવાઈ ગયેલું કે તારી એ ‘ગુજરાતી છાપ’ બહાદુરી (!) અહીં નહીં ચાલે. અત્યારે દિવસે પણ સ્વેટર પહેરીને ફરતાં લોકો કંઈ મુરખ નથી ! સાંજ ઢળવાની ચાલુ થાય તે સાથે જ ઉષ્ણતામાન સીધું દસબાર અંશ ગગડી જતું હોય છે.

શિયાળામાં તો વહેલી સવારે જ પિલાણીની ઠંડીનો અનોખો પરચો મળી હતો. આખી રાતની ઠંડીમાં ઠરેલ મુખ્ય બ્લોકની પરસાળો તો શીતાગાર જ બની જતી. સ્વરાના સાડા આઠ વાગ્યાનો પહેલો પિરિયડ ભરવા જતી વખતે એ પરસાળમાંથી પસાર થતાં જે થોડી મિનિટો ગાળવી પડે એ તો જાણે સીતમ ગુજારાતો હોય એવું જ લાગતું. સવારે નાસ્તામાં ત્રણેક ગ્લાસ ગામ ગરમ ચા ગટગટાવી હોય એ પણ કદાચ અન્નનળીમાં થીજી જતી હશે(!).      

સ્નાતક કક્ષાના વિદ્યાર્થીઓ માટે શનિવારે અને અનુસ્નાતક કક્ષાના વિદ્યાર્થીઓ અને સ્ટાફા પરિવારો માટે રવિવારે સાંજે યોજાતા ફિલ્મ શો સમયે બધાં એકાદ રજાઈ ઓઢીને જતાં હોય એ દૃશ્ય પહેલા શિયાળામાં મારા માટે એક વધારે કૌતુક હતું. જોકે પાછા ફરતી વખતે જ જે ઠંડી હોય તેને પરિણામે આમ કરવું એ અહીંની ઠંડીમાં જરા પણ અજુગતું નહોતું એ સમજતાં જરા પણ વાર નહોતી લાગી.  

નવસારી -પિલાણી મુસાફરીના ત્રીજા વિકલ્પના અનુભવ સાથે રાજસ્થાનની ખરી ઠંડીનો પરચો નાતાલના વેકશન માટે નવસારી જતાં થઈ ગયો. પિલાણીમાં ભણતા અન્ય ગુજરાતી વિદ્યાર્થીઓ સાથે થયેલ પરિચયને કારણે જાણવા મળ્યું કે દિલ્હી-અમદાવાદ મીટર ગેજ લાઈન પરનાં નીમ કા થાના સ્ટેશનેથી રાત્રે ૧૧ વાગ્યે દિલ્હી એક્ષપ્રેસ મળે જે બીજે દિવસે બપોરે અમદાવાદ પહોંચાડે. એ દિવસો ભરપુર શિયાળાના હોય, એટલે જેટલાં ગરમ કપડાં અને ઓઢવાનાં હોય તે લઈને આવવું એવી એ મિત્રોની સલાહ, ખરેખર તો ચેતવણી જ, હતી. મારી પાસે તો એ સમયે  એક સ્વેટર અને એક પાતળી રજાઈ અને ઘરેથી લાવેલ એક ચાદર અને શાલ જ હતાં. લગભગ નવેક વાગ્યે પિલાણીથી બસમાં ઉપડ્યા પછી ૧૦ વાગ્યે તો નીમ કા થાના સ્ટેશનનાં ખુલ્લાં પ્લેટફોર્મ પર બધા ખડકાઈ ગયા. ટ્રેન આવતાં પહેલા પ્લેટફોર્મ પર જ જે એકાદ કલાક જે બેઠી ઠંડી અનુભવી છે તેણે તો ત્રણચાર ડિગ્રીની ઠંડી કોને કહેવાય તેનું પ્રત્યક્ષ ભાન કરાવી દીધું.

પરંતુ એ ઠંડી હજુ એમ કંઈ પીછો છોડવા નહોતી માગતી. ટ્રેનમાં દાખલ થયા પછી સીટ તો, વહેલી સવારે, છેક જયપુરથી મળી. એટલે બાકીની રાત પણ કૉચના બે દરવાજા વચ્ચે બેસીને જ ઠુંઠવાવાનું હતું. થોડી મોડી સવારે અજમેર આવ્યું ત્યારે નીચે ઉતરીને સામે દેખાતી ચાની લારીએ કંઈક હુંફ મળવાનો સધિયારો આપ્યો. ગરમ ગરમ સમોસા અને પકોડાંની બબ્બે ડીશ સાથે બે-ત્રણ કપ ગરમ ચા મળી એટલે શરીરમાં લોહી ફરતું થયું હોય એવું જણાવા લાગ્યું. જોકે ચેતનનો પુરેપુરો અહેસાસ તો બપોરે પાલનપુર પહોંચ્યા બાદ જ આવ્યો.

એ રાતના ઠંડીના અનુભવે મને આ પહેલાં અનુભવી ચુકેલ ગજરાતની બે ઠંડી રાતોની યાદ આવે છે.

પહેલો અનુભવ  જ્યારે હું નવેક વર્ષનો હતો ત્યારનો છે. એ સમયે અમે રાજકોટ રહેતાં હતાં. એ દિવસોમાં રાજકોટમાં સર્કસ આવેલું. હું અને મારા માસીના દીકરા (નરેશ માંકડ)  રાતના નવ થી સાડા અગિયારના છેલ્લા શોમાં સરકસનો ખેલ જોવા ગયેલા. શો છૂટ્યો અને અમે જેવા ખુલ્લા મેદાનમાં આવ્યા તે સાથે જ અમને ખ્યાલ આવ્યો કે બહાર તો બહુ ઠંડી છે. થોડું ચાલ્યા એટલાં તો એટલી ઠંડી લાગવા લાગી કે ઘર સુધીના બે એક કિલોમીટર અમે દોડીને પહૉચી જવામાં જ અમારી ભલાઇ છે છે તે સમજાઈ ગયું.

બીજો અનુભવ થયો એવી જ એક શિયાળાની રાતે નળ સરોવર પર. એલડીનાં બીજાં કે ત્રીજાં વર્ષની એ વાત હશે. અમે કેટલાક મિત્રો નળ સરોવરની પિકનિક પર ગયા. પરોઢ પહેલાં સરોવર પર આવેલાં યાયવર પક્ષીઓ જોવા મળે એટલે અમે રાતવાસો પણ ત્યાં જ કરવાનું નક્કી કરેલું.  એ દિવસે બહુ મુસાફરો હશે એટલે અમને ઢંગના કોઈ સ્થળે રહેવાની જગ્યા ન મળી, એટલે કોઈક ખેતરનાં એક ઝુંપડામાં અમે આશરો લીધો. ઠંડી તો કહે મારૂં કામ! એટલે બારેક વાગ્યા સુધી તો અમે રમતો રમીને, વાતો કરીને સમય પસાર કરી લીધો. પણ પછી જેવા સુતા તેવું ઠંડીનું કાતિલ સ્વરૂપ અનુભવાવા લાગ્યું. ખાસ કંઈ ઓઢવાનાં પાથરવાનાં તો સાથે લઈ નહોતા આવ્યા. એટલે એકાદ કલાકમાં જ સમજાઈ ગયું કે આ ઠંડીમાં ઊંધી ગયા તો સવારે બરફનું ઢીમચું જ બની જશું. પહેલાં તો બબ્બે જણા એકબીજાની બાથની હુંફમાં સુવાની કોશીશ કરી. પછી ધીમે ધીમે બેના ત્રણ અને ત્રણના ચાર એમ બધા એકબીજાને વળગી ગયા. જેમતેમ કરીને ચારેક વગાડ્યા હશે! પછીતો અમે જ જઈને પક્ષીઓને જગાડ્યાં!!.   

જોકે નીમ કા થાનાથી અજમેર સુધીની મુસાફરીની ઠંડીની સરખામણીમાં તો આ બન્ને અનુભવો જાણે હીટરમાં એ રાતો ગાળી હશે એવું જ લાગે છે ! આ લખતાં લખતાં પણ એ રાતની ઠંડીની યાદ આવે છે તો શરીરમાંથી શીત લહરનું લખલખું પ્રસાર થઈ જાય છે.

નીમ કા થાનાની એ રાતે ઠંડી (શાબ્દિક અને ખરેખર, એવા શ્લેષ અર્થમાં) શીખ આપી કે જે લોકો ઈતિહાસમાંથી કંઈ શીખતાં નથી તેમની સાથે ઈતિહાસ ઠંડે કલેજે દોહરાય છે. એ વેકેશનથી પાછો ફર્યો ત્યારે, ઓછામાં ઓછા સામાનથી મુસાફરી કરવાનો આગ્રહ ધરાવતો હું બીજું એક સ્વેટર, દિગ્જામનો વુલન બ્લેંકેટ અને કચ્છની જાડાં ઉનની ધાબળી મારા સામાનમાં ઊંચકી લાવ્યો હતો !

 એ પછી તરત જ અમે દિલ્હીમાં યોજાયેલ એશિયાડ રમતો સમયે દિલ્હીની ટુંકી સફરે ગયેલા. એ તકનો લાભ લઈને મેં એક આખી બાંયનું સ્વેટર, ઉનનાં હાથમોજાંની એક અને ચામડાના હાથમોજાંની બીજી એક જોડી પણ ખરીદી લીધેલ. પછીનાં વર્ષોમાં શિયાળામાં સ્કુટર પર વટવા જતી વખતે ઉનનાં એ હાથમોજાં  મેં ઘણો સમય સુધી વાપર્યાં હતાં.   

BITS, પિલાણીઃ વર્ષ ૧૯૭૧-૧૯૭૩ - બીઆઈટીએસ, પિલાણીના રહેવાસની મારી દિનચર્યા - (વિદ્યાર્થી) ભોજનશાળા

 

હોસ્ટેલમાં રહેતા વિદ્યાર્થીઓ  માટે તેમની મૅસની ખાટીમીઠી યાદો તેમનાં વિદ્યાર્થી જીવનનું એક એવું પાસું છે જેની સીધી નહીં તો આડકતરી પણ અસર તેનાં વિદ્યાથી તરીકેનાં જીવન પર પડતી હોય છે. ભોજનશાળાનું દેખીતું મહત્વ તો વિદ્યાર્થીઓને પૌષ્ટિક, સ્વાદિષ્ટ, વૈવિધ્યપૂર્ણ અને ઉભયપક્ષને પોષાય એ મુજબનો ખોરાક પૂરો પાડવાનો ગણાય. પરંતુ અહીં મળતો સમય સામાન્યપણે વિદ્યાર્થીઓએ માટે તેમની ચિંતાઓ ભૂલીને એકબીજાને હળવા મળવા માટેનો એક આદર્શ સમય બની રહેતો. અમારા માટે તો હોસ્ટેલ કે ઇન્સ્ટિટ્યુટમાં મળવાનું ન  થયું એવા સિનિયર્સ કે એમ એસસીની અલગ અલગ શાખાઓ અને એમ ફાર્મના હોસ્ટલ સહપાઠીઓને મળવા માટે એક બહુ  સગવડભર્યો મંચ પણ ભોજનશાળા બની રહેતી.  

આ પહેલાં મને ૧૯૬૫-૬૬નાં પ્રિ. સાયન્સનાં વર્ષ માટે વી પી. મહાવિધાલય (વલ્લભ વિદ્યાનગર, ગુજરાત) ની અને ૧૯૭૦-૭૧નાં એન્જિનિયરિંગના છેલ્લા વર્ષ માટે એલ ડીની હોસ્ટેલની ભોજનશાળાઓનાં  સવારનાં અને સાંજનાં ભોજનનો જે અનુભવ હતો તેના કરતાં ઉપરોક્ત દરેક પરિમાણનાં સંદર્ભમાં અહીનાં ભોજન ઘણાં વધારે સારાં લાગ્યાં હતાં.    

એક સાથે દસથી બાર લોકો જમવા બેસી શકે એવાં ટેબલોની બે પંક્તિઓની હરોળ અને દરેક ટેબલની એક એક બાજુએ બબ્બે બાંકડા એવી એ સમયની ભોજનશાળામાં જમવા બેસવાની સગવડો કરકસરયુક્ત હતી. દાળ, શાક, ભાત વગેરે મોટાં બાઉલમાં પીરસાતાં અને ગરમ ગરમ રોટલી દરેકની થાળીમાં પીરસાતી.

રામકૃષ્ણ ગોયંકા ત્રણેક વર્ષ પહેલાં ફરી એક વાર રૂબરૂ ગયા હતા અત્યારે તેમણે લીધેલા ફોટોગ્રાફસ દર્શાવે છે કે હવે તો આ બધી વ્યવસ્થાઓમાં બહુ સારા ફેરફારો થઈ ગયા છે.

તેમણે તેમની એ મુલાકાત દરમ્યાન ભોજનશાળાનાં વાતાવરણને પણ વિડીયો ક્લિપ - Budh Bhawan dining hall – live – માં બહુ જીવંત સ્વરૂપે કેમેરામાં ઝીલી લીધેલ છે.

( લગભગ ૭.૩૦ થી ૯.૦૦) સવારનો નાસ્તો, (૧.૦૦ થી ૨,૩૦) બપોરનું અને (૭.૦૦થી ૯.૦૦) રાતનું જમણ અને સાંજનો હળવો નાસ્તો (ટિફીન) પિલાણીની રોજીંદી વિદ્યાર્થી પ્રવૃત્તિઓનો એક અભિન્ન હિસ્સો હતાં.

સાદા પરોઠાની સાથે ચણા, છોલે કે રાજમા, પુરી-ભાજી જેવી વાનગીઓથી દિવસની શરૂઆત થતી. રવિવારના સવારના નાસ્તામાં બ્રેડ પકોડા હોય. સાથે ચા કે કોફી તો હોય જ ! પિલાણી આવ્યા પછી મને સવાર અને બપોરની ચા નિયમિત પીવાની ટેવ પડી.  

બપોરનું અને રાતનું જમણ રોટી, શાક, દાળ-ભાત અને દહીંની એક વાટકીનાં ઉત્તર ભારતનાં પારંપારિક જમણનાં જુદાંજુદાં મિશ્રણો વડે સભર રહેતાં. જે જે દિવસે આખા અડદની કાળી દાળ જમવામાં હોય ત્યારે જિમની અમારી પ્રેરણામૂર્તિ એવો કેન્ની દાળમાં બે ચમચા ઘી ભેળવીને બે ત્રણ મોટા વાટકા દાળ અને પાંચ છ  રોટલી જમી જતો. તેના સ્નાયુબધ્ધ શરીર માટે તે જે આકરી કસરતો કરતો તેના માટે જરૂરી પ્રોટીન અને કાર્બોહાઈડ્રેટ્સનો પુરવથાણું આ રહસ્ય હતું!

જોકે શનિવાર અને રવિવારનાં બપોરનાં જમણ 'ખાસ' ગણાતાં.  શનિવારે બપોરે આલુ પરાઠા અને દહીં, સાથે દાળ અને ભાત હોય. શિયાળામાં મુલી પરાઠા પણ તેમાં ઉમેરાય. અમારી બેચના મોટા ભાગના  વિદ્યાર્થીઓ કમસે કમ ત્રણ આલુ પરાઠા તો આરોગતા જ હશે. 'પાતળી' ગુજરાતી રોટલી ખાનારો મારા જેવો 'ગુજ્જુ' પણ બહુ થોડા સમયમાં ત્રણ-પરાઠા-બ્રિગેડનો નિયમિત સભ્ય બની ગયો હતો. ૬+ પરાઠા ખાનાર મહારથીઓની સંખ્યા પણ કમ તો નહોતી જ !!.

રવિવારે બપોરે પુરી, બટાકાની મસાલા (ફ્રેંચ ફ્રાય) કતરી  અને મટરની સબ્જી હોય, શિયાળામાં તો હરે મટરની સાથે પનીર કે ખોયા (માવો) પણ ઉમેરાય. મહિને એકાદ વાર નવરત્ન કોરમા પણ બને. રવિવારનું  બપોરનું જમણ તો લગભગ બધા જ લોકો બે પેટ કરીને જમતા. એટલે પછી, બપોર પછી આખી હોસ્ટેલને આફરો ચડતો અને મોડી સાંજ સુધી આખી હૉસ્ટેલ ભારે પેટે ઊંઘ ખેંચતી.  

બપોરના નાસ્તાનાં ‘ટિફિન’માં ચા કે કોફી સાથે સમોસા, કચોરી, ટીક્કી, ચાટ કે વેજીટેબલ સેન્ડવીચ હોય. સવારના નાસ્તા  કે બપોર કે રાતનાં જમણની જેમ ‘ટિફિન’માં પીરસાતી વાનગીઓ અમર્યાદિત માત્રામાં ન રહેતી. રવિવારે ‘ટિફિન’ ન હોય.

જે લોકોએ માંસાહારનો વિકલ્પ પસંદ કર્યો હોય તેમને અઠવાડીયામાં ત્રણ દિવસ આમલેટ, ફ્રેંચ ફ્રાય કે બાફેલાં ઇડાં જેવી બે ઇંડાની વાનગીઓ સવારના નાસ્તામાં અને બે દિવસ બપોરનાં જમવામાં મીટની કોઈ વાનગીઓ મળતી. માંસાહારી વિકલ્પનું માસિક મેસ બિલ ૫૦ થી ૬૦ રૂપિયા વધારે આવે.  

ઉત્તર ભારતીય રસોઈ પ્રણાલી મુજબનું જમવાનું મને તો લગભગ પહેલા દિવસથી જ ખૂબ ભાવી ગયું હતું.

ઉત્તર ભારતીય રસોઈ પ્રણાલીની વાત નીકળતાં મને એક બહુ સ-રસ કિસ્સો યાદ આવે છે.     

પહેલાં ઉનાળુ વેકેશનથી પાછાં ફરતાં હું ઘરેથી કાચી કેરીના છુંદાની બરણી સાથે લાવ્યો હતો (જોકે ખરેખર તો એમ કહેવું જોઈએ કે મારાં માએ મને બળજબરી કરીને સાથે વળગાવ્યો હતો !) સાંજે પહોંચીને જ રાતનાં પહેલાં જ જમણના અર્ધાએક કલાકમાં જ એ બરણી તો સાફ થઈ ગઈ. અમારામાંના ઘણા વિદ્યાર્થીઓને ગુજરાતી 'ગળ્યાં' દાળ અને શાકના સ્વાદના (નાકનું ટીચકું ચડાવી દે તેવા) સ્વાદના આછાપાતળા અનુભવ હતા, પણ “મરચું નાખેલ આ 'મુરબ્બો'” તો બધાં માટે નવો જ અનુભવ હતો ! એ પછી એ 'આચાર' હતું એમ ચોખવટ કરવાની મારી હિંમત નહોતી ચાલી ! એ અઠવાડીયાનાં મેં ઘરે લખેલ પત્રમાં એટલું જ લખ્યું હતું કે બધાંને છુંદો બહુ ભાવ્યો હતો. કયાં કારણસર ભાવ્યો હતો તે તો પછીનાં વેકેશનમાં ઘરે ગયો ત્યારે, મારાં માને રૂબરૂમાં, માંડ માંડ, સમજાવી શકેલો !

BITS, પિલાણીઃ વર્ષ ૧૯૭૧-૧૯૭૩ - બીઆઈટીએસ, પિલાણીના રહેવાસની મારી દિનચર્યા - વ્યાયામશાળા

એક સરેરાશ ગુજરાતી યુવાન માટે  વ્યાયામશાળા (જિમ) અને ખેલકૂદ મેદાન (સ્પોર્ટ્સ ગ્રાઉન્ડ) જેવી  'જગ્યાઓ'ની મુલાકાત લેવાનું સામાન્ય સંજોગોમાં એ સમયે થવાનું ન હતું. હા, વર્ષને વચલે દહાડે આપણા કોઈ મિત્રએ કોઈ સ્પર્ધાબર્ધામાં ભાગ લીધો હોય અને એટલા પુરતું જોવા જઈએ તો વળી સ્પોર્ટ્સ ગ્રાઉન્ડનૂ મુલાકાતે જઈએ ! જિમ એટલે તો મારે મન અખાડો જ હતો જ્યાં પહેલવાનો પોતાના અભ્યાસ માટે જતા હોય.

પરંતુ, અહીંના વસવાટ દરમ્યાન 'સૌ પહેલાં થયેલ અનુભવો'ની યાદીમાં જિમનું પણ નામ ઉમેરાવાનું હતું ! પહેલા સમેસ્ટરના પહેલા જ મહિનામાં અમારી મિત્રતા એક એવા સહપાઠી, XXX  સૈની, સાથે થઈ જે મેસમાં દર ત્રીજે કે ચોથે દિવસે બપોરના જમવામાં બનતી આખા અડદની કાળી દાળમાં બે ચમચા ઘી ભેળવીને પી જતો. થોડા જ દિવસોમાં એ પણ જાણવા મળી ગયું કે એ તો દરરોજ વહેલી સવારે જિમ જાય છે. મહિનો પુરો થતાં સુધીમાં તો મને અને બીજા બેત્રણ મિત્રોને પણ તેની સાથે સવારે બરાબર ૬.૦૦ વાગ્યે જિમ પહોંચતા તેણે કરી મુક્યા.

જિમની પાછળના ભાગમાં આવેલાં વિશાળ મેદાનમાં વચ્ચે ફુટબૉલ અને ક્રિકેટનું મેદાન હતું. તેને ફરતે લંબગોળાકારમાં બનેલ રનિંગ ટ્રેક હતો. અમારો એ મિત્ર તેના ચાર રાઉન્ડ લગાવે એટલો સમય અમે ત્યાં 'ઝડપથી' ચાલતા. પછીથી તે જિમમાં જુદી જુદી વજન ઊંચકવાની કસરતો કરે. અમારી ભૂમિકા તેને તેનાં સાધનો બાજુના ઘોડામાંથી લાવી આપવાની અને પાછાં મુકી આપવામાં મળતી 'કસરત' કરતા શિખાઉ શિષ્યો તરીકેની રહેતી.

૪૦ - ૪૫ મિનિટની 'કસરતો' પછી અમે પાછા હોસ્ટેલ આવી જતા અને પછી પંદરેક મિનિટ ઉપરની પાણીની ટાંકીમાં તાજાં જ ભરાયેલાં પાણીથી, બથરૂમમાં નળની નીચે જ નહાઈને 'પરસેવો અને ધૂળમાટી' સાફ કરતા. સાડા સાત - પોણા આઠ વાગ્યા સુધીમાં તો મેસ ચાલુ થાય એટલે પહેલી પંગતે નાસ્તો કરવા પહોંચી જતા. પરિણામે, 'પહેલી પંગતે બાર કલાકનો ઉપવાસ તોડતા ફાડુ' [ફાડુ - બે પેટ કરીને ખાનાર માટે વપરાતો મશ્કરીજનક  શબ્દ] તરીકે અમે બહુ જલદી નામચીન બની ગયા ! દિવસનાં બીજા સમયનાં ભોજન કરતાં થોડો વધારે સવારનો નાસ્તો કરવાની મારી એ ટેવ હજુ પણ છૂટી નથી !

અમારો એ 'જિમ-ભક્ત' ખરેખર તો ભારતીય સેનાની એન્જિનિયરિંગ શાખામાં ભરતી થવા  માટેની પ્રવેશ ટેસ્ટની ફિઝિકલ ફિટનેસ માટે શિસ્તબધ્ધ અભ્યાસ કરી રહ્યો હતો. બીજા સમેસ્ટરના મધ્ય સુધીમાં તો તેની એ તપશ્ચર્યાનું ફળ તેને મળી ગયું. ભારતીય સેનામાં અફસર તરીકે તેની પસંદગી થઈ ગઈ. એણે તો એન્જિનિયરિંગ પણ અહીંથી જ કર્યું હતું. એ બધી મીઠી યાદોને છોડતી વખતે તેનાં સ્વપ્નને સિધ્ધ થતું નિહાળવાની ખુશીની અનેરી ઝલક તેની આંખોમાંથી છલકાતી હતી !

અમારી પાછળ પણ તેણે લીધેલી મહેનત એળે ન ગઈ. અમે ત્યાંના બાકીના સમયમાં પણ  એટલી જ નિયમિતતાથી જિમ જતા રહ્યા. બીજાં વર્ષનાં અતે અમે રનિંગ ટ્રેકના એક રાઉન્ડ દોડવાની અને એકાદ કિલોનું વજનીયું ઊંચકી શકવાની કક્ષાએ પણ પહોંચી ગયા હતા.

ભણી લીધા પછી તરત જ નોકરીએ લાગ્યા બાદ સવારે ૮.૩૦ વાગ્યે ઘરેથી નીકળી જવાનું થતું, એ બહાને નિયમિત કસરત છૂટી ગઈ. જેને પરિણામે પછીનાં ૧૫ વર્ષમાં મારૂ વજન દસબાર કિલો વધ્યું, પણ શરીર પર ચરબીના થપ્પા ન ચડ્યા તેટલી એ ‘કસરતો’ની અસર રહી !. 

૧૯૯૨માં જીવનમાં પહેલી, અને હજુ સુધી છેલ્લી વાર, એસિડિટીને કારણે હું એક અઠવાડીયું 'સિક લીવ' લેવા મજબૂર બન્યો. તેને કારણે ફરીથી વહેલી સવારે અડધો કલાક પણ ચાલવા જવાનું શરૂ કર્યું, જે આજે પણ ચાલુ છે. મારા દિવસના નિત્યક્રમનો એ મારો સૌથી પ્રિય સમય છે !