હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના સુવર્ણ યુગથી સંકળાયેલાં બ્લૉગવિશ્વના બ્લૉગોત્સવના ૧૩ મા સંપુટના મણકા - ૬_૨૦૨૫માં આપનું સ્વાગત છે.
આજના અંકમાં અંજલિઓ અને યાદોને સાંકળતા લેખો તરફ વળીશું –
Songs of Yore completes 15 years - પ્રાચીન
સમયમાં ભર્તૃહરિએ કહ્યું હતું सर्वे गुणाः कांचनमाश्रयन्ते (બધા ગુણો
સુવર્ણમાં વસે છે). તુલસીદાસે એ જ વાત
અલગ શબ્દોમાં કહી હતી: समर्थ को नहीं दोष गोसाईं (શક્તિશાળી
લોકોનો કદિ વાંક ન હોય). આધુનિક લોકશાહીમાં આ કથનોને આ રીતે સમજાવવામાં આવે છે:
જનાદેશ વ્યક્તિને બધા ગુનાઓથી મુક્ત કરે છે.
જોકે, આ પોસ્ટ
થોડી વધુ ઊંડાણમાં જાય છે. BNS (ભારતીય
ન્યાય સંહિતા) એ ભારતીય દંડ સંહિતા (ઈન્નેડિયન પીનલ કોડ) ને બદલે નવો કાયદો છે.
પ્રસ્તુત પોસ્ટ સર્વવ્યાપી (કલમ) ૪૨૦ ની તપાસ ગીતો દ્વારા કરે છે.
Trivia – The Spice of Life બ્લોગની
પાંચમી વર્ષગાંઠની ઉજવણી Odes to the मालिन (Maalin) of Bikaner ને યાદ કરીને
કરે છે. ત્રણ
ગીતો એવું સૂચવે છે કે બિકાનેરની માળણ કોઈ પણ રીતે સામાન્ય નહોતી. પરંતુ વધુ
મૂંઝવણભરી વાત એ છે કે બિકાનેરમાં માળણને આવી પ્રતિષ્ઠા મળે એવી ફૂલોની ખેતી
કરવામાં આવતી હતી.
· फुलमाला ले लो, लाइ है मालिन बीकानेर की - છેલ્લી
પંક્તિમાં ભારોભાર કડવાશ છે. એક માણસ પૂછે છે કે
માળણને કયા ભાવે ખરીદી શકાય છે. માળણનો જવાબ છે કે 'દુનિયા
એક દુ:ખી જગ્યા છે; હું / મારા શબ્દો અણમોલ છે - लाख टके की बोली मेरी!–दुनिया है अंधेर की! જ્યારે
એક સ્ત્રી પોતાના માલ વેચવા માટે બહાર નીકળે છે ત્અયારે તે કેવાં કેવાં જોખમોનો
સામનો કરે છે અને સમાજ કેવી રીતે તેને તેની જાતિથી આગળ જોવા માટે કેવી રીતે તૈયાર
નથી એ વરવી હકિકતને કવિ આ રીતે રજૂ કરે છે.
હરિવંશ રાય બચ્ચનનાં આ ગીત દ્વારા કદાચ ડી એન મધોક અને આનંદ બક્ષીને પણ પ્રેરણા મળી હશે એવું આ બે ગીત સુચવી જાય છે?! જોકે આ ગીતો તો ફિલ્મી અંદાજનાં ગીતો જ છે :
· આયી આયી આયી આયી આયી રે
માલિન બિકાનેર સે - ઊટ પટાંગ
(૧૯૫૫) - સુધા મલ્હોત્રા, મોહમ્મદ
રફી (?) - ગીતકાર
ડી એન મધોક - સંગીતઃ વિનોદ
· મેરા નામ હૈ ચમેલી - રાજા ઔર
રંક (૧૯૬૮) - લતા મંગેશકર - ગીતકારઃ આનંદ બક્ષી - સંગીતઃ લક્ષ્મીકાંત પ્યારેલાલ
A tribute to Raj Kapoor as one of our
finest song-actors - રાજના
અભિનયમાં ઘણી બારીકીઓ છે - "દમ ભર જો ઉધર મુંહ ફેરે"
નાં પાણીમાં હોડીના સુંદર દૃશ્યો, પ્રેમીઓના
પ્રતિબિંબો, કાળા
વાદળો અને વાદળોમાંથી મુકત થતો ચંદ્ર જેવાં
દ્દૃશ્યોમાં રાજ કપૂરની દિગ્દર્શક તરીકેની દૃષ્ટિ જોવા છે પરંતુ રાજ અભિનેતા પણ
સંપૂર્ણપણે ખીલી રહે છે. - એક જ નાનું દૃશ્ય જોઇએ - રીટાએ ગીતની શરૂઆતની પંક્તિઓ
હમણાં જ ગાઈ છે, અને હવે
રાજનો વારો છે. રીટા "... બાતેં હજાર કર લૂંગી" સમાપ્ત કરતી વખતે કેમેરા
રાજના ચહેરા પર ફેરવાય છે, અને તે
બે સેકન્ડમાં પોતાનો વારો શરૂ કરતાં રાજના હોઠ હળવેથી, બે સેકંડ
પુરતાજ , મરકતા
દેખાય છે. "દમ ભર કે" રાજ કપૂરનાં એવાં કૌશલ્યનું પ્રતિનિધિ દર્શન છે
જેની બહુધા નોંધ નથી લેવાઈ. જ્યારે આપણે અભિનેતા રાજ વિશે વિચારીએ છીએ, ત્યારે
આપણે તેના અભિનયની બારીકીઓ વિશે વિચારતા નથી. બીજું ઉદાહરણ "દુનિયા બનાને વાલે"
દ્રશ્યમાં છે, જ્યાં તે
જે ધીમા સ્વરમાં ગીત રજૂ કરે છે ત્યારે તે વહીદા રહેમાન જેટલો જ સૌમ્ય અનુભવાય છે.
OP Nayyar’s association with Mahendra
Kapoor – મોહમ્મદ રફીની સરખામણી કરવી જ ખોટી છે, પણ ઓ પી નય્યર માટે મહેન્દ્ર કપૂરે ઘણું સારૂં કામ કર્યું છે.
The Sculptors of Film Songs – The
Postlude: Where Have These People Gone? - Arrangers and Musicians શ્રેણીનાં
સમાપન પહેલાં Sebastian D’ Souza, Anthony Gonsalves, Enoch Daniels, Kishore Desai Manohari Singh, S Hazara Singh, V Balsara, Ramlal, Dattaram, Van Shipley, Goody Seervai, The Lords, Ramprasad Sharma and Sons, Bhanu Gupta, Homi Mullan, Kishore Sodha, Ranjit Gazmer, Maruti Rao Keer, Dilip Dholakia, Basu Chakraborty અને Amrut Rao Katkar આવરી લેવાયેલ છે.
આર ડી
બર્મનના વાદ્યવૃંદ રચનાના તંતુ વાદ્યોના ધ્યાનાકર્ષક પ્રયોગો - નાસીર
હુસ્સૈનની ફિલ્મ તીસરી મંઝિલ (૧૯૬૭) નાં પાશ્ચાત્ય ધુનો પર આધારિત ગીતોની અઢળક
સફળતાએ આર ડી બર્મનની સંગીતની
કક્ષાનો દરજ્જો જ બદલી નાખ્યો. તીસરી મંઝિલ પછી આર ડી તેમની રચનાઓની બાંધણીમાં
શાસ્ત્રીય, લોક ગીત, પ્રાદેશિક
ગીતોનાં સંમિશ્રણને યથોચિત સ્થાન આપતા રહ્યા, પણ તેમની
સમગ્ર કારકિર્દી
પર તેમની છાપ પાશ્ચાત્ય સંગીત પ્રેમી સંગીતકાર તરીકેની જ બની રહી.
ઇન્ડિયન એક્ષપ્રેસનાં Sampada Sharma નાં અઠવાડીક કોલમ, Bollywood Rewind, ના લેખો –
·
Nargis’ brother beat her up because of her
relationship with Raj Kapoor; she lost money, opportunities while he set up his
studio – પોતાના પ્રેમ માટે નરગીસ પોતાની
કારકિર્દીને દાવ પર લગાવવા તૈયાર હતાં. રાજ કપૂર સાથેનો એક દશક જેટ્લો લાંબો સંબંધ
ત્યારે તુટ્યો જ્યારે તેમને સમજાઈ ગયું કે આનું પરિણામ કરૂણાંતિકા જ છે. ચોરી ચોરી
(૧૯૫૬) સમયે તેમને આ વાત સ્પષ્ટપણે સમજાઈ ગઈ. ત્યાં સુધી તો તેઓ કોઈ અપેક્ષા વિના
પ્રેમમાં ગળાંડૂબ રહ્યાં.
વિસરાતી યાદો...સદા યાદ રહેતાં ગીતો ના ૧૦મા સંસ્કરણના જૂન ૨૦૨૫ના અંકમાં મદન મોહન અને મોહમ્મદ રફીનાં સોલો ગીતોઃ વર્ષ ૧૯૫૭ થી ૧૯૫૯ ને યાદ કર્યાં.
વર્ષ ૧૯૫૭ થી ૧૯૫૯નાં ગીતો ૨૦૨૪માં
આપણે સાંભળી ચુક્યાં છીએ.
હવે નજર કરીએ અન્ય વિષયો પરના કેટલાક લેખો પર –
Sun
Mere Bandhu Re - Revisiting Hindi Film Songs of 50s, 60s and 70s રજૂ કરે છે:
Sun
Mere Bandhu Re | SAAM Podcast Season 1 Finale | Episode 24
The ‘Street Singer’ Songs અને Procession Songs પછી હવે શેરીમાં જ ગવાતાં ‘Romantic’
Street Songs સાંભળીએ.
‘On a
different plane’ Songs માં
ગાયક તેનાં શ્રોતા, સહગાયક કરતાં જુદી જ કક્ષાએ છે. દરેક વખતે આ સંબંધો સુમેળભર્યા
ન પણ હોય. આ ગીતોમાં જોવા મળતા સંબંધો નોકરીએ રાખનાર – નોકરી કરનાર, ભાવિ સસરો –
જમાઈ જેવા પણ હોઈ શકે છે.
What’s
Life? એવાં
ગીતો છે જેમાં જીવન અને તેની ઘટનાઓને ઉપમાઓ દ્વારા સાંકળી લેવાયાં છે.
અને હવે વિવિધ
વિષયો પરની નિયમિત શ્રેણીઓના લેખો તરફ નજર કરીએ:
જૂન ૨૦૨૫માં વેબ ગુર્જરી પર 'ફિલ્મ સંગીતની સફર'માં પ્રકાશિત થયેલા લેખો:
બીરેન કોઠારીની ફિલ્મનાં ક્રેડીટ ટાઈટલ્સ સાથે વાગતાં ટાઈટલ સોંગની શ્રેણીમાં આવિષ્કાર
(૧૯૭૩) નાં ટાઈટલ ગીતને રજૂ કરે છે.
વાદ્યવિશેષ શ્રેણીમાં પિયૂષ પંડ્યા અને બીરેન કોઠારી આ મહિને ફૂંકવાદ્યો - બેગપાઈપ ને લગતાં યાદગાર ગીતોને રજૂ કરે છે..
દિપક સોલીયા 'ધિક્કારનાં ગીતો' માં પ્રેમસંબંધમાં વાંકું પડે ત્યારે માણસ
કેટલું વાંકું બોલી શકે તેનો એક નમૂના રૂપે તેરા ઇમોસનલ અત્યાચાર! રજૂ કરે છે.
ભગવાન થાવરાણી ફિલ્મી ગઝલોનું નાનકડું પણ અનોખું વિશ્વ શ્રેણીમાં સોએક ફિલ્મી ગીતકારોનો સંક્ષિપ્ત પરિચય એમણે ફિલ્મો માટે લખેલી ગઝલો દ્વારા કરાવી રહ્યા છે. આ મહિને મધુકર બિહારી, શકીલ નોમાની, રામમૂર્તિ ચતુર્વેદી અને સાજન દેહલવી ની ગઝલો પેશ કરે
છે.
આ બ્લૉગોત્સવના દરેક અંકના અંતમાં આપણે આજના અંકમાં
ઉલ્લેખાયેલ કોઈ પણ પોસ્ટ સાથે સંકળાયેલ હોય એવાં મોહમ્મદ રફીનાં ગીત યાદ કરતાં
હોઈએ છીએ. ૨૦૨૫માં આપણે ઓ પી
નય્યર રચિત મોહમ્મદ રફીનાં યુગલ ગીતો
યાદ કરીશું. હવે આપણે ઓ પી નય્યર રચિત મોહમ્મદ રફી - ગીતા દત્તનાં યુગલ ગીતોની યાદ તાજી કરીશું. ગીતા દત્તનાં ઓ
પી નય્યર રચિત ગીતો એટલે ગીતા દત્તની આગવી ઓળખ સમાં ગીતો......
યહાં તુમ વહાં હમ મેરા દિલ હુઆ હૈ ગુમ – શ્રીમતી ૪૨૦ (૧૯૫૬) – ગીતકારઃ જાં
નિસ્સાર અખ્તર
હમકો છોડ કે કહાં જાઓગે સૈયાં તુમ બડા દુઃખ પાઓગે – શ્રીમતી ૪૨૦ (૧૯૫૬) –
ગીતકારઃ જાં નિસ્સાર અખ્તર
આ મેરે દિલદાર કર લે હમ સે નૈના ચાર – મિ. લંબુ (૧૯૫૭) – ગીતકારઃ હર્ષ
બચ કે ચલના રાસ્તા હૈ મુશ્કિલ મોહબ્બત કે બાઝારમેં – જ્હોની વૉકર (૧૯૫૭) –
ગીતકારઃ હસરત જયપુરી
હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના આપણા આ બ્લૉગોત્સવને વધારે
માહિતીપ્રદ, રસપ્રદ અને વૈવિધ્યસભર કરવા માટે આપનાં સૂચનો
આવકાર્ય છે.
અહીં રજૂ કરાયેલ, લેખો,
બ્લૉગ પૉસ્ટ્સ, તસ્વીરો અને વિડીયો / ઓડીયો લિંક્સના પ્રકાશાનાધિકાર
મૂળ રચયિતાના અબાધિત રહે છે.
