સંગીતકાર સાથેનું મોહમ્મદ રફીનું સૌપ્રથમ યુગલ ગીત:
ત્રીજો પંચવર્ષીય સમયખંડ ૧૯૫૪ - ૧૯૫૮: વર્ષ ૧૯૫૪ [૧]
મોહમ્મદ રફીએ ગાયેલાં ગીતોમાં તેમનાં યુગલ ગીતોનું
સ્થાન અદકેરું જ રહ્યું છે. તેથી સંગીતકાર સાથેનાં મોહમ્મદ રફીનાં પહેલવહેલાં યુગલ
ગીતની શ્રેણીનું અનુસરણ સ્વાભાવિક ક્રમ જ બની રહે. આપણો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય મોહમ્મદ
રફીનાં યુગલ ગીતોને યાદ કરવાનો છે એટલે જે વર્ષે કોઈ સંગીતકાર સાથે જે જે ફિલ્મમાં
સૌ પ્રથમ વાર મોહમ્મદ રફીનું એક કે એકથી વધારે યુગલ ગીત નોંધાય એ બધી ફિલ્મોનાં એ
યુગલ ગીતો સાંભળવાનો હવે ઉપક્રમ રાખેલ છે. જો સ્ત્રી-પુરુષ યુગલ ગીત અને
પુરુષ-પુરુષ યુગલ ગીત અલગ અલગ વર્ષમાં આવેલ હોય તો એ સંગીતકાર સાથેનાં મોહમ્મદ રફીનાં
યુગલ ગીત તે તે વર્ષમાં લઈશું.
અત્યાર સુધી આપણે
૧૯૪૪થી ૧૯૪૮નાં વર્ષોના પ્રથમ સમયખંડને ૨૦૨૧માં,
૧૯૪૯થી ૧૯૫૩ના બીજા પંચવર્ષીય સમયખંડને ૨૦૨૨ થી ૨૦૨૫માં
યાદ કરેલ છે.
હવે પછી આપણે સંગીતકાર સાથેનું મોહમ્મદ રફીનાં સૌપ્રથમ યુગલ
ગીતની શ્રેણીના ૧૯૫૪ - ૧૯૫૯ના ત્રીજા પંચવર્ષીય સમયખંડનાં ગીતોને યાદ કરીશું. આજના
અંકમાં વર્ષ ૧૯૫૪નાં કેટલાંક ગીતો સાંભળીએ.
૧૯૫૪
વર્ષ ૧૯૫૪માં ૧૬ સંગીતકારો સાથેનાં મોહમ્મદ રફીનાં ૫૧ યુગલ ગીતો મળે છે. આજના અંકમાં આપણે ઓ પી નય્યર, એસ એન ત્રિપઠી, અને શંકર જયકિશન એમ ત્રણ સંગીતકાર દ્વારા સંગીતબદ્ધ થયેલાં મોહમ્મદ રફીનાં યુગલ ગીતોની અહીં નોંધ લઈશું.
ઓ પી નય્યરે હિંદી ફિલ્મ જગતમાં પદાર્પણ ૧૯૫૨માં કર્યું.
તેમને ૧૯૫૨ અને ૧૯૫૩માં આવેલી ત્રણ ફિલ્મો પૈકી આસમાન (૧૯૫૨) અને બાઝ (૧૯૫૩)માં
કોઈ યુગલ ગીત નહોતું, તો ત્રીજી
ફિલ્મ, છમ્મ છમ્મા છમ્મ (૧૯૫૩) માં કિશોર કુમાર અને આશા
ભોસલેનાં યુગલ ગીતો હતાં.
સુન સુન જાલિમા - આર પાર (૧૯૫૪) - ગીતા દત્ત સાથે - ગીતકારઃ
મજરૂહ સુલ્તાનપુરી
આર પારનાં ગીતોને અધધધ સફળતા મલી અને ઓ પી નય્યરનાં સંગીતની
આગવી બાંધણી અને આગવા તાલ અને વાદ્યવૃંદના પ્રયોગો સાથે તેમની કારકિર્દીને સફળતાની
ઊંચી ભ્રમણકક્ષામાં મુકી આપી.
ફિલ્મમાં રફી - ગીતા દત્તનાં બીજાં બે યુગલ ગીતો હતાં - મોહબ્બત કર લો જી ભર લો કિસને રોકા હૈ અને જ્હોની વૉકરનાં ગીતોના નવા પ્રકારની આલબેલ પુકારતું અરે ના ના ના ના તૌબા તૌબા.
આતે જાતે આંખ બચાના ઘડી ઘડી ફિર દિલમેં આના હાયે તેરા જવાબ
નહીં - મેહબૂબા (૧૯૫૪) - શમશાદ બેગમ સાથે - ગીતકારઃ મજરૂહ સુલ્તાનપુરી
ઓ પી નય્યરનાં સંગીતના પાયાને સ્ત્રી ગાયિકાઓમાં શમશાદ
બેગમે વધારે મજબૂત કર્યો.
એસ એન ત્રિપાઠીને ભાગે બી ગ્રેડની ફિલ્મો આવી, પણ એમનું સંગીત તો હંમેશાં એ ગ્રેડનું જ રહ્યું.
અય સબા ઉનસે કહ જ઼રા ક્યું હમેં બેક઼રાર કર દિયા - અલીબાબા
ઔર ૪૦ ચોર - આશા ભોસલે સાથે - ગીતકારઃ રાજા મહેંદી અલી ખાન
વૉલ્ઝની લય અને મધ્ય - પૂર્વનાં સંગીતનો સુમ્ધર સમન્વય.
હિંદુ ધર્મના વિષયની ફિલ્મ માટે એસ એન ત્રિપાઠી એ વાવાવરણને અનુરુપ ધુનમાં રફી - આશાનાં બીજાં યુગલ ગીત મેરા મન હૈ મગન લાગી તુમસે લગન (દુર્ગાપુજા, ૧૯૫૪ - ગીતકારઃ ભરત વ્યાસ) માં એટલા જ સહજ રહે છે.
ચલો ચલેં હમ બબુલ કે તલે - અલીબાબા ઔર ૪૦ ચોર - શમશાદ બેગમ
સાથે - ગીતકારઃ રાજા મહેંદી અલી ખાન
કોઈ પણ ગાયક હોય, એસ એન ત્રિપાઠીનાં સંગીત માધુર્યનો સ્પર્શ તો બરકરાર જ રહે.
રફી - શમશાદ બેગમનાં એસ એન ત્રિપાઠી રચિત બે બીજાં હળવા મુડનાં યુગલ ગીતો પણ આ વર્ષમાં છે - અલીબાબા ઔર ૪૦ ચોરનું ગધોં પર બૈઠકર....દેખો દેખો હજ઼ૂર યે ખટ્ટે અંગૂર હાથ નહીં આયેંગે (ગીતકારઃ રાજા મહેંદી અલી ખાન) અને દુર્ગા પુજા (૧૯૫૪)નું એક જોરૂ બાયેં ઔર એક જોરૂ દાયેં (ગીતકારઃ જી એસ નેપાલી).
શંકર જયકિશનનાં મોહમ્મદ રફીનાં બે યુગલ ગીતો ૧૯૫૧માં પણ
હતાં જે મારાથી ચુકી જવાયાં હતાં. એટલે પહેલાં તો તેમની જ નોંધ લઈએ:
ઓ કાલી ઘટા ઘીર આયી રે ...ઓ મધુર મિલન હૈ સજના - કાલી ઘટા (૧૯૫૧) - લતા મંગેશકર સાથે - ગીતકારઃ હસરત જયપુરી
માય માય માય માય ડીયર, ઓ ઓ ઓ ઓ આઓ નીઅર, ઓ મમ્મી નહીં ડેડી નહીં ઘર મેં - નગીના (૧૯૫૧) - શમશાદ બેગમ સાથે - ગીતકારઃ શૈલેન્દ્ર
નન્હે મુન્ને બચ્ચે તેરી મુઠ્ઠીમે ક્યા હૈ - બુટ પોલિશ
(૧૯૫૪) - આશા ભોસલે સાથે - ગીતકારઃ શૈલેન્દ્ર
પ્રેરણાદાયક કે બાળ ગીતો જેવા પ્રકારનું ગીત હોવા છતાં, દ્રુત લયમાં સજાવાયેલું આ યુગલ ગીત મોહમ્મદ રફીનાં શ્રેષ્ઠ યુગલ ગીતોમાં સ્થાન મેળવ્તું રહ્યું છે.
તુમ્હારે હૈં તુમસે દયા માંગતે હૈંં - બુટ પોલિશ (૧૯૫૪) - આશા ભોસલે સાથે - ગીતકારઃ શૈલેન્દ્ર
આ એક એવું ગીત છે જેના માટે દરેક સંગીતકારનું મોહમ્મદ રફી
અને અન્ય ગાયકનું એક જ ગીત લેવાનો આ શ્રેણીના વિષયને અનુરૂપ નિયમને બાજુએ મુકવાનું
પસંદ કરીશ.
રુમઝુમકે બજાઓ બાંસરી - પુજા (૧૯૫૪) - પંડિત કૃષ્ણરાવ ચોનકર સાથે - ગીતકારઃ શૈલેન્દ્ર
ભહુ ઓછા સાંભળવા મળતા રાગ મધુવન્તીમાં ગીતની બાંધણી કરીને
શંકર જયકિશન તેમની બહુવિધ પ્રતિભાનું એક વધુ પ્રમાણ ઉમેરે છે.
આડવાત:
મોહમ્મદ રફીએ પંડિત કૃષ્ણરાવ
ચોનકર સાથે બાત ચલત નયી
ચુનરી રંગ ડાલી રે (રાની રૂપમતી, ૧૯૫૭ -
ગીતકારઃ ભરત વ્યાસ - સંગીતઃ એસ એન ત્રિપાઠી ) ફરી એક વાર સંગત કરી છે.
આ ગીતમાં ભારત ભુષણ માટે સ્વર મોહમ્મદ રફીનો છે.
બાત ચલત નયી ચુનરી રંગ ડાલી રે મુખડા સાથે ભારત ભુષણને ગાઢો સંબંધ જણાય છે. - બાત ચલત નયી ચુનરી રંગ ડાલી રે - લડકી (૧૯૫૩) - ગીતા દત્ત - ગીતકારઃ રાજેન્દ્ર કૃષ્ણ - સંગીતકારઃ આર સુદર્શન. ધનીરામ.
મોહમ્મદ રફીનાં સૌપ્રથમ યુગલ ગીતની
શ્રેણીના ૧૯૫૪ - ૧૯૫૯ના ત્રીજા પંચવર્ષીય સમયખંડનાં વર્ષ ૧૯૫૪નાં ગીતોની સફર હજુ
ચાલુ રહે છે.
આવતા મહિનાના બીજા રવિવારે, વિસરાતી યાદોનાં ઊંડાણોમાં છૂપાઈ રહેલાં સદા જીવંત ગીતોની યાદને
નવપલ્લવિત કરવા, ફરી એક વાર મળીશું.
નોંધ - અહીં સંદર્ભે લીધેલી બધી તસ્વીરોના પ્રકાશાનાધિકારો તેના
મૂળ રચયિતાના અબાધિત રહે છે. અહીં આ તસ્વીરો નેટ પરથી,
સાભાર, લીધેલ છે.
