ચર્ચાની એરણે : ૧૯૪૩નાં ગીતો - યુગલ ગીતો : મને સૌથી વધુ પસંદ પડેલ યુગલ ગીતો

૧૯૪૩નાં યુગલ ગીતોની ચર્ચાને એરણે સૌ પ્રથમ જ અંદાજ આવી જાય છે કે આ વર્ષે યુગલ ગીતોની સંખ્યા અન્ય વર્ષો કરતાં ઠીક ઠીક માત્રામાં વધારે છે. સોંગ્સ ઑફ યોરના પ્રવેશક લેખમાં રજુ થતા આંકડાઓમાં જેમનાં ગાયકોની ઓળખ થઈ શકી છે એવાં ૫૪૨ ગીતોમાંથી ૧૭૨ યુગલ ગીતો, કુલ ગીતોનો ૩૧.૪૪% હિસ્સો હોવું આ બાબતને પુષ્ટિ કરે છે.

જોકે, આ ૧૭૨ ગીતોમંથી ચર્ચાની એરણે આપણી સમક્ષ માંડ ૬૦ જેટલાં ગીત આવ્યાં. માં બીજાં ૨૭ ગીતોનો સમાવેશ થયેલ છે. આમ કુલ ઉપલબ્ધ ગીતોનો માંડ અર્ધો હિસ્સો આપણે અહીં સાંભળી શક્યાં છીએ. તદુપરાંત, જે ૬૦ ગીતો અપણે ચર્ચાની એરણે સાંભળ્યા તેમાં પણ માત્ર અરૂણ કુમારનાં ૮ અને જી એમ દુર્રાનીનાં ૬ એમ બે પુરુષ ગાયકોનાં જે બેથી વધરે યુગલ ગીતો છે. બીજા બે ત્રણ ગાયકોનાં એક થી વધારે યુગલ ગીતો છે. આમ લગભગ ત્રીજા ભાગનાં ગીતો એક એક ગાયક જોડીનાં જ યુગલ ગીતો છે.

અત્યાર સુધીની આપણી પદ્ધતિ મુજબ જો આ બધાં એક એક યુગલ ગીતને અહીં સમાવીને આ યાદી લાંબી લાચક કરવાનો કોઈ ફાયદો નથી.

તેથી વર્ષનાં સૌથી વધારે સાંભળવા લાયક યુગલ ગીતોની યાદીને વધારે સંતુલિત બનાવવાના આશયથી Best songs of 1943: Wrap Up 3 નાં Special Songs અને Best Ten Duetsમાંના યુગલ ગીતોનો પણ અહીં સમાવેશ કરેલ છે.

આમ હવે પ્રસ્તુત છે, ફિલ્મનાં નામના બારાખડી મુજબના ક્રમ અનુસાર, મારી પસંદના વર્ષ ૧૯૪૩નાં યુગલ ગીતો.

જી એમ દુર્રાની, સિતારા - ગોરી બાંકે નયન સે ચલાયે જાદુઆ - આબરૂ - ગીતકાર હસરત લખનવી- સંગીત - ગોવિંદ રામ

મોતીલાલ , અંજલિ - કાંટો સા ચુભતા હૈ - આગે કદમ - કૈલાસ મતવાલા - મસ્ટર માધવલલ, આર સી પાલ

માસ્ટર અમૃતલાલ, લીલા પવાર - હો મત પિયો છેલા તંબાકુ રે - આગે કદમ - કૈલાસ મતવાલા - માસ્ટર માધવલલ, આર સી પાલ

જી એમ દુર્રાની, કૌશલ્યા - નૈનોંમેં મૈ નૈનાં દિન્હો ડાલ, ઓ બાંકે નૈનાવાલે - અંગુરી - રામમૂર્તિ - ગુલામ મુસ્તફા ( જી એમ) દુર્રાની

વિષ્ણુપત પગનીસ, કૌશલ્યા - જો હમ ભલે બુરે હો તેરે - ભક્ત રાજ - ડી એન મધોક - સી રામચંદ્ર

ઈશ્વરલાલ, કૌશલ્યા - દો બોલ મહોબ્બતવાલે બોલો - ચિરાગ - ડી એન મધોક - ખેમચંદ પ્રકાશ

અરૂણ કુમાર, સરૈયા - બિસ્તર બીછા દિયા હૈ તેરે ઘર કે સામને - હમારી બાત - વલી સાહબ - અનિલ બિશ્વસ A

અરૂણ કુઆમર, અમીરબાઈ કર્ણાટકી - હમ ઐસી કિસ્મતકો ક્યા કહેં હાયે જો એક દિન હંસાયે એક દિન રૂલાયે - કિસ્મત - પ્રદીપ - અનિલ બિશ્વાસ

ચિતળકર, પારૂલ ઘોષ - મોરે રાજા કી ઊંચી અટરિયા - મુસ્કુરાહટ - ઈશ્વરચંદ્ર કપુર - સી રામચંદ્ર

પરેશ બેનર્જી, રાજકુમારી - ધુએંકી ગાડી ઉડાયે લિયા જાયે - નઈ કહાની - વલી સાહબ - શ્યામ સુંદર

પરેશ બેનર્જી, રાજકુમારી - મન મંદિરમેં આયે બાલમ - નઈ કહાની - વલી સાહબ - શ્યામ સુંદર

પારૂલ ઘોષ , સિતારા - ફ્સલે બહાર ગાએ જા દિલમેં ગમ રૂલાએ જા - નજમા - અંજુમ પીલીભીતી - રફીક઼ ગઝનવી બી એ

એસ એન ત્રિપાઠી, રાજકુમારી - પનઘટ પર પાની ભરને - પનઘટ - રમેશ ગુપ્તા એસ એન ત્રિપાઠી

રફીક઼ ગઝનવી, મેનકા - પંછી ઊડ ચલા અપને દેશ... - પૃથ્વી વલ્લભ - પંડિત સુદર્શન - રફીક઼ ગઝનવી

કિશોર સાહુ, પ્રતિમા દાસગુપ્તા - નિરાલી દુનિયા હમારી - રાજા - રામમુર્તિ - ખાન મસ્તાના

સરસ્વતી રાણે, અમીરબઈ કર્ણાટકી - આઓ રી સુહાગન નારી મંગલ ગાઓ રે - રામ રાજ્ય - રમેશ ગુપ્તા - શંકર રાવ વ્યાસ

કમલ દાસગુપ્તા, અનિમા દાસગુપ્તા - સાવનમેં બુંદોંકી ઝાલર ડાલી - રાની - પંદિત મધુર - કમલ દાસગુપ્તા

નુર મોહમ્મ્દ ચાર્લી, સુરૈયા - ઉડતે પંછી કૌન ઉનકો બતાયે - સંજોગ - ડી એન મધોક - નૌશાદ અલી

જયશ્રી, ઝોહરાબાઈ અંબાલેવાલી - ચાંદ સા નન્હા આયે ફુલો સા ખિલ ખિલ જાયે - શકુંતલા - રતન પિયા - વસંત દેસાઈ

ખાન મસ્તાના, ઝોહરાબાઈ અંબાલેવાલી - સુહાની સુહાની હો ગયી સુહાની, સાજન અપની ઝિંદગી હો ગયી સુહાની - તલાશ - એ ક઼રીમ - ખાન મસ્તાના

આસિત બરન, બિનોતા રોય (?) - જીવન હૈ બેક઼રાર બીના તુમ્હારે - વાપસ - પંડિત ભુષણ - આર સી બોરાલ

આસિત બરન, ઈંદ્રાણી (?) - ભુલ ન જાના આજકી બાતેં - વાપસ - મુંશી ઝાકિર હુસૈન - આર સી બોરાલ

આ, અને અહીં ન સમાવયેલાં અન્ય પણ કેટલાંક યુગલ ગીતો બેશક પહેલી જ વાર સાંભળતાં ધ્યાન આકર્ષે છે, પરંતુ Best songs of 1943: Wrap Up 3 ના તારણમાં સોંગ્સ ઑફ યોર નોંધ લે છે તેમ વર્ષ ૧૯૪૩માં મોરે બાલાપનકે સાથી ભુલ જઈયો ના (કે એલ સાયગલ, ખુર્શીદ - તાનસેન - સંગીત ખેમચંદ પ્રકાશ), ધીરે ધીરે આ રે બાદલ ધીરે ધીરે ધીરે આ - ખુશીનું અને કરૂણ વર્ઝન - (અરૂણ કુમાર / અશોક કુમાર, અમીરબાઈ કર્ણાટકી -કિસ્મત - સંગીત અનિલ બિશ્વાસ) અને ભારતકી એક સન્નારીકી હમ કથા સુનાતે હૈં (યશવંત બુઆ જોશી, યશવંત નિકમ - રામ રાજ્ય - સંગીત શંકર રાવ વ્યાસ) એ ત્રણ ગીતો આજે પણ એટલી જ લોકચાહના મેળવતાં રહ્યાં છે. આ વાત સાથે મારી પણ સંપુર્ણ સહમતિ છે.

ગુણવત્તા સંચાલન વિષેના લેખ અને બ્લૉગ્સનો બ્લૉગોત્સવ : સંસ્કરણ ૧૧મું - જાન્યુઆરી ૨૦૨૩

 

ગુણવત્તા સંચાલન વિષેના લેખ અને બ્લૉગ્સના બ્લૉગોત્સવનાં ૧૧માં સંસ્કરણના  જાન્યુઆરી ૨૦૨૩ના અંક માં આપનું હાર્દિક સ્વાગત છે.

ગુણવત્તા સંચાલન વિષેના લેખ અને બ્લૉગ્સના બ્લૉગોત્સવનાં ૧૧માં સંસ્કરણના  કેન્દ્રવર્તી વિષય તરીકે 'ગુણવત્તા સંચાલનનાં ભવિષ્ય પર પ્રભાવક વલણો - વિશેષણાત્મક્ત સર્વેક્ષણ ' પસંદ કરેલ છે.

આ શ્રેણીના આજના પહેલાં અંકનો મુખ્ય આશય દસકાના પહેલાં બે વર્ષો દરમ્યાન ગુણવત્તા સંચાલન તેમજ ગુણવત્તા વ્યવસાયિકોનીની કાર્યકારી વિચાસરણીનાં હવે પછીનાં ઘડતર પર પ્રભાવ પાડી શકે તેવા જે મહત્ત્વના પ્રવાહો સક્રિય ચર્ચામાં રહ્યા છે તેમની ટુંક યાદી હવે પછીના મહિનાઓમાં આ દરેક પ્રવાહ વિષે થોડી વધારે વિગતે વાત કરવાનું આયોજન વિચારેલ છે. 

કયાં પરિબળો કયાં વલણથી સક્રિય તે નક્કી કરવા માટે પહેલું કદમ વણણ વિશ્લેષણ / trend analysisનું છે.

વલણ વિશ્લેષણ ભૂતકાળના માહિતી સંગ્રહ પરથી કે ભવિષ્યમાં સંભવિત પરિવર્તનને ધ્યાનમાં રાખીને કરવામાં આવે છે.

ભૂતકાળની માહિતીની આધાર પરથી સુનિશ્ચિત કરાયેલ CAPA[1] કે યથોચિત જોખમ સંચાલન દૃષ્ટિકોણ પરતી નક્કી થયેલ વ્યૂહાત્મક આયોજનના ભાગરૂપે લેવાયેલાં પગલાંને કારણે જે પરિવર્તનો અપેક્ષિત કરાય તેમનાં ખરાં, દૂરગામી અને હકારાત્મક પરિણામો લાવવા માટે સંસ્થાની ગુણવત્તા સંચાલન વિચરધારામાં, અને તેને પરિણામે વલણ વિશ્લેષ્ણમાં પણ, અમુલ ફેરફાર કરવા પડી શકે છે. અ દિશામાં આગળ વધવાની બાબતે આ ત્રણ પ્રશ્નો ઘણો પ્રકાશ પાડી શકે છે –

• વલણ વિશ્લેષણ માટેનો મુળભૂત આશય શું છે - વલણ વિશ્લેષણ માટેઓ એક મુખ્ય માર્ગદર્સ્ક સિદ્ધાંત એ છે કે વિશ્લેષ્ણના પરિણામે પેદાશોની ગુણવત્તા કે ગ્રાહકોની અપેક્ષાઓ પર થનાર નકારાત્મક અસરોને પારખી, તેમનાં મૂલ્યાંક્ન કરીને એ રીતે દૂર કરવી કે થાય તે પહેલાં નીવારવી કે જેથી સંસ્થાની લાંબા ગાળાની સ્પર્ધાત્મક સરસાઈ જળવાતી રહે / સુધરતી રહે કે ટકી રહે.

·        કયી પદ્ધતિ પસંદ કરવી ? – વલણ વિશ્લેષણની પદ્ધતિઓની પસંદગી મૂળતઃ તો વલણ વિશ્લેષણના આશય પર અવલંબિત રહેતી હોય છે.  

·        આકલન કરાઇ રહેલ માહિતી સંગ્રહ સમયસરનો અને પૂરતો છે? - સમયસરતાનો અર્થ  એ છે કે માહિતી સંગ્રહ કાળગ્રસ્ત તેમજ વલણ વિશ્લેષ્ણના આશય અને સમયકાળ સાથે અસુસંગત ન હોવો જોઈએ.

આ દસકનાં પહેલાં બે વર્ષો દરમ્યાન જુદાં માધ્યમો પરની ચર્ચાઓ અને દસ્તાવેજ થયેલ સાહિત્યમાંથી જે સર્વસામાન્ય કહી શકાય એવાં કેટલાંક મુખ્ય વલણોની આપણે પહેલાં નોંધ લઈએ –

૧. પેદાશોની તેમજ તંત્રવયસ્થાની ગુણવતા તેમજ ગ્રહકોની અપેક્ષાઓ વિષેની ધારણાઓની સમય સાથે બદલતી જતી સમજ અને તે વિશેના અભિગમોમાં પરિવર્તનો

૨. સતત બદલતી રહેતી વ્યાપાર કાર્યપદ્ધતિઓને કારણે જોખમ સંચાલનમાં સમય સાથે થતા ફેરફારો

૩. સંસ્થાની અંદર અને બહાર જ્ઞાન સહભાગિતા

૪. નિર્ણય લેવા માટે આવશય્ક બાતમીનું વધતું જતું મહત્ત્વ

૫. પુરવઠા સાંકળની ગુણવતા અને ભરોસાપાત્રતામાં સુધારાઓની આવશ્યકતાઓ

૬. ગુણવતા માપદંડોમાં થતા સુધારાઓ અને તેને પરિણામે વ્યક્તિગત તેમ જ સંસ્થાનાં અલગલગ કાર્ય્ક્ષેત્રોને લગતા સંસ્થાગત તકનીકી અને સંબંધિત કર્મચારીઓની કાર્ય ભૂમિકાઓના ફેરફારો

૭. QEHS નાં સંકલનનું વધતું જતું મહત્ત્વ

૮. સંસ્થાગત વ્યુહાત્મક આયોજનના સંદર્ભમાં ગુણવત્તા સંચાલન માટેના દૃષ્ટિકોણનું વધતું મહત્ત્વ

 લગભગ દરેક ક્ષેત્રને લાગુ પડતાં આ વ્યાપક વલણો ઉપરાંત ચોક્કસ ઉદ્યોગોના સંદર્ભે વધારે સુસંગત વલણોનો સતત અભ્યાસ આ ઉપરાંત બીજાં મહત્ત્વનાં વલણો પણ આપણા ધ્યાન પર લાવી શકે છે. 

તદુપરાંત ગુણવત્તા / પર્યાવરણ અને વ્યાવસાયિક આરોગ્ય અને સુરક્ષાનાં માનકો અને ધોરણો; ભુભૌગોલિક્ર-રાજકીય-આર્થિક અને સામાજિક પરિસ્થિતિઓનાં સમીકરણો તેમ જ વંશિય અને સાંસ્કૃતિક વ્યવસ્થાઓ અને માન્યતાઓમાં  સૂક્ષ્મ અને વ્યાપક સ્તરની અસરો; વ્યાપર-ઉદ્યોગોમાં થતી કામગીરીઓની નિપજની માપણી વગેરેનાં બદલતાં જતાં વલણો પણ માહિતીસ્રોત તરીકે મહત્વપૂર્ણ બનતા જ્શે.    

ગુણવતાની હવે વ્યાપક બનતી જતી વ્યાખ્યામાં આવરી લેવાતા સંપોષિતા અને વ્યાપાર સાતત્ય તેમજ ઇંડસ્ટ્રી ૪.૦ના સંદર્ભમાં ગુણવત્તા ૪.૦ના વધતા ઉપયોગો જેવાં વિષયોનાં વલણો પણ મહત્ત્વનાં બની રહેશે. 

સંદર્ભમાં લીધેલ કેટલાક માહિતિ સ્રોત:

• ·       Trends in quality management
• ·       Here are Eight Quality Management Trends to Look Out for in 2022!
• ·       Top 7 Organizational Trends in Quality Management
• ·       Major Trends in Quality Control

હવે આપણે આપણા નિયમિત વિભાગો તરફ વળીએ.

ASQ TV પર તાજું પ્રકાશિત વૃતાંત જોઈશું –

• Digital Transformation Now and Later - 'ડિજિટલ રૂપાંતરણ'નો સંક્ષિપ્ત ઇતિહાસ અને તે અંગેની સફરમાં વ્યક્તિગત તેમજ સંસ્થાગત સ્તરે ઉપયોગી બની રહે તેવા માહિતી સ્રોતોની ચર્ચા કરવામાં આવી છે. અ વૃતાંતમાં ઉલ્લેખાયેલ Learn About Quality—Quality 4.0 વિશે વધારે માહિતી https://asq.org/quality-resources/quality-4-0ની મુલાકાત લેવાથી મળિશકે છે.

Jim L. Smithની Jim’s Gems નો લેખ—

Motives Are Important in Everything We Doઆપણા પ્રયાસોની સફળતાનો આધાર એ પ્રયાસો માટે આપણો ઉદ્યમ કેવો હતો તેના કરતાં એ પ્રયાસો માટેના આપણો આશય શો હતો તેના પર વધારે રહે છે. ….આપણો ઉદ્યમ કેવો હતો તેના કરતાં એ પ્રાયાસો માટેના આપણો આશય શો હતો તેના પર વધારે રહે છે. …. મહાન લેખકો, ઉત્તમ ગુણવત્તા વ્યાવસાયિકો, શ્રેષ્ઠ કંપનીઓ કે સમાજના કોઇ પણ ક્ષેત્રના સ્ત્રીપુરુષો હોય,  તેમના માટે શું મહત્ત્વનું છે કે સમાજને શેની જરૂર છે કે પછી એમને પોતાને જે કરવું યોગ્ય લાગ્યું, એ વિશે,કમસે કમ પ્રાંરંભમાં, તેમનું બીજાંઓ કરતાં વધારે સ્વયંપ્રેરિત હોવામાં તેમની સફળતાની ચાવી રહેલ છે. ખરું રહસ્ય જ આ છે.  ... આપણા આત્માના અવાજને જે ખરેખર જ કરવા યોગ્ય લાગ્યું તેના માટે પોતાના બધા જ પ્રયાસો લગાડી દેવાથી જ ખરી સફળતા મળી શકે છે.

Quality Magazineના સંપાદક, ડેર્રીલ સીલૅન્ડ, ની કૉલમ ‘From the Editor' નો લેખ –

Knowledge is Power - સુન ત્ઝુ થી ચક મૅકગિલ સુધી  -આપણને ભવિષ્ય નહી પણ ભૂતકાળ કેમ યાદ રહી જાય છે? આ બહુ મુંજવતો સવાલ છે, જેનો કોઈ નક્કર કે જોઈ અનુભવી શકાય તેવો જવાબ મળવો મુશ્કેલ છે. સવાલનો ઉદભવ મોટા ભાગે આલ્બર્ટ આઈનસ્ટાઈનાંકથન  - સમય એક ભ્રમ છે, જે કમનસીબે બહુ જ હઠાગ્રહી છે -માંથી કે પછી તેને અનુસરીને થતો જોવા મળે છે. …. આપણે યાદોને જ્ઞન વડે  બદલવા સુધી પણ જઈએ કેમ કે આખરે તો જ્ઞાન અનુભવ અને શિક્ષણ દ્વારા મેળવાયેલ હકીકત, માહિતી કે કૌશલ્ય, બીજા શબ્દોઆં અનુભવ અને શિક્ષણની યાદો, છે. એટલે હવે સવાલ એ રહે છે કે 'જો આપ્ણને ભવિષ્યનું જ્ઞાન હોય તો શું થાય?' - જવાબ ગમે તે હોય, સવાલ તો એક જૂની કહેવત 'જ્ઞાન જ શક્તિ છે' નાં ખરાપણાં તરફ જ નિર્દેશ કરે છે. ….'આર્ટ ઑફ વૉર'માં સુન ત્ઝુ કહે છે, 'જો તમે શત્રુને, અને ખુદ તમને પણ, બરાબર જાણતા હો હજારો યુદ્ધોનાં પરિણામોનો તમારે ભય રાખવાની જરૂર નથી.' વાસ્તવિક વિશ્વમાં અને સફળ વ્યાપાર ઉદ્યોગનાં, ખાસ તો ગુણવતાની બાબતોનાં, રણક્ષેત્રોમાં જ્ઞાન તાલીમમાંથી નિપજે છે. Genevieve Diesing લખે છે તેમ, “અવનવા રોગચાળાઓ અને ટેક્નોલોજીના ધસમસતા વિકાસથી પ્રભાવિત રહેતાં રણક્ષેત્રમાં સિક્ષણ અને તાલીમ જ સર્વોપરી રહે છે - ખાસ તો નવા જોડાનારાંઓ માટે.”

---

ગુણવત્તા સંચાલનનાં ભવિષ્ય પર પ્રભાવક વલણો - વિશેષણાત્મક સર્વેક્ષણ’ વિશેની ચર્ચાને રસપ્રદ અને અર્થપૂર્ણ બનાવવામાં આપનાં સૂચનો / ટીકાટિપ્પણીઓ / માર્ગદર્શન / અનુભવો આવકાર્ય છે.

આ અંકમાં દર્શાવેલ ઇમેજ કે વિડીયો ક્લિપના પ્રકાશાનાધિકાર તેના રચયિતાના જ રહે છે.

---

[1] Management of an Effective CAPA