૧૯૪૯નાં ગીતો : ચર્ચાની એરણે : યુગલ ગીતો - સ્ત્રી - સ્ત્રી યુગલ ગીતો

હિંદી ફિલ્મોમાં સ્ત્રી-સ્ત્રી યુગલ ગીતોમાટેની સીચ્યુએશન્સ મર્યાદિત જ હોય તે સમજી શકાય તેમ છે. એ સંજોગોમાં સ્ત્રી-સ્ત્રી યુગલ ગીતો ક્યાં તો બે સખીઓના સંવાદ કે બે નૃત્યાંગનાઓનાં નૃત્ય પૂરતાં જ મર્યાદિત જોવા મળવાં જોઈએ. આ જ પ્રકારનાં યુગલ ગીતોમાં પણ જે વૈવિધ્ય જોવા મળતું રહ્યું છે એ માટે હિંદી ફિલ્મોના દિગ્દર્શકો અને સંગીત નિર્દેશકોની સર્જનાત્મકતાને દાદ દેવી રહી. એવાં કેટલાંય સ્ત્રી-સ્ત્રી યુગલ ગીતો છે જે સૉલો ગીતોની બરાબરી કરી શકે તે બરનાં રહ્યાં છે. ૧૯૪૯નું વર્ષ પણ આ બાબતોએ અપવાદ નથી રહ્યું.

ગીતોની યાદી બનાવવામાં સરળતા રહે એ માટે કરીને આપણે એક સ્ત્રી ગાયકને મુખ્ય પાત્ર ગણીને તેમની સાથે અન્ય સ્ત્રી ગાયકોની જોડીનાં યુગલ ગીતોને એક સાથે વર્ગીકૃત કરેલ છે.

લતા મંગેશકર +

આહાહા, આહાહા, આઓ ચલે ચલે વહાં, બોલો ચલે ચલે કહાં - આઈયે - મુબારક બેગમ સાથે - શૌકત હૈદરી - નખ્શાબ જરાચવી

ડર ના મોહબ્બત કર લે - અંદાઝ - શમશાદ બેગમ સાથે - નૌશાદ - મજરૂહ સુલ્તાનપુરી

ચુપ ચુપ ખડે હો જરૂર કોઈ બાત હૈ - બડી બહેન - પ્રેમલતા સાથે – હુસ્નલાલ ભગતરામ - ક઼મર જલાલાબાદી   

દુનિયાવાલો મુઝે બતાઓ ક્યા હૈ સચ્ચા પ્યાર – બાલમ - સુરૈયા સાથે – હુસ્નલાલ ભગતરામ – ક઼મર જલાલાબાદી

આ ગીતનું પુરુષ-પુરુષ યુગલ ગીત વર્ઝન પણ છે જે મોહમ્મદ રફી અને એસ ડી બાતિશના સ્વરોમાં છે 

પરદેસી મુસાફીર, કિસે કરતા ઈશારે - બાલમ - સુરૈયા સાથે - હુસ્નલાલ ભગતરામ - ક઼મર જલાલાબાદી

જરા સુન લો હમ અપને પ્યાર કા અફસાના કહતે હૈ - બાઝાર - રાજકુમારી સાથે - શ્યામ સુંદર - ક઼મર જલાલાબાદી

આગરે કો ઘાઘરો મંગવા દે રાજા – લાડલી - આશાલતા સાથે - અનિલ બિશ્વાસ – નઝીમ પાનીપતી 

છોટા સા મંદિર બનાઉં જય જય પ્રેમ દેવતા – લાડલી - મીના કપુર સાથે - અનિલ બિશ્વાસ - ચંદ્રશેખર પાંડેય 

હમ જાની રે હમ જાની રે - સાંવરિયા - ગીતા રોય સાથે - સી. રામચંદ્ર – પી એલ સંતોષી

ચલો ઘુંઘટમેં ગુઈયાં છુપાકે ગજબ તોરે નૈના - સિપાહીયા - ગીતા રોય સાથે – સી રામચંદ્ર – રામમુર્તિ ચતુર્વેદી 

મેરે આંગનમેં ચાંદની ચમકે ચમાચમ - ઉષાહરણ - રાજકુમારી સાથે – સરસ્વતી દેવી - રામમુર્તી ચતુર્વેદી 

શમશાદ બેગમ +

આ જાવો ફિર મેરી બીગડી કો બનાને - દાદા - પ્રેમલતા સાથે - શૌકત હૈદરી - મજરૂહ સુલ્તાનપુરી 

મેરી પ્યારી પતંગ ચલી બાદલ કે સંગ – દિલ્લગી - ઉમા દેવી સાથે – નૌશાદ - શકીલ બદાયુની 

છક છક ચલે હમારી રેલ, યે હૈ આગે યે પાની કા મેલ – નાચ – ગીતા રોય સાથે – હુસ્નલાલ ભગતરામ - મુલ્કરાજ ભાકરી

પ્યારકે જહાંકી નિરાલી સરકાર હૈ - પતંગા - લતા મંગેશકર સાથે - સી રામચંદ્ર - રાજેન્દ્ર કૃષ્ણ 

ગીતા રોય +

હસરત ભરી નઝર કો ...ઓ પરદેસીયા, ઓ રસીયા – દિલ કી બસ્તી – ઝોહરા જાન સાથે - ગુલામ મોહમ્મદ - કુમાર બારાબંક્વી

બાદલ ગિર આયે - કરવટ - આશા ભોસલે સાથે - હંસરાજ બહલ - વી એન મધોક

ખેલોગે કૌન સા ખેલ મેરે લાલ - તારા - પ્રેમલતા સાથે - વિનોદ - અઝીઝ કશ્મીરી 

મિઠાઈ કી દુકાન દિલ્લી કે બાઝાર - તારા - ગાંધારી સાથે - વિનોદ - અઝીઝ કશ્મીરી

જોહરાબાઇ અંબાલેવાલી  +

હૈ કહાની પ્રીત કી ઇતવાર સે ઇતવાર – દૌલત – લલિતા દેઉલકર સાથે – હનુમાન પ્રસાદ - ક઼મર જલાલાબાદી 

છૂન છૂન ઘુંધરીયા બાજે, યે રાત ફિરના ના આયેગી, જવાની બીત જાયેગી - રાજકુમારી સાથે - મહલ - ખેમચંદ પ્રકાશ – નખ્શાબ જારાચવી

સુરૈયા  +

અયે દર્દ-એ-મોહબ્બત તુને મુઝે બદનામ કરકે છોડા - સિંગાર - સુરીંદર કૌર સાથે – ખુર્શીદ અન્વર - ડી એન મધોક 

હમીદા બાનુ +

આવો સખી હમ ગાયે તરાના - ઝેવરાત - શાંતા કુંવર સાથે - હંસરાજ બહલ - હબીબ સરહદી 

હવે પછીના અંકમાં આપણે પુરુષ-પુરુષ યુગલ ગીતો સાંભળીશું.

૧૯૪૯નાં ગીતો : ચર્ચાની એરણે : યુગલ ગીતો - હજૂ સુધી ન આવરી લેવાયેલ 'અન્ય' પુરુષ-'અન્ય' સ્ત્રી યુગલ ગીતો

૧૯૪૯નાં પુરુષ- સ્ત્રી યુગલ ગીતોમાં મોહમ્મદ રફીનાં લતા મંગેશકર સાથે તેમજ શમશાદ બેગમ, સુરૈયા અને અન્ય ગાયિકાઓ સાથેનાં, મુકેશનાં સ્ત્રી ગાયિકાઓ સાથેનાં અને શમશાદ બેગમનાં અન્ય પુરુષ ગાયકો સાથેનાં યુગલ ગીતો તેમ જ સુવર્ણ યુગમાં પણ જાણીતાં રહેલાં સ્ત્રી ગાયકો સાથે અન્ય પુરુષ ગાયકોનાં યુગલ ગીતો સુધી આપણી સફર પહોંચી છે.

હિંદી ફિલ્મ ગીત કોશની મદદથી ૧૯૧૪૯નાં યુગલ ગીતોની યાદી બનાવતી વખતે આપણે જેમને વીન્ટેજ એરાનાં સ્ત્રી ગાયકો તરીકે સામાન્યતઃ ઓળખીએ છીએ એવાં ગાયિકાઓનાં પણ ઘણાં ગીતો મળી આવ્યાં છે. તે ઉપરાંત જેમને જાણીતા ગાયકોની શ્રેણીમાં મૂકીએ એવા ગાયકો સાથે આજના સમયમાં ઓછાં જાણીતાં ગાયકોનાં યુગલ ગીતો પણ મળી આવે છે. આમ થવા પાછળ એક કારણ તો એ હોઈ શકે કે મુખ્ય ધારામાં વધારે પ્રચલિત ગાયકો સિવાય ક્યાં તો ખુદ અભિનય કરતાં ગાયકો કાર્યરત છે કે પછી વીન્ટેજ એરાની આથમતી અસરના વર્ષમાં જે કેટલાંક ગાયકો હજૂ પણ કાર્યરત રહ્યાં છે તે કારણ હોય. કેટલાંક યુગલ ગીતો એવાં પણ મળે છે જેમાં ખુદ સંગીતકારે જ ગાવાનું પસંદ કર્યું હોય. આ સંગીતકારો પછીથી ન તો સંગીતકાર તરીકે ન તો ગાયક તરીકે ટકી શક્યા છે તે પણ નોંધ લેવા લાયક બાબત છે. એકાદ ગીત એવું પણ મળ્યું છે જેમાં ગીતકારે પણ ગાવાનું પસંદ કરેલ હોય. સ્વાભાવિક છે આ પ્રકારનાં બધાં જ ગીતો માટે યુ ટ્યુબ લિંક ન મળે.

              અમીરબાઈ કર્ણાટકી અને અન્ય પુરુષ ગાયકો

સૈયાં સે બીછડે હૈ હો મોરે રામ - ચાંદની રાત - સાદત સાથે - નૌશાદ અલી - શકીલ બદાયુની

ક્યોં સેંટ લગાયા હૈ - નેકી ઔર બદી - ફીરોઝ દસ્તુર સાથે - રોશન - કેદાર શર્મા

                           રાજ કુમારી અને અન્ય પુરુષ ગાયકો

રામ કસમ મૈં ઘૂંઘટ કા પટ ના ખોલું - બાઝાર - સતીશ બાત્રા સાથે - શ્યામ સુંદર - ક઼મર જલાલાબાદી

જમુના તટ પર નટવર ગીરધર શ્યામ બાંસુરી બજાયે - નેકી ઔર બદી - ફીરોઝ દસ્તુર સાથે - રોશન - કેદાર શર્મા

                           મીના કપૂર અને અન્ય પુરુષ ગાયકો
ટૂટ ગયી મનકી બીના - અનન્યા - જે એસ કશ્યપ સાથે - રામ પ્રસાદ - જે એસ કશ્યપ

પ્યારા પ્યારા હૈ સમા, માય ડીઅર, કમ ટુ મી - કમલ - મોતીલાલ સાથે - એસ ડી બર્મન - રાજા મેંહદી અલી ખાન

                    સુપ્રભા સરકાર અને તલત મહમૂદનું યુગલ ગીત

રંગીન બહારેં હૈ, યેહ રંગીન બહારેં - સમ્પત્તિ - તલત મહમૂદ સાથે - તિમિર બરન - પંડિત ભુષણ

        જોહરાબાઈ અંબાલેવાલી અને શંકર દાસગુપ્તાનું યુગલ ગીત

તુમ એક નઝર દેખ ચૂકે , એક નઝર ઔર - દૌલત - શંકર દાસગુપ્તા સાથે - હનુમાન પ્રસાદ - ક઼મર જલાલાબાદી

પારો અને રાજા ગુલ નું યુગલ ગીત

ફરીયાદ ન કરના - ઘરાના - રાજા ગુલ સાથે - મોહમ્મદ શફી

                            પ્રેમલતા અને શૌકત નું યુગલ ગીત

તેરા બુઢાપા ઉમર મેરી બાલી - ઘરાના - શૌકત સાથે - મોહમ્મદ શફી - આલમ સ્યાહપોશ

હવે પછીના અંકમાં આપણે સ્ત્રી - સ્ત્રી યુગલ ગીતો સાંભળીશું.