વ્યંગ્યચિત્રોના વિશ્વમાં : :નવું વર્ષ

નવું વર્ષ બેસે એટલે થોડા દિવસ તેને લગતી પ્રવૃત્તિઓ ધમધમે ! શરૂઆત થાય નવા વર્ષની શુભેચ્છાઓ પાઠવવાથી. આપણા દેશી નવા વર્ષ નિમિત્તે એકબીજાને ઘરે જઈને તેમને શુભેચ્છા પાઠવવાની પ્રથાની સામે પશ્ચિમમાં ભાતભાતનાં કાર્ડ્સ મોકલવામાં આવતાં હોય છે. સીધાસાદા શુભેચ્છાસંદેશથી માંડીને ખૂબ કળાત્મક કાર્ડ્સની શ્રેણીમાં વ્યંગ્યાત્મક ચિત્રો અને કથનો દ્વારા નવા વર્ષની શુભેચ્છા પાઠવવાના પ્રયોગોની પણ એક વિશિષ્ટ પ્રણાલી વિકસી છે.
અહીં એવા કેટલાક વ્યંગ્યાત્મક સંદેશા અને તેને પાઠવવાની રીત રજૂ કરી છે.

****

મેડી અને સ્ટુ રીસ/ Maddy and Stu Rees બન્ને હાર્વર્ડ લૉ સ્કૂલનાં વકીલ છે. કાયદાને લગતી વિવિધ બાબતો પર કાર્ટૂન બનાવવામાં તેઓ નિષ્ણાત છે. અહીં તેમણે એક વકીલ શી રીતે પોતાના ગ્રાહકને નવા વર્ષની શુભેચ્છાઓ પાઠવે એ દર્શાવ્યું છે.

તેમનાં વધુ કાર્ટૂનો Stu’s views http://www.stus.com/holidayecards.html પર માણી શકાશે.

+ + + +

નવા વર્ષના આગમન અને ગયા વર્ષની વિદાયને વ્યંગ્યાત્મક ચિત્રોમાં ખાસ સ્થાન મળતું રહ્યું છે. વીતેલા વર્ષના સ્વરૂપે વૃદ્ધને તેમ જ નવ વર્ષને શિશુ તરીકે દર્શાવવાની રીત પણ સામાન્ય છે. અહીં ગત વર્ષની સળગતી સમસ્યાઓ નવા વર્ષને વારસામાં મળતી બતાવાઈ છે.

+ + + +

અહીં આજની પેઢીએ કરેલા દેવાની જવાબદારી ભાવિ અનેક પેઢીઓને વારસામાં આપવાની વાત ભલે અમેરિકાના અર્થતંત્રના જાહેર દેવાને લઈને કરાઈ છે, પણ મોટા ભાગના અર્થશાસ્ત્રીઓ વધતા જતા વૈશ્વિક દેવાનાં સ્તરને હવે પછીની આર્થિક મહામંદીનો ગમે ત્યારે ફૂટી શકે એવો પરપોટો ગણાવે છે.....અને સરકારી તિજોરીને ખર્ચે તેમ જ જોખમે મતદારને રીઝવવાની હોડમાં આપણી અર્થવ્યવસ્થા પણ આ ચિત્રમાં બંધબેસતી થવાની દહેશત રહે છે.
આ કાર્ટૂન અમેરિકન કાર્ટૂનિસ્ટ ડેવ ગ્રેન્‍લન્‍ડ/Dave Granlundનું છે. તેમનાં વધુ કાર્ટૂનો તેમની વેબસાઈટ https://www.davegranlund.com/cartoons/ પર માણી શકાશે.

+ + + +

સતીશ આચાર્યના આ કાર્ટૂનમાં વીતેલા વર્ષને ઘાયલ અવસ્થામાં બતાવ્યું છે, જ્યારે નવા વર્ષને ગાયનું મહોરું પહેરાવવામાં આવ્યું છે. કાર્ટૂનમાં નવા વર્ષને નવી આશા સાથે આવકારવાની વાત કરવામાં આવી છે, પણ ગાયનું મહોરું અને આ વર્ષે યોજાનારી ચૂંટણીઓનો કોઈ સંબંધ હશે?

+ + + +

સ્લોવેકિયન કાર્ટૂનિસ્ટ મેરીઅન કેમેન્‍સ્કી/Marian Kamenskyનું આ કાર્ટૂન બહુ માર્મિક છે.
શાંતિદૂતને લઈને આવતા વર્ષ ૨૦૧૯ના વર્ષને યુધ્ધખોરીની વધતી જતી માનસીકતાને પાર કરવાની છે. તેણે પોતાની પાસેના શાંતિદૂતને પીંજરામાં મૂકીને જ આગળ વધવાનું છે. અહીં શસ્ત્રયુધ્ધ તેમ જ દેશદેશ વચ્ચેનાં વ્યાપારયુધ્ધ કે વિવિધ પક્ષો વડે 'ધર્મક્ષેત્રે' લડાતાં સત્તાયુદ્ધોનો અર્થ પણ કરી શકાય.
મેરીઅનનાં કાર્ટૂનો તેમની વેબસાઈટ https://www.humor-kamensky.sk/ પર માણી શકાશે.

+ + + +

વૈશ્વિક સાંપ્રત ઘટનાઓને લગતાં વ્યંગ્યચિત્રોની સાથે ભારતની રાજકીય પરિસ્થિતિને રજૂ કરતાં બે કાર્ટૂન પણ જોઈએ.

મંજુલના આ કાર્ટૂનમાં ઉલ્લેખ દક્ષિણ ભારતના લોકપ્રિય ફિલ્મ કલાકાર રજનીકાન્તના રાજકારણમાં પ્રવેશનો છે, જે ૨૦૧૮ના અંતે પણ એટલો જ સુસંગત રહે છે…

+ + + +

૨૦૧૮નાં અંતમાં યોજાયેલી ત્રણ હિંદીભાષી રાજ્યોની ચૂંટણીઓનાં પરિણામોએ વેરવીખેર, હતોત્સાહ વિપક્ષોમાં ૨૦૧૯ની લોકસભાની ચુંટણી માટે આશાઓ જગવી છે, એટલે બધા પક્ષો મતદારને રીઝવવા નીતનવાં આકર્ષણોની હારમાળા સર્જવાની હોડમાં લાગી ગયા છે. સતીશ આચાર્યે આ કાર્ટૂનમાં દરેકના ચહેરા પર આબાદ હાવભાવ દર્શાવ્યા છે.

+ + + +

વર્ષની વિદાય અને આગમન જેવો જ એક પ્રચલિત વિષય છે નવાં વર્ષના સંકલ્પનો. નવાં વર્ષના સંકલ્પો વિષે જેટલું બોધાત્મક સાહિત્ય રચાય છે એટલું જ કટાક્ષસાહિત્ય પણ સર્જાતું હશે! ઓસ્ટ્રેલિયન કાર્ટૂનિસ્ટ જહોન ડિચબર્ન/John Ditchburn નવા વર્ષમાં પાળવાના સંકલ્પોને ફક્ત મનમાં ‘યાદ કરાવે છે’.

ધુમ્રપાન છોડવું કે વજન ઉતારવા જેટલો જ મહત્વનો સંકલ્પ છે પતિપત્નીએ પરસ્પર કાદવ ન ઉછાળવાનો. રાજકારણીઓ પણ એ સંકલ્પ લે અને સંસદગૃહમાં નહીં, તો કમસે કમ ચુંટણી પ્રચાર દરમ્યાન પાળે એવા શેખચલ્લી જેવા ખ્વાબ જોવાનો સંક્લ્પ આપણે પણ કરી શકીએ.

+ + + +

આ ભાઈ બિચારા નવો સંકલ્પ લેવાની ના પાડે છે. હજી તેમને છેક 1987થી લીધેલા સંકલ્પોનું પાલન બાકી છે. આ મઝાનું કાર્ટૂન અમેરિકન કાર્ટૂનિસ્ટ બૉબ મેન્‍કોફ/Bob Mankoffનું છે, જેમનાં વધુ કાર્ટૂનો તેમની વેબસાઈટ https://www.bobmankoff.com/ પર જોઈ શકાશે.

+ + + +

નવા વર્ષનો સંકલ્પ લેતાં આ મહાશય કહે છે, ‘આ નવો આરંભ હોય તો પછી તે જૂના સમાપન જેવો કેમ લાગે છે?’
દર વર્ષે નવા વર્ષની શુભેચ્છા મળે, નવો સંકલ્પ કરીએ, સમસ્યાઓ આવે, લીધેલો સંકલ્પ રઝળી પડે. જોતજોતાંમાં વર્ષ દોડાદોડીમાં ક્યારે પૂરૂં થઈ જાય એ ખબર જ ન પડે અને પાછું નવું વર્ષ આવી જાય. અને ફરીથી નવા વર્ષની શુભેચ્છાઓ મળે. શંકરાચાર્યે કહેલું એમ ‘પુનરપિ જન્મમ્‍ પુનરપિ મરણમ્‍’નું ચક્ર ચાલતું રહે છે.
આ કાર્ટૂન http://www.greatcartoons.com/newyear.htm પરથી લેવામાં આવ્યું છે.

+ + + +

વાત તો ખરી છે, કૅલેન્ડરની જ શોધ ન થઈ હોત તો દર વર્ષે સંકલ્પ કરવાની આ ઝંઝટ આવી ન પડત ! નવા વર્ષે સંકલ્પ લેવાની પ્રથા આદિમાનવ જેટલી જ પુરાણી છે એમ અહીં સૂચવવામાં આવ્યું છે. અમેરિકન કાર્ટૂનિસ્ટડેવ કવરલી/Dave Coverlyનું આ કાર્ટૂન છે. તેમનાં અનેક કાર્ટૂનો તેમની વેબસાઈટ https://www.speedbump.com/ પર માણી શકાશે.

+ + + +

આમના એક ભૂતપૂર્વ ઉત્પાદનનું બ્રાન્ડનેમ જ The Resolution (સંકલ્પ) હતું, જેને લોકો દર વરસે બીજી જાન્યુઆરીએ જ વાપરતા.
લીધેલા સંકલ્પ, જો કોઈ યાદ ન કરાવે તો ભુલાઈ જાય તેમ The Resolution જેવાં નામની કોઈ બ્રાન્ડ હતી તે પણ સહયોગીઓને યાદ દેવડાવવું પડે!! આ કાર્ટૂનના કાર્ટૂનિસ્ટનો ખ્યાલ આવતો નથી, પણ તે https://www.shutterstock.com/image-illustration/remember-our-former-product-resolution-that-126487280 પરથી લેવામાં આવ્યું છે.

+ + + +

નવા વર્ષની ઉજવણીને લગતાં કાર્ટૂનની એક ઝલક જોઈએ.

“Happy New Year. I’ll double four spades!” | Don Tobin

જગત આખું ઉજવણીમાં મશગૂલ છે ત્યારે આ ચાર જોડીદારો પત્તાં ટીચી રહ્યા છે. જન્માષ્ટમીની જેમ તહેવારોમાં તીન પત્તી રમવાની પ્રથા પર આપણો એકલાનો ઈજારો નથી.
આ કાર્ટૂન ડૉન ટોબિન/Don Tobinનું છે.

+ + + +

ફટાકડા ફોડવાના હોય એવા તહેવારના દિવસે જ ફટાકડા નહીં ફોડવાના નિયમો કરવામાં પણ આપણે એકલા નથી. પણ અહીં તેનો મસ્ત ઉપાય ખોળી કાઢ્યો છે.
આ કાર્ટૂનના કાર્ટૂનિસ્ટનો ખ્યાલ આવતો નથી.

+ + + +

આ કાર્ટૂનમાં બતાવાયું છે એમ, સમય ઓછો અને કરવાનાં કામ ઘણાં હોય એ કાયમી સ્થિતિ છે.
આ લેખ પણ જલદી જલદી પૂરો કરીએ.
પણ ઉતાવળ ગમે તેટલી હોય 'તમારૂં ૨૦૧૯નું વર્ષ સફળતાઓ સાથે આનંદનું બની રહે' એવી શુભેચ્છા પાઠવવાનું થોડું ભુલાય?

---

Disclaimer: The cartoons in this post have been taken from net for non-commercial purpose. If there is any breach of copy right, and would be brought to our notice, it will be removed from here..

---

વિસરાતી યાદો...સદા યાદ રહેતાં ગીતો : જાન્યુઆરી, ૨૦૧૯

જયદેવની તેજસ્વી સંગીત પ્રતિભાનું મૂલ્ય હંમેશાં ઓછું અંકાયું : ૧૯૬૪થી ૧૯૭૦ : 
જયદેવની કારકીર્દીની ઓછી જાણીતી ફિલ્મોનાં ઓછાં જાણીતાં ગીતોનાં વર્ષો

ખુબ લાંબા સમય સુધી સક્રિય રહ્યા, હિંદી ફિલ્મો માટે ત્રણ ત્રણ રાષ્ટ્રીય પુરસ્કારો મળ્યા તેમ છતાં જયદેવ

(જન્મ ૩ ઓગસ્ટ, ૧૯૧૯ - અવસાન ૬ જાન્યુઆરી, ૧૯૮૭)ની ગણના જેમને તેમની પ્રતિભા મુજબ લોકચાહના ન મળી એવા સંગીતકારોમાં જ કરવામાં આવે છે. તેમની અવસાન તિથિના મહિનામાં આપણે તેમની હિંદી ફિલ્મ કારકીર્દીની સહસફર કરી રહ્યાં છીએ.

આ પહેલાં આપણે તેમની ૧૯૫૫ થી ૧૯૬૩ સુધીમાં રજૂ થયેલી રચનાઓ માણી ચૂક્યાં છીએ. તેમની કારકીર્દીના આ પહેલા તબક્કામાં શરૂઆતના થોડા સંઘર્ષ બાદ 'હમ દોનો' અને 'મુઝે જીને દો'નાં સંગીતની ક્લાસ અને માસનાં સ્તરે લોકચાહના જોતાં એવું લાગતું હતું કે જયદેવની કારકીર્દીનો બાગ હવે પૂર્ણ કળાએ મહોરી રહેશે.

પરંતુ વિધિની પોથીમાં એવા લેખ નહોતા. 'મુઝે જીને દો' સમયે જયદેવને સાહિર સાથે અણબનાવ થયો અને નવકેતનની 'હમ દોનો' પછીની ફિલ્મ 'ગાઈડ'માંથી તેમનું પત્તું કપાઈ ગયું. આ ઘટના ક્રમને પરિણામે, કદાચ, તેમણે ઓછાં બજેટની, બીજાં સ્તરનાં ગણાતાં નિર્માણ ગૃહોની ફિલ્મો સ્વીકારવી પડી હશે.'સફળ' ક્લબનાં સભ્યપદથી વંચિત સંગીતકારો સાથે જેમ મોટા ભાગના કિસ્સાઓમાં થતું રહ્યું હતું તેમ, જયદેવનાં સંગીત પર તત્ત્વતઃ ઓછાં બજેટની ફિલ્મોનાં વાતાવરણની સીધી અસર ન પડી, પણ એ ફિલ્મોની ગુમનામીને કારણે તેમનાં સંગીતને પણ કંઈક અંશે ગુમનામી જ નસીબ રહી.

આજે આપણે તેમની ૧૯૬૪થી ૧૯૬૯ સુધીની જે ફિલ્મોનાં ગીત સાંભળીશું. ન તો ફિલ્મો કે ન તો ગીતો જાણીતાં છે. રડ્યાં ખડ્યાં ગીતને બાદ કરતાં બાકીનાં બધાં જ ગીત મારા માટે પહેલી જ વાર સાંભળવા મળતાં હોય તેવાં આ ગીતો છે.

નૈહર છૂટલ જાય (૧૮૬૪)

આ ભોજપુરી ફિલ્મ છે,જેનું એક ગીત અતુલ'સ સોંગ અ ડેના સૌજન્યથી મળી શક્યું છે.

જિયરા કસક મસક મોર રહે લાગલ - મોહમ્મદ રફી - ગીતકાર શૈલેન્દ્ર

જયદેવ પાસેથી ખરા અર્થમાં હલકી ફુલ્કી છતાં કર્ણપ્રિય ધુન સાંભળવાનો લ્હાવો મળે છે. મોહમ્મદ રફીના ઘણા ચાહકોએ આ ગીત સાંભળ્યું પણ હશે.

આ ગીત આશા ભોસલેના સ્વરમાં, જોડીદાર ગીત તરીકે પણ, રેકોર્ડ થયું છે. એક ભાવની પુરુષ ને સ્ત્રીની રજૂઆતમાં જે સાહજિક તફાવત હોય તે આ બને વર્ઝનમાં બહુ સ્વાભાવિકપણે ધ્યાન પર આવી રહે છે.

હમારે ગમ સે મત ખેલો (૧૯૬૭)

આ પણ ઓછી જાણીતી, નાનાં બજેટવાળી ફિલ્મ છે, જેમાં તલત મહમૂદ, ગીતા દત્ત જેવાં ગાયકોનાં બૂઝતી શમાના ઝળહળાટ જેવાં ગીતોની સાથે મહેન્દ્ર કપૂર અને કૃષ્ણા કલ્લેના સ્વરોની અજમાયશના પ્રયોગ સાંભળવા મળે છે.

યે ખામોશી ક્યું યે મદહોશી ક્યું - ગીતા દત્ત - ગીતકાર ન્યાય શર્મા

ગીતા દત્ત સાથેનાં જયદેવે સંગીતબધ્ધ કરેલાં આ એક માત્ર ગીતમાં ગીતા દત્ત તેમની સાહજિક માર્દવતાને બરકરાર રાખે છે. સામાન્યતઃ લોક ધુનો પર રચના કરતા જયદેવ આ પાશ્ચાત્ય રચનાને પણ પૂર્ણપણે ન્યાય કરે છે.

યે બહાર કા સમા, નિખાર કા સમા, ખો ન દેના - મહેન્દ્ર કપૂર, કૃષ્ણા કલ્લે - ગીતકાર ન્યાય શર્મા

ગાયકોની પસંદગી પર કદાચ ફિલ્મનાં ટાંચાં બજેટની અસર હશે, પણ ગીતની મીઠાશ પર તેની કોઈ જ અસર નથી વર્તાતી. જયદેવની શૈલીને અનુરૂપ, ગીતની બાંધણી ગણગણવા માટે અઘરી છે, પણ સાંભળવી જરૂર ગમે તેવી છે.

આંસુ છૂપાયે આંખમેં, ખૂન-એ-જિગર પિયા કરૂં - તલત મહમૂદ - ગીતકાર શિરીશ

વ્યાપક સિને સંગીતના શોખીનોમાં કદાચ લોકપ્રિય ન કહેવાય, પણ તલત મહમૂદના ચાહકો માટે આ ગીત અજાણ્યું નથી.

કહીયે ક્યા હુકમ હૈ, મૈં પ્યાર કરૂં યા ન કરૂં, કહીયે ક્યા હુકમ હૈ - આશા ભોસલે - ગીતકાર ન્યાય શર્મા

મુજરા ગીતનાં બધાં અંગ આ ગીતમાં છે સિવાય કે સરળ ગેયપણું. જોકે હાર્મોનિયમના ટુકડા, સાંભળવાની મજા પડી જાય છે. 

જિયો ઔર જીને દો (૧૯૬૯)

આ ફિલ્મ અને તેનાં ગીત પણ જાણ ફિલ્મનાં અજાણ ગીતોની યાદીમાં આવે. જયદેવ અને હસરત જયપુરીની જુગલબંધી પણ આ પછી ફરી વાર નથી જોવા મળી.

મૈં તો કર કર બિનતી હારી રે - સુમન કલ્યાણપુર - ગીતકાર હસરત જયપુરી

સુમન કલ્યાણપુર અને જયદેવનું સંયોજન જવલ્લે જ સાથે સાંભળવા મળે. સુમન કલ્યાણપુર જયદેવની અઘરી રચનાને મીઠાશસભર ન્યાય આપે છે.

યે ધરતી હમારી ધરતી હૈ, ઈસકો સ્વર્ગ બનાયેંગે - મન્ના ડે, સુલક્ષણા પંડિત, સાથીઓ - ગીતકાર હસરત જયપુરી

તાલ વાદ્યની લય અને મન્ના ડેની ગાયકી અઘરી હોવા છતાં, ગીતના બોલમાંની ધરતી ફોરમને પ્રસરવામાં ગીતની ધુન સાથ આપે છે.

આજકી રાત બસ જલવા દીખાને કે લિયે - મોહમ્મદ રફી - ગીતકાર હસરત જયપુરી 

ગીતની મુશ્કેલ તર્જ ગીતના ભાવને જીવંત કરવામાં આડી નથી આવતી.

રૂપ કી ધૂપ ઢલ કે રહેગી - મોહમ્મદ રફી - ગીતકાર હસરત જયપુરી

ગીતની શરૂઆત અને અંતરામાં જે હરકતો છે તેના પરથી ગીત શશેરી ગીત પ્રકારનું હોય તેમ જણાય છે. જયદેવે ગીતની બાંધણી શક્ય એટલી હળવી કરી છે, એટલે ગીતનો મસ્તીનો ભાવ સુપેરે જળવાઈ રહ્યો છે.

સપના (૧૯૬૯)

ફરી એક વાર : ગુમનામ રહેલી ફિલ્મ. આ વખતે તો ગીતકાર પણ (આપણા માટે) નવા; અને તેમ છતાં જયદેવનો સ્પર્શ ફિલ્મનાં ગીતોને કર્ણપ્રિયતાની, વૈવિધ્યની, માર્મિકતાની આભા આપવામાં પાછૉ નથી પડતો.

અનાડી મોરા બલમા...અચર ધર થનકે – લક્ષ્મી શંકર - ગીતકાર વીએન મંગલ

શાસ્ત્રીય/ અર્ધશાસ્ત્રીય ગીતોને શાસ્ત્રીય ગાયક પાસે ગવડાવવાનૉ જયદેવ સફળતાપૂર્વક પ્રયોગ કરે છે, જેને કારણે આ પ્રકારનાં ગીતોમાં ખાસ પ્રકારની તાજગી અનુભવાય છે.

અય મેરી મજબુર ઝિંદગી.. ચલ રી કહીં ચલ તૂ ઝિંદગી - મન્ના ડે - ગીતકાર વીએન મંગલ

આપણી પાસે ગીત માત્ર ઓડીયોમાં જ છે પણ ગીતનો ઢાળ અને તાલ ગીત ગાડામાં ગવાતું હોય તેવું નિર્દેશ કરી જાય છે. ચાલુ વાહનમાં ગવાતાં ગીતના પ્રકારમાં ગાડામાં ગવાતાં ગીત્નો પ્રકાર હિંદી ગીતોમાં આગવું સ્થાન ધરાવે છે.

મુઝ સે મત રૂઠો, ના ના રૂઠો મેરી જાન ચલી જાયેગી - મોહમ્મદ રફી ગીતકાર વીએન મંગલ

રીસામણાં-મનામણાં પણ હિંદી ફિલ્મોનો એક બૌ પ્રચલિત ગીત પ્રકાર રહ્યો છે. જયદેવ પણ એ પ્રકારનાં ગીત માટે પોતાની સજ્જતા સાબિત કરી આપે છે.!

રીસામણાં-મનામણાં ગીતનું જોડીયું વર્ઝન હોવું એ પણ બહુ પ્રચલિત કાર્યપધ્ધતિ રહી છે. અહીં, જયદેવ કૃષ્ણા કલ્લે , તોફાની અંદાજમાં, 'બીજા પક્ષ"ની રજૂઆતની મજા આપણી સમક્ષ પેશ કરે છે.

આજના અંકમાં મોહમ્મદ રફીનાં ગીતોની સંખ્યા એટલી રહી છે કે દરેક અંકને અંતે અંકના વિષય સાથે સુસંગત મોહમ્મદ રફીનાં ગી ન મુકાઈ શક્યાં હોત તો ખેદ ન રહેત. પરંતુ ૧૯૭૦ની બે અપ્રકાશિત ફિલ્મનાં આ બે ગીતો આપણને આપણી પ્રથા જાળવી આપે છે.

એક બુલબુલા પાનીકા (૧૯૭૦)(અપ્રકાશિત)

તીન તાલ પર નાચ....બુઢાપે, બચપન ઔર જવાનીકે..રંગ હઝારોં - મોહમ્મદ રફી - ગીતકાર કૈફી આઝમી

જયદેવ મોહમ્મદ રફીના સ્વરને ભજન માટે સાવ અલગ સૂરમાં જ રજૂ કરે છે.

શાદી કર લો (૧૯૭૦) (અપ્રકાશિત)

ન તુમ હટો ન હમ હટૅં - મોહમ્મદ રફી અને પરવીન સુલ્તાના - ગીતકાર જાન નિસ્સાર અખ્તર

જયદેવના કવ્વાલીના પ્રયોગની અજમાયીશમાં પરવીન સુલ્તાનાના સ્વરની અનોખી રજૂઆતની મેળવણી નવીન, રસપ્રદ અને કર્ણપ્રિય અનુભવ નીવડે છે. 

સામાન્ય રીતે કોઈ પણ અંકના અંતમાં મોહમ્મદ રફીનાં ગીત સાંભળયા પછી બીજી કોઈ કેફીયત રજૂ ન કરવાની આપણી પ્રથા છે. પરંતુ આજે એક અપવાદ કરવો જરૂરી છે.

મારે એક કબુલાત કરવાની છે. ગયા અંકનાં ગીતો ફરી એક વાર યાદ કરીને આજના લેખ માટે જયદેવની ફિલ્મોની યાદી જોતાં એક વાત બહુ સ્પષ્ટ બની ગઈ કે આ બધી અજાણી ફિલ્મોનાં અજાણ્યાં ગીતોમાંથી અહીં રજૂ કરી શકાય એવું એક એક ગીત લઈ જાય તો પણ સારૂં.

જેમ જેમ હું આ દરેક ગીત સાંભળતો ગયો તેમ તેમ મારૂં આશ્ચર્ય વધતું ગયું. આ ગીતો ભલે ગયા અંકનાં ગીતોની તોલે ન જણાય, પણ સાવ કાઢી નાખવા જેવાં પણ નહોતાં. 'મુઝે જીને દો'સુધીની સફળતાની ઊંચાઈથી '૭૦ના દાયકામાં કળા ફિલ્મોની આગવી રચનાઓના સંગીતકાર તરીકેની ઓળખ ઊભી કરવા માટે એક વાર એ ઊંચાઈ છોડવાનો સમય આવે તો હરીફાઈમાં પગ ટકાવી રાખવા માટે જે કંઈ કરવું પડ્યું તેનાથી જયદેવ નાસીપાસ નથી થયા એટલો રણકો તો આ ગીતોમાં જરૂર સાંભળવા મળે છે. જૂદા જૂદા ગાયકો, જૂદા જૂદા ગીતકારો, જૂદી જૂદી સીચ્યુએશન્સ અને એ માટેની નાણાંની ટુંકી રેખાથી દોરાતી જૂદી જૂદી અપેક્ષાઓની અગ્નિપરીક્ષામાંથી પસાર થયા પછી જયદેવનો આત્મવિશ્વાસ જરૂર બુલંદ બન્યો હશે,

એક બીજી વાત, મેં કશેક એવું નોંધ્યું છે કે 'મુઝે જીને દો' પછીથી જયદેવે રફીનો ખાસ ઉપયોગ નથી કર્યો. પણ આજના આ અંકનાં ગીતોએ એ માન્યતાનો પણ છેદ ઉડાડી નાખ્યો છે .

આજનો આ લેખ પૂરો કરતી વખતે આવતા વર્ષના અંકમાં જયદેવના '૭૦ના દાયકાનાં ગીતોને નવા પરિપ્રેક્ષ્યમાં સાંભળવાનો ઈંતજાર આજથી જ ઉત્કટ બની ગયો છે.

એસ ડી બર્મન અને સ્ત્રી પાર્શ્વગાયકો - શમશાદ બેગમ : ૧૯૪૬-૧૯૫૦

સચિન દેવ બર્મનની સમગ્ર કારકીર્દી દરમ્યાન તેમણે સંગીતબધ્ધ કરેલ હિંદી ફિલ્મી ગીતોમાંનાં લગભગ ૪૫૦થી ૫૦૦ (૭૦%) ગીતોમાં સ્ત્રી પાર્શ્વગાયકોના સૉલો, યુગલ કે અન્ય પ્રકારે સ્વર સાંભળવા મળે છે. તેમણે લતા મંગેશકર, આશા ભોસલે અને ગીતા દત્ત સાથે મોટા ભાગનું કામ કર્યું છે . તે પછીના ક્રમે શમશાદ બેગમ અને સુરૈયા આવે છે. આ ઉપરાંત સચિન દેવ બર્મને અનિયમિતપણે અમીરબાઈ કર્ણાટકી, પારો દેવી, લલીતા દેઉલકર, મીના કપૂર, સંધ્યા મુખર્જી વગેરે સાથે પણ કામ કર્યું છે.

આની સરખામણીમાં પુરુષ ગાયકોમાં, લગભગ ૬૦% ગીતોના હિસ્સા સાથે, કિશોર કુમાર અને મોહમ્મદ રફી તેમના મુખ્ય ગાયકો રહ્યા છે અને તે પછી બીજાં લગભગ ૩૩% ગીતોમાં મન્નાડે, હેમંત કુમાર, તલત મહમૂદ, તેઓ ખુદ પ્ણ આ યાદીમાંનાં અનેક યાદગાર ગીતોના ગાયક તરીકે સ્થાન પામેલ છે. આ ઉપરાંત બાકીનાં લગભગ ૭ % ગીતો માટે, સચિન દેવ બર્મને બીજા ૧૮ જેટલા પુરુષ ગાયકોના સ્વરનો ઓછાવત્તા પ્રમાણમાં ઉપયોગ કર્યો છે.

સચિન દેવ બર્મનનાં હિંદી ફિલ્મ વિશ્વનું એક મહત્ત્વનું પાસું આપણે તેમણે રચેલાં પુરુષ ગાયકો માટેનાં ગીતોની દીર્ઘ લેખમાળા કરી ચૂક્યાં છીએ. હવે આપણે ક્રમવાર તેમણે રચેલાં સ્ત્રી સ્વરનાં હિંદી ગીતોની વાત કરીશું, જેનિ શરૂઆત સચિન દેવ બર્મને રચેલાં શમ્શાદ બેગમનં ગીતોથી કરીશું.

શમશાદ બેગમે સચિન દેવ બર્મન માટે ૩૦ ગીતો ગાયાં છે, જેમાંથી ૧૯૪૬ -૧૯૫૦ના સમયગાળાનાં, ૪ ફિલ્મો માટેનાં, ૧૧ ગીતો છે.

શમશાદ બેગમ (જન્મ: ૧૪ એપ્રિલ, ૧૯૧૯ – અવસાન: ૨૩ એપ્રિલ, ૨૦૧૩)તે પહેલાં પાંચ વર્ષથી હિંદી ફિલ્મ જગતમાં, પંડિત ગોવિંદરામ, ગુલામ હૈદર અને પંડિત અમરનાથ જેવા ધુરંધર સંગીતકારોનાં ગીતો દ્વારા, જાણીતું નામ બની ચૂક્યાં હતાં. નવાં દાખલ થયેલ લતા મંગેશકરને એક ગીત દીઠ જ્યારે ૩૦૦ રૂપિયા મળતા હતા ત્યારે સમશાદ બેગમને ૨૦૦૦ રૂપિયા મળતા હતા. હિંદી ફિલ્મ જગતમાં 'શિકારી' (૧૯૪૬) દ્વારાપહેલું ડગલું માંડતા તળ બંગાળી સંગીતકારના હાથે તેમનું પહેલ વહેલું સ્ત્રી સ્વરનું હિંદી ગીત ઉત્તર ભારતીય શૈલીના નમૂનેદાર સુરની ઓળખસમાં ગાયિકા શમશાદ બેગમ સાથેનાં એક સૉલો ગીતનાં રૂપમાં રેકોર્ડ થયું.

કુછ રંગ બદલતી રહી હૈ મેરી ઉનકી બાતચીત - શિકારી (૧૯૪૬)

'શિકારી'માં મુખ્ય ગાયિકાની ભૂમિકા પારો દેવીની હશે કેમકે તે એક મુખ્ય પાત્રમાં હતાં તેમના નામે ૫ સૉલો અને યુગલ ગીત છે. આ ઉપરાંત અમીરબાઈ કર્ણાટકીએ પણ એક સૉલો અને એક યુગલ પણ આ ફિલ્મમાં ગાયેલ છે. પ્રસ્તુત ગીતમાં શમશાદ બેગમના સ્વરની ખૂબી જાળવીને પણ તેમને કંઈક અંશે મૃદુ સ્વરૂપે રજૂ થયેલાં ભાળી શકાય છે.

એ પછી સચિન દેવ બર્મને શમશાદ બેગમનો સાથે ૧૯૪૯ની ફિલ્મ 'શબનમ'માં કર્યો. આ ફિલ્મનાં ૧૦ ગીતોમાંથી શમશાદ બેગમના સ્વરમાં ૩ સૉલો, ૩ યુગલને અને ૧ કોરસ સાથેનું એમ ૭ ગીતો હતાં. આ ઉઅપરાંત સચિન દેવ બર્મને ગીતા રોય (૧ સૉલો અને એક યુગલ ગીત) અને લલિતા દેઉલકર (૧ સૉલો)ના સ્વરોનો પણ આ ફિલ્મમાં ઉપયોગ કરેલ છે.

યે દુનિયા રૂપકી ચોર, બચા લે મેરે બાબૂ – શબનમ (૧૯૪૯) - ગીતકાર: ક઼મર જલાલાબાદી

ગીત એક ટોળી પોતાના મનોરંજન માટે ગોઠવેલ એક ગુફામાંના સ્ટેજ શૉ રૂપે રજૂ થયું છે. પાંચ અલગ અલગ પ્રાંતના છોકરાઓ પોતપોતાની ભાષામાં કામિની કૌશલને 'પ્રપોઝ ' કરે છે જેને શમશાદ બેગમે એ દરેક ભાષાની આગવી ઢબથી રજૂ કરેલ છે.

{આડ વાત: ક઼મર જલાલાબાદીનું મૂળ નામ ઓમપ્રકાશ ભંડારી હતું.)

એક બાર તૂ બન જા મેરા ઓ પરદેસી, ફિર દેખ મજ઼ા – શબનમ (૧૯૪૯) - ગીતકાર: કમ઼ર જલાલાબાદી

પરદાપર ગીતને રજૂ કરનાર કલાકાર પારોદેવી છે. આ પહેલાંની ફિલ્મોમાં પોતાનાં ગીતો પોતે ગાયા પછી પારો દેવીએ હવે પાર્શ ગાયન છોડી દેવું પડ્યું લાગે છે.

ક઼દર મેરી ન જાની, છોડકે જાનેવાલે - શબનમ (૧૯૪૯) - ગીતકાર: ક઼મર જલાલાબાદી

લગ્ન પ્રસંગે નાચગાનની ઉજવણીને રજૂ કરતું ગીત છે. આમ ગીત મસ્તીનું છે પણ બોલમાં વિરહ છે. સ્વાભાવિક જ છે કે સીચ્યુએશનનાં મુખ્ય પાત્રને એ જરા પણ પસંદ નથી પડતું એટલે નૃત્યાંગનાઓ હવે ડ્ર્મરના વેશમાં આવી ને 'દેખો આયી પહલી મુહબ્બતકી રાત'ની શરૂઆત કરી દે છે !

દેખો આઈ પહલી મુહબ્બત કી રાત - શબનમ (૧૯૪૯) - સાથીઓ સાથે – ગીતકાર: ક઼મર જલાલાબાદી

આ પણ પારો દેવી પર ફિલ્માવાયેલું એક નૂત્ય ગીત છે. અંતરાનાં સંગીતમાં સચિન દેવ બર્મને લોકગીતની શૈલી અપનાવી છે.

તૂ મહલોંમેં રહનેવલી મૈં કુટિયામેં રહનેવાલા, ફિર તેરા મેરા સાથ કયા - શબનમ (૧૯૪૯) - મુકેશ સાથે - ગીતકાર: ક઼મર જલાલાબાદી

ગીતમાં વિખૂટો પડેલ નાયક પોતાની વાત કહે છે જ્યારે મુખ્ય નૃત્યાંગના જાણે પ્રેમિકાના બોલને વાચા આપે છે.

'શબનમ'નાં શમ્શાદ બેગમ અને મુકેશમાં યુગલ ગીતો સારાં એવાં લોકચાનાપાત્ર થયાં હતાં.

તુમ્હારે લિયે હુએ બદનામ, ન ભૂલે ફિર ભી તુમ્હારા નામ, તુમ માનો યા ના માનો તુમ્હારી મરજી - શબનમ (૧૯૪૯) - મુકેશ સાથે - ગીતકાર: ક઼મર જલાલાબાદી

અહીં પણ પ્રેમી નાયક ફરિયાદીના સ્વાંગમાં છે અને તેની ફરિયાદોના પ્રતિભાવ મુખ્ય નૃત્યાંગના પ્રેમિકા નાયિકા વતી આપે છે.

પ્યારમેં તુમને ધોખા સીખા, યે તો બતાઓ કૈસે - શબનમ (૧૯૪૯) - મુકેશ સાથે - ગીતકાર: ક઼મર જલાલાબાદી

ફરી એક વાર દરબારમાં ભજવાતાં નૃત્ય દ્વારા સમાજના રિવાજોને કારણે એક ન બની શકનારાં પ્રેમી-પ્રેમિકાનો સંવાદ મુખ્ય નૃત્યાંગનાના માધ્યમ વડે થાય છે.

મોહે લગા સોલવહાં સાલ હાય મૈં તો મર ગયી- મશાલ (૧૯૫૦) - અરૂણ કુમાર મુખર્જી સાથે - ગીતકાર: પ્રદીપ

'૫૦-'૬૦ના દાયકામાં શમશાદ બેગમના ભાગે જે પ્રકારનાં ગીતો ગાવાનાં આવ્યાં તે જ પ્રકારનું આ ગીત છે. આ પ્રકારનાં ગીતો જ તેમને મળવા લાગ્યાં એટલે તેમની ઓળખ મુજરા જેવાં હલકાં ફુલકાં નૂત્ય ગીતોનાં ગાયિકા તરફની બનવા લાગી.

આડવાતઃ
ષોડશીના તરવરાટને તાદૃશ કરવાની એક વધારે તક શમશાદ બેગમને એન દત્તા એ સંગીતબધ્ધ કરેલ ૧૯૫૬ની ફિલ્મ 'ચંદ્રકાંતા'નાં ગીત 'મોહે લગા હૈ સોલવા સાલ હાયે નહીં છેડના'માં પણ મળી હતી. (આ ગીતની ડિજિટલ ક્ડી મને મળી નથી શકી.)

જલતી હૈ દુનિયા તેરા મેરા પ્યાર હૈ...મૈં તેરી બગીયા તૂ મેરી બહાર હૈ - પ્યાર (૧૯૫૦) - કિશોર કુમાર સાથે - ગીતકાર રાજેન્દ્ર કૃષ્ણ

રાજ કપુર માટે પાર્શ્વગાયક તરીકે મુકેશ નિશ્ચિત થઈ ગયા તે પહેલાં અને અમુક કિસાઓમાં તો તે પછી પણ, મોહમ્મદ રફી, તલત મહમૂદ, મન્ના ડે, શંકર દાસગુપ્તા, હેમંતકુમાર, ચિતળકર, નારાયણ દત્ત, બી. વાસુદેવ, કમલેશ અવસ્થી અને ખુ રાજ કપૂરે, પાર્શ્વગાયન કરેલ છે. તેમના માટે કિશોર કુમારે ગીત ગાયાં હોય તેવી આ એક માત્ર ફિલ્મ છે. આ ફિલ્મમાં આ ગીત સિવાય બાકીનાં બધાં સ્ત્રી સ્વરનાં ગીતો ગીતા રોયે ગાયાં હતાં.

સચિન દેવ બર્મને ૧૯૫૧થી ૧૯૬૦ના દાયકાનાં શમ્શાદ બેગમનાં ગીતો આપણે હવે પછીના અંકમાં સંભળીશું.

'સાર્થક – જલસો’:: પુસ્તક - ૧૧

છેલ્લા દસ દસ અંકોથી 'સાર્થક જલસો'ની છ મહિનાની પ્રકાશન અવધિ એટલી બધી ચોક્કસ સમય ક્રમમાં થતી આવી છે કે તેના નિશ્ચિત વાચકો તેનો નવેમ્બર, ૨૦૧૮નો ૧૧મો અંક ક્યારે હાથમાં આવે, આ વ્ખતે કયા
થીમ પર કયા લેખકોના કેવા કેવા લેખો હશે તે બાબતે જ હવે રાહ જુવે છે.

'સાર્થક જલસો'ના દરેક અંકમાં લેખોના વિષયની વિવિધતા અને તાજાપણું એ દરેક અંકના વાચનને સાર્થક બનાવીને એ વાંચનની મજાનો જલસો કરાવતાં આવ્યાં છે. અત્યાર સુધીના દસ અંકોની વૈવિધ્યની પરંપરાને જલસો-૧૧માં એક વિષયની દેખીતી રીતની પેશકશમાં જાળવે છે. ૧૧મા અંકંમાં આત્મકથાનક લેખોની સંખ્યા વધારે કહી શકાય એવી છે, પરંતુ પ્રસ્તુત અંકના તંત્રીલેખમાં તંત્રીશ્રીઓ બહુ જ સ્પષ્ટ હૈયાધારણ આપે છે કે 'સાર્થક જલસો'ના પહેલા અંકથી આત્મકથાનક લેખોને સ્થાન મળતું જ રહ્યું છે. હા, તેમાં બીબાંઢાળ લકાણોને સ્થાન નથી મળતું. વધુમાં તંત્રીલેખ જલસો-૧૧માટેની તેમની રણનીતિને વધારે સ્પષ્ટ કરતાં જણાવે છે અહીં રજૂ થયેલા આત્મકથાનક લેખોમાં એકબીજાથી અલગ બહુસ્તરીય સૃષ્ટિઓ, કે સમાજજીવનનાં વિવિધ ભાતનાં ચિત્રો નિખરી રહેલાં જોવા મળશે. આપણે પણ પહેલાં જલસો -૧૧ના આત્મકથાનક લેખોનો પરિચય, જલસો-૧૧માંની રજૂઆતના ક્રમમાં જ, કરીએ –

- 'મારો ગાંધીડો'માં ચંદુભાઈ મહેરિયા તેમનાં માતા -પિતા, પોતાનો ખાદીનો ઝભ્ભા-લેંઘાનો પહેરવેશ અને તેમનાં કિશોરવય સુધીનાં પૂર્વ અમદાવાદની શ્રમિકોની રહેણાક, એ સમયનાં મજુર મહાજનની વિવિધ પ્રવૃત્તિઓની ભૂમિકા જેવાં પ્રતિકોનાં કેલાઈડોસ્કૉપ વડે દલિત સમાજની સમયની સાથે બદલતી રહેતી મનોસ્થિતિમાં ગાંધીજીની વિચારધારાનાં સ્થાનનું નિરપેક્ષ ચિત્રણ કર્યું છે.

- 'ગુજરાતના પહેલા અને છેલ્લા ગાંધીવાદી મુખ્ય મંત્રી - બાબુભાઈ પટેલ' પહેલી નજરે લેખક હસમુખભાઈ પટેલના તેમની સાથે ૨૨ વર્ષના સાંનિધ્યમાં બાબુભાઈ પટેલના સાદગી, શુચિતા અને નખશિખ પ્રામાણિકતાનાં પર્યાય સમાં વ્યક્તિત્વનો લેખક હસમુખભાઈ પટેલના તેમની સાથે ૨૨ વર્ષના સાંનિધ્યમાં પ્રસરતું પહેલા પુરુષ એકવચનના દૃષ્ટિકોણનું આલેખન જણાઈ શકે. જોકે લેખકનો હેતુ તો (એક સમયે) ગુજરાતમાં નોખું રાજકારણ અને અનોખા રાજપુરુષો હતા તેની પ્રતીતિ કરવવાનો છે.

- 'દોસ્તોના દેશમાં' એ દોસ્તોએવ્સકીની નવલકથા 'વ્હાઈટ નાઈટ્સ'નાં વાંચનના અધારે, વ્યક્તિગત 'વૉકિંગ ટુર'નું છાયાબહેન ઉપાધ્યાયે ઝીણવટપૂર્વક કરેલું પ્રવાસ વર્ણનની સીમામાં રહ્યું હોત તો પણ રસપ્રદ અને માહિતીપ્રદ બન્યું હોત. પરંતુ છાયાબહેને તેમની સાથે સંપર્કમાં આવેલી તેમની ટુર ગાઈડ ઈરીના, ઍના, જૅન અને ઍલિસ, મોડી રાતે ટેક્સીમાં બેસાડવા આવેલ ત્રણ સખીઓનું વૃંદ, ટ્રામ સ્તેશને બાંકડે બેસ્વા માટે જગ્યા કરી આપતી રશિયન સૌષ્ઠવવાળી સ્ત્રીઓ, ત્યાંની એક પ્રાથમિક શાળાના 'માસ્તર' ઈવાન અને તેમનાં 'ચબરાક' વિદ્યાર્થીઓનાં જીવંત પાત્રાલેખન વડે રશિયનોને એક પ્રવાસીની નજરે જોવાને બદલે પોતાનાં જેવાં જ માનવી તરીકેની દૃષ્ટિથી જોયાં છે, તેથી આ પ્રવાસ વર્ણન આપણે પણ અનુભવી શકીએ છીએ.

- માણસની માણસાઈ પર આજે તરત વિશ્વાસ ન મુકવાના સમયમાં બીરેન કોઠારી 'ઈન હવાઓંકા મોલ ક્યા દોગે'માં તેમના એવા પ્રવાસોને યાદ કરે છે જ્યારે તેમને પણ પૈસાથી બધું ખરીદી શકવાનાં રીઢા પ્રવાસીપણાં છતાં "અજાણ્યાં' લોકોની માનવતાના જે અનુભવો થયા છે તેની રોમાંચક વાત કહે છે.

- જ્યોતિબહેન ચૌહાણને પણ ઉત્તરાખંડના એક પ્રવાસ વખતે માણસની માનવતાના એવાજ અનુભવો થયા હતા. 'જાને કબ કિસ મોડ પે બન જાયે કોઈ અફસાના'માં ખોટી બસ પકડાઈ જતાં સાચો માણસોનો ભેટો થવું, લિંગડીનું શાક ચખાડવા માટે પોતાના ઘરે સાંજનું ભોજન જમાડનારૂં હરસિલનું દંપતિ, લદારીમાં લટાર મારવા નીકલ્યા પછી ગામની સ્ત્રીઓ સાથે સાથે ચા પીવડાવતી એક બહેન સુધીના અનુભવોમાં તો અજાણી વ્યક્તિઓની ઓળખ શક્ય બની હતી. પરંતુ ઋષિકેશના નીર ધોધની મુલાકાત સમયે સાથે થઈ ગયેલા ચાલીસ વર્ષના એક ભાઈ બહુ જ સહજપણે ચા અને નાસ્તાના પૈસા ચૂકવી દે અને પછી 'આભાર'નો શબ્દ પણ કહી શકવાની તક આપવા પૂરતા પણ રોકાય નહીં એવો અનુભવ આજના સમયમાં પણ થાય ત્યારે મનમાં જે છાપ પડી જાય છે તે અમીટ બની જાય છે.

- કૉલેજકાળના મિત્રો પૈકી એક એવા વીનેશ પટેલનાં અણગમતાં પહેલાં વેવિશાળનાં તુટવામાં કાસદ બનવાથી માંડીને વીનેશનાં બીજી કન્યા સાથે લેવાયેલાં લગ્ન સુધીની સમયયાત્રાને રજનીકુમાર પંડ્યા તેમની વહેતી કલમમાં કહે છે. એ સમયે, એક તરફ તેમનાં પોતાનાં પહેલાં લગ્નનો છૂટા છૅડાનો મુકદ્દમો પણ ચાલતો હતો તો બીજી તરફ તેમનાં જીવનને અનેક રંગોથી જે ભરી દેવાનાં હતાં તે કન્યા - તરુલતા કનૈયાલાલ દવે - નો તેમનાં જીવનમાં આકસ્મિક, નાટકીય રીતે, પ્રવેશ પણ થયો હતો. આટલું અધુરૂં હોય તેમ, વેવિશાળ તૂટવા અંગેની પોતાની ભૂમિકા માટે વીનેશ પટેલના પિતાની નજરે પોતે કણાંની જેમ ખુંચતા જણાતા હોવા છતાં પોતાની ઑડીટની નોકરી સબબ વીનેશ પટેલનાં ગામ ધોરાજીમાં એક સામટો બે-ત્રણ મહિનાનો રહેવાસ પણ કરવો પડ્યો. આવી, નાનીમોટી 'અમારી પોતપોતાની પીડાઓએ અમારું એક સગપણ રચી આપ્યું હતું'નો આખો ઘટનાક્રમ રજનીકુમારભાઈની કલમે આત્મકથાનકનું એક રસાળ પ્રકરણ બની રહેવાની સાથે એ સમયનાં સામાજિક જીવનનું તાદૃશ ચિત્રણ પણ બની રહ્યું છે.

- બિમલ રોયની 'દો બીઘા ઝમીન' કે શ્યામ બેનેગલની 'અંકુર' જોતાં મનમાં જે આળાશ પ્રસરી રહે તેવી જ અનુભૂતિ સંપૂર્ણ સત્યઘટના પર આધારિત, નરેશ મકવણાની 'આગ પેટની અને અંતરની' વાંચતાં જ મનને ઘેરી વળે છે.

- મુસ્લિમ સમાજની મનોદશાનું ચિત્રણ શરીફ લાલીવાલા 'બહેતી હવાઓં, યાદ રખના । હમ યહાં પર રહ ચૂકે હૈં' જલસો-૧૧માં જ વાંચી ચૂકેલ વર્ણવ્યસ્થાનો વર્ગભેદ, ગામડાઓમાં આજે પણ અમલમાં હોય તેવી જમીનદારશાહી જેવી આજના ભારતીય સમાજના રંગપટના ગ્રે શેડ્સની રજૂઆતને વધુ ઘેરી બનાવે છે. જેના પર પોતાનો કોઈ જ પ્રભાવ નથી પડી શકે એવી બાહ્ય ઘટનાઓના પ્રવાહને કારણે 'વિસ્થાપિત' થવાનો અનુભવ કેવો હોય એ તે પ્રકારની પરિસ્થિતિઓમાંથી પસાર થયુ ન હોય તે ભલે અનુભવી ન શકે, પણ આ મનોચિંતનાત્મક ફ્લૅશબૅક વાંચીને સમજી તો જરૂર શકશે.

- આપણાં નજીકનાં કોઈ સગાંની બહુ જ કષ્ટદાયક, દીર્ઘ બીમારીમાં નજદીકથી સારવાર કરવાને કારણે કે કોઈ નિકટનાં સ્વજનનાં આકસ્મિક, અકસ્માત મૃત્યુને કારણે આપણા મનના ખૂણા પર જે પ્રકારની ગમગીની એક છાયા પડી રહે છે તેવા જ અનુભવ 'ઈચ્છામૃત્યુના જેસમાં દુભાષિયા તરીકે કામ કરવાનું આવે ત્યારે...' પણ થાય છે. ઈચ્છામૃત્યુની આખી કાયદાકીય, જટિલ એવી, સરકારી તંત્રની વ્યવસ્થામાં પણે જે જે લોકોએ ભૂમિકા ભજવવી પડતી હશે તે તો માનવ સહજ લાગણીઓ અનુભવે એ પણ સહજ ઘટનાક્રમ લાગે. ટોરંટો (કેનેડા)માં વસતા સલિલ દલાલના, ઈચ્છામૃત્યુના કિસ્સાઓમાં, દુભાષિયા તરીકેની વ્યાવસાયિક સ્વાનુભવો આધારિત રજૂઆત લોકો સાથે - સારાનરસા, કડવામીઠા - સીધા જ સંપર્કમાં રહેવું પડે તેવા આપણી આસપાસના વ્યાવસાયિકોની મનોસ્થિતિને સમજવા માટે ઉદ્દીપકની ગરજ સારે છે.

- દીપક સોલિયા 'એક ફિલ્મી 'ચુટકુલો'' તેમની જિંદગીમાં પણ કેવો હસીન ચુટકુલા તરીકે કોતરાઈ ગયો છે તેની રસાળ વાત માંડે છે. વાત પહેલા પુરુષ એકવચનમાં છે પણ કથાનાયક છે 'ચુટકુલા' શબ્દના આદ્યસ્ત્રોત પ્રવીણ નિશ્ચલ. પ્રવીણ નિશ્ચલની સાથે જોડાયેલો છે દીપક સોલિયાનો ફિલ્મની વાર્તાઓના લેખનના શોખને વ્યવસાયમાં ફેરવવાનો એક અનોખો અનુભવ. તેમના આ અનુભવની વાતમાં વહી જતાં જતાં આપણને પણ અપણા જીવનમાં અનુભવેલા આવા પ્રયાસો યાદ આવી જાય કે જેમાં 'ખાયા પીયા કુછ નહીં,પણ ગ્લાસ તોડા બારહ આનાકા'વાળો ખેલ પડયા છતાં આજે તે યાદ આવતાં મનમાં હળવો પ્રકાશ રેલાઈ રહે.

- આંતરરાષ્ટ્રીય ફિલ્મ 'ધ કલર ઑફ ડાર્કનેસ'નાં સર્જન સાથે સાથે મેલબોર્ન (ઓસ્ટ્ર્લીયા)માં વસતા એક ગુજરાતી, ગિરીશ મકવાણાની 'જીવન અને કળાની જુગલબંદી'માં દેખીતી રીતે વાત તો ત્રણ સમય ખંડોમાં વિસ્તરેલી તેમની સર્જનાત્મક સફરની વાત છે. પાંચ વર્ષની ઉમરે પિતાએ અપાવેલ હાર્મોનિયમ અને દસ વર્ષે આણંદની નિવાસી વિકલાંગ શાળામાં અભ્યાસ કરતાં કરતાં હોસ્ટેલની સામે આવેલી ટૉકીઝનાં ફિલ્મોનાં (એ જમાનામાં હાથેથી ચિતરાતાં) પાટીયાંઓ જોઈને આખી ફિલ્મની વાત વિકસાવીને કાલ્પનિક સૃષ્ટિ ખડી કરવાના પ્રથમ ખંડમાં લેખકની સફરનાં મૂળ સાથે આપણો પરિચય થાય છે. માઈક્રોબાયોલોજીમાં બીએસ.સી કર્યા બાદ વડોદરામાં સંગીતમાં માસ્ટર્સ કરતાં કરતાં હિન્દી ફિલ્મોનાં ગીતોના કાર્યક્રમોમાં વાદન સુધી પહોંચ્યા પછી ના બીજાખંડમાં તેમને ખુદની ઓળખમાં કશુંક ખુટતું જણાતું હતું. પહેલાં ૧૯૯૭માં અને ફરીથી ૨૦૦૪માં ઑસ્ટ્ર્લિયાની ભૂમિ પર સફરના ત્રીજા ખંડની એક એક વાત ઝીણવટથી કહેવાતી જાય છે. આંતર રાષ્ટ્રીય સ્તરે આચરાતા વંશીય ભેદભાવ અને આપણે ત્યાં જાતિવાદના શ્યામ રંગોને વણી લેતી તેમની ફિલ્મ 'ધ કલર ઑફ ડાર્કનેસ', ૨૦૧૦માં મડાણ થયા બાદ વિધિવત ૨૦૧૭માં પ્રકાશિત થઈ ચૂકી, પણ સમાજમાં ઘર કરી ગયેલા રંગબેદ અને જાતિભેદના બંધ દરવાજાઓને કારણે તેને પરદા પર વ્યાપક સફળતા હજુ નથી મળી. (યુ ટ્યુબ પર ફિલ્મનાંગીતો અને ટ્ર્લર જોવા મળે છે.)

જલસો-૧૧ના સિંહ હિસ્સાને આવરી લેતાં આ આત્મકથા નક ચિત્રોની સાથે 'ગુજરાતમાં અને ગુજરાતીમાં સમજશાસ્ત્રનાં 'દાદી' "તારાબહેન પટેલ"ની ગૌરાંગ પટેલ દ્વારા રજૂ થયેલ જીવનચરિત્રાત્મક વાત જેટલી માહિતીપ્રદ છે તેનાથી વધારે તો ઘણી રસપ્રદ છે. સમાજશાસ્ત્રનાં વિષયનાં ઉચ્ચશિક્ષણ સાથે સંકળાયેલાં કેટલાંક લોકો સિવાય તારબહેન પટેલ અને તેમનાં જેવાં અનેક ઉદાહરણીય જીવન અજ્ઞાત જ રહેતાં હોય છે. એ અજ્ઞાનના અંધકારમાં પ્રતુત લેખ એક દીવા ની ભૂમિકા અસરકારકપણે ભજવે છે.

જલસો-૧૧માં આત્મકથાનક પણ ન હોય અને જીવનચરિત્રાત્મક પણ ન હોય છતાં એક વ્યક્તિ કેન્દ્રમાં હોય તેવો પણ એક લેખ છે – ‘ફિલ્મોની જાહેરાતમાં ગાંધીજી’. આઝાદી પછીની ફિલ્મોમાં ગાંધીજીનાં જીવન પરથી બનેલી, કે પછી તેમના જીવનને સંદર્ભમાં રાખીને બનેલી ફિલ્મો આવી છે. એટલા પુરતું એ ફિલ્મની જાહેરાતમાં ગાંધીજીનો ઉલ્લેખ હોય તે સમજી શકાય. પરંતુ અહીં ઉર્વીશ કોઠારી દ્વારા દસ્તાવેજી પુરાવા જેવી ૧૯૩૯ /૪૦ની ફિલ્મોની જે જાહેર ખબરો રજૂ કરાઈ છે તેમાં ગાંધીજીનો 'બ્રાંડ એમ્બેડેસર' તરીકે ઉપયોગ થયો છે - પણ તેમાં તેમની સંમતિ તો નહીં જ હોય કે તેમને એ જાહેરાતનું કોઈ મહેનતાણું પણ નહીં જ મળ્યું હોય !

'ડિજિટલ ટૅક્નૉલોજી અને સાહિત્ય સર્જન'માં અપૂર્વ આશર લેખન,મુદ્રણ અને પ્રકાશનનાં ક્ષેત્રે ડિજિટલ ટેક્નૉલોજીને અપનાવવા પર ભાર મૂકે છે. આજે જ્યારે હવે સ્માર્ટફોન તો દરેક ખીસ્સામાં (કે પર્સમાં) હોય છે ત્યારે બોલાયેલા શબ્દો (ઑડીયો) કે દૃશ્ય સામગ્રી (ફોટોગ્રાફ્સ કે વિડીઓ)જેટલી જ સરળતાથી લખાયેલ શબ્દ પણ વાચકના હાથમાં મુકીને તેની આંખ સામે લાવી શકવાનું શક્ય બની ચૂક્યું છે. આ તક જો ચુકી જવાશે તો ગુજરાતી ભાષા અને ગુજરાતી જણ દાયકાઓ પાછળ રહી જશે.

આટલા ટુંક પરિચયથી પણ જલસો-૧૧નાં રસવૈવિધ્યનો અંદાજ આવી શકશે. 'જલસો'ના આદી બની ચૂકેલા વાચકોને તે મેળવીને માણી લેવાનું મુશ્કેલ નહીં પડતું હોય, પરંતુ, દેખીતી રીતે ઉપલ્બધ માહિતી અનુસાર, 'જલસો' હજી ડીજિટલ સ્વરૂપમાં ઉપલ્બધ નથી જણાતો, એટલે નવા વાચકોએ અહીં નીચે જણાવેલ પ્રાપ્તિ સ્ત્રોત દ્વારા આ કામ પાર પાડવું રહેશે.

/\/\/\/\/\/\

‘સાર્થક જલસો – ૧૧’ પ્રાપ્તિ સ્રોત:

ü બુક શેલ્ફ (ફોન : +૯૧ ૭૯ ૨૬૪૪૧૮૨૬। વૉટ્સ એપ્પ : +૯૧ ૯૦૦૦૯૦૦૦૩૬૨ ।www.gujaratibookshelf.com), અથવા કાર્તિક શાહ: વોટ્સ એપ્પ; +91 98252 90796

       પૃષ્ઠસંખ્યા: 144, કિમત; 70/- (પોસ્ટેજ સહિત)

ü ઓનલાઈન મેળવવા માટેની વધારે વિગતો સાર્થક જલસો [SaarthakJalso]પર જોઈ શકાય છે.

હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના સુવર્ણ યુગથી સંકળાયેલાં બ્લૉગવિશ્વનો બ્લૉગોત્સવ - ૧૨_૨૦૧૮

હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના સુવર્ણ યુગથી સંકળાયેલાં બ્લૉગવિશ્વ -  ૧૨_૨૦૧૮ બ્લૉગોત્સવ સંસ્કરણમાં આપનું સ્વાગત છે.

ડીસેમ્બર, ૨૦૧૮ના આપણા બ્લૉગોત્સ્વના અંકનાં કેન્દ્રસ્થાને હિંદી ફિલ્મોનાં પહેલાં કુટુંબના ંઊળ થડ સમા પૃત્વીરાજ કપૂરની ૧૧૨મી જન્મજયંતિને લગતી પૉસ્ટને રાખીશું.

इस एक्टर को कहा जाता है बॉलीवुड का भीष्म पितामह, एक ही फिल्म में दिखा दी थी 3 पीढ़ी – 1931પૂથ્વીરાજ કપૂર પહેલી બોલતી ફિલ્મ 'આલમારા'માં એક ગૌણ ભૂમિકામાં હતા..

 Remembering Prithviraj Kapoor on his 111th birth anniversary માં Indian Express  દ્વારા તેમની કારકીર્દીને ફોટોગ્રાફ્સનાં આલ્બમ સ્વરૂપે યાદ કરાયેલ હતી.

૧૧૨મી જન્મતિથિએ પૃથ્વીરાજ કપૂરને અપાયેલી શ્રેષ્ઠ અંજલિ માં ઉત્પલ ભાયાણી જન્મ્ભૂમિ પ્રવાસીની મધુવન પૂર્તિની તેમની નિયમિત કલમ 'ચહેરા-મ્હોરા'માં નોંધે છે કે ૧૯૭૮માં મુંબઈના જુહુ કિનારે હરતી ફરતી મંડળીને દીકરા શશી કપૂરે સ્થાયી સ્વરૂપ આપ્યું એના પચ્ચીસેક વર્ષ પછી શશી કપૂરે જ જાણીતાં સમીક્ષક દીપા ગેહલોટની સહાયથી 'ધી પૃથ્વીવાલ્લાઝ'નું રોલી બુક્સ દ્વારા પ્રકાશન કર્યું. પુસ્તકમાં નાટકની પરિભાષાને સુસંગત રહીને પ્રકરણને ત્રણ અંક અને બાર દૃશ્યોમાં વહેંચી નખાયું છે. આ અંકો અને દૃશ્યોમાં પૃત્વી થિયેટર્સની દુર્લભ ચિત્રો સાથે અનેક રસપ્રદ પ્રસંગો અને ઐતિહાસિક મહત્ત્વ ધરાવતી વિગતો ઉપલબ્ધ કરાઈ છે.

Sanjana Kapoor on Prithviraj Kapoor and his Theatre Legacy માં સંજના કપૂર તેમના દાદા અને તેમના થિયેટરના વાર્સાને યાદ કરે છે.

હવે ડીસેમ્બર, ૨૦૧૮ની અન્ય અંજલિ પોસ્ટ્સ તરફ નજર કરીએ –

ડીસેમ્બર મહિનામાં ફિલ્મ જગતની ઘણિ હસ્તિઓનીજન્મ-મૃત્યુ તિથિઓ છે. તેમાં મોહમ્મદ રફી અને નૌશાદ તો તેમના વ્યાવસાયિક સંબંધોની નજદીકી સમાન આ બાબતમાં પણ આગળ પાછળ છે.

• Mohammad Rafi - A God-gifted voice.
• Rafi’s best duets by Madan Mohan

સુરીલીસફરના સાથીઓ - નૌશાદ અલી અને મોહમ્મદ રફી - સોનલ પરીખ - મોહમ્મદ રફીની કારકીર્દીની શરુઆતથી લઈને ૧૯૫૩ સુધી નૌશાદ - મોહમમ્દ રફીની સફરનો પાયો પ્ડ્યો જેના પર એ સફરની શાનદાર ઈમારત દિલીપ કુમારની ૧૯૫૩ની ફિલ્મ 'દિદાર' પછી ચારે દિશામાં વિસ્તરી.

Shakeel-Naushad: Classy Confluence, Seamless Flow – 1 - શકીલ બદાયુની હિંદી સિનિમાના સુવર્ણ યુગના રોમેન્ટીક કવિ -ગીતકારોમાં અગ્રીમ હરોળમાં સ્થાન ધરાવે છે. નૌશાદ પણ એ સમયના ટોચના સંગીતકારોમાં સન્માનભર્યું સ્થાન પામતા હતા. એટલે જ્યારે એ બન્ને મળીને સાથે કામ કરે ત્યારે જે નિપજે તે બહુ ઉચ્ચ કક્ષાનું હોય તે તો સ્વાભાવિક છે. આ અનોક્ખી જોડીનાં કામને વિજયકુમાર યાદ કરવાં તેકની કવિતા અને બીજંનાં સંગીતની જુગલબંધીની સફર શરૂ કરે છે. 

Remembering my father and the legend Madan Mohan – સોંગ્સ ઑફ યોર પર ચાલી રહેલી રોશન અને મદન મોહન પરની સમાંતર શ્રેણીના સમાપન માટે મદન મોહનનાં પુત્રી સંગીતા ગુપ્તાને કરેલી દરખાસ્તના સાનુકૂળ પ્રતિભાવ રૂપે સંગીતાજીએ મદન મોહન અને 'અન્ય ગાયકો'નાં ગીતોને યાદ કર્યાં છે.

Happy Birthd  Usha Mangeshkar! અને Usha Mangeshkar – IIમાં ઉષા મંગેશકરના ૮૩મા જ્ન્મ દિવસે અનુક્રમે તેમનાં હિંદી અને મરાઠી સૉલો ગીતો અને યુગલ ગીતોને યાદ કરાયાં છે.

Golden Era of Bollywood પર શૈલેન્દ્ર શર્માએ આટલી પૉસ્ટ્સ અંજલિ સ્વરૂપે પ્રકાશિત કરી છે –

• Ameen Sayani` - The grand old man of radio
• Om Prakash- Widely Remembered for his Versatile R...
• 50 years of the release of SUNGHARSH
• Raj Kapoor- The fascination of seeing his heroine...
• It was Devika Rani who gave Kohinoor to Bollywood
• Shatrughan Sinha- The Chhainu of Mere Apne
• Sharmila Tagore-The 60s stunner turns 74 today
• Dharmendra -More than just a fine-looking man
• 50 Years of Padosan (1968)
• Let's look into the Philosphy of Dev Anand

Singer Mohammed Aziz No More ૨ જુલાઈ, ૧૯૫૪ના રોજ જન્મેલા મોહમ્મદ અઝીઝનું પહેલ વહેલું ગીત મર્દ ટાંગેવાલા મૈં હૂં જ ખૂબ લોકપ્રિય નીવડ્યું હતું.

Songs ‘sung’ by people with disabilities માં ઇન્ટરનેશલ ડે ઑફ પર્સન્સ વિથ ડીસએબિલીટીસ (શારીરીક ઉણપ ધરાવતી વ્યક્તિઓનો આંતરરાષ્ટ્રીય દિવસ)ના ઉપલ્ક્ષ્યમાં હિંદી ફિલ્મોમાં એ પ્રકારની ભૂમિકા ભજવી રહેલ પાત્રો દ્વારા પર્દા પર ગવાયેલાં ગીતોને રજૂ કરાયાં છે.

ડીસેમ્બર, ૨૦૧૮માં વિસરાતી યાદો...સદા યાદ રહેતાં ગીતોમાં આપણે મોહમ્મદ રફીનાં કોઈ પણ સંગીતકાર સાથેનાં પહેલ વહેલાં સૉલો ગીતોના ૧૯૫૪-૧૯૫૮ના ત્રીજા પંચવર્ષીય સમયખંડનાં ૧૯૫૬નાં વર્ષનો બીજો ભાગ આપણે યાદ કર્યો છે. ૧૯૫૪-૧૯૫૮ના ત્રીજા પંચવર્ષીય સમયખંડનાં ૧૯૫૪-૧૯૫૫નો પહેલો ભાગ આપણે ૭ જુલાઈ, ૨૦૧૮  અને છેલ્લાં બે વર્ષ ૧૯૫૭ અને ૧૯૫૮નાં મોહમ્મદ રફીનાં કોઈ પણ સંગીતકાર સાથેનાં પહેલ વહેલાં સૉલો ગીતો ૨૯ ડીસેમ્બર, ૨૦૧૮ ના રોજ યાદ કર્યાં છે. મોહમમ્દ રફીનાં સંગીતકાર સાથેનાં સૌ પહેલાં સૉલૉગીતોના ત્રીજા સમય્ખંડની ત્રણ અલગ અલગ પૉસ્ટ, હાયપર લિંક પર ક્લિક કરવાથી  એક સાથે વાંચી શકાય છે / ડાઉનલોડ કરી શકાય છે 
.

હવે આપણે અન્ય વિષયો પરના લેખો તરફ નજર કરીએ.

The ‘Radio Songs’ from Hindi films માં ગીતનો મોટો ભાગ રેડીયો પર વાગતો સાંભળવા મળતો હોય એવાં ગીતોની યાદી રજૂ કરાઇ છે.

Chariots of Verse - જૂની પેઢી આજે પણ ૪૦ના દાયકાના મધ્યથી '૬૦ના દાયકા સુધીના અંતના હિંદી સિનેમાના ધરી સમાન સમયને યાદ કરે છે, જ્યારે સિનેમા અને સંગીત, આજે કલ્પી પણ ન શકાય એવી, આગવી ઊંચાઇએ હતાં. એ સમયનાં ગીતોમાં શબ્દોનું માત્ર અર્થ વૈવિધ્ય જ હતું એમ અન્હીં, પણ કલ્પના વૈવિધ્ય પણ એટલું જ હતું.  ક્યારેક એ સમયના ગીતકારો જૂદા શબ્દપ્રયોગો વડે એ જ ભાવ પણ રજૂ કરી લેતા, જેમકે અન્જાને મિ.ઈન્ડીયા (૧૯૬૧)માં લખ્યું કે તેરી આંખમેં વો કમાલ હૈ ... એવા લગભગ સરખા વિચારોને અલગ અલગ બે અથવા ત્રણ શબ્દપ્રયોગ વડે કહેવાયા છે. ઘણી વાર તો ગીતકાર પણ બે અલગ ગીતોના એક જ હોય તેમ પણ બનતું. પ્રસ્તુત પૉસ્ટમાં આવા અલગ અલગ શબ્દપ્રયોગોમાંથી વ્ય્કત થતા એક જ ભાવનાં ગીતોને યાદ કરાયાં છે,

The Great Horse Beat Songs of Bollywood - ઘોડા અને ઘોડા ગાડીઓ ભલે લુપ્ત થઈ ગયાં પણ ઘોડાની ચાલનો સ્વર આજે પણ હિંદી ફિલ્મોનાં ગીતોમાં ઝીલાઈને સચવાયો છે.

Musically Yours, 1963: Part 3  - પોતાને ૫૫ વર્ષ થયાં એ વર્ષની ફિલ્મોનાં ગીતો પરની ચાર ભાગની શ્રેણીના પહેલા અને બીજા ભાગ બાદ હવે, આ ત્રીજા ભાગમાં મોનિકા કાર શંકર જયકિશન, કલ્યાણજી આણંદજી અને લક્ષ્મીકાંત પ્યારેલાલનાં ગીતોની સદાબહાર અસરની વાત કરે છે.

Ten of my favourite Bharat Vyas songs માં ભરત વ્યાસની જન્મ શાતાબ્દિના વર્ષની યાદમાં તેમણે રચેલાં ગીતોને યાદ કર્યાં છે.

If it’s a Harp, This Could be a Woman - એક એવું વાદ્ય છે જેને સ્ત્રીઓ સાથે બહુ ગાઢ સંબંધ છે. મૂળે તે ખાસ્સું જૂના સમયથી વપરાતું વાદ્ય છે, એટલે તેના ઈતિહાસને ઠીક ઠીક વિગતમાં સમજી શકાય છે.વે વાદ્ય હાર્પ તરીકે જાણીતું છે જેનો મૂળ આકાર પણ્છ ખેંચેલાં બાણને મળતો અવે છે. હવે જોકે તે વિવિધ આકારોમાં બને છે, પણ દરેક આકાર ખુબ રમણીય હોય છે તે ખાસીયત જળાયેલ રહી છે. પ્રસ્તુત પૉસ્ટમાં સ્ત્રી પાત્ર હાર્પ વગાડતું હોય તેવાં ગીતોની યાદી રજૂ કરાઈ છે.

Two of a kind માં જૂદી જૂદી વ્યક્તિઓ પાસેથી ઉદ્‍ભવેલા હમખયાલ જણાતા વિચારોની ચર્ચા અનેક ઉદાહરણો સાથે કરવામાં અવી છે. એક ઉદાહરણ -

જબ ભી ચાહે નયી દુનિયા બસા લેતે હૈ લોગ(

એક ચહેરે પે કઈ ચહેરે લગા લેતે હૈં લોગ (લતા મંગેશકર, દાગ [૧૯૭૩), સંગીતકાર લક્ષ્મીકાંત પ્યારેલાલ, ગીતકાર સાહિર લુધ્યાનવી)

તો સામે છેડે પાકીસ્તાનમાં ક઼ાતીલ શીફાઈના બોલમાંથી વ્યક્ત થતા લગભગ એવા જ ભાવને સઝા (૧૯૬૯)માં મહેદી હસને પેશ કરેલ હતા. -

જબ ભી ચાહેં એક નયી સુરત બના લેતે હૈં લોગ,

એક ચહેરે પર નયા ચહેરા સઝા લતે હૈં લોગ...

એવા મુગ્ધ ભાવનું ગીત છ એજેમાં તમને ખબર પડે કે તમે પ્રેમમાં પળોટાયાં છો તે પહેલાંથી જ પોતાનો પ્રભાવ કરવા લગે છે.

સોંગ્સ ઑફ યોર પર, Best songs of 1947: And the winners are?  ની ચર્ચાનું સમાપન Best songs of 1947: Final Wrap Up 4 દ્વારા કરવામાં આવ્યું જેમાં નૌશાદ અને સી રામચંદ્રને ૧૯૪૭નાં વર્ષ માટે સહવિજેતા જાહેર કરાયા છે.. ચર્ચાની એરણે : ૧૯૪૭નાં ગીતો પર ક્લિક કરવાથી ૧૯૪૭નાં ગીતોની ચર્ચાની અલગ અલગ પ્રકાશિત પૉસ્ટ્સ એક સાથે વાંચી/ડાઉનલોડ કરી શકાશે.

અને હવે મુલાકાત કરીએ અન્ય પ્રકાશનો પરની નિયમિત કોલમોની :

જન્મભૂમિ પ્રવાસીની રવિવારની 'મધુવન' પૂર્તિમાં શ્રીકાંત ગૌતમની 'રાગરંગ'  કોલમના ડીસેમ્બર, ૨૦૧૮ના લેખો:

'પ્રેમપૂજારી'ના 'રંગીલા રંગ'માં તરબોળ તારિકાઓ
'રસકવિ'ની નવરસીલી સર્જન પ્રક્રિયા
હરીફરીને આવ્યા ઘેર.. ઘર ઘર રમવા
નાયક કે સહાયક, એકમેવ રફીના કંઠનું એકસમાન માધુર્ય
જૂનીનો ઝીણો થતો ઝંકાર, નવીનો રુમઝુમતો અણસાર

સોનલ પરીખ 'જન્મભૂમિ'ની 'મલ્ટિપ્લેક્ષ' પૂર્તિમાં કોઈ એક ગીતને લઈને 'છૂ કર મેરે મન કો' કોલમ કોલમના ડીસેમ્બર, ૨૦૧૮ના લેખો.:

અબકે સજન સાવનમેં  

તુમ જો હમારે મીત ન હોતે, ગીત યે મેરે ગીત ન હોતે   

મેરી બિનતી સુને તો મૈં જાનું રામ 

યે ક્યા હુઆ કૈસે હુઆ કબ હુઆ 

'ગુજરાત સમાચાર'માં દર શુક્રવારે પ્રકાશિત થતી કોલમ 'સિને મેજિક'માં અજિત પોપટ ડીસેમ્બર, ૨૦૧૮માં હિણ્દી ફિલ્મ જગતની પહેલી સંગીતકાર જોડી હુસ્નલાલ ભગતરામ પરની શ્રેણીને આગળ વધારે છે-

૧૯૪૯ અને '૫૦નું વર્ષ આ બંને સંગીતકારો માટે ખરા અર્થમાં શુકનિયાળ નીવડયું...

ફૈઝ અહમદ ફૈઝની એક સદાબહાર કૃતિ પણ સ્વરાંકિત કરી અને યાદ કરો, ગાઇ કોેણે ?

શિખર પર પહોંચ્યા બાદ ક્યારેક ને ક્યારેક તો તળિયે પાછાં ફરવું પડે

ડીસેમ્બર, ૨૦૧૮માં વેબ ગુર્જરી પર 'ફિલ્મ સંગીતની સફર'માં પ્રકાશિત થયેલા લેખો:

હિંદી ફિલ્મ જગતના સુવર્ણકાળના પ્રારંભના ૩૫ અવિલાપિત-અલ્પજાણીતાં કલાકારોનાં જીવનપર ફ્લૅશબૅક : इन्हें न भुलाना – હરીશ રઘુવંશી
પવનને લગતાં ફિલ્મીગીતો
બંદિશ એક, રૂપ અનેક – ૫૦ – “મધુબન મેં રાધિકા નાચે રે”
ફિલ્મીગીતો અને શીર્ષક – ૧૪
ટાઈટલ મ્યુઝીક: સૂરાવલિ, સિનેમા અને સંભારણાં : પરિચાયક લેખ

આપણા આ બ્લૉગોત્સવના દરેક અંકના અંતમાં આપણે મોહમ્મદ રફીને લગતો લેખ અથવા તો પોસ્ટમાં સામાન્યતઃ જે વિષયનું પ્રાધાન્ય હોય તેને અનુરૂપ ઓછાં સાંભળવા મળતાં મોહમ્મદ રફીનાં ગીતને યાદ કરતાં હોઈએ છીએ. આજના અંકમાં કેટલાંક ગીતો પસંદ કરેલ છે.

વો હમ ન થે વો તુમ ન થે - ચા ચા ચા (૧૯૬૪) - સંગીતકાર  ઈક઼બાલ ક઼ુરૈશી - ગીતકાર નીરજ 

માયા કા આંચલ જલે - કિનારે કિનારે (૧૯૬૪) - ઉષા મંગેશ્કર સાથે - સંગીતકાર જયદેવ - ગીતકાર ન્યાય શર્મા 

બામન હો યા જાટ - કારીગર (૧૯૫૮) - સંગીતકાર સી રામચંદ્ર - ગીતકાર ભરત વ્યાસ

પિહુ પિહુ કરત પપીહા - બૈજુ બાવરા (૧૯૫૨)- સંગીતકાર નૌશાદ =ગીતકાર શકીલ બદયુની

આંખો પે ભરોસા મતકર દુનિયા જાદુકા ખેલ હૈ - ડીટેક્ટીવ (૧૯૫૮) સુધા મલ્હોત્રા સાથે - સાંગીતકાર મુકુલ રોય - ગીતકાર શૈલેન્દ્ર 

૨૦૧૮ના વર્ષની આ સંગીતભરી વિઅદાય આપના સૌના જીવનમાં મધુર ધ્વનિસભર આનંદ અને સુખના રવર સાથેનું ૨૦૧૯નું વર્ષ લાવે એવી હાર્દિક શુભેચ્છાઓ સાથે...

પાદ નોંધ:

૨૦૧૮ના વર્ષ દરમ્યાન હિંદી ફિલ્મ સંગીતના બ્લૉગોત્સવના દર મહિને પ્રકાશિત થયેલ અંક એક સાથે હિંદી ચિત્રપટ સંગીતનાસુવર્ણ યુગથી સંકળાયેલાં બ્લૉગવિશ્વ - ૨૦૧૮ પર ક્લિક કરવાથી વાંચી / ડાઉનલોડ કરી શકાશે.