જાણીતાં ગીતોનાં ઓછાં જાણીતાં કળાકારો (૧)

પૂર્વભૂમિકા

આપણી ફિલ્મોમાં ગીતોનું એક અદકેરૂં સ્થાન રહ્યું છે. જે ગીત બહુ જ લોકપ્રિય થાય તે ગીતનાં (પાર્શ્વ) ગાયકનો સિક્કો તો વજનદાર થાય જ, પણ તેને પર્દા પર ભજવનારાં પાત્રને લોકો વધારે સારી રીતે ઓળખતાં થતાં હોય છે. ઘણી વાર એવું પણ બનતું હોય છે કે બહુ જ જાણીતાં કળાકારે જે અદાથી પર્દા પર ગીત રજૂ કર્યું હોય તેને કારણે ગીતને વધારે પ્રસિદ્ધ મળી હોય.

ફિલ્મોમાં પાર્શ્વ ગાયન પ્રચલિત થયું તે પહેલાં તો જે કળાકાર પર્દા પર ગીત ભજવે તેણે જ ગીત ગાયું પણ હોય જ. ગીત લોકપ્રિય ન થાય તો એ કળાકારની રેકર્ડ્સ પણ બજારમાંથી અલોપ જ થ ઈ જાય અને કળાકારની કાર્કીરર્દી પણ ગુમનામીમાં સરી પડે.! પરંતુ એ સમયનાં એવાં કેટલાંય ગીતો છે જે આજે ઇન્ટરનેટના પ્રભાવને કારણે તેમની તે સમયની લોકપ્રિયતા ટકાવી રહ્યાં છે, પણ એ ગીતોનાં વિડીયો ફૂટેજ ઉપલબ્ધ ન હોવાને કારણે આપણને એ કળાકારનો ચહેરો યાદ નથી. આપણે અહીં આ પ્રકારનાં ગીતોની વાત નથી કરવાનાં.

આપણે એવાં ગીતોની પણ વાત નથી કરવાનાં કે જેમાં મુખ્ય કળાકાર સાથે ફિલ્મની સામાન્ય વ્યવહારની ભાષામાં જેમને 'એક્સ્ટ્રા' તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, તે સાથ પૂરાવતાં હોય.

જેમકે નાયક કે નાયિકા સાથે તેમનાં મિત્રોનું ઝુંડ નીકળી પડ્યું હોય અને આખું ગીત તો મુખ્ય કળાકાર જ ગાય, પણ એકાદ પંક્તિ કે નાનકડો ટૂકડો આ ઝુંડમાંની સહેલી કે મિત્ર ગાઈ નાખતું હોય. ઉદાહરણઃ ફિલ્મ 'પડોસન'(૧૯૬૮)નાં રાજેન્દ્ર કૃષ્ણનાં રાહુલ દેવ બર્મનનાં દ્વારા સંગીતબદ્ધ થયેલ લતા મગેશકર (અને સાથીઓ) ગાયેલ, મૈં ચલી મૈં ચલી દેખો પ્યારકી ગલીમાં  @ ૦.૦૮થી ૦.૧૪ સુધીમાં બે સખીઓ 'લા..રા...લા'નોનો સૂર પૂરાવે છે....

જવાનીયાં હૈ મસ્ત મસ્ત બીન પીયે……………....ન જાને ઈનમેં કિસકે વાસ્તે હૂં મૈં ન જાને કૌન હૈ મેરે લિયે - તુમસા નહીં દેખા – ગાયક: મોહમ્મદ રફી – સંગીતકાર: ઓ પી નય્યર – ગીતકાર: મજરૂહ સુલ્તાનપુરી
હીરો પોતાની પ્રેમિકાની તલાશમાં છે....રસ્તે મળતા દરેક યુવાન ચહેરામાં તે પોતાના પ્રેમને ખોળે છે.. ખબર નથી પોતે કોને માટે સર્જાયો છે કે કોણ તેને માટે બનેલ હશે....

આપણે જે ગીતોની વાત કરવા માગીએ છીએ તે ગીત એ સમયે જાણીતું તો થયું જ હોય પણ તે ગીતને પર્દા પર જે ગાયકે ગાયું હોય તે કળાકાર તો ઓછા (કે મોટા ભાગના કિસ્સાઓમાં સાવ જ ન જાણીતા) થયા હોય. મોટા ભાગના કિસ્સાઓમાં આ ગીતો ફિલ્મનાં પરિપ્રેક્ષ્યમાં અગત્યનાં  હોય પણ તે કોણ ગાય છે તે મહત્ત્વનું ન હોય. આપણી ફિલ્મોમાં આવી સીચ્યુએશનમાં ગીત અચૂક હોય જ છે. અને આવી સિચ્યુએશન બહુ બધાં વૈવિધ્યપૂર્ણ ગીતો પણ આપણા માટે મુકી જાય છે.

# કોઈ સાધુ કે ભિક્ષુક આવીને ગીત દ્વારા સંદેશ આપી જાય….

ઓ બાબુ ઓ જાનેવાલે બાબુ એક પૈસા દે  - વચન (૧૯૫૫) - મોહમ્મદ રફી, આશા ભોસલે - સંગીતકાર રવિ ગીતકાર

ફિલ્મની નાયિકા, ગીતા બાલી, પોતાની બાલ્કનીમાંથી ગીત સાંભળે છે, તેના મનમાં તેને કારણે કંઈ કેટલી ય યાદો જાગી ઊઠે છે.....

# કોઈ નૃત્યાંગના કેબરે કરતાં કરતાં નાયક કે નાયિકાને આવનારા ભયની ચેતવણી આપી જાય

'જ્વેલ થીફ'નું આ કેબરે નૃત્ય   - સંગીતકાર સચિન દેવ બર્મન

માત્ર વાદ્ય સંગીત પર જ રજૂ થયેલું નૃત્ય પણ રહસ્યમય વાતાવરણને વધારે ઘેરૂં કરે છે..

# ગીતમાં મુખ્ય કળાકારને સાથ આપનાર તેનાં મિત્રો કે સહનૃત્યકાર ક્યાં તો ફિલ્મનું જ કોઈ ગૌણ પાત્ર હોય કે પછી તેને ભાગે માત્ર સાથ પૂરાવવાનું જ મહત્ત્વનું હોય... જેમ કે

હૈ આગ હમારે સીને મેં હમ આગસે ખેલતે આયે હૈં - જિસ દેશમે ગંગા બહેતી હૈ (૧૯૬૧) - ગાયક મન્ના ડે, મહેન્દ્ર કપૂર, મુકેશ, ગીતા દત્ત, લતા મંગેશકર -  સંગીતકાર શંકર જયકિશન - ગીતકાર: શૈલેન્દ્ર

આ ગીતની શરૂઆત પ્રાણ કરે છે, મુકેશના સ્વરવાળી પંક્તિઓ ફિલ્મમાં રાજક્પૂર ભજવે છે, લતા મંગેશકરના સ્વરવાળી પંક્તિઓ પદ્મિની ભજવે છે, પણ અંતરામાં મહેન્દ્ર  ક્પૂર કે મન્ના ડે કે ગીતા દત્તના સ્વરને જે કળાકારોએ પર્દા પર રજૂ કરેલ છે તે કળાકારો જલદી નથી ઓળખાતાં.

હો કે મજબૂર હમેં ઉસને ભૂલાયા હોગા.. જહર ચુપકે સે દવા જાન કે ખાયા હોગા - હક઼ીકત (૧૯૬૪) – ગાયક: મન્ના ડે, તલત મહમૂદ, મોહમ્મદ રફી, ભૂપિન્દર – સંગીતકાર: મદન મોહન – ગીતકાર: કૈફી આઝમી

હતાશ થઈ ગયેલ સૈનિકોની પોતપોતાની યાદોમાં સરી પડ્યા છે. આ પ્રકારના ભાવ રજૂ કરવા દિગ્દર્શક ચેતન આનંદ ગીતને અલગ અલગ કળાકારો પાસે રજૂ કરાવવા માગતા હતા. આ માટે કરીને મદન મોહને  દરેક અંતરામાં માત્ર જૂદા જૂદા પાર્શ્વગાયકોનો જ ઉપયોગ ન કર્યો પણ દરેક અંતરાની તર્જને, અને તેની બાંધણીને  પણ અલગ અલગ અંદાજમાં સજાવી છે.  ફિલ્મના મુખ્ય કાળાકારો તો ગીતમાંથી વહેતી લાગણીઓને સાક્ષી  ભાવે અનુભવી રહ્યા છે.

કહે બાહર બાહર તોહે ક્યા સમઝાયે પાયલકી ઝંકાર.. - આરતી (૧૯૬૨ ) ગાયક લતા મંગેશકર, મોહમ્મ્દ રફી, સંગીતકાર રોશન - ગીતકાર: મજરૂહ સુલ્તાનપુરી

ફિલ્મનાં મુખ્ય કળાકારો નદી કિનારે ટહલવા નીકળ્યાં છે, પણ મનમાં કંઈક ગુંચવાય છે જે જબાન પર આવતાં આવતાં અટકી રહ્યું છે...આ ભાવને વાચા આપતું એક ગીત કોઈ અજાણ્યાં જ કળાકારો પોતાનું પેટિયું રળવા ગાય છે... મૂળ ગીતના પ્રીલ્યુડ સમી સાખીની પંક્તિઓ - કહે બાહર બાહર તોહે ક્યા સમઝાયે પાયલ કી ઝંકાર.. -  ને રોશને જૂદા જૂદા ભાવની રજૂઆતનાં સ્વરૂપમાં સ્વરબદ્ધ કરી છે. જેમ જેમ એ પંક્તિઓ ગવાતી જાય છે તેમ તેમ મીના કુમારીનાં મનમાં પણ ભાવ પલટાતા રહે છે...અને પરિણામે મૂળ ગીત બાર બાર તોહે ક્યા સમઝાયે પાયલકી ઝંકાર તેના હોઠો પરથી સરી પડે છે.. નાયિકાના આટલા અંતરના ભાવ અને તેની આટલી નાજૂક રજૂઆત નાયકને પણ સ્પર્શી જાય છે. તે જવાબમાં ગાઈ ઊઠે છે - છૂપ છૂપ કે કરતા હૈ ઈશારે ચંદા સો સો બાર......

# અથવા તો પછી ગીત ફિલ્મનાં મુખ્ય કળાકારોની બાલ્યાવસ્થાના સમયને લગતું હોય....

બચપન કે દિલ ભૂલા ન દેના, આજ હસે કલ રૂલા ન દેના - દિદાર  - ગાયક : લતા મંગેશકર, શમશાદ બેગમ – સંગીતકાર: નૌશાદ – ગીતકાર: શકીલ બદાયુની

આ ગીતને પર્દા પર રજૂ કરી રહેલ બંને બાળ કળાકારો પણ મોટાં થયાં ત્યારે પોતાની રીતે મોટાં ગજાંનાં કળાકારો થયાં.....

# ફિલ્મમાં ગીત બાળ કળાકારે જ ગાયું હોય, પણ ન તો તે સમય તે બાળકળાકાર બહુ જાણીતું થયેલ છે કે ન તો પછીથી એ બાળ કળાકાર મોટાં થયાં પછી જાણીતાં થયાં હોય

એક સે ભલે દો દો સે ભલે ચાર, મંઝિલ અપની દૂર હૈ રસ્તા કરના પાર - હમ પંછી એક ડાલ કે (૧૯૫૭) - આશા ભોસલે અને સાથીઓ – સંગીતકાર : નારાયણ દત્તા – ગીતકાર :  પી એલ સંતોશી

પર્દા પર કળાકાર ભલે 'બાળ' હોય, પણ ગીતનું પાર્શ્વગાયન તો 'મોટાં' ગાયકે જ કર્યું હોય !

# ઘણી હિંદી ફિલ્મો દક્ષિણ ભારતમાં બની. આ ફિલ્મોનાં મુખ્ય કળાકારો તો હિંદી ફિલ્મના બહુ જ જાણીતા ચહેરા હતાં, પણ તે સાથે ફિલ્મનાં અમુક ગીતો માટે દક્ષિણ ભારતનાં કળાકારોને તક આપવામાં આવી. આ કળાકારોને દક્ષિણ ભારતનાં દર્શકો કદાચ ઓળખી શક્યાં હશે, પણ તે સિવાયનાં મોટા ભાગનાં દર્શકોએ ટાઈટલ્સમાં એમનાં નામ વાંચ્યાં પણ હોય ટાઈટલ્સનાં એ નામ અને પર્દા પર ગીત રજૂ કરી રહેલ ચહેરા સાથે ખાસ કોઈ સંધાણ ન સાદી શકાય...જેમ કે

આયે થે હઝૂર બન ઠન કે – મૈં ભી લડકી હૂં (૧૯૬૪) – ગાયક: મોહમ્મદ રફી – સંગીતકાર: ચિત્રગુપ્ત  - ગીતકાર: રાજેન્દ્ર કૃષ્ણ

તમિળ ભાષામાં બનેલી મૂળ ફિલ્મ, 'નાનુમ ઓરૂ પેન્ન (ખરેખર તમિળ ઉચ્ચારો સાવ જ જદા હોઈ શકે છે) પરથી બનેલ આ ફિલ્મ હવે યુટ્યુબપર જોવા મળે છે. તેમાં ધર્મેન્દ્ર અને મીના કુમારી મુખ્ય ભૂમિકામાં હતાં. પણ રૂઠેલી પ્રેમિકાને મનાવવા માટે બાગબગીચામાં પ્રેમિકાની આસપાસ આંટા મારવાની, હિંદી ફિલ્મોની બહુ જ પ્રચલિત સીચ્યુએશનને રજૂ કરતાં આ ગીતનાં બંને પાત્રો દક્ષિણ ભારતનાં કળાકારો છે..

આ ગીતનાં જોડીદાર ગીતમાં હવે પ્રેમી ભાઈ વાંકા થયા છે અને તેમને મનાવવાનો વારો પ્રેમિકાનો છે

આયે થે હઝૂર બન ઠન કે - ગાયક આશા ભોસલે

બન્ને કળાકારોને આપણે આ રીતે બબ્બે વાર જોયા પછી પણ તેમને કદાચ ઓળખી નથી શક્યાં....

આ ઉદાહરણો પરથી એટલું તારણ નીકળે કે આવાં ગીતો પર્દા પર ક્યાં તો સાવ જ અનામી ગાયકના ફાળે જાય અથવા તો કળાકાર મુખ્ય ધારાનો જાણીતો ચહેરો ન હોય. પણ ગીતોની જ દૃષ્ટિએ જોઈએ તો  આ પ્રકારનાં દરેક ગીતોને અભ્યાસ માટે તેમજ તેમની મજા માણવા માટે અલગ જ વિષય તરીકે પણ જોઈ શકાય છે.

# આપણે જે ગીતોની વાત કરવા માગીએ છીએ તે ગીતો જાણીતાં જરૂર થયાં, પણ એ ગીતને પર્દા પર રજૂ કરનાર કળાકાર મુખ્ય પ્રવાહનાં, જાણીતાં, કળાકારો હતાં જ નહીં. આવાં ગીતો લોકપ્રિય પણ થયાં, પણ એને પર્દા પર રજૂ કરનાર કળાકાર ગુમનામ હતાં તો ગુમનામ જ રહ્યાં કે પછી ગીતની લોકપ્રિયતાના ચડતા સિતારાએ તેમની કારકીર્દીને ગર્દીશની બહાર લાવવામાં કોઈ જ ફાળો ન આપ્યો. આપણે જે ગીતોની વાત કરવા માગીએ છીએ તે ગીતોનાં પર્દા પરનાં ગાયકને ફિલ્મનાં ટાઈટલ્સમાં જો સ્થાન મળ્યું હશે તો આપણું તેના પર ધ્યાન પણ ગયું હોય.. ગીત બહુ જ ગમી ગયા પછી પણ એ કળાકારનું નામ જાણવા માટે બહુ ઉત્સુકતા પણ ન જાગી હોય...

આપણા વિષયને સ્પષ્ટ કરવા માટે એક ઉદાહરણ લઈએઃ

અય મેરે પ્યારે વતન તૂઝસે પે દિલ કુરબાં - કાબુલીવાલા (૧૯૬૧) – ગાયક: મન્ના ડે – સંગીતકાર: સલીલ ચૌધરી - ગીતકાર

ગીતના માત્ર આટલા જ શબ્દો વાંચતાંની સાથે ઘણાં ચાહકોનાં મનમાં તો તેના પછીના શબ્દો - તૂ હી મેરી આરઝુ, તૂ હી મેરી આબરૂ, તુઝ પર દિલ કુરબાં - પણ યાદ આવી જ ગયા હશે. ગીત સાંભળતાંની સાથે જ ફિલ્મમાં અપ્રતિમ અભિનય આપનાર મુખ્ય કળાકાર બલરાજ સહાનીનો ચહેરો પણ કાબુલીવાલા તરીકે આપણાં મન સામે તરી જ રહે. પણ હવે આ ગીતને જોઈએ..... પર્દા પર ગીત કોણે ગાયું છે એ એ કળાકાર ઓળખાયા છે !!

આશા કરીએ કે આટલી પૂર્વભૂમિકા આજના વિષય માટે રસ જગાવવા માટે પૂરતી બની રહેશે.

આજે  આપણે જે ગીતો સાંભળ્યાં તેમાંથી એ ગીતોને પર્દા પર જે કળાકારોએ ભજવ્યાં તેમાંથી જે જે કળાકારો ઓળખી શકાયાં છે તેમની ઓળખ તમે પણ પ્રતિભાવ સ્વરૂપે આપી શકો છો. આપણે એવી બધી ઓળખની વિધિપુરઃસરની નોંધ આ ગુલદસ્તાના બીજા મણકામાં ૭મી મે, ૨૦૧૬ના રોજ લઈશું.

આ વિષય પર જેમ ઊંડાણમાં જઈએ તેમ તેમ તેમાં વધારેને વધારે રસપ્રદ સંભાવનાઓ ખુલતી જોવા મળે છે. હવે પછીના મણકા માટેનાં ગીતો માટે મારી તૈયારીઓ ચાલે છે તે દરમ્યાન આપની ધ્યાનમાં પણ જો આજના વિષયને અનુરૂપ ગીતો હોય તો તે જરૂરથી જણાવશો.

આ લેખમાળા માટે પ્રેરણા Ten of my favourite ‘Who’s that lip-synching?’ songs  પરથી મળેલ છે. એ લેખ અને તેના પરની ચર્ચાને આપણી આ લેખમાળાનો અધાર તરીકે લેવાની અનુમતિ આપવા બદલ સુશ્રી મધુલિકા લિડલનો હાર્દિક આભાર પણ માનીએ.

વિસરાતી યાદો...સદા યાદ રહેતાં ગીતો : એપ્રિલ, ૨૦૧૬

ગયે મહિને ઊજવેલ હોળીના રંગોની અસર આજના આ અંક સુધી પણ ગઈ નથી. કેટલાક મિત્રોએ હોળી પરનાં ગીતોની યાદ તાજી કરાવી આપી, તો સોંગ્સ ઑફ યૉર પર હોળીના સંદર્ભમાં રજૂ કરાયેલી પૉસ્ટનાં ગીતો એ અન્ય યાદોને તાજી કરી આપવાનો મોકો પૂરો પાડ્યો. એટલે આજના અંકની શરૂઆત એ યાદોને તાજી કરીને જ કરીશું. 

(દાદુ) સુમન્તભાઈએ આ વખતે બહુ બધાં ગીતોને યાદ કરાવી આપ્યાં તેમાંથી આજના અંકમાં તો આપણે તેમણે મોકલેલ બે ગીતોને સાંભળીએ -

પહેલું ગીત છે ૧૯૩૯ની ફિલ્મ 'હોલી'નું ખેમચંદ પ્રકાશ દ્વારા સ્વરબદ્ધ કરેલ સિતારા દેવી અને અમૃતલાલનું યુગલ ગીત ફાગુનકી ઋત આયી રે

અને બીજું છે ૧૯૪૪ની ફિલ્મ 'ગાલી'નું પંડિત હનુમાન પ્રસાદે સ્વરબદ્ધ કરેલ, કુમારી મંજુએ ગાયેલ હોલી મૈં ખેલુંગી ઉન સંગ .

સમીર ધોળકિયાએ સદાનંદ કામથની પૉસ્ટ - Jab Phaagun Rang Jhamakte Hon-ને યાદ કરી છે. આ પૉસ્ટમાં સદાનંદ કામથે નઝીર અકબરાબાદી (૧૭૪૦-૧૮૩૦; મૂળ નામ શૈખ વલી મોહમદ)ની નઝ્મોની યાદ તાજી કરેલ છે. એ બધી નઝ્મોમાંથી હોળીના ઉત્સવના સંદર્ભમાં તેમણે જબ ફાગુન રંગ ઝમકતે હોને ખાસ યાદ કરી છે. ૨૦૦૧ના એક સમારોહ - હુસ્ન-એ-જાના-માં મુઝફ્ફર અલીની સ્વરરચનાને છાયા ગાંગુલીએ પેશ કરી હતી. એ પછીથી પ્રસિદ્ધ થયેલ આલ્બમ 'હુસ્ન-એ-જાના'માં પણ તે સાંભળાવા મળે છે. 

Ode to the Great Indian Familyમાં હોળીના તહેવારનું એક બીજું સામાજિક મહત્ત્વ યાદ કરાયું છે. અન્ય પ્રદેશોમાં વસતાં લોકો હોળીના તહેવારના દિવસો તો પોતાનાં વતનમાં, પોતાનાં દાદાદાદી નાનાનાની, ભાઈબહેન, દેરાણીજેઠાણી ને નણંદો, મામામાસી, કાકા ફઇ અને પિતરાઇ તેમ જ મામેરી ભાઈઓ બહેનો અને તેમનાં પણ સાસરીયાં સાથે જ ઉજવવા પહોંચી જતાં હોય છે.સંદેશા વ્યવહારની ટેક્નોલોજીએ ભૌતિક અંતરોને નાનાં કરી નાખ્યાં હોવા છતાં  પોતાનાં, બૃહદ,કુટુંબ સાથે તહેવારોની ખરી મજા માણવાનું મહત્ત્વ હજૂ એટલું ઓછું નથી થયું. પણ નાનાં થતાં જતાં કુટુંબોમાં હવે અમુક સગપણો તો અસ્તિત્વમાં જ નથી રહ્યાં. તેમાં પણ અંકલ આંટી જેવાં , સગપણોને એક જ અંગ્રેજી સૂરમાં બોલાવવાનાં, ચલણને કારણે તો જે સગપણો બચ્યાં હશે તેનાં પણ આવાં વૈવિધ્યપૂર્ણ સમ્બોધનોને અશ્મિભૂત થતાં હવે વધારે સમય નહીં લાગે! એટલે સોંગ્સ ઑફ યૉરની પોસ્ટ અને તેના પરની ચર્ચામાંથી આપણે એવાં કેટલાંક ગીતોને યાદ કરીશું જે  ઘસાતાં જતાં સગપણોને તેમને યાદ કરતાં ગીતોને યાદ કરવાનાં માધ્યમ વડે યાદ રાખવામાં મદદરૂપ પણ થશે.  આપણી પાસે ગીતો તો બહુ બધાં થઈ ગયાં છે, તેથી ૧૯૫૦ના દાયકાનાં ગીતો આપણે હવે પછીના અંકમાં લઈશું .  સગપણોને યાદ રાખવાની સાથે ગીતોને સાંભળવાની પૂરેપૂરી મજા માણવા માટે કરીને અહીં એ ગીતોની સાથે જોડાયેલાં સગપણોનો સીધેસીધો ઉલ્લેખ ટાળ્યો છે.

કાકા અબ્બા બડે ખિલાડી - પડોશી (૧૯૪૧) - ગોપાલ, બાલક્રમ, બલવંતસિંગ - માસ્ટર ક્રિશ્ન રાવ - પંડિત સુદર્શન 

બાંકે નૈનોં સે કરકે ઈશારે હાયે મોરા છોટા સા દેવર પુકારે - તદબીર (૧૯૪૫) - નસીમ અખ્તર - લાલ મોહમ્મદ - સ્વામી રામાનન્દ સરસ્વતી

મેરી આયી હૈ તીન ભાભીયાં - હમ એક હૈં (૧૯૪૬) - ઝોહરાબાઈ અંબાલેવાલી, રાજકુમારી - હુસ્નલાલ ભગતરામ - પી એલ સંતોષી

નાના સે કહેતી થી નાની હમારી - રેણુકા (૧૯૪૭)-બેબી શૈલા અને અજાણ પુરુષ સ્વર -સરદાર મલિક - ક઼મર જલાલાબાદી 

તુને જહાં બનાકે અહેસાન કિયા હૈ - મા કા પ્યાર (૧૯૪૯) - લતા મંગેશકર - પંડિત ગોવીંદરામ - આઈ સી કપૂર

આપણે હવે આપણા અન્ય મિત્રોએ આ અંકમાટે યાદ કરેલાં અન્ય ગીતોને પણ સાંભળીએ.

આપણે કે એલ સાયગલનાં બે સદાબહાર ગીતોને માણીશું

સુનો સુનો એ ક્રિશન કાલા - સાયગલે ભજન ગાયકીના પ્રયોગ પણ બહુ સફળપણે કર્યા હતા તેનો એક પુરાવો

પંછી કાહે હોત ઉદાસ (માય સિસ્ટર) - પંકજ મલિકનાં સંગીતમાં સાયગલે ગાયેલાં ગીતોના ખજાનાને ક્યારે પણ વિસ્મૃતિની અસર  થશે જ નહીં

૧૯૫૦ના દાયકાઓનાં ગીતોની ખોજમાં આપણે આજના અંકમાં પીયૂશ શર્માની પૉસ્ટ, The Magic of the Melodies of Roshan and Chitraguptની મુલાકાત કરીશું. રોશન અને ચિત્રગુપ્તનાં ગીતની વાત માંડી હોય એટલે મોટા ભાગનાં ગીતો એવાં જ હોય જેની યાદ જરા પણ ઝાંખી ન પડી હોય. આજના અંકમાં આપણે ચિત્રગુપ્તનાં બહુ ન સાંભળવા મળેલ ગીતોની ઝલક કરીશું, જ્યારે રોશનનાં એ કક્ષાનાં ગીતો આવતા મહિનાના અંકમાં ખોળીશું. હિંદી ફિલ્મ સંગીત જગતમાં સ્વતંત્રપણે સંગીત આપવાનું શરૂ કર્યા પછીનાં પહેલાં ચાર-પાંચ વર્ષ ચિત્રગુપ્ત માટે બહુ સંઘર્ષપૂર્ણ રહ્યાં. ૧૯૫૨માં તેમનાં સંગીત સાથેની ફિલ્મ થકી -સિંદબાદ ધ સેલર- ચિત્રગુપ્તને ખ્યાતિ અને શોહરત બંને મળ્યાં. સિંદબાદના ‘દીકરા’ અને ‘દીકરી’ પર ૧૯૫૮માં નાનાભાઈ ભટ્ટે જે ફિલ્મો બનાવી તેમાં ચિત્રગુપ્તનું સંગીત જ હોય તે તો જાણે સ્વાભાવિક જ હતું.

આ ત્રણે ફિલ્મોમાંથી આપણે એક એક ગીત સાંભળીએ -

તેરા મેરા મેરા તેરા - સિંદબાદ ધ સેલર (૧૯૫૨)- કિશોર કુમાર, શમશાદ બેગમ

સુનિયે સુનિયે હમારા ફસાના - ડૉટર ઑફ સિંદબાદ (૧૯૫૮)- ગીતા દત્ત, મોહમ્મદ રફી

છેડો જી આજ કોઈ પ્યાર કા તરાના - સન ઑફ સિંદબાદ (૧૯૫૮) - ગીતા દત્ત, લતા મંગેશકર

Obscure songs from an unreleased film માં ડૉલી કાત્રક (ક્વાત્રા)નાં ૧૯૫૮માં રજૂ ન થઈ શકેલી ફિલ્મ 'તીર'નાં બે ગીતો - આવો કભી મિલને મેરી ગલી અને ઝમાને કે ડર સે ન દામન છૂડાના-ને યાદ કરાયાં છે. ફિલ્મનું સંગીત પણ એવા જ કોઈ ઓછા જાણીતા સંગીતકાર સુલેમાન દફરાનીએ આપેલું છે. આમ વિપરિત સંજોગોને કારણે સારાં કહી શકાય એવાં ગીતોની યાદને તરત જ ભૂંસી નાખી હશે.

ઝમાને કે ડર સે ન દામન છૂડાના

૧૯૫૯ની ફિલ્મ,'ઉજાલા'માં શંકર  જયકિશને સુરજ ઝરા આ પાસ આ આજ સપનોંકી રોટી પકાયેંગે હમમાં મન્ના ડેના અવાજમાં જે યુવાનીનો રણકાર પારખ્યો છે તેને નરેશ માંકડે  યાદ કરેલ છે. ગીતમાં જે વ્યંજનો બનાવવાની વાત છે તેને કારણે તો મોમાં પાણી છૂટે તે તો વલી વધારામાં

આલૂ  ટમાટરકા સાગ

ઈમલીકી ચટની બને (સસસસસસ)

રોટી કરારી સેકેં

ઘી ઉસપે અસલી લગે J

જેમની પાસે ભૌતિકપણે ખાવાપીવાના સ્વાદ પૂરા કરી શકાય તેમ નથી તેવા સમાજનાં બાળકોની મનોકાંક્ષાઓને શૈલેન્દ્રએ જે સરળ રીતે રજૂ કરી છે તેના માટે તેમને સલામ !

૧૯૬૦ના દાયકાનાં ગીતોમાં સમીર ધોળકિયા એ જેમાં મદન મોહનની શૈલીની છાંટ જોઈ એવાં ‘જાલ’ (૧૯૬૭)નાં મેરી ઝીંદગી કે ચરાગ કો તેરી બેરૂખીને બુઝા દિયા (લતા મંગેશકર, લક્ષ્મીકાંત પ્યારેલાલ) સાંભળીએ.

આજના અંકનાં સમાપનમાં આપણે હંમેશ મુજબ મોહમ્મદ રફીનાં ગીતો યાદ કરીશું. આજનાં આ બે ગીતો બંને સંગીતકારોના સાંધ્ય કાળનાં પણ,  અલગ અલગ સમયનાં સાવ અલગ પ્રકારનાં,છે.
પહેલું ગીત છે અનિલ બિશ્વાસે સ્વરબદ્ધ કરેલ, ૧૯૫૭ની ફિલ્મ 'અભિમાન'નું, આશા ભોસલે સાથેનું યુગલ ગીત ચલી જવાની ઠોકર ખાને, દુનિયા કે બાઝાર મેં

બીજાં ગીત માટે આપણે લગભગ બે દાયકાનો સમય પસાર કરીશું. બહુ જાણીતી ન થયેલી ફિલ્મ 'આલિંગન' (૧૯૭૪)માં રોમેશ શર્મા અને  ઝાહીરા પર ફિલ્માવાયેલું, જાં નિસ્સાર અખ્તરનું લખેલું ગીત - ઈસ તરાહ જાઓ નહીં -  જયદેવે સ્વરબદ્ધ કર્યું છે.

આવતા મહિનાના બીજા રવિવારે આપણી યાદમાં વિસરાતાં જતાં બીજાં આવાં જ અવિસ્મરણિય ગીતો સાથે ફરી મળીશું...તમને આવાં અવિસ્મરણીય ગીતો યાદ આવે તો જરૂરથી જણાવશો……