૧૬-૪-૨૦૧૬ના
મણકાથી શરૂ થયેલ જાણીતાં ગીતોને પરદા પર રજૂ કરતાં ઓછાં જાણીતા કળાકારોની ઓળખ સફર ૭-૫-૨૦૧૬ના અંક
આગળ વધાર્યા પછી હરીશભાઈ રઘુવંશીએ ૪-૬-૨૦૧૬ના રોજ
આપણે માત્ર મુકેશના સ્વરમાં જ ગવાયેલાં ગીતોને રજૂ કરનારા કળાકારોનો પરિચય
કરાવ્યો. એ જ દિશામાં ૨૪-૭-૨૦૧૬ના રોજ
આપણે મન્ના ડેનાં વિશિષ્ટ ગીતોને સાંભળ્યાં જેને રજૂ કરનાર કળાકારો બહુ જાણીતાં
નથી થયા. એ કળાકારોની ઓળખ આજના અંકના અંતમાં કરીશું.
એક
સમયે જ્યારે જ્હોની વોકરનો સીતારો બુલંદ હતો ત્યારે તેમના માટે એક ગીત તો ફિલ્મમાં
હોય જ. આ
પ્રકારનાં ગીતો માટે મોટા ભાગે મોહમ્મદ રફીના સ્વરનો જ ઉપયોગ થતો. જેમ જેમ મહેમુદ
એક પ્રભાવકારી કોમેડીઅન તરીકે પ્રસ્થાપિત થતા ગયા તેમ તેમ એમનાં ગીતો માટે મન્ના
ડેનો સ્વર વપરાતો થયો. શરૂ
શરૂમાં આ શ્રેણીમાં રચાયેલાં ગીતો ગીત તરીકે અનોખું સ્થાન પણ કંડારી ગયાં.
આજે
આપણે મન્નાડેનાં એવાં ગીતોને પસંદ કર્યાં છે,
જે વિશિષ્ટ છે, જેની
રચનામાં શસ્ત્રીય રાગનો આધાર પણ લેવાયો છે,
પરંતુ એ ગીતો ફિલ્મમાં,
મૂળભૂત રીતે, એક
કોમેડી સીચ્યુએશનમાં મૂકાયેલ છે.
શરૂઆતમાં
આ ગાયન પ્રકારની કેડી કંડારવાનું શ્રેય જે ગીતોને આપી શકાય તેવાં ગીતો સાંભળીએ. આ
ગીતોને પર્દા પર રજૂ કરતા કળાકારો બહુ જ નામી કોમેડીઅન છે. આમ આ ગીતોને પોતાની
આગવી ઓળખ આપવામાં પર્દા પર રજૂ કરતા કળાકાર,
સંગીતકારની આગવી સૂઝ અને ફિલ્મની સફળતા એવાં અનેક પરિબળોએ
પોતપોતાનો ફાળો પણ નોંધાવ્યો છે.
મામા હો મામા -
પરવરીશ (૧૯૫૮) -
મન્ના ડે, મોહમ્મદ
રફી - સંગીતકાર: દત્તારામ - ગીતકાર: હસરત જયપુરી
મન્ના
ડેના સ્વરને પર્દા પર રાજ કપૂર અને મોહમ્મદ રફીના સ્વરને મહેમુદે જીવંત કરેલ છે.
રાજ કપૂરની નૃત્ય પરની હથોટીને પણ દાદ તો દેવી પડશે...
અરે હટો કાહેકો જૂઠી બનાઓ બતીયાં -
મંઝિલ (૧૯૬૦) - મન્ના ડે - સંગીતકાર: એસ ડી બર્મન - ગીતકાર: મજરૂહ સુલ્તાનપુરી
મહેમૂદે
ગીતના દરેક ભાવને બેઠાં બેઠાં જ નૃત્યની અલગ અલગ અંગભંગિઓમાં જે અદાથી પેશ કરેલ છે
તે આવનારા સમયમાં તેમના કોમેડીઅન તરીકેની બુલંદીનાં ડંકા નિશાન રૂપ છે.
આડવાતઃઆમ તો આ બંદીશ આપણી 'એક બંદીશ, અનેક સ્વરૂપ' શ્રેણીમાં હાજરી પૂરાવવા માટે પોતાની ઉમેદવારી નોંધાવે છે. અહી આપણે ગુલામ અલીની એક રજૂઆત સાંભળીને આપણે જે ગીતની વાત કરીએ છીએ તેનો ફિલ્મમાં ઉપયોગ થવા છતાં પણ તેની ખૂબીઓનો અંદાજ કેવો જાળવી રખાયો છે તેની નોંધ લઈશું.
કિસને ચિલમન સે મારા નઝ઼ારા મુઝે - બાત એક રાત કી (૧૯૬૨) - મન્ના ડે - સંગીતકાર: એસ ડી બર્મન - ગીતકાર: મજરૂહ
સુલ્તાનપુરી
આ ફિલ્મનાં જ્હોની વૉકર પર ફિલ્માવાયેલાં બીજાં બધાં ગીતો જ્હોની વોકરની હવે
તેમની અપેક્ષિત થઈ ચૂકેલ શૈલીમાં મોહમ્મદ રફીએ ગાયાં છે. પરંતુ કવ્વાલીની અનોખી
બાંધણીમાં રચાયેલ આ ગીત માટે બર્મનદાએ મન્ના ડેને યાદ કર્યા છે.
ફૂલ ગેંદવા ન મારો, લગત કરેજવામેં ચોટ - દૂજ કા ચાંદ (૧૯૬૪) - સંગીતકાર:
રોશન - ગીતકાર : સાહિર લુધ્યાનવી
મન્ના ડેના સ્વરનો ઉપયોગ કોમેડી સિચ્યુએશનમાં જ્હોની વૉકર અને મહેમુદ સિવાય
અન્ય કલાકાર પર કરાયો, અને અત્યંત સફળ પણ રહ્યો.
આડવાત:આ પહેલાં પણ સાહિર લુધ્યાનવીએ 'ફૂલ ગેંદવા ન મારો'ને એક રોમેંટીક સિચ્યુએશનમાં સચિન દેવ બર્મનનાં સંગીતમાં આશા ભોસલેના સ્વરમાં 'ફંટૂશ' માટે પ્રયોજેલ. પણ એને 'દૂજકા ચાંદ' જેવી સફળતા નહોતી મળી.
અને મૂળ રાગ ભૈરવીમાં રસૂલન બાઈએ ગાયેલ ઠુમરી સાંભળીશું તો ફિલ્મ માટે તેમાં કરાયેલ ફેરફારને સમજી શકાશે.
આમ આ પ્રકારનાં - શાસ્ત્રીય મૂળ પર રચાયેલ કોમેડી ગીતો - માટે મન્ના ડે ફીટ થઈ
ગયા. જો કે શરૂઆતમાં જે ગીતો આવ્યાં તે એટલાં નાવીન્યપૂર્ણ અને અનોખાં હતાં કે
મન્નાડેના ચાહકોને કોઈ જ ફરિયાદ નહોતી.
પૈસા નહીં હોતા જો યે .....ઐસા મૈં નહીં હોતા - સૌતેલા ભાઈ (૧૯૬૨) - મન્ના ડે, અનિલ બિશ્વાસ – સંગીતકાર: અનિલ બિશ્વાસ – ગીતકાર: શૈલેન્દ્ર
ગાયકીની દૃષ્ટિએ ખાસું અઘરૂં ગીત.
હૈ બહોત દિનોંકી બાત - ભાભી (૧૯૫૭) – સંગીતકાર: ચિત્રગુપ્ત – ગીતકાર: રાજેન્દ્ર કૃષ્ણ
નૌટંકીની શૈલીમાં રચાયેલી એક મજેદાર રચના
ફિર વોહી દરદ હૈ ફિર વોહી જિગર - અપરાધી કૌન (૧૯૫૭) - મન્ના ડે – સંગીતકાર: સલીલ ચૌધરી ગીતકાર: મજરૂહ સુલ્તાનપુરી
રહસ્ય ફિલ્મોમાં પણ ગીત માટેની સીચ્યુએશન માટે કોમેડી ગીત તો ચાલી જાય !
હૈ પ્યાર કે દો મતવાલે એક
હમ હૈ ઔર એક તુમ - અપરાધી કૌન
(૧૯૫૭) - મન્ના ડે, ગીતા દત્ત – સંગીતકાર: સલીલ ચૌધરી – ગીતકાર: મજરૂહ સુલ્તાનપુરી
આ રહસ્ય ફિલ્મમાં બબ્બે ગીતો તો કોમેડી
સીચ્યુએશન પર ફિલ્માવાયાં છે. ખેર, આપણને તો મતલબ છે ગીત માણવાથી અને કલાકારો
ઓળખવાથી....
જા રે બેઈમાન તૂઝે દેખ લિયા જા - પ્રાઈવેટ સેક્રેટરી (૧૯૬૨) – સંગીતકાર: ડી. દિલીપ – ગીતકાર: પ્રેમ ધવન
ફરી એક વાર છ્દ્મ વેશનો આશરો. ફિલ્મમાં સાથે કામ કરતાં, વિરોધી છાવણીનાં, લોકો છદ્મવેશીને ભલે ન ઓળખી શકે,
પણ આપણે તો ઓળખી જ ગયાં છીએ.
હા, અને આ ડી. દિલીપ એટલે ગુજરાતી સુગમ
સંગીતના ક્ષેત્રે બહુખ્યાત (હવે સ્વ.) દિલીપ ધોળકિયા એ પણ આપણને ખબર જ છે !
ઓ ગોરી તોરી બાંકી બાંકી - આધી રાત કે બાદ (૧૯૬૫) - મન્ના ડે – સંગીતકાર: ચિત્રગુપ્ત – ગીતકાર: પ્રેમ ધવન
ફરી એક વાર રહસ્ય ફિલ્મમાં એક કોમેડી ગીત !
આડવાતઃ
આ ફિલ્મમાં સંગીત નિદર્શનમાં સહાયક દિલીપ ધોળકિયા હતા. તેમણે બહુ ફિલ્મોમાં ચિત્રગુપ્તના સહાયક તરીકે કામ કર્યું હતું. તે પછી ખાસા સમય માટે તેમણે લક્ષ્મીકાંત-પ્યારેલાલના સહાયક તરીકે પણ કામ કર્યું હતુ.
આજના વિષયના વ્યાપને
ધ્યાનમાં લઈએ તો પણ મન્ના ડેનાં આ પ્રકારનાં ગીતો તો જેટલાં યાદ કરો તેટલાં મળી
આવે. પરંતુ, આજ
પૂરતો અહીં વિરામ લેતાં પહેલાં, ૨૪-૭-૨૦૧૬ના મણકામાં રજૂ થયેલ ગીતોમાંના જે કળાકારોને ઓળખી શકાયા છે તે આ મુજબ છે-
- ચલી રાધે રાની અખિયોંમેં પાની અપને મોહનસે મુખડા મોડ કે - પરિણીતા (૧૯૫૩) - મન્ના ડે - સંગીતકાર અરૂણકુમાર મુખર્જી - ગીતકાર ભરત વ્યાસ - પર્દા પર કળાકાર - અજાણ
- આન મિલો આન મિલો શ્યામ સાંવરે - દેવદાસ (૧૯૫૫) - ગીતા દત્ત, મન્ના ડે - સંગીતકાર સચિન દેવ બર્મન ગીતકાર સાહિર લુધ્યાનવી પર્દા પર કળાકાર - ૧પર ૧૯૪૦ના દાયકામાં હિરોઈનની ભૂમિકા ભજવનાર દુલારી, નાના પળસીકર અને બાલ પારોની ભૂમિકામાં બેબી નાઝએ ભજવ્યું છે.
- કેતકી ગુલાબ જૂહી ચંપક બન જૂલે - બસંત બહાર (૧૯૫૬) - પંડિત ભીમસેન જોશી, મન્ના ડે - સંગીતકાર શંકર જયકિશન ગીતકાર શૈલેન્દ્ર પર્દા પર ગાયક - પંડિત ભીમસેન જોશીના સ્વરને પરદા પર થોડી નાટકીય અદાથી રજૂ કરી રહેલ કળાકારની મને જાણ નથી.
- ન તો કારવાં કી તલાશ હૈ, ન તો હમસફરકી તલાશ હૈ - - બરસાતકી રાત (૧૯૬૦) – મન્ના ડે, એસ ડી બાતિશ, આશા ભોસલે, સુધા મલ્હોત્રા, મોહમ્મદ રફી અને સાથીઓ - સંગીતકાર રોશન ગીતકાર સાહિર લુધ્યાનવી પર્દા પર કળાકાર મન્ના ડેના સ્વર પર અભિનય કરી રહેલ કળાકાર બાલમ છે તેવું જાણવા મળે છે. અદાકારાઓમાં શ્યામાની સાથે રત્ના ભુષણ છે જે પછીથી આ ફિલ્મના નાયક ભારત ભુષણ સાથે પરણ્યાં હતાં.
- તુમ જો આઓ તો પ્યાર આ જાયે, જિંદગીમેં બહાર આ જાયે - સખી રોબિન (૧૯૬૨) - મન્ના ડે, સુમન કલ્યાણપુર - સંગીતકાર રોબીન બેનર્જી, ગીતકાર યોગેશ ગૌડ - પર્દા પર કળાકાર રાજન અને શાલિની
- લાગા ચુનરીમે દાગ છુપાઉં કૈસે - દિલ હી તો હૈ (૧૯૬૩) - મન્ના ડે - સંગીતકાર રોશન ગીતકાર પર્દા પર નૃત્યાંગના અજાણ
- પૂછો ન કૈસે મૈને રૈન બીતાઈ - મેરી સૂરત તેરી આંખેં (૧૯૬૩) - સંગીતકાર સચિન દેવ બર્મન ગીતકાર શૈલેન્દ્ર પરદા પર કળાકાર પિતાની ભૂમિકામાં કનૈયાલાલ છે.
- ચલત મુસાફિર મોહ લિયો રે પીંજરેવાલે મોનિયા - તીસરી કસમ (૧૯૬૪) - મન્ના ડે અને સાથીઓ - સંગીતકાર શંકર જયકિશન ગીતકાર શૈલેન્દ્ર પર્દા પર કળાકાર કિશન ધવન જેમના દીકરા ડેવી ડ ધવન એક બહુ જ ખ્યાત દિગ્દર્શક બનાય અને હવે તેમનો પૌત્ર વરૂણ ધવન અભિનયના ક્ષેત્રમાં નામ કરી રહેલ છે.
- ઉસકો નહીં દેખા હમને કભી, પર ઈસકી જરૂરત ક્યા હોગી, અય માં તેરી સૂરત સે અલગ ભગવાનકી સૂરત ક્યા હોગી - દાદીમા (૧૯૬૬) - મન્ના ડે અને મહેન્દ્ર કપૂર - સંગીતકાર રોશન ગીતકાર મજરૂહ સુલ્તાનપુરી - પરદા પર કળાકારો દીકરા તરીકે દિલીપ રાજ અને કોચમાં પાછળ બેઠેલ સેવક તરીકે મરાથી કળાકાર કાશીનાથ ઘાણેકર અને મા તરીકે બીના રાય
- જીવનસે લમ્બે બંધુ યે જીવનકે રસ્તે - આશીર્વાદ (૧૯૬૮)- મન્ના ડે - સંગીતકાર વસંત દેસાઈ ગીતકાર ગુલઝાર પરદા પર કળાકાર - ગાડીવાનની ભૂમિકા ભ્જવી રહેલ કળાકારની પહેચાન નથી થઈ શકી.
- કાલ કા પહિયા ઘૂમે ભૈયા લાખ તરહ ઈન્સાન ચલે - ચંદા ઔર બીજલી (૧૯૬૯) - સંગીતકાર: શંકર જયકિશન - ગીતકાર: નીરજ - પર્દા પર કળાકાર – અજાણ
- બલમા મોરા આંચરા - સંગત (૧૯૭૬) - મન્ના ડે, લતા મંગેશકર - સંગીતકાર સલીલ ચૌધરી - ગીતકાર યોગેશ પરાદા પર કળાકાર - રાકેશ પાંડે, કજરી
- તેરી ગલીયોંમેં હમ આયેં - મિનૂ (૧૯૭૭) - મન્ના ડે, અંતરા ચૌધરી - સંગીતકાર સલીલ ચૌધરી ગીતકાર યોગેશ પર્દા પર કળાકાર અનવર હુસૈન અને બેબી મુન મુન
હવે પછીના અંકમાં બહુ
જાણીતાં / ઓછાં જાણીતાં ગીતોના સાવ જ અજાણ બની રહેલ કળાકરો સાથેની સફર ચાલુ
રાખીશું.
આભાર નોંધ: “આન મિલો આન મિલો શ્યામ સાંવરે”ને પર્દા પર ભજવનાર કળાકારો માટેની માહિતી શ્રી હરીશભાઈ રઘુવંશીએ પૂરી પાડી આપી છે.શ્રી હરીશભાઈનો હાર્દિક આભાર.
