ફુર્સત એ ઇશ્વરીય ભેટ છે. આ પળોને કુટુંબસાથે માણો કે સારી સોબતમાં ગાળો કે આ પળોમાં મનને પ્રફુલ્લિત કરે તેવું વાંચો કે દિલ ઝુમી ઉઠે તેવું સંગીત સાંભળો કે તમે હંમેશ જે કરવા ધારતા હતા પણ કરી નહોતા શકતા તે બધું જ કરો.
૧૯૪૯નાં વર્ષમાં, મોહમ્મદ
રફીનાં લતા મંગેશકર સાથેનાં યુગલ ગીતોની સરખામણીમાં, મોહમ્મદ રફીનાં
અન્ય સ્ત્રી ગાયિકા સાથીઓ સાથેનાં યુગલ ગીતોમાં આપણને મહદ અંશે અલગ ચિત્ર જોવા મળે
છે, જેમ કે સુરૈયા અને શમશાદ બેગમનાં યુગલ ગીતો ઘણા પુરુષ ગાયકો સાથે
વહેંચાઈ ગયાં છે. તે ઉપરાંત, ૧૯૪૯માં આ બન્ને ગાયિકાનાં યુગલ ગીતોની
સંખ્યા આમ પણ તેમનાં સૉલો ગીતો કરતાં ઓછી તો છે જ. પરિણામે લતા મંગેશકર સિવાયનાં
અલગ અલગ ગાયિકાઓ સાથેનાં મોહમ્મદ રફીનાં અન્ય યુગલ ગીતોમાંસારો એવો ઘટાડો
જોવા મળે છે.તે જ રીતે લોકપ્રિયતાની દૃષ્ટિએ પણ મોહમ્મદ રફીનાં અન્ય ગાયિકાઓ
સાથેનાં યુગલ ગીતોમાં અન્ય પુરૂષ ગાયકોનાં અન્ય ગાયિકાઓ સાથેનાં યુગલ ગીતો પણ
બરાબર જ ઉતરેલાં કહી શકાય તેવું ચિત્ર ઉભરે છે.
આજનો આપણો 'વિસરાતી યાદો...સદા યાદ રહેતાં ગીતો'ના ઓક્ટોબર, ૨૦૧૬ના અંક
માટે આપણે ભાઈશ્રી સમીર ધોળકિયાએ છેલ્લા
કેટલાક મહિનાઓ દરમ્યાન અતુલ્સ સોંગ અ ડે
પરથી જે પોસ્ટ મોકલી છે તેનો આધાર લીધો છે. ‘અતુલ્સ સોંગ
અ ડે’ની દરેક પૉસ્ટની જેમ આજે અહીં રજૂ કરેલ દરેક પૉસ્ટમાં કંઈને
કંઈ રસપ્રદ વાત વણી લેવામાં આવી છે. જો કે આપણે તો એ પૉસ્ટમાં જણાવાયેલાં ગીતની
યાદને તાજી કરવા વિષે ધ્યાન આપીશું. આજના અંકના જે વાચકને મૂળ પૉસ્ટ વાંચવામાં રસ
હોય તો તેમની સગવડ માટે મૂળ પોસ્ટની હાયપરલિંક જાળવવામાં આવી છે.
Aayi
atariya pe sone na sone diya - પૉસ્ટની શરૂઆતમાં સદાનંદ કામથ એક સવાલ પૂછે કે નીચે મૂકેલ ગીતો સાંભળતાં તેમાં
કઈ ખાસીયત તમારા ધ્યાનમાં આવે છે?
આ ગીતના સંગીતકાર બીજા કોઈ નહીં પણ મોહમ્મદ શફી છે. મોહમ્મદ શફીનો સંબંધ હિંદી
ફિલ્મ ઉદ્યોગ સાથે છેક ૧૯૩૭થી હતો. તેમનાં સ્વતંત્ર સંગીત નિદર્શનવાળી પહેલી ફિલ્મ હતી હક઼દાર
(૧૯૪૬)...કહેવાય છે કે નૌશાદ બધા જ સમય દરમ્યાન બીમાર હતા એટલે 'સોહિની મહિવાલ' (૧૯૫૮)નું આખું સંગીત મોહમ્મદ શફીએ રચ્યું હતું.એમ પણ કહેવાય છે કે 'ગંગા જમુના' (૧૯૬૧)નાં દો
હંસોકો જોડા અને ઢૂંઢો ઢૂંઢો રે સાજન ઢૂંઢો પણ તેમની જ રચનાઓ હતી. અહીં રજૂ કરાયેલ ગીત મોહમ્મદ શફીએ ગાયેલું એક માત્ર
ગીત છે.
ગ઼ઝલ'ન કિસીકી આંખકા નૂર હું' 'લાલ કિલા'(૧૯૬૦)માં પહેલી જ વાર
નથી વાપરવામાં આવી. તેના ફિલ્મ સિવાયના પ્રયોગો પણ થયા જ હતા, જે પૈકી મોટા ભાગના બહુ ઉત્કૃષ્ટ કહી શકાય તે
કક્ષાના પણ રહ્યા હતા.
બીજાં વિશ્વયુદ્ધ પછી ઘણા જર્મન ફિલ્મ કલાકારો
ભારતમાં આવીને કામ કરતા રહ્યા હતા. મૂળ પૉસ્ટમાં એવા એક જર્મન દિગ્દર્શક પૌલ ઝીલ્સ[i]ની હિંદી
ફિલ્મ સાથેની સફર આલેખાયેલી છે. આ ફિલ્મ તેમની પહેલી ફિલ્મ હતી. ઉપલબ્ધ દસ્તાવેજો
અનુસાર, પૌલ ઝીલ્સે
દિગ્દર્શિત કરેલ દેવ આનંદની ત્રણ ફિલ્મોમાંથી બે - હિંદુસ્તાન હમારા (૧૯૫૦) અને
ઝલઝલા (૧૯૫૨)- નો હિંદી ફિલ્મ ગીત કોષમાં ઉલ્લેખ છે. ત્રીજી ફિલ્મ 'શાબાશ'નો પણ ૧૯૪૯ની ફિલ્મની યાદીમાં ઉલ્લેખ છે પણ કોઈ વિગતો નથી અપાઈ.
અહીં રજૂ કરેલ ગીત વસંત દેસાઈએ બે ભાગમાં
બનાવ્યું છે :
‘નિર્મોહી’ (૧૯૫૨)નાં આઠ ગીતોમાંથી છ લતા મંગેશકરનાં સૉલો
ગીતો છે. બાકીનાં બે લલિત મોહને ગાયેલાં છે. લલિત મોહન નામ સાંભળીને નવાઇ જરૂર
લાગશે. પરંતુ નવાઈ પામનારાં ઘણાં શ્રોતો છે એમ જાણીને સંતોષ લ ઈ શકાય !
આ ફિલ્મમાં ગીત તો સાત જ હતાં, પણ સાતે સાત ગીત અલગ અલગ ગીતકારોએ લખેલાં હતાં.
સંગીતકાર એક વાર ફરીથી મોહમ્મદ શફી છે. આ ગીતમાં શફીએ કોરસનો જે ખૂબીથી ઉપયોગ
કર્યો છે તે ગીતને અદ્ભૂત ઉઠાવ આપે છે.
Bhaj
man narayan narayanમાં અરૂણકુમાર દેશમુખ કેટલાંક મહાત્વાકાંક્ષી
અને હિંમતવાન લોકોએ અકસ્માત જ નવાંનવાં કૌશલ મેળવ્યાં અને પછીથી પોતપોતાનાં
ક્ષેત્રોમાં નામ કાઢ્યાં તેનાં ઘણાં ઉદાહરણો રજૂ કર્યાં છે.એ પૈકી એક કિસ્સો છે આ
ફિલ્મના દિગ્દર્શક વિઠલદાસ પંચોટિયાનો, જેમણે ફિલ્મોમાં
અભિનય પણ કર્યો હતો. વિઠલદાસ ફિલ્મ જગતના ઑલરાઉન્ડરોનું એક આદર્શ ઉદાહરણ કહી શકાય.
એ ફિલ્મ નિર્માતા, દિગ્દર્શક, વાર્તા લેખક, સંવાદ લેખક, સ્ક્રીનપ્લે લેખક, ગીતકાર, ગાયક, સંગીતકાર અને ભગવાન જાણે બીજું કંઇકેટલુંય હતા!
બીજા એક બહુ જ ગુણી સંગીતકાર રોશને આ ગીત વિષે
લખ્યું છે કે – “ઉત્કૃષ્ટ, જાદુઈ,અને મંત્રમુગ્ધ કરી નાખતું...અને દૈવી જેવા કેટલાય શબ્દો આ ઉત્તમ રચના માટે
આપણા મનમાં રમી ઉઠે છે. લતાજી, સુધીર ફડકે અને પંડિત નરેન્દ્ર શર્માની શ્રોતાઓને એક અદ્ભૂત ભેટ છે
ગીત.કૃષ્ણ ભક્તિનાં વિરહ રસના ભાવ અને સુધીર ફડકેની મૃદુ ધુનને લતાજીએ પૂરેપૂરો
ન્યાય કર્યો છે....”
Jaata
kahaan hai parwaane- સદાનંદ કામથ સુમન કલ્યાણપુરનું ગીતાદત્તનુમા એક ગીત પ્રસ્તુત કરે છે જે એમ
સાબિત કરવા માટે પુરતું છે કે સંજોગો અને સમયે સાથ આપ્યો હોત તો સુમન કલ્યાણપુરની
ગાયક તરીકેની સર્વતોમુખી પ્રતિભા કંઈકેટલીય વિશેષ +ખીલી ઉઠી હોત.
Do Nain, Bechain- ‘અતુલ્સ સૉંગ અ ડે’ પરની આ પૉસ્ટની પ્રકાશન
સંખ્યાના લક્ષ્યમાં સુધીર કપૂર આપણને પૉસ્ટની રજૂઆતમાં બહુ ઘણી ઉઠકબેઠક કરાવડાવે
છે. એ બધાં અવનવી મેળવણીઓમાંથી તેઓ આ ગીત માટેના સંગીતકાર અને ગીતકારની જોડીનું પણ
એક બહુ આગવું સંયોજન પણ રજૂ કરવામાં સફળ રહે છે–
અને બીજું સૉલો ગીત આપણે આપણા તરફથી આપણને બોનસ
ભેટ કરી જ લઈએ -
અય દોસ્ત કિસી રોઝ તૂ પછતાયેગા
આજના અંકના અંતમાં અરૂણકુમાર દેશમુખની પૉસ્ટAji
mat poochho kuchh baat college albeli જ સૌથી વધારે ઉપયુક્ત બેસે છે કેમ કે આ ગીતમાં
મોહમ્મદ રફીએ ગાયેલી પંક્તિઓ પર્દા પર પણ મોહમ્મદ રફીએ જ અભિનિત કરી છે. સુજ્ઞ
વાચકોને તો ખબર જ હશે કે આ ઉપરાંત મોહમ્મદ રફીએ શાહજહાં (૧૯૪૬) અને જુગનુ
(૧૯૪૭)નાં એક ગીતમાં પણ પર્દા પર કેમીયૉ અદા પેશ કરી હતી.
યુટ્યુબ પર આ ગીતનાં વિડીયો દૃશ્યની શોધ કરતાં
એક બીજી લિંક પણ મળે છે પરંતુ તેમાં પણ માત્ર શ્રાવ્ય રજૂઆત છે -
આવતા મહિનાના બીજા
રવિવારે આપણી યાદમાં વિસરાતાં જતાં બીજાં આવાં જ અવિસ્મરણિય ગીતો સાથે ફરી મળીશું...તમને આવાં અવિસ્મરણીય ગીતો
યાદ આવે તો જરૂરથી જણાવશો……