ચર્ચાની એરણે : ૧૯૪૪ નાં ગીતો - યુગલ ગીતો - સ્ત્રી - સ્ત્રી યુગલ ગીતો | પુરુષ - પુરુષ યુગલ ગીતો | ત્રિપુટી ગીતો (+)

 સ્ત્રી - સ્ત્રી યુગલ ગીતો (+)

પારૂલ ઘોષ, અમીરબાઈ કર્ણાટકી, કોરસ - પ્રભુ ચરણમેં દીપ જલાઓ, મનમંદિર ઉજિયાલા હો - જ્વાર ભાટા - ગીતકાર: નરેન્દ્ર શર્મા - સંગીતકાર: અનિલ બિશ્વાસ

લીલા સાવંત, લલિતા પારૂલકર - ગૈયાં ઘર લાયે ગિરધારી - કલિયાં  - ગીતકાર: કેદાર શર્મા - સંગીતકાર: જી એ ચિશ્તી

લીલા સાવંત, લલિતા પારૂલકર - સખી રી અબ કે સાવન આયે - કલિયાં  - ગીતકાર: કેદાર શર્મા - સંગીતકાર: જી એ ચિશ્તી

અમીરબાઈ કર્ણાટકી, રાજકુમારી  - O I See, યે દેખો દુનિયા કે રંગ - મા બાપ - ગીતકાર: રૂપબાની - સંગીતકાર: અલ્લા રખા

શીલા, રાજકુમારી - આઓ ચલેં ઉસ પાર સજની, કાહ કરૂં મન માને ના - પથ્થરોંકા સૌદાગર - ગીતકાર: ગાફિલ હરિયાણવી - સંગીતકાર: મીર સાહબ

પુરુષ - પુરુષ યુગલ ગીતો

શ્યામ કુમાર, મોહમ્મદ રફી  -તુમ દિલ્લી મૈં આગરે, મેરે દિલ સે નીકલે હાયે રે (પહલે આપ - ડી એન મધોક - નૌશાદ અલી) Memorable Songs of 1944  માં આવરી લેવાયું છે. આ ગીત મોહમ્મદ રફી માટે નૌશાદે તક આપવાની સાથે ગોઠવેલી કસોટી પણ ગણવામાં આવે છે.

રેવાશંકર, ચિતળકર -ધીરે ધીરે ચલ ટાંગેવાલે, બૈઠી તેરે ટાંગેમેં બુલબુલ એક - લલકાર - ગીતકાર: પંડિત મધુર - સંગીતકાર: સી રામચંદ્ર

ત્રિપુટી ગીતો (+)

શ્યામ કુમાર, મોહમ્મદ રફી, અલ્લાઉ નવેદ, બી એમ વ્યાસ  - હિંદુસ્તાન કે હમ, હિંદુસ્તાન હમારા (પહલે આપ) પણ  Memorable Songs of 1944 માં આવરી લેવાયું છે. નૌશાદે મોહમ્મદ રફીની આપેલી પહ વહેલી તક આ કસોટીરૂપ ગીત ગણાય છે.

જી એમ દુર્રાની, અમીરબાઈ કર્ણાટકી, હમીદા બાનો - હમ આગે બઢતે હૈ, દુનિયા પીછે જાએ રે - અનબન - ગીતકાર: પંડિત મધુર - સંગીતકાર: જ્ઞાન દત્ત

ચર્ચાની એરણે : ૧૯૪૫ નાં ગીતો - યુગલ ગીતો : સુવર્ણ યુગના (પુરુષ) ગાયકોનાં યુગલ(+) ગીતો

 આપણી ચર્ચાને એરણે હવે ‘Best songs of 1946: And the winners are?’ ના ત્રીજાં પાસાં - યુગલ ગીતો-ને સાંભળીશું. ૧૯૪૫નાં ગીતોને 'ચર્ચાને એરણે' લેવાના 'પ્રવેશક'ના Memorable Songs of 1945 તબક્કે જ એટલું નિશ્ચિત જણાઈ ગયું હતું કે ૧૯૪૫નાં વર્ષ માટે આપણે અત્યાર સુધી અનુસરી રહ્યાં હતાં તે પુરુષ-સ્ત્રી, પુરુષ, સ્ત્રી-સ્ત્રી અને ત્રિપુટી, ત્રિપુટી+ એ મુજબનાં વર્ગીકરણ મુજબ ચર્ચા નહીં કરી શકીએ. આથી ૧૯૪૫નાં વર્ષનાં યુગલ ગીતોને નીચે મુજબ વર્ગીકૃત કરીશું -

• સુવર્ણ યુગના (પુરુષ) ગાયકોનાં યુગલ(+) ગીતો
• વિન્ટેજ એરાના પુરુષ ગાયકોનાં યુગલ(+) ગીતો
• સ્ત્રી-સ્ત્રી યુગલ(+) ગીતો

સુવર્ણ યુગના (પુરુષ) ગાયકોનાં યુગલ(+) ગીતો

આ પ્રકારમાં આવરી લેવાયેલ યુગલ ગીતોને આ મુજબનું શીર્ષક આપવાનું કારણ એટલું જ કે પુરુષ ગાયક ફિલ્મ સંગીતમાં જેને 'સુવર્ણ યુગ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે  તે સમયે તેમની કારકિર્દીની ટોચે પહોંચ્યા હતા. તે સાથે યુગલ ગાયક તરીકે ૧૯૪૫માં તો વિન્ટેજ એરાનાં જ સ્ત્રી ગાયક જ હોય એ તો સ્વાભાવિક જ છે કેમકે સુવર્ણ યુગમાં ટોચે પહોંચેલ સ્ત્રી ગાયિકાઓ હવે પછીનાં વર્ષોમાં તો પદાર્પણ કરશે.

અહીં પુરુષ - પુરુષ યુગલ ગીતો તેમજ સ્ત્રી-પુરુષ કે પુરુષ-પુરુષ ત્રિપુટી (+) ગીતો પણ સમાવી લીધાં છે.

દસ્તાવેજીકરણની સરળતા માટે પુરુષ ગાયકનું નામ પહેલાં નોંધેલ છે. તે જ રીતે ગીતોને પુરુષ ગાયકો દીઠ વર્ગીકૃત કરેલ છે.

મોહમ્મદ રફી, મોહનતારા  - દિલ દીયે ચલ, દિલ લીયે ચલ, હમ જિયે ઐસે - બેગમ - સંગીતકાર" એચ પી દાસ - ગીતકાર" જી એસ નેપાલી

મોહમ્મદ રફી, જી એમ દુર્રાની - અજી દિલ હો કાબુ મેં - વિલેજ ગર્લ - સંગીતકાર: શ્યામ સુંદર - ગીતકાર: વલી સાહબ

મોહમ્મદ રફી, ઝોહરાબાઈ, શમશાદ બેગમ - છોટી  સે બનાયેંગે એક નૈયા - હમારા સંસાર - સંગીતકાર: પંડિત ગોવિંદ રામ - ગીતકાર: પંડિત રમેશ ગુપ્તા

મોહમ્મદ રફી, અમીરબાઈ કર્ણાટકી - ટોપીવાલે બાબુને દિલ છીના,મોરા મન છીના - કુલ કલંક - સંગીતકાર: અલ્લા રખા - ગીતકાર: રૂપબાની 

મન્ના ડે, અમીરબાઈ કર્ણાટકી - યે રંગ બીરંગી ડોર હૈ - મઝદૂર - સંગીતકાર એચ પી દાસ - ગીતકાર જી એસ નેપાલી

મન્ના ડે, રાજકુમારી - હૈ ગગનમેં બાદલ ઠહરે હુએ - વિક્રમાદિત્ય - સંગીતકાર શંકર રાવ વ્યાસ - ગીતકાર રમેશ ગુપ્તા

મુકેશ, હમીદા બાનો, ખુર્શીદ - બદરીયા બરસ ગયી ઉસ પાર, લિયે ખડી હૈ પ્રીત ગગરીયા - મૂર્તિ - સંગીતકાર: બુલો સી રાની - ગીતકાર: પંડિત ઈન્દ્ર

મુકેશ, નસીમ અખ્તર - પહેલી નઝર કા તીર લગા.. - પહેલી નઝર - સંગીતકાર: અનિલ બિશ્વાસ - ગીતકાર: ડૉ, સફદર 'આહ'

મુકેશ, નસીમ અખ્તર – જવાની યે ભરપૂર દિલકશ અદાયેં, બતાઓ તુમ્હીં કૈસે દિલ કો બચાયેં - પહેલી નઝર - સંગીતકાર: અનિલ બિશ્વાસ - ગીતકાર: ડૉ, સફદર 'આહ'

મુકેશ, મોહનતારા તલપડે - પરદેસી ઢોલા, કાહે કો જગાએ સારી રાત રે - પ્રભુ કા ઘર - સંગીતકાર: ખેમચંદ પ્રકાશ/ બુલો સી રાની - ગીતકાર: પંડિત ઈન્દ્ર

હવે પછીના અંકમાં આપણે ૧૯૪૫નાં વર્ષનાં વિન્ટેજ એરાના પુરુષ ગાયકોનાં યુગલ(+) ગીતો ને ચર્ચાની એરણે સાંભળીશું.

ચર્ચાની એરણે - ૧૯૪૬નાં ગીતો - યુગલ ગીતો - સ્ત્રી - સ્ત્રી યુગલ ગીતો+ પુરુષ-પુરુષ યુગલ ગીત + ત્રિપુટી/ત્રિપુટી+ ગીતો

સ્ત્રી - સ્ત્રી યુગલ ગીતો

૧૯૪૬ નાં વર્ષમાં, પુરુષ સૉલો ગીતોમાં ગાયકોનાં વૈવિધ્યની સરખામણીમાં  સ્ત્રી સૉલો ગીતોમાં આપણે ગાયિકાઓનાં વિપુલ વૈવિધ્યની ખાસ નોંધ લીધી હતી. તે સામે 'અન્ય પુરુષ' ગાયકોનાં સ્ત્રી-પુરુષ યુગલ ગીતોમાં આપણે ગાયક અને ગાયિકાઓ અને તેમની જોડીઓનાં વૈવિધ્યની પણ નોધ લીધી હતી. ૧૯૪૬ નાં વર્ષનાં ગીતોની આટઆટલી લાક્ષણિકતાઓ જોયા પછી જ્યારે હવે આપણે સ્ત્રી-સ્ત્રી યુગલ ગીતોને ચર્ચાની એરણે લઈએ છીએ ત્યારે આપણા મનમાં અપેક્ષાઓનું જ વૈવિધ્ય ઘણું હોય એ સ્વાભાવિક કહી શકાય.

જે ગીતોની યુટ્યુબ લિંક મળી શકી હોય એવાં ગીતોની સંખ્યા પ્રમાણમાં મર્યાદીત રહેવા છતાં, ૧૯૪૬નાં સ્ત્રી-સ્ત્રી યુગલ ગીતો આપણને એ અપેક્ષાના સંદર્ભે નિરાશ પણ નથી કરતાં.

જાણીતું સ્ત્રી-સ્ત્રી યુગલ ગીત

ઝોહરાબાઈ અંબાલેવાલી, શમશાદ બેગમ - ઊડન ખટોલે પે ઊડ જાઉં તેરે હાથ ન આઉં - અનમોલ ઘડી - સંગીતકાર: નૌશાદ અલી - ગીતકાર: તન્વીર નક઼્વી

અન્ય સ્ત્રી-સ્ત્રી યુગલ ગીત

હમીદા બાનુ, ક્રિષ્ણા ગાંગુલી - ઈક ચાંદ વહાં ઈક ચાંદ યહાં જિયા ના લાગે મોરા - અમર રાજ - સંગીતકાર: ફિરોઝ નિઝામી - ગીતકાર: ઈશ્વર ચંદ્ર કપૂર

અમીરબાઈ કર્ણાટકી, ઝોહરાબાઈ અંબાલેવાલી - મેરી આઈ તીન ભાભીયાં - હમ એક હૈ - સંગીતકાર: હુસ્નલાલ ભગતરામ - ગીતકાર: પી એલ સંતોષી

ઝીનત બેગમ, હમીદા બાનુ - અલા દુહાઈ હૈ...યે દુનિયા ગરીબોં કો ક્યું જીને નહીં દેતી – નેક પરવીન - સંગીતકાર: ફીરોઝ નિઝામી - ગીતકાર: વહીદ ક઼ુરૈશી

મોહનતારા તલપડે, હમીદા બાનુ - ઊંચી હવેલી, બના દો મુનીમજી, હવેલીકો શીશે લગા દો મુનીમજી - ફૂલવારી - સંગીતકાર: હંસરાજ બહલ - ગીતકાર: પંડિત ઈન્દ્ર

શાંતા આપ્ટે, લતા મંગેશકર - મૈં ખીલી ખીલી ફૂલવારી ક્યા...ચાંદ હાથમેં આયા - સુભદ્રા - સંગીતકાર: વસંત દેસાઈ - ગીતકાર: મોતી બી.એ.

પુરુષ-પુરુષ યુગલ ગીત

૧૯૪૬નાં વર્ષ માટે હિંદી ફિલ્મ ગીત કોષમાંથી એક જ પુરુષ-પુરુષ યુગલ ગીત મળી શક્યું છે.

એસ ડી બર્મન, એસ એલ પુરી - બાબુ...રે, દિલકો બચાના તેરે દિલ કો બચાના - આઠ દિન - સંગીતકાર: એસ ડી બર્મન 

ત્રિપુટી/ત્રિપુટી+ ગીતો

સંખ્યાની દૃષ્ટિએ ૧૯૪૬નાં વર્ષ માટે એક જ  ત્રિપુટી ગીત સાંભળવા મળે છે બાકીનાં ગીતો 'સમૂહ ગીત'ના પ્રકારને વધારે અનુરૂપ કહી શકાય તેવાં છે.

બીનાપાની મુખર્જી, લલિતા દેઉલકર, મંગલા ટિપનિસ, કોરસ - અપની ગોરી કી નગરી મેં જાના - આઠ દિન - સંગીતકાર: એસ ડી બર્મન - ગીતકાર: ક઼મર જલાલાબાદી

કોરસ - ઊઠો કે હમેં વક્તકી ગર્દીશને પુકારા હૈ - નીચા નગર - સંગીતકાર પંડિત રવિ શંકર

કોરસ - હમ રૂકેંગે નહીં - નીચા નગર - સંગીતકાર: પંડિત રવિ શંકર

કોરસ - આઓ સહેલીઓં બન્ની કો મહેંદી લગાઓ - નેક પરવીન - સંગીતકાર:  ફિરોઝ નિઝામી – ગીતકાર: વહિદ ક઼ુરૈશી

હવે પછીના અંકમાં આપણે ૧૯૪૬નાં વર્ષ માટે મારાં ગમતાં યુગલ ગીતોની વાત કરીશું

ચર્ચાની એરણે : ૧૯૪૭નાં ગીતો : પુરુષ-પુરુષ યુગલ ગીત અને ત્રિપુટી/ત્રિપુટી+ગીતો

પુરુષ-પુરુષ યુગલ ગીત

૧૯૪૭નં વર્ષ માટે હિંદી ફિલ્મ ગીત કોષમાંથી એક જ પુરુષ-પુરુષ યુગલ ગીત મળી શક્યું છે.

જી એમ સાજન, મોહમ્મદ રફી, સાથીઓ - દેશમેં સંકટ આયા હૈ અબ કુછ કરકે દીખાના હૈ - આપકી સેવામેં - સંગીતકાર દત્તા દેવજેકર - ગીતકાર મહિપાલ

ત્રિપુટી/ત્રિપુટી+ગીતો

સંખ્યાની દૃષ્ટિએ ૧૯૪૭નાં વર્ષ માટેનાં ત્રિપુટી ગીતો સાંભળવા મળે છે ૫ સંગીતકારોની માત્ર ૬ ફિલ્મોમાની રચના સ્વરૂપે, પરંતુ ગાયકો અને ગીતની સીચ્યુએશનની દૃષ્ટિએ વૈવિધ્ય વધારે જોવા મળશે. હિંદી ફિલ્મ ગીત કોષમાં હજૂ પણ બીજાં બે-ત્રણ ત્રિપુટી ગીતો જોવા મળ્યાં હતાં, પણ તેમની યુ ટ્યુબ લિંક ન મળી શકી હોવાને કારણે અહીં તેમને સમાવ્યાં નથી.

બહુ જાણીતાં થયેલાં ગીતો

ઝોહરા, નુરજહાં, શમશાદ બેગમ, સાથીઓ -હાયે રે ઊડ ઊડ જાયે મોરા રેશમી દુપટ્ટા - મિર્ઝા સાહિબાન – સંગીતકાર: પંડિત અમરનાથ, હુસ્નલાલ ભગતરામ – ગીતકાર: ક઼મર જલાલાબાદી 

ઝોહરા, નુરજહાં, શમશાદ બેગમ, સાથીઓ -રૂત રંગીલી આયી ચાંદની છાયી, ચાંદ મોરે આજા હો - મિર્ઝા સાહિબાન – સંગીતકાર: પંડિત અમરનાથ, હુસ્નલાલ ભગતરામ – ગીતકાર: ક઼મર જલાલાબાદી

ગીતા રોય, લતા મંગેશકર, ચિતળકર - જવાની કી રેલ ચલી જાયે રે - શેહનાઈ – સંગીતકાર: સી રામચંદ્ર – ગીતકાર: પી એલ સંતોષી

ઓછાં સાંભળેલાં ગીતો

આભા, ગીતા રોય,જી એમ દુર્રાની, સાથીઓ - ચમકત ચમકત દામિની શોર કરત ઘનઘોર - ગીત ગોવિંદ - સંગીતકાર જ્ઞાન દત્ત - ગીતકાર પંડિત ઈન્દ્ર (ભાગ ૧)

ગીતા રોય,રેખા રાની,જી એમ દુર્રાની, સાથીઓ - વિયોગન દીપ શીખા સી જલ રહી - ગીત ગોવિંદ - સંગીતકાર જ્ઞાન દત્ત - ગીતકાર પંડિત ઈન્દ્ર (ભાગ ૨)

ગીતના બીજા બે ભાગ - મન હી મનમેં જલને લગી (ગીતા રોય, રેખા રાની, જી એમ દુર્રાની) અને માન જા માન જા માનિની (રેખા રાની, જી એમ દુર્રાની)ની યુટ્યુબ લિંક નથી મળી શકી.

ગીતા રોય, રાજકુમારી, ભાટકર, સાથીઓ - બૃજમેં ધુમ મચા જા ઓ મથુરા કે રાજા - નીલ કમલ - સંગીતકાર બી વાસુદેવ - ગીતકાર કેદાર શર્મા

મોહમ્મદ રફી, ગીતા રોય, લલીતા દેઉલકર, સાથીઓ - હમ બંજારે સંગ હમારે ધુમ મચા લે દુનિયા - સાજન - સંગીતકાર સી રામચંદ્ર - મોતી બી એ

મોહમ્મદ રફી, ગીતા રોય, લલીતા દેઉલકર, સાથીઓ -સંભલ કે જૈયો બંજારે, દેલ્હી દૂર હૈ  - સાજન - સંગીતકાર સી રામચંદ્ર - મોતી બી એ

ગીતા રોય, બીનાપાની મુખ્રર્જી, ચિતળકર - ચઢતી જવાની મેં ઝુલો ઝુલો મેરી રાની - શેહનાઈ – સંગીતકાર: સી રામચંદ્ર – ગીતકાર: પી એલ સંતોષી

બીનાપાની મુખર્જી, મીના કપૂર, મોહનતારા, સાથીઓ - છુક છુક છૈયા છૈયા...સોને કી મછરીયાં - શેહનાઈ – સંગીતકાર: સી રામચંદ્ર – ગીતકાર: પી એલ સંતોષી

હવે પછીના અંકમાં આપણે ૧૯૪૭નાં ‘મારાં ગમતાં યુગલ ગીતો’થી યુગલ ગીતોની ચર્ચા પૂરી કરીશું.