ચર્ચાની એરણે : ૧૯૪૫ નાં ગીતો - સ્ત્રી સૉલો ગીતો : ખુર્શીદ | કાનન દેવી

 ખુર્શીદનાં  સૉલો ગીતો

'૪૦ના દાયકામાં અભિનેત્રી-ગાયિકાઓમાં ખુર્શીદ બહુ આગવું નામ હતું. ૧૯૪૫માં તેમની બે ફિલ્મોનાં ગીતો ચર્ચાની એરણે સાંભળવા મળે છે. તેમનાં થોડાંક ગીતોની યુટ્યુબ લિંક નથી મળી શકી.

અંબુવા પે કોયલ બોલે, સજના જ઼ુલા જા હિંડોલે, હૌલે હૌલે - મૂર્તિ – સંગીતકાર: બુલો સી રાની – ગીતકાર: પંડિત ઈન્દ્ર

અય ચાંદ ન નઝર લગાના, મેરા ચાંદ સલોના હોતા હૈ - મૂર્તિ – સંગીતકાર: બુલો સી રાની – ગીતકાર: પંડિત ઈન્દ્ર

દિલ જલાકે બુજ઼ા દી જવાની, મેરી આંસુ ભરી હૈ કહાની - મૂર્તિ – સંગીતકાર: બુલો સી રાની – ગીતકાર: પંડિત ઈન્દ્ર

મદમાતે બાલમ મદમાતે…. ઓ રસિયા - પ્રભુ કા ઘર – સંગીતકાર: ખેમંચંદ પ્રકાશ – ગીતકાર: પંડિત ઈન્દ્ર

મધુબન મેં રાધા જ઼ુલે હિંડોલે - પ્રભુ કા ઘર – સંગીતકાર: ખેમંચંદ પ્રકાશ – ગીતકાર: પંડિત ઈન્દ્ર

બંસીવાલે શ્યામ , બંસુરીયા બજા દે - પ્રભુ કા ઘર – સંગીતકાર: ખેમંચંદ પ્રકાશ – ગીતકાર: પંડિત ઈન્દ્ર

નદી કિનારે સાંજ સકારે, મિલતે રહીયો પરદેસી - પ્રભુ કા ઘર – સંગીતકાર: ખેમંચંદ પ્રકાશ – ગીતકાર: પંડિત ઈન્દ્ર

કાનનદેવીનાં  સૉલો ગીતો

વિન્ટેજ એરામાં બંગાળમાંથી આવીને મુંબઈમાં પણ કામ કરનારાં કળાકારોમાં કાનન દેવી નું સ્થાન ખુબ જ આદરભર્યું ગણાતું. ૧૯૪૫માં, કાનન દેવીના ફાળે પણ બે જ ફિલ્મો આવી છે.

કોઈ હમેં બતા દે, કયા ક઼સૂર થા દિલકા - બન ફૂલ – સંગીતકાર: ધીરેન મિત્ર  – ગીતકાર: પંડિત મધુર

ચમનમેં કૌન આયા,કૌન આયા - બન ફૂલ – સંગીતકાર: ધીરેન મિત્ર  – ગીતકાર: પંડિત મધુર

તુ સુન લે કહાની.. અય મેરી મુન્ની - બન ફૂલ – સંગીતકાર: ધીરેન મિત્ર  – ગીતકાર: પંડિત મધુર

સાવનકી બદલી સબ કો એક રંગ કર ડાલા - સમુહ ગાન સાથે - બન ફૂલ – સંગીતકાર: ધીરેન મિત્ર  – ગીતકાર: પંડિત મધુર

અબ ચાંદ ન શરમાયે, મુખડે પે ચાંદ ન શરમાયે  – રાજ લક્ષ્મી – સંગીતકાર: ધીરેન મિત્ર – ગીતકાર: સુરેશ ચૌધરી

મૈં શરમાયી ક્યું શરમાયી, જબ પાસ થે વહ મૈં દૂર રહી – રાજ લક્ષ્મી – સંગીતકાર: ધીરેન મિત્ર – ગીતકાર: સુરેશ ચૌધરી

હવે પછી નસીમ અખ્તર, નસીમ બાનુ અને પારુલ ઘોષનાં વર્ષ ૧૯૪૫ નાં સૉલો ગીતો ચર્ચાની એરણે સાંભળીશું.

ચર્ચાની એરણે - ૧૯૪૬નાં ગીતો - સ્ત્રી સૉલો ગીતો - ખુર્શીદ, કાનનદેવી

ખુર્શીદનાં  સૉલો ગીતો

૧૯૪૬નાં વર્ષમાં ખુર્શીદની હાજરી માત્ર એક જ ફિલ્મમાં જોવા મળે છે. પણ, એ એક ફિલ્મમાં સંગીતકાર રામ ગાંગુલીએ વિન્ટેજ એરાની ગીતની બાંધણી, વાદ્યસજ્જા કે ગાયકીની શૈલી જેવાં અંગોનો એટલો બખૂબી ઉપયોગ કર્યો છે કે ખુર્શીદના સ્વરની મોટા ભાગની રેન્જ સાથે આપણને પરિચય થઈ રહે છે.

બન મેં કાલી કોયલ બોલી મેરે મનકી દુનિયા ડોલી - મહારાણા પ્રતાપ – સંગીતકાર: રામ ગાંગુલી – ગીતકાર: સ્વામી રામાનન્દ

હમારી ગલી આના, હમસે અખિયાં મિલાના - મહારાણા પ્રતાપ – સંગીતકાર: રામ ગાંગુલી – ગીતકાર: સ્વામી રામાનન્દ  

અચ્છા નહીં ભગવાન ગરીબોં કો સતાના - મહારાણા પ્રતાપ – સંગીતકાર: રામ ગાંગુલી – ગીતકાર: સ્વામી રામાનન્દ

આયી દીવાલી દીયોંવાલી ગાયેં સખીયાં ઓ પરદેસી - મહારાણા પ્રતાપ – સંગીતકાર: રામ ગાંગુલી – ગીતકાર: સ્વામી રામાનન્દ

પગલે મન તુ રો રો કિસે સુનાએ - મહારાણા પ્રતાપ – સંગીતકાર: રામ ગાંગુલી – ગીતકાર: સ્વામી રામાનન્દ

કાનનદેવીનાં  સૉલો ગીતો

૧૯૪૬માં, કાનન દેવીના ફાળે પણ બે જ ફિલ્મો આવી છે. પરંતુ બન્ને ફિલ્મોના વિષય એકબીજાથી સાવ વિરુદ્ધ છેડાના છે, એટલે બન્ને ફિલ્મોના સંગીતકાર કમલ દાસ ગુપ્તા હોવા છતાં કાનન દેવીના સ્વરને આપણે અલગ અલગ અદાઓમાં સાંભળી શકીએ છીએ.

આજ હુઈ હૈ ભોર સુહાની પહેલી બાર - એરેબીયન નાઈટ્સ – સંગીતકાર: કમલ દાસગુપ્તા – ગીતકાર: ફૈયાઝ હાશ્મી

હિંદી ફિલ્મ ગીતકોષમાં આ ગીત માટે ગાયિકાનું નામ નથી દર્શાવાયું.

કોઈ ચલે કાંટો પે - એરેબીયન નાઈટ્સ – સંગીતકાર: કમલ દાસગુપ્તા – ગીતકાર: ફૈયાઝ હાશ્મી

હિંદી ફિલ્મ ગીત કોષમાં આ ગીતનો ઉલ્લેખ નથી.

કલી કિસીકી મુહબ્બતમેં મુરઝાતી હૈ - એરેબીયન નાઈટ્સ – સંગીતકાર: કમલ દાસગુપ્તા – ગીતકાર: ફૈયાઝ હાશ્મી

હિંદી ફિલ્મ ગીતકોષમાં આ ગીત માટે ગાયિકાનું નામ નથી દર્શાવાયું.

મુઝે સપનેમેં કૌન જગાયે - એરેબીયન નાઈટ્સ – સંગીતકાર: કમલ દાસગુપ્તા – ગીતકાર: ફૈયાઝ હાશ્મી

મૈં દિલવાલોં કી ઝિંદગી હૂં - એરેબીયન નાઈટ્સ – સંગીતકાર: કમલ દાસગુપ્તા – ગીતકાર: ફૈયાઝ હાશ્મી

હિંદી ફિલ્મ ગીતકોષમાં આ ગીત માટે ગાયિકાનું નામ નથી દર્શાવાયું.

અમૃત કે બરસૈયા મોરે - કૃષ્ણ લીલા – સંગીતકાર: કમલ દાસગુપ્તા

ચંદા દૂર ગગનમેં બુલાયે - કૃષ્ણ લીલા – સંગીતકાર: કમલ દાસગુપ્તા

મોરે જનમ જનમ કે સાથી તુમ હો અપને - કૃષ્ણ લીલા – સંગીતકાર: કમલ દાસગુપ્તા – ગીતકાર: ફૈયાઝ હાશ્મી

સાવન કી રાની આયી ઝુલનમેં લિયે ખુશીયાં - કૃષ્ણ લીલા – સંગીતકાર: કમલ દાસગુપ્તા – ગીતકાર: ફૈયાઝ હાશ્મી

તેરા ઘર મન મેરા - કૃષ્ણ લીલા – સંગીતકાર: કમલ દાસગુપ્તા

હવે પછી ચર્ચાની એરણે ૧૯૪૬નાં વર્ષ માટેનાં નસીમ અખ્તર અને પારો દેવીનાં સૉલો ગીતો સાંભળીશું.

ચર્ચાની એરણે : ૧૯૪૭નાં ગીતો :: સ્ત્રી સૉલો ગીતો - ખુર્શીદ, નૂરજહાં અને કાનનદેવી

૧૯૪૭નું વર્ષ એવું છેલ્લું વર્ષ હશે જ્યારે વિન્ટેજ એરાની ગાયન શૈલી સાથે કદાચ સૌથી વધારે ઓળખાયેલાં હોય એવાં ત્રણ મહાન સ્ત્રી ગાયિકાઓનાં બોલીવુડમાં બનેલી હિંદી ફિલ્મોનાં સૉલો ગીત આપણને એક સાથે સાંભળવા મળે. કારણ આમ તો બહુ સાદું કહી શકાય - નુરજહાંનું પાકિસ્તાન માટે કાયમી સ્થળાંતર કરી જવું. પરંતુ એ જ વર્ષમાં લતા મંગેશકરનો પાર્શ્વ ગાયિકા તરીકે ઉદય થવો એક એવી ઘટના છે જે નવો ઇતિહાસ રચવાની છે. આજે જ્યારે આ આખો ઈતિહાસ આપણી સમક્ષ છે ત્યારે ચર્ચા કરવા માટે માત્ર એક સવાલ આપણી પાસે રહે છે - નુરજહાં અહીં રહી ગયાં હોત તો સ્ત્રી ગાયિકાઓના દૃષ્ટિકોણની નજરે હિંદી ફિલ્મ ગીતોનું ચિત્ર કેવું હોત?

પૉસ્ટ કદાચ થોડી લાંબી થઇ જશે, એ જોખમ સ્વીકારીને પણ, બહુ સ્વાભાવિક કારણોસર આ ત્રણે ગાયિકાઓનાં વર્ષ ૧૯૪૭નાં સૉલો ગીતો આપણે આજની આ એક જ પૉસ્ટમાં સમાવેલ છે.

ખુર્શીદ

મૈં ખોજ ખોજ કર હારી, પ્રભુજી આઈ શરન તિહારી - આગે બઢો – સંગીતકાર: સુધીર ફડકે – ગીતકાર: અમર વર્મા

ઓ ઝૂમ ઝૂમ રહા હૈ મેરા મન દેખો ઝૂમ રહા - આગે બઢો – સંગીતકાર: સુધીર ફડકે – ગીતકાર: અમર વર્મા

યહ દુનિયા પ્યારી પ્યારી રે બહ નઈ નિરાલી - આગે બઢો – સંગીતકાર: સુધીર ફડકે – ગીતકાર: અમર વર્મા

ઋત બસંતકી આઈ – અંગૂરબાલા – સંગીતકાર: રામ ગોપાલ – ગીતકાર: મિ. શ્યામ

જિસ કે મિલનેકી તમન્ન થી વો પ્યાર મિલ ગયા - મંઝધાર – સંગીતકાર: ગ઼ુલામ હૈદર – ગીતકાર: શમ્સ લખનવી

આજ મોહે સજન ઘર જાના, બલમ ઘર જાના - મંઝધાર – સંગીતકાર: ગ઼ુલામ હૈદર – ગીતકાર: શમ્સ લખનવી 

થી આજ તક મુઝસે યે હક઼ીક઼ત છૂપાઈ હુઈ - મંઝધાર – સંગીતકાર: ગ઼ુલામ હૈદર – ગીતકાર: શમ્સ લખનવી

નાચે હૈ મન મૌજ મગનમેં જ્યું નાચે હૈ મોર ચમનમેં - મંઝધાર – સંગીતકાર: ગ઼ુલામ હૈદર – ગીતકાર: શમ્સ લખનવી

દુનિયા ચાર દિનોકા મેલા, મત ઈસમેં ખો જાના રે - મિટ્ટી – સંગીતકાર: લાલ મુહમ્મદ + પૈગનકર – ગીતકાર: નાઝીમ પાણીપતી

ઠોકરેં ખાયી મુહબ્બત મેં પરેશાની હુઈ  - મિટ્ટી – સંગીતકાર: લાલ મુહમ્મદ + પૈગનકર - ગીતકાર મહરૂલ ક઼ાદરી

છાઈ કાલી ઘટા મેરે બાલમ અકેલે મત જઈયો - મિટ્ટી – સંગીતકાર: લાલ મુહમ્મદ + પૈગનકર - ગીતકાર મહરૂલ ક઼ાદરી

આટલાં ગીતોની ડિજિટલ લિંક નથી મળી શકી -

• તક઼દીરમેં લિખા હૈ મેરી ઠોકરે ખાના - આગે બઢો – સંગીતકાર: સુધીર ફડકે – ગીતકાર: અમર વર્મા
• જો દિલમેં આએ કર બંદે - મિટ્ટી – સંગીતકાર: લાલ મુહમ્મદ + પૈગનકર
• ભારત કે રહનેવાલે હૈ, ડરતે નહીં કિસીસે - મિટ્ટી – સંગીતકાર: લાલ મુહમ્મદ + પૈગનકર

નૂરજહાં

બહુ જાણીતું થયેલું ગીત

આ જા તુઝે અફસાના જુદાઈજા સુનાએં - મિર્ઝા સાહિબાન – સંગીતકાર: પંડિત અમરનાથ + હુસ્નલાલ ભગતરામ – ગીતકાર: ક઼મર જલાલાબાદી 

ઓછાં સાંભળેલાં ગીતો

હમેં તો શામ-એ-ગ઼મમેં કાટની હૈ જિંદગી અપની - જુગનુ – સંગીતકાર: ફિરોઝ નિઝામી બી એ – ગીતકાર: અસગર  સરહદી 

આજકી રાત સાઝ-એ-દિલ પુરદર્દ ન છેડ - જુગનુ – સંગીતકાર: ફિરોઝ નિઝામી બી એ – ગીતકાર: અસગર  સરહદી

તુમ ભી ભૂલા દો મૈં ભી ભૂલા દું, પ્યાર પુરાને ગુજ઼રે ઝમાને - જુગનુ – સંગીતકાર: ફિરોઝ નિઝામી બી એ – ગીતકાર: અસગર  સરહદી

ઉમંગે દિલ કી મચલી મુસ્કરાઈ ઝિંદગી અપની - જુગનુ – સંગીતકાર: ફિરોઝ નિઝામી બી એ – ગીતકાર: અસગર  સરહદી

ક્યા યહી તેરા પ્યાર થા મુઝકો તો ઇન્તઝાર થા - મિર્ઝા સાહિબાન – સંગીતકાર: પંડિત અમરનાથ + હુસ્નલાલ ભગતરામ – ગીતકાર: ક઼મર જલાલાબાદી

કાનનદેવી

પનઘટ પે મધુ બરસાયે ગયો રે - ફૈસલા - સંગીતકાર અનુપમ ઘટક

આશા દીપ જલાયો સાજન - તુમ ઔર મૈં – સંગીતકાર: રોબીન ચેટરજી – ગીતકાર: ઝાકીર હુસૈન

આવાઝ દી હૈ કિસને યેહ કૈસી પુકાર હૈ - તુમ ઔર મૈં – સંગીતકાર: રોબીન ચેટરજી – ગીતકાર: ઝાકીર હુસૈન

આટલાં ગીતોની ડિજિટલ લિંક નથી મળી શકી:

• હમ તુમ જો ગાતે હૈ ગીત સુહાના - તુમ ઔર મૈં – સંગીતકાર: રોબીન ચેટરજી – ગીતકાર: ઝાકીર હુસૈન
• અય મેરે પ્રેમી યે તો કહો - તુમ ઔર મૈં – સંગીતકાર: રોબીન ચેટરજી – ગીતકાર: ઝાકીર હુસૈન

હવે પછીના અંકમાં આપણે ૧૯૪૭ના વર્ષનાં અન્ય સ્ત્રી ગાયિકાઓ અને લતા મંગેશકરનાં સૉલો ગીતો

સાંભળીશું.