હિંદી ફિલ્મોનાં ગીતોમાં દીવાળી

દર વર્ષે દીવાળીના દિવસો નજીક આવે ત્યારે દિવાળીના મૂડને રજૂ કરતાં ગીતોને શોધી શોધીને સાંભળવાં એ પણ મારે માટે ઉજવણીનો એક નિયમ જ બની ગયો છે. દર વખતે જૂદા જૂદા લેખો મળી જાય એટલે દિવાળીનાં ગીતોને એક જ જગ્યાએ સંગ્રહી લેવાનું જામતું નહીં. આ વખતે દિવાળી પરનાં ગીતો યાદ કરવા જતાં યાદ તો ત્રણ જ ગીત આવ્યાં -

લાખોં તારે આસમાન મેં..દેખ કે દુનિયાકી દિવાલી દિલ મેરા ચૂપચાપ જલા - હરિયાલી ઔર રાસ્તા (૧૯૬૨)- મુકેશ, લતા મંગેશકર- શંકર જયકિશન – શૈલેન્દ્ર

એક વો ભી દિવાલી થી, એક યે ભી દિવાલી હૈ, ઉજ઼ડા હુઆ ગુલશન હૈ, રોતા હુઆ માલી હૈ - નઝરાના (૧૯૬૧) - મુકેશ - રવિ - રાજેન્દ્ર કૃષ્ણ

સાથે યાદ આવ્યું કે આ ગીતનું 'વો ભી દિવાલી'ની ઉજવણીને રજૂ કરતું એક બીજું વર્ઝન પણ છે :

મેલે હૈ દિવાલી કે રંગીન દિવાલી હૈ - લતા મંગેશકર

ત્રીજું ગીત છે 'ગાઈડ' (૧૯૬૫)નું, જે ગીતોનાં ફિલ્મીકરણમાટે બહુ જાણીતા એવા દિગ્દર્શક વિજય આનંદની એક વધુ બેમિસાલ કમાલ છે. ફિલ્મની નાયિકાની કારકીર્દીના આલેખની ઉપર જતી રેખાને સાંકળતા સ્ટેજ શૉના પહેલા જ અંતરામાં -  @8.25 - દીવાળીને વણી લીધી છે.

પિયા તોસે નૈના લાગે રે  નૈના લાગે રે - ગાઈડ (૧૯૬૫) - લતા મંગેશકર - એસ ડી બર્મન - શૈલેન્દ્ર 

આ ત્રણ ગીતોનું યાદ આવવું, કમસે કમ મારા કિસ્સામાં, આમ તો કંઈ નવાઈની વાત નથી. ત્રણે ગીત '૬૦ના દાયકાનાં છે, જે સમયની ફિલ્મો જોતાં જોતાં જૂની ફિલ્મો અને એ ફિલ્મોનાં ગીતો માટેનો રસ કેળવાયો હતો ! આજના લેખ પૂરતી મહત્ત્વની વાત એ છે કે આમ થવાથી આ સમય પહેલાંનાં દિવાળી ગીતોને એક જ સાથે સંગહી લેવાની મારી ઈચ્છાને હવે પૂરતું કારણ મળી ગયું.બસ, એ શોધખોળ કરતાં જે ગીતો મને મળ્યાં છે તે અહીં ફિલ્મનાં રજૂ થવાનાં વર્ષના ક્રમમાં આપની સમક્ષ સાદર રજૂ કર્યાં છે :

સૌથી પહેલી જ ફિલ્મ મળી જેનાં શીર્ષકમાં જ "દિવાલી" છે. ૧૯૪૦ની એ ફિલ્મનું સંગીત  ખેમચંદ પ્રકાશે નિર્દશિત કર્યું હતું, મોતીલાલ અને માધુરી તેમાં મુખ્ય ભૂમિકાઓમાં હતાં અને જયંત દેસઈ ફિલ્મના દિગ્દર્શક હતા એટલી માહિતી નેટ પર મળે છે. ઇન્ટરનેટના મરજીવાઓ ફિલ્મનાં ગીતો સુધી હજૂ પહોંચ્યા નથી જણાતા.

જો કે ૧૯૪૦નાં જ વર્ષનું એક બીજું ગીત પણ  મળી આવેલ છે -

આઈ હૈ હોલી આઈ હૈ દિવાલી - સંસ્કાર (૧૯૪૦)- જ્યોતિ, હરીશ - અશોક ઘોષ - કન્હૈયાલાલ

એ પછીના દશકમાં આપણને ગીતોનો બહુ સમૃદ્ધ ફાલ મળે છે -

દિવાલી ફિર આયી સજની - ખઝાનચી (૧૯૪૧) - શમશાદ બેગમ - ગુલામ હૈદર - વલી સાહબ

પંજાબનાં ઘરોમાં કોઈ પણ ઉત્સવની ઉજવણી સમયે ઢોલકના તાલના સંગાથે જે વાતાવરણ જોવા મળે તે આ ગીતમાં દૃશ્યમાન થાય છે

આયી દિવાલી આયી દિવાલી - રત્તન (૧૯૪૪) - જોહરાબાઈ અંબાલેવાલી - નૌશાદ - ડી એન મધોક

દિવાળીના દીવાઓની જ્યોત પર ફીદા થતાં પતંગીયાઓ અને બહાર ચાલી રહેલી દિવાળીની ઉજવણી પોતાના પ્રેમીજનના પ્રેમોલ્લાસની જ્યોતમાં ભળી ન જવાનો, કે ન તો ઉજવણીમાં તેનો સાથ હોવાનો, ગ઼મ નાયિકાના મનમાં ઘુંટે છે.

ઘર ઘર મેં દિવાલી હૈ, મેરે ઘરમેં અંધેરા - કિસ્મત (૧૯૪૩) - અમીરબાઈ કર્ણાટકી - અનિલ બિશ્વાસ - પ્રદીપ

પ્રજ્ઞાચક્ષુ હોવાને કારણે જ નાયિકાનાં જીવનમાં અંધારૂં છે એ ખેદ સિવાય પણ પોતાનાં જીવનમાં અનેક સમસ્યાઓના ફટાકડાઓ ફૂટતા રહેવાથી જિંદગીમાં ક્યાંય આશાનો ઉજાશ નથી કળાતો એવી ફરિયાદ પણ નાયિકા આ પ્રસંગે કરે છે

આયી દિવાલી દીપોંવાલી - મહારાણા પ્રતાપ (૧૯૪૬)- ખુર્શીદ, સાથીઓ - રામ ગાંગુલી - સ્વામી રામાનંદ

ગીતની ધુન, લય અને વાદ્યસજ્જામાંથી જ  દિવાળીની ઉજવણીનો આનંદ છલકે છે 

આયી દિવાલી દીપ જલા લા - પઘડી (૧૯૪૮) - સીતારા કાનપુરી, શમશાદ બેગમ - ગુલામ મોહમ્મદ - શકીલ બદાયુની

દિવાળીની ઉજવણીમાં આખું કુટુંબ હેલે ચડ્યું છે....

દિવાલી કી રાત પિયા ઘર આનેવાલે - અમર કહાની (૧૯૪૯) - સુરૈયા - હુસ્નલાલ ભગતરામ - રાજેન્દ્ર કૃષ્ણ

પરંપરાગત રીતે ઘરનો પુરુષ વર્ગ આજિવિકા રળવા બહારગામ વસતો હોય, એટલે દિવાળીને ટાંકણે ઉત્સવની ઉજવણી એ સાથે આવીને કરે એવી આશામાં મીટ માંડેલી નાયિકાના મનના ભાવ અહીં રજૂ થાય છે 

આયી હૈ દિવાલી - શીશ મહલ (૧૯૫૦) - ગીતા દત્ત, શમશાદ બેગમ - વસંત દેસાઈ - નઝીમ પાનીપતી

મહેલ, રાજ દરબાર અને આખું નગર દિવાળીને આવકારે છે

શામ ઔર હુઈ ઔર દીપ જલે - બસેરા (૧૯૫૦) - મુબારક બેગમ, સુલોચના કદમ - એમ એ રૌફ ઉસ્માની - સરદાર ઈલ્હામ

એ જ સાંજ, એ જ દીપ પણ મનમાં ભાવ સાવ જ અલગ પેદા થાય. એક જ ગીતમાં બે સાવ અલગ મૂડ આવરી લેવાયા છે

જગમગતી દિવાલી કી રાત આ ગયી - સ્ટેજ (૧૯૫૧) - આશા ભોસલે - હુસ્નલાલ ભગતરામ - શર્શાર શૈલાની

ઉત્સવની ઉજવણીનો આનંદ ગીતમાં ઝગમગે છે 

યુટ્યુબ પર ગીતનું એક બીજું વર્ઝન જોવા મળે છે જેમાં ગાયક તરીકે લતા મંગેશકર જણાવાયાં છે (?)

દીપ જલે ઘર ઘર મેં આયી દિવાલી - ઘર ઘરમેં દિવાલી (૧૯૫૫) - લતા મંગેશકર, શમીન્દર - રોશન - પ્રેમ ધવન

શીર્ષકમાં 'દિવાળી'શબ્દપ્રયોગ થયો હોય એવી એક બીજી ફિલ્મ. ફિલ્મનાં બીજાં કેટલાંક ગીતો ઇન્ટરનેટ પર મળે છે, પણ આ ગીત હજૂ ઇન્ટરનેટની પહોંચમાં આવ્યું જણાતું નથી.

ઈસ રાત દિવાલી કૈસે - સબ સે બડા રૂપૈયા (૧૯૫૫) = મોહમ્મદ રફી, શમશાદ બેગમ, આશા ભોસલે – શૌકત દેહલવી - પી એલ સંતોષી

ઘરની અંદર દંપતિનાં મિલનની ઘડી અને બહાર દિવાળીની રાતની ઉજવણીનો કવ્વાલી શૈલીમાં સંગમ.. 

કેવો મજાનો યોગાનુયોગ છે કે દિવાળીનાં ગીત ધરાવતી બીજી એક ફિલ્મનાં પણ શીર્ષકમાં 'પૈસા' છે...

દીપ જલેંગે દિવાલી આયી - પૈસા (૧૯૫૭)- ગીતા દત્ત - રામ ગાંગુલી - નઝીર અકબરાબાદી

ઉત્સવની ઉજવણીના આનંદને ગીતા દત્ત તેમના અવાજનાં ઊંડાણ સુધી ઘુંટે છે

જહાં મેં આયી દિવાલી - તાજ (૧૯૫૬) - લતા મંગેશકર - હેમંત કુમાર - રાજેન્દ્ર કૃષ્ણ

દિવાળીના દીવાઓના ઝગમગાટથી વિરહની જ્યોતથી દાઝી જવાની પીડા વધારે અસહ્ય બને છે 

કૈસે દિવાલી મનાયે હમ લાલા, અપના તો બારાહ મહિને દીવાલા -પૈગામ (૧૯૫૯) - મોહમ્મદ રફી - સી રામચંદ્ર - પ્રદીપ

શ્રમજીવી અને મધ્યમ વર્ગ માટે તો દિવાળીનું બોનસ મળે તો પણ ચાદર તો એક સંધો ત્યાં તેર તૂટે એ બારાહ મહિને દીવાલા  જ હાલત રહેવાની...

આયી અબ કે સાલ દિવાલી - હક઼ીક઼ત (૧૯૬૪) - લતા મંગેશકર - મદન મોહન - કૈફી આઝમી

ફરજ માટે હંમેશાં ખડે પગે રહેતાં લશ્કર માટે તો દિવાળીમાં પણ પોતાનાં નજ્દીકનાં લોકોથી અંતર તો સહન કરવું જ પડે, અને તેમાં પણ યુદ્ધ જેવી તંગ પરિસ્થિતિ ચાલતી હોય ત્યારે એક બાજૂ યુદ્ધની ભયાનકતાની ખાઈ અને બીજી બાજૂ પોતાનાંઓથી દૂર હોવાની પીડાની ખીણ જેવી દશા પણ ભોગવવી પડે...

દિવાલી આઈ રે ઘર ઘર દીપ જલે - લીડર (૧૯૬૪) - લતા મંગેશકર, મોહમ્મદ રફી, સાથીઓ - નૌશાદ - શકીલ બદાયુની

સ્ત્રી નૃત્યકારોના હાથમાં દીવા ને પુરૂષ નૃત્યકારોના હાથમાં મશાલ નગારાંની દાંડીની ચોટ પર સમાજના બન્ને વર્ગ માટે દિવાળીના અલગ અલગ સંદેશ કહી જાય છે.

અહીંથી આગળ મારી શોધ દરમ્યાન મને એવું જણાયું કે '૭૦ કે '૮૦ના દાયકામાં 'દિવાળી' ગીતો ફિલ્મોમાં મુકવાનું નહિવત થઈ ગયું છે, કેમકે મને છેક '૯૦ના દાયકાના અંતનાં કે તે પછીનાં ગીતો જ જોવા મળ્યાં.

ખેર. મારો રસ તો આમ પણ મને જે ગીતો યાદ આવ્યાં તે પહેલાંના ગીતો અને એ ગીતોના વિષય, ગાયકો, સંગીતકારો નાં વૈવિધ્ય બાબતોમાં જ રસ હતો, જે તો આટલાં ગીતોના દીપમાંથી ફૂટતા પ્રકાશનાં અનેકવિધ તરંગો એ જ સંતુષ્ટ કરી આપ્યો છે. એટલે આજના લેખમાટે અહીં જ વિરમતાં પહેલાં એક એવું ગૈરફિલ્મી ગીત જરૂર રજૂ કરીશ, જેનાં ગાયક,સંગીતકાર અને ગીતકારનાં સંયોજને આપણને કેટલાંક બેનમૂન ગૈર ફિલ્મી ગીતો આપ્યાં હતાં. એ પછીથી સંગીતકારને ફિલ્મી દુનિયા બહુ ફળી અને તેમનાં ફિલ્મનાં ગીતો જ એક સીમાચિહ્ન બની રહ્યાં- 

મૈં ઘીકા દિયા જલાઉં, ઘર આઓ - સી એચ આત્મા - ઓ પી નય્યર - સરોજ મોહિની નય્યર 

દિવાળીનું પર્વ આપણને સૌને જ્યોત સે જ્યોત જલાતે ચલો, પ્રેમકી ગંગા બહાતે ચલો (સંત જ્ઞાનેશ્વર, ૧૯૬૧)ની ભાવના પ્રજ્વળિત રાખવાની શક્તિ આપે એ પ્રાર્થના સાથે આપ સૌને દિવાળીનાં પર્વની ખુશીઓ મંગળમય રહો એ શુભેચ્છા....

વિસરાતી યાદો...સદા યાદ રહેતાં ગીતો : માર્ચ, ૨૦૧૬

માર્ચ મહિનામાં ઉત્તર ભારત વસંતના આગમનની વધામણી સમો લોકોત્સવ હોળી આવે છે. હિંદી ફિલ્મોમાં હોળી પરનાં ગીતો એમ બહુ જ ખાસ પ્રકાર રહ્યો છે. ફિલ્મ સંગીતને લગતા દરેક બ્લૉગ કે લેખોમાં આ પ્રકારનાં ગીતોને ખાસ સ્થાન પણ મળતું જ રહ્યું છે.

ભગવાન થાવરાણીએ 'બિરાદરી' (૧૯૬૬)નું મોહમ્મદ રફી અને મન્ના ડેનું યુગલ ગીત તુમ જો હો સો ખુદા નહીં હો યાદ કર્યું.

તેના પરથી મને આ ફિલ્મનું ચિત્રગુપ્ત - મોહમ્મદ રફીનું બહુ જાણીતું  ગીત 'અભી ન ફેરો નઝર કે ઝિંદગી સંવાર તો લે  યાદ આવ્યું.

આટલી વાત કર્યા પછી આપણે લેખની શરૂઆતમાં હોળીના ગીતની વાત કરી હતી તેને જોડી લઈએ. આ ફિલ્મમાં મોહમ્મદ રફી, મન્ના ડે અને સુમન કલ્યાણપુરનું ત્રિપુટી સમૂહ ગીત - અ...ર..ર..રંગ દો સભીકો એક રંગ મેં - હોળીનાં ગીત તરીકે ઠીક ઠીક જાણીતું છે.

રંગોની મેળવણીનાં ગીતને યાદ કર્યા પછી આપણે હરીશ રઘુવંશીની સાથે Very Old Songsof ‘30s and 40’sમાં ૧૯૩૦-'૪૦ના દાયકાઓનાં ગીતોની મજા માણીએ.

સમીર ધોળકિયા  એ 'અતુલ'સ સોંગ અ ડે' પરની એવી પૉસ્ટ્સને યાદ કરી છે જેમાં મૂળ વાત વિસારે પડી રહેલાં ગીતોની છે. અહીં એ પૉસ્ટ્સની લિંક પણ જાળવી છે, જેથી એ ગીત સાંભળવાની સાથે  તેની આસપાસની અન્ય માહિતી અને ગીતના શબ્દો જેવી સામગ્રીનો પણ લાભ પણ લઈ શકાશે.

Mujhe dard toone ye kyaa diyaa એ 'સલોની' (૧૯૫૨) માટે બસંત પ્રકાશે રચેલું લતા મંગેશકરનું સૉલો ગીત છે.

Phir milne ke zamaana aa gaya re saanwariya એ 'ડંકા'(૧૯૫૪)માટે અઝીઝ હિંદી એ શમશાદ બેગમ અને આશા ભોસલેનું રચેલું બહુ અનોખું યુગલ ગીત છે. 

Tu maane ya na maane balam anjaane એ 'કિસ્મતકા ખેલ' (૧૯૫૬) માટે શંકર જયકિશને રચેલું શૈલેન્દ્રનું લતા મંગેશકરનું સૉલો ગીત છે. 

Bezubaan DilShor Na Machaa પણ શંકર જયકિશને 'દૂર નહીં મંઝિલ' (૧૯૭૩)માટે રચેલું સુમન કલ્યાણપુરનું સૉલો ગીત છે. ગીત અનજાને લખેલ છે એટલે એમ માની શકાય કે શંકરે આ ફિલ્મનાં ગીતો જયકિશન અને શૈલેન્દ્રની આ દુનિયા પરની કાયમી વિદાય પછી બનાવેલાં હશે.

નરેશ માંકડે ' ડૉ. વિદ્યા' (૧૯૬૨)ની એસ ડી બર્મનની આગવી તર્જ - ખનકે કંગના બીંદિયા હંસે - ને યાદ કરેલ છે. બહુ જ મધુર એવી આ રચનામાં લતા મંગેશકરના સ્વરની મીઠાશને સીતારના રમતિયાળ સૂરોની 'હરકતો'ની બહુ જ ચાતુર્યપૂર્ણ મીંડ સાથ આપે છે. બાંસરીની હાજરી વાતાવરણની જમાવટ કરી રહે છે.

ભગવાન થાવરાણીને લતા મંગેશકરનાં એવાં ત્રણ ગીતોની યાદ આવે છે જેમાં પ્રીતમને પોતાની પાસે બોલાવી લેવાની તડપ એ ગીતોની આપણી યાદને ધુંધળી નથી પડવા દેતી.

૧. 'બ્લૅક કૅટ (૧૯૫૯)નું એન દત્તાએ રચેલું લતા મંગેશકરનું સોલો - કે પછી મોહમ્મદ રફીની સાખીના પૂર્વાલાપ સાથેનું યુગલ ગીત (!) - મૈં તુમ્હીંસે પૂછતી હું મુઝે તુમસે પ્યાર કયું હૈ, મુઝે તુમ દગા ન દોગે યે ઐતબાર કયું હૈ - તો બધાંને જ યાદ હોય. પણ જાનનિસાર અખ્તરના બોલને ભીમપલાસીમાં ઘુંટાતી વિરહની વેદના આપતું સિતારે રાહ તકતે હૈં, ચલે આઓ ચલે આઓ કદાચ વિસારે પડતું હશે. ફિલ્મમાં મીનુ મુમતાઝ નાયિકાની ભૂમિકામાં 'ચલે આઓ, ચલે આઓ'ના અલગ અલગ આરોહ - અવરોહ અને અલગ અલગ ભાવના સૂરની લતા મંગેશકરની ગાયકીને પૂરો ન્યાય આપી રહે છે.

૨. આશા ભોસલે રવિ માટે પ્રથમ પસંદગીનાં પાર્શ્વગાયિકા હતાં તે બાબતે રવિએ ક્યારે પણ ઢાંકપિછોડો નથી કર્યો. પરંતુ, લો આ ગઈ ઉનકી યાદ, વો દિલ કહાં સે લાઉં, બદલે બદલે મેરે સરકાર નજ઼ર આતે હૈ,અય મેરે દિલ-એ-નાદાન તુ ગમસે ન ગભરાના જેવાં  લતા મંગેશકર સાથે તેમણે રચેલાં સૉલો ગીતો પણ એટલાં જ સદાબહાર રહ્યાં છે. 'એક સાલ' (૧૯૫૭)માં પણ તેમણે આપેલ અદ઼્ભૂત જોડીદાર વર્ઝન સૉલો ગીત - સબ કુછ લૂટાકે હોશમે આયે તો ક્યા કિયા- પણ પ્રથમ હરોળનાં ગીતોમાં જ સ્થાન પામતું રહ્યું છે. પણ,કંઈક અંશે વિસારે પડતું , ચલે ભી આઓ, ચલે ભી આઓ, તુમ્હેં ક઼સમ હૈ ચલે ભી આઓ તો  આ બધાં પર શિરમોર જ કહી શકાય.પ્રેમ ધવનના બોલને પહાડિની ધુનમાં સ્વરબદ્ધ કરાયેલ છે. ફિલમાં ગીત હિંદી ફિલ્મની એક માત્ર અહર્નિશ સૌંદર્યાજ્ઞી (નામ તો આપણે સમજી જ જઈએ!!). 'ચલે આઓ'ને બદલે 'ચલે ભી આઓ'નો પ્રયોગ આવવાનાં ઈજનને ધૂંટે છે - 

3. અને આજનાં આ થીમ પરનાં ગીતોમાં આમ સૌથી જૂનું, ત્રીજું, ગીત છે - બહાર આયી ખીલી કલિયાં, હંસે તારે ચલે આઓ, હમેં જિને નહીં દેતે યે નઝારે ચલે આઓ. 'અલિફ લૈલા' (૧૯૫૩)નાં આ ગીતના બોલમાં પીડાને વણી છે સાહિર લુધ્યાનવી અને તેને ઉત્કટ બનાવી છે {'લાહોર' ખ્યાત) શ્યામ સુંદરે. નિમ્મી પર ફિલ્મવાયેલું આ ગીત શિવરંજનીમાં સ્વરબદ્ધ કરાયેલ છે. 'जुबां पर आह बन-बन के तुम्हारा नाम आता है, मुहब्बत में तुम्हीं जीते हमीं हारे चले आओ "થી તો કવિએ ઇન્તઝારની તડપને કોઈ એક પ્રેમીજનનાં સમર્પણનાં સ્વરૂપમાં રજૂ કરીને પ્રેમની ઊંચાઈને ચાર ચાંદ લગાડી દીધેલ છે.

લતા મંગેશકરના સ્વરમાં રાજા મહેંદી અલી ખાનના બોલને કે દત્તાની સ્વરબાંધણીના બહુ અલગ અંદાજમાં ગાવયેલ ‘દામન’ (૧૯૫૧)નાં ગીત તિરુ લીલ્લા તિરુ લીલ્લા તિરુ લીલ્લા લા, ગાયે લતા ગાયે લતા ગા હૌલે હૌલે રેને  'દાદુ'સુમન્તભાઈએ યાદ કરેલ છે. આ ગીતના શબ્દદેહને હિંદી ગીતમાલા પર જોઈ શકાય છે.

આપણી હવે નિયમિત બની ચાલેલી પ્રથા મુજબ, આ અંકની પૂર્ણાહુતિમાં, મોહમ્મદ રફીનાં ઓછાં સાંભળવા મળતાં ગીતોને સાંભળીએ-

સમીર ધોળકિયાએ ખય્યામ જ્યારે હજૂ 'શર્માજી' તરીકે જાણીતા હતા તે સમયનું, ફિલ્મ 'પર્દા' (૧૯૪૯)નું ગીત - એક દિલને કહા એક દિલને સુના -  યાદ કર્યું છે.

તે ઉપરાંત આજના અંકમાં જે ફિલ્મોનાં અન્ય ગીતો યાદ કરાયાં છે  તે ફિલ્મોનાં જ મોહમ્મદ રફીનાં વિસારે પડતાં ગીતોને ખોળીને  મૂક્યાં છે -

ખામોશ ક્યોં હો  તારો - લતા મંગેશકર સાથે – અલિફ લૈલા (૧૯૫૩) – શ્યામ સુંદર – આ ફિલ્મમાં પુરુષ ગાયકનાં સૉલો ગીતો તલત મહમૂદના સ્વરમાં હતાં.

અજીબ જિંદગી હૈ યે - દૂર નહીં મંઝિલ (૧૯૭૩)- ગીત સંજીવ કુમાર પર ફિલ્માવાયું છે, પણ એ વર્ષોમાં જે બીજી ફિલ્મો આવી તેના કરતાં સંજીવ કુમાર થોડા યુવાન જણાય છે, એટલે ફિલ્મની રજૂઆત મોડેથી થઈ શકી હોય તેવું પણ બન્યું હોઈ શકે.

મોહમ્મદ રફીએ ગાયેલાં અને જ્હોની વૉકરે અભિનય કરેલાં ગીતો આમ તો એક સ્વતંત્ર પૉસ્ટનો વિષય પણ બની શકે. પરંતુ, આજે આપણે જે ગીતો સાંભળ્યાં તેમાં દુઃખ અને દર્દની જ લાગણીઓ બહુ વધારે પ્રાધાન્ય ધરાવતી રહી છે, એટલે હવે છેલ્લે મોહમ્મદ રફી - જ્હોની વૉકરનાં સંયોજનમાંથી નીપજતા  હળવા મુડનાં બે ગીતો સાંભળીએ. 

દિલ તો કિસીકો દેંગે – એક સાલ (૧૯૫૭)– રવિ. આ ફિલ્મમાં મોહમ્મદ રફીના સ્વરનો ઉપયોગ  તેમની આગવી લાક્ષણિકતા સમાન, બેકગ્રાઉંડ ગીત - કિસકે લિયે રુકા હૈ કિસકે લિયે રુકેગા, કરના હૈ જો ભી કર લે યે વક્ત જા રહા હૈ - માટે પણ કરાયો છે, જે ફિલ્મમાં ત્રણ અલગ અલગ પરિસ્થિતિઓમાં સાંભળવા મળે છે.

 'બ્લૅક કેટ' (૧૯૫૯)માં પણ એન દત્તાએ મોહમ્મદ રફીના સ્વરમાં જ્હોની વૉકર માટે કૌન તુઝે રોકે કૌન તુઝે ટોકે - ધ્વનિમુદ્રિત કર્યું હતું.

આવતા મહિનાના બીજા રવિવારે આપણી યાદમાં વિસરાતાં જતાં બીજાં આવાં જ અવિસ્મરણિય ગીતો સાથે ફરી મળીશું...તમને આવાં અવિસ્મરણીય ગીતો યાદ આવે તો જરૂરથી જણાવશો……