વિસરાતી યાદો...સદા યાદ રહેતાં ગીતો : ૧૦મું સંસ્કરણ – ઓગસ્ટ, ૨૦૨૫

 

શૈલેન્દ્રનાં ગીતોની આર ડી બર્મન દ્વારા સ્વરબદ્ધ કરાયેલી રચનાઓ

શૈલેન્દ્ર  - શંકરદાસ કેસરીલાલ, (જન્મ ૩૦ ઓગસ્ટ, ૧૯૨૩ - અવસાન ૧૪ ડીસેમ્બર, ૧૯૬૬) - ની ફિલ્મ ગીતોની રચનાઓની વાત આવે એટલે તેમણે હસરત જયપુરી સાથે શંકર જયકિશનની રચનાઓની જ યાદ સામાન્ય રીતે આવે.

શૈલેન્દ્ર અને હસરત જયપુરીએ ક્યારેક અલગ અલગ તો ક્યારેક સાથે મળીને અન્ય સંગીતકારો સાથે પણ અનેક યાદગાર ગીતો લખ્યાં છે. તે ઉપરાંત બીજા સંગીતકારો સાથે કોઈ ફિલ્મમાં અન્ય ગીતકારો સાથે અમુકતમુક ગીતો લખ્યાં હોય એવી પણ છએક ફિલ્મો હશે.

શૈલેન્દ્ર - એસ ડી બર્મનનું સહકાર્ય અને સલીલ ચૌધરીની સાથે તેમણે કરેલ સહકાર્ય તો શંકર જયકિશન બાદ સંખ્યાત્મક અને ગુણાત્મક બન્ને દૃષ્ટિએ મહત્ત્વનું રહ્યું છે. આપણે શૈલેન્દ્ર - એસ ડી બર્મનનાં સહકાર્યની શ્રેણી યોગ્ય સમયે અલગથી આ મંચ પર કરીશું.

૨૦૧૭માં આપણે શૈલેન્દ્રનાં અન્ય સંગીતકારો સાથેનો લેખ -શૈલેન્દ્રનાં 'અન્ય' સંગીતકારો સાથેનાં ગીતો – કર્યો તે પછીથી  આપણે

૨૦૧૮ - શૈલેન્દ્ર અને રોશન

૨૦૧૯ -  શૈલેન્દ્ર અને હેમંત કુમાર, રવિ અને કલ્યાણજી (આણંદજી)

૨૦૨૦ – શૈલેન્દ્ર અને એસ એન ત્રિપાઠી, અનિલ બિશ્વાસ અને સી રામચંદ્ર

૨૦૨૧ - શૈલેન્દ્ર અને શાર્દુલ ક્વાત્રા અને મુકુલ રોય,

૨૦૨૨ - શૈલેન્દ્ર અને કિશોર કુમાર 

૨૦૨૩ - બસંત પ્રકાશ અને શૈલેશ મુખર્જી અને

૨૦૨૪ - નીનુ મઝુમદાર 

નાં ગીતો સાંભળી ચુક્યાં છીએ.

આજના અંકમાં આપણે શૈલેન્દ્રનાં આર ડી બર્મને સંગીતબદ્ધ કરેલાં ગીતો સાંભળીશું.

આર ડી બર્મન સાથે શૈલેન્દ્રએ એક જ ફિલ્મ - છૉટે નવાબ (૧૯૬૧) - માટે ગીતો લખ્યા. સ્વતંત્ર સંગીતકાર તરીકે છોટે નવાબ આર ડી બર્મનની સૌ પ્રથમ ફિલ્મ હતી. 

છૉટે નવાબ નાં આઠ ગીતોમાં બે લતા મંગેશકરનાં સોલો, ત્રણ રફી - લતાનાં યુગલ ગીતો, એક રફી, શમશાદ બેગમનું યુગલ ગીત અને બે રફીનાં સોલો ગીતો હતાં.

ઘર આજા ઘીર આયે બદરીયા - લતા મંગેશકર 

ફિલ્મને ટિકિટ બારીપર સફળતા મળી હોત તો માલગુંજી રાગમાં સ્વરબદ્ધ આ ગીત જેવાં બીજાં ઘણાં ગીતો આર ડી બર્મન પાસેથી સાંભળવા મળી શક્યાં હોત. પરંતુ નિયતિની ચાલ કંઈક જુદી જ હશે એટલે આર ડી બર્મને પોતાનાં આગવા સ્થાનને સ્થાયી કરવા પાશ્ચાત્ય સંગીતનો આધાર લીધો.

ચુરા કે દિલ બન રહે હૈ ભોલે જૈસે કુછ જાનતે નહીં - લતા મંગેશકર 

મુજ઼રા ગીતોની આગવી શૈલીને અનુરૂપ આ ગીત રાગ ખમાજમાં સ્વરબદ્ધ કરાયું છે. 

કોઈ આને કો હૈ દિલ મચલને લગા - મોહમ્મદ રફી, શમશાદ બેગમ, સાથીઓ

કવ્વાલી થાટમાં સ્વરબદ્ધ થયેલાં આ એક માત્ર ગીત એવું છે જે શ્રાવ્ય સ્વરૂપમાં મળે છે. ગીતને ફિલ્મમાં નહીં લેવાયું હોય. એટલે જ, ફિલ્મનાં આઠ ગીતોમાંથી આ એક જ ગીત એવું છે, જે 'અજાણ્યું' કહી શકાય તેમ છે.

આજ હુઆ મેરા દિલ મતવાલા - મોહમ્મદ રફી, લતા મંગેશકર 

એકદમ ઝડપી લયમાં સ્વરબદ્ધ થયેલ ગીતમાં આર ડી બર્મને અંતરામાં ભારતીય તાલ વાદ્યોનો ઉપયોગ કર્યો છે. જોકે ગીત ઘણું જ કર્ણપ્રીય બન્યું છે.

મતવાલી આંખોવાલે ઓ અલબેલે દિલવાલે - મોહમ્મદ રફી, લતા મંગેશકર

ક્લબ ગીતમાં પણ આર ડી ગીતનું માધુર્ય બરકરાર રાખે છે.

   

જીનેવાલે મુસ્કરા કે જી - મોહમ્મદ રફી, લતા મંગેશકર,મહેમુદ 

જ્હોની વૉકરને પણ તેમનું 'ફરજીયાત ફાળવવું પડે' એવું ગીત મળે છે. જોકે શ્રોતા તરીકે આપણને તો એક વધુ સાંભળવું ગમે એવું હલકું ફુલકું ગીત મળ્યું છે.

આમચુમ તામચુમ કાલા બદામ ચુમ - મોહમ્મદ રફી, સાથીઓ 

મહેમૂદનો માનસિક વિકાસ નથી થયો એ બતાવવા માટે એક બાળગીત મુક્યું છે.  ઓછા માનસિક વિકાસ પર ભાર મુકવા  ઉસકે બાદ લોઝ શામ માં તોતડાતા ઉચ્ચારનો પ્રયોગ પણ કરાયો છે.

ઈલાહી તુ સુન લે હમાલી દુઆ - મોહમ્મદ રફી

આ ગીતને આર ડી બર્મનનાં સવકાલીન શ્રેષ્ઠ ગીતોમાં સ્થાન મળવું જોઈએ.

અન્ય સંગીતકારો દ્વારા સ્વરબદ્ધ થયેલાં શૈલેન્દ્રનાં ગીતોની સફર હજુ પણ ચાલ રહે છે ........

---

આવતા મહિનાના બીજા રવિવારે, વિસરાતી યાદોનાં ઊંડાણોમાં છૂપાઈ રહેલાં સદા જીવંત ગીતોની યાદને નવપલ્લવિત કરવા, ફરી એક વાર મળીશું.

નોંધ - અહીં સંદર્ભે લીધેલી બધી તસ્વીરોના પ્રકાશાનાધિકારો તેના મૂળ રચયિતાના અબાધિત રહે છે. અહીં આ તસ્વીરો નેટ પરથી, સાભાર, લીધેલ છે.

વિસરાતી યાદો...સદા યાદ રહેતાં ગીતો : ૧૦મું સંસ્કરણ – જુલાઈ, ૨૦૨૫

 

સંગીતકાર સાથેનું મોહમ્મદ રફીનું સૌપ્રથમ યુગલ ગીત:

બીજો પંચવર્ષીય સમયખંડ ૧૯૪૯ -૧૯૫૩: વર્ષ ૧૯૫૩ (૨)

મોહમ્મદ રફીની સાડા ત્રણ દાયકાની સક્રિય કારકિર્દી દરમ્યાન  દરેક વર્ષે એક, અથવા વધુ, સંગીતકાર સાથે સર્વપ્રથમ સહયોગ કરવાનું તેમને બનતું જ રહ્યું.  મોહમ્મદ રફીના જન્મદિવસ [૨૪ ડીસેમ્બર, ૧૯૨૪] અને મૃત્યુ તિથિ [૩૧ જુલાઇ, ૧૯૮૦]ની યાદમાં આપણે મોહમ્મદ રફીનાં સંગીતકાર સાથેનાં પહેલવહેલાં સૉલો ગીતોને યાદ કરતી શ્રેણી ડીસેમ્બર ૨૦૧૬ થી ૨૦૨૦ સુધી કરી ચુક્યાં છીએ.

મોહમ્મદ રફીએ ગાયેલાં ગીતોમાં તેમનાં યુગલ ગીતોનું સ્થાન અદકેરું જ રહ્યું છે. તેથી સંગીતકાર સાથેનાં મોહમ્મદ રફીનાં પહેલવહેલાં યુગલ ગીતની શ્રેણીનું અનુસરણ સ્વાભાવિક ક્રમ જ બની રહે. આપણો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય મોહમ્મદ રફીનાં યુગલ ગીતોને યાદ કરવાનો છે એટલે જે વર્ષે કોઈ સંગીતકાર સાથે જે જે ફિલ્મમાં સૌ પ્રથમ વાર મોહમ્મદ રફીનું એક કે એકથી વધારે યુગલ ગીત નોંધાય એ બધી ફિલ્મોનાં એ યુગલ ગીતો સાંભળવાનો હવે ઉપક્રમ રાખેલ છે. જો સ્ત્રી -પુરુષ યુગલ ગીત અને પુરુષ - પુરુષ યુગલ ગીત અલગ અલગ વર્ષમાં આવેલ હોય તો એ સંગીતકાર સાથેનાં મોહમ્મદ રફીનાં યુગલ ગીત તે તે વર્ષમાં લઈશું. 

અત્યાર સુધી આપણે 

૧૯૪૪થી ૧૯૪૮નાં વર્ષોના પ્રથમ સમયખંડને ૨૦૨૧માં,

૧૯૪૯થી ૧૯૫૩ના બીજા પંચવર્ષીય સમયખંડનાં

૧૯૪૯નાં ગીતોનો પહેલો ભાગ જુલાઈ ૨૦૨૨માં,

૧૯૪૯નાં ગીતોનો બીજો ભાગ ડિસેમ્બર ૨૦૨૨માં,

૧૯૫૦નાં ગીતો જુલાઈ ૨૦૨૩માં,

૧૯૫૧નાં ગીતો ડિસેમ્બર ૨૦૨૩માં, 

૧૯૫૨નાં ગીતો જુલાઈ ૨૦૨૩માં, અને

૧૯૫૩ (૧)નાં ગીતો ડિસેમ્બર ૨૦૨૪માં

                           આવરી ચૂક્યાં છીએ. 

આપણે સંગીતકાર સાથેનાં મોહમ્મદ રફીનાં ૧૯૫૩નાં સર્વ પ્રથમ યુગલ ગીતની શ્રેણીમાં વર્ષ ૧૯૫૩માં મોહમ્મદ રફીના ૧૫ સંગીતકારો સાથે ૫૧ જેટલાં યુગલ ગીતોને બે ભાગ વહેંચી નાખ્યાં હતાં ડિસેમ્બર ૨૦૨૪માં આપણે વિનોદ બલદેવ નાથ બાલી, હુસ્નલાલ ભગતરામ, ગુલામ મોહમ્મદ, બુલો સી રાની અને એસ ડી બર્મન એમ સાત સંગીતકારો સાથેનાં મોહમમ્દ રફીએ ગાયેલાં પ્રથમ યુગલ ગીતોને સાંભળ્યાં. આજના મણ મણકામાં હવે બાકી રહેલ સંગીતકારો સાથેનાં મોહમ્મદ રફીના પ્રથમ યુગલ ગીતોને સાંભળીએ.

અજી હમ ન કહતે થે કે દુનિયા ઝોલ હૈ  - લેહરેં (૧૯૫૩) - સુંદર સાથે - ગીતકારઃ રાજેંદ્ર કૃષ્ણ – સંગીતઃ: સી રામચંદ્ર 

કવ્વાલીની શૈલીમાં રચાયેલ આ કોમેડી ગીત મોહમ્મદ રફીનાં પુરુષ - પુરુષ યુગલ ગીતોમાં બહુ આગવું છે. સુંદર (મૂળ નામ સુંદર સિંઘ)[1] ગીતનો ઉપાડ કરે છે અને પહેલો અંતરો પણ ગાય છે તે પછી બીજા અંતરામાં મોહમ્મદ રફી જોડાય છે. 

ધોતી ઔર પતલુનમેં એક દિન લડાઈ - માલકિન (૧૯૫૩) - કિશોર કુમાર અને રામ કમલાની[2] સાથે - ગીતકારઃ રાજેંદ્ર કૃષ્ણ - સંગીતઃ રોશન

મોહમ્મદ રફીના ત્રિપુટી ગીતોમાં પણ આ ગીત અનોખી ભાત પાડે છે. 

કહીં સે ઊંચી કહીં સે નીચી સડક ઝમાનેકી - માલકિન (૧૯૫૩) - કિશોર કુમાર સાથે - ગીતકારઃ રાજેંદ્ર કૃષ્ણ - સંગીતઃ રોશન 

મોહમ્મદ રફી અને કિશોર કુમારમાં ૫૯ યુગલ અને યુગલ (+) ગીતો પૈકી ૩૩ યુગલ ગીતોમાંથી આ યુગલ સૌ પ્રથમ છે એવી નોંધ જોવા મળે છે.

ભગવાન તેરે ઘરકા સિંગાર જા રહા હૈ - નાગ પંચમી (૧૯૫૩) - આશા ભોસલે સાથે - ગીતકારઃ જી એસ નેપાલી – સંગીત: ચિત્રગુપ્ત 

બેકગ્રાઉન્ડ ગીતોના પ્રકારમાં યુગલ ગીત જલદી સાંભળવા નથી મળતાં.

છમ છમ નાચે મેરે નૈનોં મેં પ્યાર - નવદુર્ગા (૧૯૫૩) - ગીતા દત્ત સાથે - ગીતકારઃ અંજુમ જયપુરી – સંગીત: એસ એન ત્રિપાઠી 

એસ એન ત્રિપાઠીની સંગીત શૈલીની છાંટ આ યુગલ ગીતનાં માધુર્યમાં સાંભળી શકાય છે.

હમ ઔર તુમ જો મિલ ગયે તો ખીલ ગઈ બહાર હૈ - નવદુર્ગા (૧૯૫૩) - ગીતા દત્ત સાથે - ગીતકારઃ રમેશ ચંદ્ર પાડેય - સંગીત એસ એન ત્રિપાઠી 

અજાણી ધાર્મિક ફિલ્મનાં ગીત તરીકે આ યુગલ ગીતને ધ્યાન ન આએ તો એક અનોખાં યુગલ ગીતને સાંભળવાની તક ગુમાવીએ એમ છે. ધીમા તાલમાં ઉપાડ થયા પછી તાલ થોડો વેગ પકડે અને મુખડો પુરો થતાં ફરી ધીમો પડે એમ તાલમાં ધીમી મધ્યમ લય વડે ગીતની સજાવટ કરવામાં આવી છે.

મેરી ઝિંદગી હૈ તુ મુઝકો તેરી જુસ્તજૂ - પાપી (૧૯૫૩) - આશા ભોસલે સાથે - ગીતકારઃ સુરજીત સેઠી - સંગીતઃ એસ મોહિન્દર 

રફી અને આશાના સ્વરમાં રાજ કપૂર અને નરગીસ રૂસણાં - મનામણાં કરે છે. 

દેવતા હો તુમ મેરા સહારા - દાએરા (૧૯૫૩) - મુબારક બેગમ સાથે - ગીતકારઃ કૈફ ભોપાલી - સંગીતઃ જમાલ સેન 

ધ્યાનથી સાંભળીએ તો આ ગીત આપણને અલૌકિક તંદ્રામાં લઈ જાય.  આ સમુહ સ્વરો સાથે પ્રયોજાયેલ આ યુગલ ગીતને હું હિંદી ફિલ્મોનાં શ્રેષ્ઠ યુગલ ગીતોમાં અગ્રસ્થાન આપીશ.

ધીરે ધીરે સંગ મેરે ગાઓ ઓ બાબુજી - રંગીલા (૧૯૫૩)[3] - આશા ભોસલે સાથે - ગીતકારઃ એસ એચ બિહારી - સંગીતઃ જમાલ સેન 

આ ફિલ્મમાં રફી અને આશા સાત યુગલ ગીતો છે તેમાંથી આ ગીત તો મેં કોઈ ખાસ કારણ વગર જ રજૂઆત માટે કર્યું, પણ પછી ગીત સાંભળતાંવેંજ જ જણાયું કે પરદા પર ગીત ગાતા ભગવાન માટે અતૂટ ગણાતા ચીતળકર (સી રામચંદ્ર)ના પાર્શ્વસ્વરમાં જ મોહમ્મદ રફીએ ગીતની રજૂઆત કરી છે ! 

રફી/ આશાનાં આ ફિલ્મનાં સાત યુગલ ગીતો પૈકી પાંચ એસ એહ બિહારીએ લખ્યાં છે. અહીં બીજાં ચાર ગીતોની નોંધ લઈએ -

• દિલ આજ ગાને લગા ગીત પ્યાર કે  
• દિલમેં બસા લે અપના બના લે  
• મતવાલે નૈનોવાલે કાહે હમ પર જાદૂ ડાલે  
• શુભ દિન આયે હો શુભ દિન  

રફી  / આશાનાં બાકીનાંબે યુગલ ગીતો એહસાન રિઝ્વીએ લખ્યાં છે - 

• દિયા જલે ચમકે તારા
• લાગે કરજવા તીર સખી સુન બાંસુરીયાં

ગોકુલ કી ઈસ રાસકો કરને ચકના ચૂર - શ્રી ચૈતન્ય મહાપ્રભુ (૧૯૫૩) - ગીતકારઃ ભરત વ્યાસ - સંગીરઃ આર સી બોરાલ 

ખાસ્સી મુશ્કેલ ગીતબાંધણી છે. 

મોહમ્મદ રફી અને આશા ભોસલેનાં યુગલ ગીતોના જ બની રહેલા રસપ્રદ યોગાનુયોગ સાથે મોહમ્મદ રફીનાં ૧૯૫૩નાં સર્વ પ્રથમ યુગલ ગીતની શ્રેણીના ૧૯૪૭ - ૧૯૫૩ના બીજા પંચવર્ષીય ખંડની સમાપ્તિ કરીએ.

---

આવતા મહિનાના બીજા રવિવારે, વિસરાતી યાદોનાં ઊંડાણોમાં છૂપાઈ રહેલાં સદા જીવંત ગીતોની યાદને નવપલ્લવિત કરવા, ફરી એક વાર મળીશું.

નોંધ - અહીં સંદર્ભે લીધેલી બધી તસ્વીરોના પ્રકાશાનાધિકારો તેના મૂળ રચયિતાના અબાધિત રહે છે. અહીં આ તસ્વીરો નેટ પરથી, સાભાર, લીધેલ છે.

---

[1] અરૂણકુમાર દેશમુખ તેમના લેખ ‘Kehta hoon sach ke jhhoothh ki aadat nahin mujhe’માં સુંદર વિશે બહુ વિગતે માહીતી રજૂ કરે છે.

[2] અરૂણકુમાર દેશમુખના લેખ ‘Dhoti aur patloon mein ek din huyi ladaayi’માં આ ફિલ્મ અને રામ કમલાની વિશે બહુ રસપ્રદ માહીતી રજૂ કરાઈ છે.

[3] અરૂણકુમાર દેશમુખ તેમના લેખ Diyaa jale chamke taara માં નોંધ લે છે કે ભગવાનની લોકપ્રિયતાના જુવાળનાં વળતાં પાણીની શરૂઆત 'રંગીલા'થી થઈ ગણાય. તે પછી ભગવાને એ સુવર્ણ દિવસોની લોકપ્રિયતા મેળવવા બહુ હવાતિયાં માર્યાં, પણ નેવેથી ઉતરેલાં પાણી ફરી મોભે ન જ ચડ્યાં.

વિસરાતી યાદો...સદા યાદ રહેતાં ગીતો : ૧૦મું સંસ્કરણ – જૂન, ૨૦૨૫

 

મદન મોહન અને મોહમ્મદ રફીનાં સોલો ગીતોઃ વર્ષ ૧૯૫૭ થી ૧૯૫૯

મદન મોહન (મૂળ નામ: મદન મોહન કોહલી) - જન્મ ૨૫ જૂન ૧૯૨૪ (બગદાદ બ્રિટિશ ઈરાક઼) । અવસાનઃ ૧૪ જુલાઈ, ૧૯૭૫ (મુંબઈ, મહારાષ્ટ્ર) – નું  હિંદી ફિલ્મોમાં સ્વતંત્ર સંગીતકાર તરીકે પદાર્પણ આંખેં (૧૯૫૦) થી થયું. તેમાં એમણે એક ગીત મોહમ્મદ રફી પાસે પણ ગવડાવ્યું, જે સંગીતકાર અને પાર્શ્વગાયક તરીકેના બન્ને વચ્ચેના સંબંધોની પાયાની પહેલી ઈંટ બની રહ્યું.

મદન મોહન પ્રકૃતિદત્ત સંગીતકાર હતા. ગીતના બોલ અને ભાવની આસપાસ તેઓ તેમની ધુનની બાંધણી કરે અને પછી ગાયકના સુરને એ ભાવ વ્યક્ત કરવા દે. વાદ્યસંગીતની ભૂમિકા આ બધાંને પૂરક જ રહે. તેઓએ જે ગાયકની પસંદગી કરી હોય એ ગાયકની ગાયકીને અનુરૂપ તેઓ ધુનની બાંધની કરતા કે ગાયક પાસે ધુનની માંગ અનુસાર ગાવાનો આગ્રહ રાખતા એ વિશે ખાસ જાણવા નથી મળતું. પરંતુ તેમનાં દરેક ગીતો સંગીતના બધાં જ પાસાંની ઉત્તમ ગોઠવણીથી સજ્જ રહેતાં એ વિશે કોઈ શક ન હોઈ શકે.

આપણી આ નવી શ્રેણીમાં આપણે મદન મોહન રચિત મોહમ્મદ રફીનાં ગીતો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીશું.

મદન મોહન અને મોહમ્મદ રફીનાં ગીતોની યાદો તાજી કરવાના ઉપક્રમની શરૂઆત આપણે સૉલો ગીતોથી કરી. આપણી પાસે આવાં સોલો ગીતોની સંખ્યા લગભગ ૧૦૦થી થોડી વધુ છે, અને પહેલાં ઉલ્લેખ કર્યો છે તેવાં રીલીઝ ન થયેલાં ગીતો સિવાયનાં બીજાં છએક ગીતો પણ છે.

વર્ષ ૧૯૫૭ થી ૧૯૫૯નાં ગીતો ૨૦૨૪માં

આપણે સાંભળી ચુક્યાં

 આજના અંકમાં આપણે મદન મોહન અને મોહમ્મદ રફીના વર્ષ ૧૯૫૭ થી ૧૯૫૯ના સૉલો ગીતો સાંભળીશું. આ તબક્કામાં પણ તુઝે ક્યા સુનાઉં મૈં દિલરૂબા (આખરી દાવ, ૧૯૫૮ - ગીતકારળ મજરૂહ સુલ્તાનપુરી) સદાબહાર ગીતોમાં સ્થાન મેળવી ચુંક્યું છે.

ચલ મેરે ઉડન ખટોલે ઉડતા જા તૂ હોલે  હોલે - ગેટવે ઑફ ઈન્ડીયા (૧૯૫૭) - ગીતકારઃ રાજેન્દ્ર કૃષ્ણ 

એ સમયમાં ચીની ધુન તરીકે પ્રખ્યાત ગીત પ્રકાર પર ગીતો બનતાં. પ્રસ્તુત ગીત પણ એ જ ઢાળમાં રજુ કરાયું છે.

હમ અભી આતા તુમ અભી જાતા આંખ મિલા કે દિલ તડપા કે તુ અભી જાતા- ગેટવે ઑફ ઈન્ડીયા (૧૯૫૭) - ગીતકારઃ રાજેન્દ્ર કૃષ્ણ 

અનોખે બોલ અને વાયોલિન સમુહનાં અનોખાં મિશ્રણની ભાત ગીતને આકર્ષક બનાવી રહે છે.

અગર તેરી દુનિયામેં ગમ રહેંગે - શેરૂ (૧૯૫૭) - ગીતકારઃ કૈફ ઈરાની 

ઇશ્વરને ફરિયાદ કરતાં ગીતોનો પણ એક આગવો પ્રકાર હતો. મોહમ્મદ રફી ગીતનો ઉપાડ એક્દમ ઉંચા સુરમાં કરે, જાણે ઊંચે આકાશમાં બેઠેલા ઈશ્વર સુધી એ રાવ પહંચાડવાની હોય ! એ પછી ગીત મધ્ય કે તેથી થોડા નીચા સુરમાં સરીને ફરિયાદોની વ્યથા કહેવા લાગી જાય !

ઓ માટી કે પુતલે ઈતના ન કર ગુમાન - શેરૂ (૧૯૫૭) - ગીતકારઃ કૈફ ઈરાની 

આ ગીત એના સમયમાં ખુબ પ્રચલિત થયું હતું.

 

અરે ઓ બન ઠનકે આયા તેરે દ્વારે ગોરી એક મનબસીયા હો તેરા રસીયા - શેરૂ (૧૯૫૭) - ગીતકારઃ કૈફ ઈરાની

ડમરૂ કે રાવણહથ્થા જેવાંં વાદ્યથી ગીતનો ઉપાડ થાય અને જોગી પરમાત્માની ખોજમાં ગીત ગાતો નીકળી પડે એવા ભાવની પાછળ પ્રેમી પોતાની પ્રેમિકાની ખોજ કરે એવી યોજનાઓ પર પણ હિંદી ફિલ્મોમાં બહુ ગીતો બન્યાં છે.

ઈધર  તો હાથ લા પ્યારે દીખાઉં દિન કો ભી તારે - આખરી દાવ (૧૯૫૮) - ગીતકારઃ મજરૂહ સુલ્તાનપુરી 

મદન મોહનને જ્હોની વૉકર માટેનાં ગીતોની પણ સારી ફાવટ આવી ગઈ છે !

બડા હી સીઆઈડી હૈ વો નીલી છત્રીવાલા - ચંદન (૧૯૫૮) - ગીતકારઃ રાજેન્દ્ર કૃષ્ણ 

પરદા પર ગીત જ્હોની વૉકર ગાતા એ હશે સહેજે કલ્પી શકાય તેવી રચનામાં પણ મદન મોહન નવી ભાત પાડે છે. ગાવામાં મુશ્કેલ ગીત હોવા છતાં એના સમયમાં રેડીયો સિલોન પર આ ગીતનો દબદબો હતો.

માલિક મૈં પુછતા હુંં ..... બતા મુઝે ઓ જહાં કે માલિક યે ક્યા નઝારે દીખા રહા હૈ - એક શોલા (૧૯૫૮) - ગીતકારઃ મજરૂહ સુલ્તાનપુરી 

ઈશ્વરને ફરિયાદનું એક વધુ ગીત ! 

હસીનો સંભાલો યે અપની દુનિયા - ખોટા પૈસા (૧૯૫૮) - ગીતકારઃ રાજેન્દ્ર કૃષ્ણ 

જ્હોની વૉકર માટેનાં ગીત માટે મદન મોહન હજુ એક નવી ભાત પાડે છે.

બોલ બોલ માય લીટલ લવ - બાપ બેટે (૧૯૫૯) - ગીતકારઃ રાજેન્દ્ર કૃષ્ણ

મદન મોહનની છાપ નકલખોરની નહીં, પણ અહી તો તેમણે પૉલ એન્કા ડાયનાનાં ગીત  I’m so young and you’re so old ની બેઠી નકલ કરી છે.

આડવાત :

પૉલ એન્કાનાં ગીતની બીજી બેઠી નકલ કૌન યે આયા મેહફિલમેં (દિલ દેકે દેખો, ૧૯૫૯)માં ઉષા ખન્નાએ પણ કરી છે.

હક઼ માંગતે હૈ પને પસીનોંકા .... અધિકાર હમેંભી હૈ જીને કા - બાપ બેટે (૧૯૫૯) - ગીતકારઃ રાજેન્દ્ર કૃષ્ણ 

મજદુરોના હક માટે અવાજ ઉઠાવતાં ગીતોનો પ્રકારની પણ સમાજવાદના એ સમયમાં ખાસ જગ્યા હતી. આ પ્રકારનાં ગીતો પૈકી ઘણાં ગીતો ગીતની ભાવુક અસર અને ગીતની પોતાની ગુણવત્તાને કારણે ખાસ્સાં લોકપ્રિય પણ બનતાં. 

સાયકલ રેલીનું માધ્યમ પણ એક ખાસ મહત્વ ધરાવતી !

સોચને કો લાખ બાતેં સોચે ઇન્સાન હોગી વહી પૂરી જિસે ચાહે ભગવાન - બાપ બેટે (૧૯૫૯) - ગીતકારઃ રાજેન્દ્ર કૃષ્ણ 

વાત વણસી પડે ત્યારે ઈશ્વરને ભરોસે મુકી દેવી એ ભાવના હિંદુ માન્યતાનું બહુ જાણીતું પાસું છે. એ ભાવ પર હિંદી ફિલ્મોમાં ગીતો પણ બહુ બન્યાં છે.

ઊંચે ઊંચે મેહલોંવાલે બન બૈઠે ભગવાન - જાગીર (૧૯૫૯) - ગીતકારઃ રાજા મેંહદી અલી ખાન 

ધનવાનો અને ગરીબો વચ્ચેની ખાઈને પણ ગરીબના સ્વરમાં ગીત સ્વરૂપે મુકવાનું ચલણ બહુ લોકપ્રિય બનતું. 

મદન મોહન - મોહમ્મ રફીના સહયોગમાં '૬૦ના દાયકામાં કેવા ફેરફારો થયા તે હવે પછીના અંકોમાં જોઈશું.

---

આવતા મહિનાના બીજા રવિવારે, વિસરાતી યાદોનાં ઊંડાણોમાં છૂપાઈ રહેલાં સદા જીવંત ગીતોની યાદને નવપલ્લવિત કરવા, ફરી એક વાર મળીશું.

નોંધ - અહીં સંદર્ભે લીધેલી બધી તસ્વીરોના પ્રકાશાનાધિકારો તેના મૂળ રચયિતાના અબાધિત રહે છે. અહીં આ તસ્વીરો નેટ પરથી, સાભાર, લીધેલ છે.