Tuesday, April 30, 2013

ગુણવત્તા સંચાલન વિષેના લેખ અને બ્લૉગ્સનો બ્લૉગૉત્સવ - એપ્રિલ, ૨૦૧૩


ગુણવત્તા સંચાલન વિષેના લેખ અને બ્લૉગ્સના બ્લૉગૉત્સવનાં એપ્રિલ, ૨૦૧૩ સંસ્કરણમાં આપનું હાર્દિક સ્વાગત છે.

આ સંસ્કરણમાંના લેખોને આપણે, મુખ્યત્વે, ત્રણ વિભાગમાં જ વહેંચીશું - એક ગુણવતાના વ્યવસાય સાથે મૂળભૂત સંબંધ ધરાવતા લેખો, બીજા સંસ્થના કે આપણા પોતાના વિકાસની વાત કરતા લેખો અને ત્રીજા છે પરીવર્તન સંચાલનને લગતા લેખો. 

સહુથી પહેલાં મૂળભૂત ગુણવતા કાર્યક્ષેત્ર વિષે વાત કરતા લેખોની મુલાકાત લઈએઃ

મૂળ કારણોનાં વિશ્લેષણની પ્રક્રિયાની અસરકારકત માપવાના ચાર માર્ગ \ Four Ways to Measure the Effectiveness of Your Root Cause Analysis Process
મૂળ કારણ વિશ્લેષણ\ RCAનો મુખ્ય આશય તો આખરે આપણી આસપાસની સુરક્ષા, પર્યાવરણીય અનુપાલન અને નફાકારકતામાં વધારો કરવાનો જ હોય છે. મૂળ કારણોનાં વિશ્લેષણની એક વ્યાવસાયિક પ્રકિયાની દ્રષ્ટિએ અસરકારકતાને માપવા માટેના વૈકલ્પિક માર્ગો વિષે આ નિબંધ ચર્ચા કરે છે.લેખક આપણને પ્રાથમિક મુખ્ય કામગીરી સૂચકો\ KPIsનાં ઉદાહરણોની મદદથી મૂળ કારણોનાં વિશ્લેષણની નાડી પર આપણી આંગળી મૂકી આપે છે.

ઉત્પાદન પ્રક્રિયામાં ગુણવત્તા વધારવાની પાંચ રીત\Five Ways to Boost Quality in Manufacturing Operations - જોહ્‍ન મિલ્સ, કાર્યકારી ઉપપ્રમુખ - વ્યાપાર વિકાસ, રીડ્યુ રીકગ્નીશન સૉલ્યુશન્સ
1. સફળતાની કદર કરો
2. ટીમની કામગીરીને મૂલવો
3. હકીકત આધારીત ન હોય એવાં તારણો ટાળો
4. સમકક્ષ લોકોની સફળતા અને તેમની કાર્યશૈલીનો અભ્યાસ કરો
5. પેદાશને બદલે પ્રક્રિયા
હવે બૉઇંગને સમજાય છે તેમ, ઉત્પાદન એ બહુ ચોક્કસ પ્રક્રિયા છે જે ભુલોને બહુ જલદી સ્વીકારતી નથી. ઉત્પાદન પ્રક્રિયામાં સંતુલન જાળવો. જે તીમ સલામતી અને ગુણવતા બાબતે સમાધાન કર્યા સિવાય રચનાત્મક કાર્યપધ્ધતિઓ વડે ઉત્પાદન વધારે, તેમની કદર કરો. દડનાત્મક કાર્યવાહી તો બહુ અક્ષ્મ્ય ભૂલો માટે જ વાપરો.
ઇતિહાસ બાબતે સજગ રહો.દરેક ઉત્પાદન હરોળમા કોઇ કોઇવાર નાની મોટી તકલીફો તો થતી જ હોય છે, અક્ષમ્ય છે વારંવાર થતી ખામીઓ /નિષ્ફળતાઓ.

બીઝમૅન્યુઅલ્સ પણ બહુ જ ઉપયોગી લેખ રજૂ કરે છે:

નીતિ અને કાર્યરીતિ માર્ગદર્શિકા કેમ તૈયાર કરવી \How to Create A Policy & Procedures Manual
માર્ગદર્શીકા તૈયાર કરવા માટે સૂચવાયેલાં સાધનોમાં 'વ્યાપાર પ્રકિયા નકશો' એ માર્ગદર્શીકા તૈયાર કરવાનું હાર્દ છે. અને આ વિષયને લગતો લેખ, નીતિ /કાર્યરીતિના સહુથી વધારે પ્રચલિત ૧૦ નમુના\Top 10 Policy Procedure Templates પણ બહુ માંગંમાં છે.

મૅક્ડૉનલડ કે એવા બહુ સફળ ફ્રેંચાઇઝ મૉડૅલ વાપરાનારી સંસ્થાઓ તેમનો કારોબાર 'પ્રક્રિયા વડે સંચાલન' વડે ચલાવે છે.તેઓ પોતાની પ્રક્રિયાને પ્રક્રિયા નકશાની મદદથી પહેલાં સ્પષ્ટ કરે છે અને તેના વડે માહિતિને દશ્ય સંચાર માધ્યમોની મદદથી સમજાવે અને પ્રસાર કરે છે. તે પછી કોણે ક્યારે અને શું કરવાનું છે તે લખી લેવામાં આવે છે. ત્યાર બાદ એ કાર્યરીતિઓનો અમલ કરીને તેનો મહાવરો કેળવાય છે.આમ, જ્યાં સુધી પ્રક્રિયા એવું સાતત્ય પૂર્ણ સ્વરૂપ ન લઇ લે કે બીજા કોઇ પણ નવા ફ્રેંચાઇઝી માટે નવું સાહસ શરૂ કરવાનું જાણે તેમને તે વર્ષોથી આવડે છે તેવું ન થાય ત્યાં સુધી કરવામાં આવે .
 
પ્રક્રિયા ઑડિટ સમયે પ્રક્રિયા અભિગમને લગતા કયા પ્રશ્નો પૂછવા જોઇએ?\ What Process Approach Questions are Used for a Process Audit?
પ્રક્રિયા ઑડીટ્નું મુખ્ય ધ્યેય પ્રક્રિયાની અસરકારકતા અને નિર્ધારીત પરિણામો પાર પાડવાની ક્ષમતા ને મૂલવવાનું છે.

માપણી તંત્ર વિશ્લેષણ\Measurement System Analysisમાં 'આસ્ક ધ એક્ષપર્ટ્સવડે આઇએસઑ ૯૦૦૧-૨૦૦૮ની કલમ ૭.૬ ને લગતા સવાલની વિગતે ચર્ચા કરે છે. 
 
SIPOC – પુરવઠો આપનાર, નિવિષ્ટ સામગ્રી, પ્રક્રિયા, પેદાશ, ગાહક - એ પ્રક્રિયાની ગુણવતામાટે મહત્વનાં પરીબળો સમજવા માટેની એક બહુ રસપ્રદ પધ્ધતિ છે.અહીં આરોગય વ્યાપારરના સંદર્ભમાં SIPOC વિષે વાત કરાઇ છે, પણ તે કોઇ પણ અન્ય ક્ષેત્રમાટે પણ તેટલું જ લાગુ પડે છે.

ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૩ માટે Roundup–Risk and Failure in Quality and Science અને માર્ચ ૨૦૧૩ માટે Roundup–Quality In Unexpected Places વડે,બૉરાવ્સ્કીએ સંકલિતત સમીક્ષા રજૂ કરી છે.

અને હવે મુલાકાત લઇએ એવા લેખોની જે આપણને રોજબરોજની આપણાં વ્યવસાયની કે આપણી સામાજીક કે આપણી અંગત, રોજબરોજની, જીંદગીને સ્પર્શે છે -

અસરકારકતાથી પ્રથમિકતા નક્કી કરવાનું શીખીએ \Learn To Prioritize Effectively
અસરકારકપણે પ્રાથમિકતા નક્કી કરવા માટે આપણી પ્રવૃત્તિઓ, કામ, જવાબદારી વગેરેમાંથી શું મહત્વનું છે તે પહેલાં નક્કી કરવું જોઇએ, જેથી શેને માટે સમય ફાળવવો જરૂરી છે તે નક્કી થઇ શકે. પણ શું 'મહત્વનું' છે તેમ કેમ નક્કી કરવું? શું મ્હત્વનુ ંછે અને સમય ફાળવવો જોઇએ તેમ નક્કી કરવાનો મારો તો એક સીધો માપદંડ છે - હું એ નક્કી કરૂં છું કે હું શું સારૂં, બહેતર કે શ્રેષ્ઠ કરી શકું છું. ડૅઇલીન એજ. ઑક્સએ અસરકારક પ્રાથમિકતા અને સાચી પસંદગીઓ વિષે એક વ્યક્તવ્યમાં કહ્યું હતું. તેમણે સારી , બહેતર અને શ્રેષ્ઠ પસંદગીઓ વચ્ચેનો તફાવત સમજાવ્યો છે.

તમારી પાસે 'સંકટ સમયની શ્રેષ્ઠ ૧૦ સાંકળ' છે?\ Do you have a “Go-To” Top10?
મામુલી ખરોંચથી માંડીને મહા-મુસીબત અને આફત જેવી કક્ષા સુધીની સમસ્યાઓ આપણને બધાંને જ આવે છે. તે માટે બધાં પાસે'સંકટ સમયની શ્રેષ્ઠ ૧૦ સાંકળ' હોય તે જરૂરી બની રહે છે. તે આપણા એવા શ્રેષ્ઠ વ્યાવસાયિક સંબંધો હશે જે આપણને સામાન્ય પ્રશ્નથી માંડીને કટોકટીસુધી કામ આવી શકે.

સંકટને પુનઃપ્રવેશમાં ફેરવી નાખવાની પાંચ ચાવીઓ - ટીમ મીલ્બર્ન - Five Ways To Turn Your Crisis Into A Comeback
૧. પહેલે પ્રથમ તો ખોટી દિશામાં કયાં કારણે દોરવાઇ ગયાં તે જાણીએ [નહિં તો તે પરિસ્થિતિમાં વારંવાર જ મુકાયા કરીશું.]
૨. "શા માટે? "એ સવાલ પોતાને જ કરીએ.
૩. આપણું ધ્યાન ઉદ્દેશ,, લક્ષ્યાંક તરફ કેન્દ્રીત કરીએ.
૪. દરરોજ કંઇકને કંઇક કરીએ.
૫. એમ કરવામાં ખુશી અનુભવીએ.

ઔદ્યોગિક સાહસનો અજાણ્યો માર્ગ - લીઓ બાબૌટા \ The Not Knowing Path of Being an Entrepreneur - Leo Babauta
બહુ લોકો... પરીણામો પર પ્રભુત્વ મેળવવા મથે છે.. કમનસીબે, પરીનાંઓ પર અંકુશ મેળવવાની ક્ષમતા એ એક ભ્રમ માત્ર છે.
પણ જો અજાણ્યા માર્ગે ચાલવું પડે તો:
૧. ખબર નથી તેમ સ્વીકારીએ
૨. ચિંતા (નાં મૂળ) બાબતે વિચાર કરીએ.
૩. બધું જ બરાબર થશે તેમ પોતાની જાતને કહેતાં રહીએ.
૪. સહુથી ખોટું શું થઇ શકે તે વિચારી લઇએ
૫. આપણા સિધ્ધાંતોને જાણી લઇએ
૬. સિધ્ધાંતાનુસાર વર્તીએ, ઉદ્દેશ્ય કે આયોજન મુજબ નહીં.
૭. મુકત મનથી હસીએ

વ્યવસ્થાપનની પાયાની સમસ્યા - ટૉમોથી કૅસ્ટ્લ \ The Fundamental Problem in Management - Timothy Kastelle
વ્યવસ્થાપનની પાયાની સમસ્યા એ છે કે જગત અનિશ્ચિત છે.અને આપણને એ અનિશ્ચિતતાઓ સાથે પનારો પડ્યો છે. મુળમુદ્દે અનિશ્ચિત જગતમાં નિશ્ચિતતા પૂરી પાડે તેવાં તંત્રને ઊભું કરવું એ તુમારશાહીની બધી જ ઉણપોનું જન્મ્સ્થાન છે.જેમ જેમ વધારે ને વધારે વ્યાવસયિકો સાથ એમારે વાત થાય છે, તેમ તેમ મને વિશ્વાસ બેસતો જાય છે કે સંદિગ્ધતા માટે સહિષ્ણુતા કેળવવી એ સહુથી મહત્વની આવડત કહી શકાય.
ઉચ્ચ કામગીરી સંસ્થાઓમાં કામ કરતી વખતે મજા અને ખુશી - ડૉ. ડૅમિંગ \ Dr. Deming's Joy at Work,

Happiness & the High Performance Organization - ખુશ જીંદગી માટેનાં જ પરીબળો ખુશ અને ઉત્પાદક સંસ્થાનાં સર્જનમાં સીધો ભાગ ભજવે છે. - લૉરેન્સ એમ. મિલર, www.ManagementMeditations.com
૧. જોરદાર ટીમ બનાવો! સારી-કામગીરી કરતી દરેક ટીમમાં કાર્યરત દરેક કર્મચારીને તે ટીમના ઉદ્દેશય અને કામગીરીની પુરતી જાણ હોવી જોઇએ.ટીમના ઉદ્દેશ્યો અને કીર્તિમાનો આંબવાની સિધ્ધિઓને ઉજવો.
૨. આંતરીક સામાજીક માળખાં વિકસાવો. સર્વસામાન્ય રસ અને ક્ષમતાની આસપાસ આંતરીક સામાજીક માળખાં
વિકસવા દો. આ માળખાંઓ સામાજીક સંબંધોને માણવામાં, અને સાથે સાથે નવું શીખવાની ખુશીને બેવડાવવામાં મદદરૂપ થાય છે.
૩. લોકોનું માન જળવાય તે અંગે સચેત રહો. દુનિયાનાં શ્રેષ્ઠ નિષ્ણાત એ જ છે જે સમય આવ્યે હાજર હોય છે, તે હકીકતનો સ્વીકાર કરવો જોઇએ. તેને કારણે તેમનું આત્મગૌરવ વધે છે, તેમ જ નવું શીખવાની ચાનક ચડે છે.
૪. પોતાની ટીમની અસરકારકતાને યુક્તત્તમ કરતાં રહે તેવાં બહુ-વિધ કૌશલ્ય અને અન્ય બાબતોમાં પ્રશિક્ષિત કર્મચારીઓ વડે પર્કિયાઓમાં પરીવર્તનક્ષમતા બની રહેતી રહે તેવી પ્રણાલિઓ પાડો.
૫. જ્યાં ઉગી નીકળે તેમ ન હોય ત્યાં નાણાંનો વ્યય ન કરો. અને જ્યાં વળતર મળે હોય ત્યાં જ ખર્ચ કરો.કર્મચારીઓની ક્ષમતા વૃધ્ધિ અને ઉદ્દેશ્યની સિધ્ધિમાટે નાણાં ફાળવો. ઉત્કૃષ્ટ કામગીરીની યોગ્ય કદર કરો.
૬. સંસ્થાના સન્માનીય ઉદ્દેશ્યને જાણો અને તેનો પ્રચાર કરો. કર્મચારીઓમાં સેવાની ભાવનાને ઉજાગર કરો. નેતૃત્વનું આ સારતત્વ સમજવું જોઇએ.
૭. નિરાશાવાદીઓને બદલે આશાવાદીઓને જ કામ પર રાખો. કઇ દિશામાં જવું છે, અને ત્યાં પહોંચવાના શું શું ફાયદાઓ છે તે વિશે પારદર્શીત રહેવાથી અપેક્ષા અને અશાવાદ બરકરાર રહે છે.તમારાંમાં અને તમારાં સહકર્મચારીઓમાં સર્જનાત્મક અસંતોષ જગાડો.

પુરવઠા સાંકળ અંગે મુખ્ય પ્રબંધન અધિકારીમાટેના પાંચ સવાલ \ Five Questions CEOs Should Ask about their Supply Chain – પુરવઠા-સાકળમાં ઓછાંમાં ઓછાં ભંગાણ પડે તે માટે સંસ્થના ઉચ્ચતમ સ્તરે શ્રેષ્ઠતાનો આગ્રહ મહત્વનો ભાગ ભજવે છે - બ્રાયન નૉલ્ફ અને ગૅર્હાડ પ્લૅનૅર્ટ, વિપ્રો કન્સલ્ટીંગ સર્વીસીસ
૧. તમારી પુરવાઠા-સાંકળમાં ગુણવત્ત વણી લેવાઇ છે, કે ઘટના બની ગયા પછી નીરીક્ષણો અને સુધારાઓથી ગુજારો કરવામાં આવી રહ્યો છે?
૨.પુરવઠા સાંકળનું સંચાલન એ તમારી સંસ્થામાં વ્યૂહાત્મક, વરીષ્ઠ, સ્થાન ધરાવે છે, કે પછી પ્રચાલન પ્રક્રિયામાનું એક સામાન્ય સ્થાન છે
૩. તમારી પુરવઠાની સાંકળમાં માલસામાનની હેરફેર જેટલું જ મહ્ત્વ માહિતિ અને નાણાંની હેરફેરને અપાયું છે? બીજા શબ્દોમાં, માલને પહોંચાડવા કરતાં જરૂરી કાગળીયાં કરવામાં કે નાણાંની ચુકવણીમાં વધારે સમય લાગે છે?
૪. તમારી પુરવઠા સાંકળનાં ઘટકોની આપોઆપ સમીક્ષા કરતી રહે તેવી પરીવર્તન-સંચાલન પ્રક્રિયાઓ અમલ કરાઇ છે, જેના વડે ગુણવતા અને કામગીરીની કાર્ય્દક્ષતામાં સુધારની તકોની તપાસ ચાલતી જ રહે કે પછી તમારી તંત્ર પ્રણાલિઓ, નીતિઓ કે કાર્યરીતિઓ સુધારાઓમાં રૂકાવટો કરે છે?
૫. તમારી પુરવઠા સાંકળ તેને લગતાં કામકાજની મદદથી લઘુતમ જથ્થાઓને અને પુરવઠો પૂરો પાડવાના લઘુતમ સમયને ઘટાડવામાં એવી રીતે મદદ કરે છે ખરી, જેથી સંભવિત નિષ્ફળતાઓની શક્યતાઓમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો થતો રહે?
આ પાંચ પ્રશ્નને સ્પર્શતા મુદ્દાઓ - સંસ્કૃતિ; ક્ષમતા, પરીવર્તનક્ષમતા, સામર્થ્ય અને ટૅક્નૉલૉજી; પુનરાવર્તનક્ષમતા અને વિશ્વનીયતા; અને સહયોગ.

ગુણવત્તાની સમજ - પોતા પ્રત્યેની ફરજ - તન્મય વોરા \Understanding Quality: Duty Towards Self – Tanmay Vora
“દુનિયાને સુધારવા માટેની પ્રથમ જગ્યા પોતાનું દિલ, દિમાગ અને હાથ છે. ત્યાંથી કરીને બહાર તરફ જવું જોઇએ." - રૉબર્ટ એમ. પિર્ઝીગ

કઠીન નિર્ણયોમાટેનો ૧૦/૧૦/૧૦ સિધ્ધાંત \ THE 10/10/10 RULE FOR TOUGH DECISIONS - ચીપ હીથ અને ડૅન હીથ
મુશ્સ્કેલ નિર્ણયો કરતાં પહેલાં થોડી રાહ જોવી એ સારો ઉપાય છે, પણ જ્યારે તેમને હાથ પર લઇએ ત્યારે તેમને લગતી વ્યૂહરચના તૈયાર પણ હોવી જોઇએ - જે માટે ૧૦/૧૦/૧૦નો સિધ્ધાંત કામનો થઇ પડશે.
૧૦/૧૦/૧૦ સિધ્ધાંતને વાપરવા માટે આપણા નિર્ણયોને ત્રણ અલગ અલગ સમયગાળા મ્માં જોવા જોઇએ:
• દસ મિનિટ પછી કેવું લાગશે?
• દસ મહિના પછી કેવું લાગશે?
• દસ વર્ષ પછી કેવું લાગશે?

નવીનીકરણનું ભવિષ્ય કેમ પેદાશોમાં નહીં, પણ વિભાવનાઓમાં છે - કૈહન ક્રીપ્પૅન્ડૉર્ફ\ WHY THE FUTURE OF INNOVATION IS IN IDEAS, NOT PRODUCTS - BY: KAIHAN KRIPPENDORFF
૧૮ કલાકની ઘર તરફના પ્રયાણનાં ઉડ્ડયન સાથે જે મેં સીગપોર ટાઇમ્સમાં પ્રકાશીત થયેલ "સીંગપોર વ્યાપાર પારીતોષીક' શ્રેણીના વિજેતાની પશ્ચાદગાથાને વાંચવા માટે હાથ પર લીધી, જેમાં એક ડૉક્ટર, એક વીમા વ્યાપારના મુખ્ય પ્રબંધન અધિકારી, એક વિજ્ઞાપન ક્ષેત્રના સંચાલક અને કૉફી પેદાશોના વિક્રેતા આવરી લેવાયા છે.દરેકે પોતાની કારકીર્દી નાને પાયે શરૂ કરી, જે હવે વિશાળ, ઝડપથી વિકસતા, ધમાકેદાર વ્યાપરનાં સ્તરે પહોંચી ગયેલ છે.
તેમની સફળતાનાં કારણોને અંદરથી કાપીકૂપીને જોઇએ તો હું જેને 'ચોથો વિકલ્પ' કહું છું તેવા શ્રેણીબધ્ધ નિર્ણયોની હારમાળા જોવા મળશે: એવા વ્યૂહાત્મક નિર્ણયો જે તમારા ગ્રાહકોને ગમે છે, પણ તમારા સ્પર્ધકો જેની નકલ નથી કરી શકતા.
'ચોથો વિકલ્પ' રજૂ કરવા માટેનાં ધ્યાનમાં લેવાલાયક મુખ્ય પરીબળો - સહુથી પહેલું, નવા વિચાર કે વિશિષ્ઠતાની રજૂઆત (જેમ કે, "પ્રમાણીક વિમો'). આ નવો શબ્દ એ ભાષાનું એક સાધન છે જે લોકોને કામ કરવાની નવી પધ્ધતિ આપે છે. એ નવી પેદાશ નથી, પણ કંઇક જૂદું -- એક વિભાવના, એક વૃતાંત, એક નવી શ્રેણી -- જ છે. બીજું, આ નવો વિચાર લોકોની વર્તણૂક બદલવાનું શરૂ કરી દે છે (લોકો તેમના કામગીરીના મુખ્ય સૂચકો\ KPIs,, તેમની પ્રક્રિયાઓને બદલે છે). ત્રીજું, આ નવી વર્તણૂકોને કારણે કંઇક જૂદું અને નવું (સાવ નવો અભિગમ , જે બીજા નથી કરી શકવાનાં) કરવાનું શક્ય બને છે. અને છેલ્લે ચોથું, સ્પર્ધકો નકલ કરવા ઇચ્છે તો છે, પણ વર્તણૂકોમાં એટલા મોટા પાયે ફેર કરવાની જરૂર જૂએ છે કે, મહેનત કરવામાં ફાયદો નથી તેમ વિચારીને બેસી રહે છે.

જેસ્સી લીન સ્ટૉનરે 'ઉચ્ચ કામગીરી કરતી ટીમનાં ૬ પ્રસ્થાપિત, તુલનાત્મક માપદંડ' વીણી રાખ્યા છેઃ \ The 6 Benchmarks of High Performance Teams
૧) સંરેખણ: મજીયારી દૂરદર્શીતાને વીંટળાયેલ સંરેખણ .
૨) ટીમની અસરકારકતા: અસરકારક ટીમ પ્રક્રિયાઓ.
૩) સશક્તિકરણ: યોગ્ય હોય તે કરવાની સત્તા.
૪) જોશ: ઉર્જા, ઉત્સાહ અને ભરોસો.
૫) પ્રતિબધ્ધતા: ટીમ પ્રત્યે, અને એકબીજાં માટે ઘનિષ્ઠ પ્રતિબધ્ધતા.
૬) પરીણામ: અવિશ્રાંત, ઉત્કૃષ્ટ પરીણામો.

હાલનાં આ સંસ્કરણમાં આપણે પરીવર્તન સંચાલન વિશેના ત્રણ લેખ પણ જોઇશું:

પહેલો લેખ તો 'સ્ટ્રેટેજી+બીઝનેસ'ના એપ્રિલ ૨૦૦૪ના અંકમાંથી લીધેલ છે : - પરીવર્તન સંચાલનના ૧૦ સિધ્ધાંત \ 10 Principles of Change Management- કંપનીઓને ઝડપથી રૂપાંતરમાં મદદગાર સાધનો અને તરકીબો - જૉહ્‍ન જૉન્સ, ડીઍન એક્વાયરૅ અને મૅથ્યુ કૅલડરૉન

આપણી પાસે સાંપ્રત એક લેખ પણ છે:

વિચ્છેદનાં સંચાલન માટેનું શિસ્ત \The Discipline of Managing Disruption
Will You Measure Your Life?ના સહલેખક અને હાર્વર્ડના અધ્યાપક ક્લૅટન ક્રીસ્ટેનસનના મત મુજબ મોટા પડકારોની આગાહી કરી શકે એવા સવાલો પૂછવા તે નેતૃત્વની પ્રાથમિક જવાબદારી છે - આર્ટ ક્લૈનર
ક્લૅટન ક્રીસ્ટેનસનનાં તાજેતરમાં પ્રસિધ્ધ થયેલ પુસ્તકમાં - હાઉ વીલ યુ મેઝર યૉર લાઇફ \How Will You Measure Your Life? (સહલેખકો જૅમ્સ ઑલવર્થ અને કૅર્ન ડીલ્ટન,હાર્પર બીઝનેસ, ૨૦૧૨)- વિચ્છેદના સંચાલન માટે જરૂરી શિસ્તને, આજનાં દબાણોથી હટીને અંગત અને વ્યાવસાયીક વારસો કેળવવા માટે જરૂરી લાંબા ગાળાની વિચારસરણી સાથે સાંકળે છે.

ચાપલ્ય પરિબળ \ The Agility Factor - થૉમસ વિલિયમ્સ, ક્રિસ્ટૉફર જી. વર્લી અને એડવર્ડ ઇ. લૉલર III
કામગીરીનાં માપ તરીકે નફાકારકતા રાખવામાં આવે છે ત્યારે દરેક ઉદ્યોગમાં કેટલીક મોટી કંપની, તેમના સમકક્ષો કરતાં લાંબા ગાળા સુધી સારું કરતી રહે છે. તેઓ સ્પર્ધાત્મક વાતાવરણમાં મહત્વના ફેરફારો થતા રહેવા છતાં પણ આ સરસાઇ જાળવી રાખે છે.આ બધી કંપનીઓમાં જે એજ સામાન્ય પરિબળ જોવા માળે છે, તે છે - ચાપલ્ય. તેમના સ્પર્ધકોની સરખામણીમાં તેઓ વેપારનાં પરિવર્તનો સાથે સ્પીડબૉટની ઝડપથી અને વધારે વિશ્વાસથી અનુકૂલન કરી લેતાં જણાય છે.

પ્રસ્તુત સંસ્કરણના અંતમાં આપણે જોહ્‍ન હન્ટર વડે સંપાદીત કરાતા વ્યસ્થાપનોત્સવ્ની મુલાકાત લઇશું -

Management Improvement Blog Carnival #188

Management Improvement Blog Carnival #189

Management Improvement Blog Carnival #190

Management Improvement Blog Carnival #191

આપના પ્રતિભાવ, સુચનો અને ગુણવતા વિષય પર વધારે નિવિષ્ટ સામગ્રી માટે ઇંતઝાર રહેશે ......

Saturday, March 30, 2013

હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના સુવર્ણ યુગથી સંકળાયેલાં બ્લૉગવિશ્વનો બ્લૉગૉત્સવ - ૩ /૨૦૧૩


હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના સુવર્ણ યુગથી સંકળાયેલાં બ્લૉગવિશ્વના  '/૨૦૧૩' બ્લૉગૉત્સવ સંસ્કરણમાં આપનું સ્વાગત છે.
આ સંસ્કરણમાં માણવા માટે આપણી પાસે બહુ વિધ વિષયો છે, જેમાં કેટલાક જન્મ દિવસની યાદ સ્વરૂપે છે, તો વળી એક ખાસ દિવસની ઉજવણી, પણ સામેલ છે.
શરૂઆત કરીએ જન્મ દિવસોની યાદ તાજી કરીને, જેને કારણે આપણને આ સંસ્કરણમાં બહુ જ અનોખા પ્રકારના લેખ, અને તેમના પરની ચર્ચાઓમાં અવનવી માહિતિ જાણવા મળશે, તેમજ સદાબહાર, વિસ્મૃતિની ગર્તામાં ધકાલાઈ રહેલાં, બેનમૂન, ગીતોની યાદ પણ તાજી કરવાનો અવસર મળશે.
તલત મહેમૂદ - ૨૪ ફેબ્રુઆરી:
આ પ્રસંગે SoY  આપણને Best duets of Talat Mahmood and Asha Bhosle લેખ દ્વારા તલત મહેમૂદનાં આશા ભોસલે સાથેનાં  (કેટલાંક) બહુ જ અનોખા પ્રકારનાં ઉત્કૃષ્ટ યુગલ ગીતોની સફર કરાવે છે. "તલત મહેમૂદનાં આશા ભોસલે સાથેનાં આ યુગલ ગીતોની ખાસ વાત તો એ છે કે, એ સમયે તલતની કારકીર્દીનો સૂર્ય તો મધ્યાહ્ને તપતો હતો, પણ આશા ભોસલે તો હજુ તેની મોટી બહેનના પડછાયામાં ઢંકાઇ રહેલ હતી. બહુ બહુ તો એમ કહી શકાય કે, ગીતા દતાની ગાયકીનાં ઉઅત્તરાધિકારી થઇ શકવાનુ કૌવત તે સાબિત કરી રહ્યાં હતાં.  અને આ બધા અવરોધો છતાં પણ, આ યુગલ ગીતો એ સમગ્ર યુગલ ગીતનાં સર્વકાલીન શ્રેષ્ઠ ગીતોની પંગતમાં બેસી શકે તેમ છે, તે વાતનું શ્રેય માત્ર તલત મહેમૂદને જ નહીં પણ આશા ભોસલેના અવાજની એક અનૂઠી ખાસીયતને પણ મળવુંજ જોઇએ."
'જન્મભૂમિ પ્રવાસી'નાં તેમના નિયમિત સાપ્તાહિક સ્તંભ "રાગ રંગ"માં શ્રી શ્રીકાન્ત ગૌતમ એ સમયની મહાન ત્રિપુટી પૈકી રાજ કપુર અને દેવ આનંદસાથેનાં બહુ જ જવલ્લેજ થયેલાં તલત મહેમૂદનાં ગીતોને યાદ કરે છે. આપણી સુવિધા માટે એ લેખમાં નિર્દીષ્ટ ગીતો અને તેમની સંલગ્ન વિડિયો ક્લિપ અહીં રજૂ કરી છે.
રાજ -તલતનો તાલમેલ -
ફિલ્મ - અનહોની (૧૯૫૨) સંગીતકાર - રોશન 
મૈં દિલ હૂં એક અરમાન ભરા - http://youtu.be/RqpECqkBVzE [આ ક્લિપમાં ૪.૧૪ પછીથી તલતના અવાજમાં ભાગ્યે જ સાંભળવા મળે તેવા ઊંચા સૂરની એક ઝલક પણ માણવા મળશે.]
મેરે દિલ કી ધડકન ક્યા બોલે - લત મંગેશકાર સાથે - http://youtu.be/8mORpshV3r0
સમા કે દિલ મેં હમારે લતા મંગેશકર સાથે -  http://youtu.be/2XMWtjMrJ5I
ફિલ્મ - આશિયાના (૧૯૫૨) સંગીતકાર - મદન મોહન
મૈં પાગલ મેરા મનવા પાગલ – http://youtu.be/mjudXYpl2ow
મેરા કરાર લે જા   http://youtu.be/qNKZ0TtA5fo અને લતા મંગેશકરના અવાજમાં તેનું જોડીયું ગીત - http://youtu.be/yz4GMWS4rDs.  [આ ક્લ્પિમાં લતાના આલાપ પહેલાં તલતના અવાજ માં એક સ-રસ આલાપનો ટુકડો પણ સાંભળવા મળે છે.]
ફિલ્મ - બેવફા (૧૯૫૨) -  સંગીતકાર - એ આર કુરેશી
દિલ મતવાલા લાખ સંભાલા -  http://youtu.be/EZE3cPKB8kU અને તેનું લતા મંગેશકર સાથેનું જોડીયું ગીત -http://youtu.be/v7_JHPBUdKE 
તુમકો ફુર્શત હો તો મેરી જાન ઇધર દેખ તો લો -  http://youtu.be/RdshBKFkTAE
તુ આયે ન આયે તેરી ખુશી -  http://youtu.be/WBOxHEYkRxU
દિલ મિલા હૈ..... કામ હાથોં કા હૈ  - http://youtu.be/ES5gxqm0Jpw
તલત મહેમૂદે આરકેનાં બૅનર હેઠળ માત્ર એક જ ફિલ્મ - બૂટ પૉલિશ-માં એક જ  ગીત ગાયું છે. તે છે આશા ભોસલે સાથેનું યુગલ ગીત - ચલી કૌન સે દેશ, ગુજરીયાં તુ બન ઠન કે -http://youtu.be/EPwQu3b7CkQ- છે. બે મજાની વાત- આ ફિલ્મમાં રાજ કપૂરે અભિનય નથી કર્યો; અને ગીતકાર શૈલેન્દ્ર આ ગીતમાં પરદા પર જોવા મળતા પુરૂષ પાત્રનો પાઠ પણ ભજવે છે. 
આ આખો લેખ, રંગ રાગ અને સલામ બોમ્બે_20130303_Page_8.pdf , પર વાંચવા મળશે.
દેવ અને તલતનો સૂરીલો સંગાથ:
પતિતા (૧૯૫૩) - શંકર જયકિશન
   હૈ સબસે મધુર વો ગીત જિન્હેં, હમ દર્દ કે સુરમેં ગાતે હૈં - http://youtu.be/vvVbNdZ7wwQ
   અંધે જહાં કે અંધે રાસ્તે, જાયે તો જાયે કહાં -  http://youtu.be/ogtJBGqh43Y
   તુઝે અપને પાસ બુલાતી હૈ તેરી દુનિય -  http://youtu.be/Wo8CQHiaiZU
પૉકેટમાર (૧૯૫૬) મદન મોહન 
   યે નઈ નઈ પ્રીત હૈ - http://youtu.be/6jVdfGM6Kss
ટેક્ષી ડ્રાઇવર (૧૯૫૪) - એસ. ડી. બર્મન
   જાયે તો જાયે કહાં, સમજેગા કૌન યહાં - http://youtu.be/vYdRUjZK4KY અને લતા મંગેશકરના અવાજમાં ગવાયેલું તેનું જોડીયું ગીત - http://youtu.be/_EFyBWNMmgo
કિનારે કિનારે (૧૯૬૩) જયદેવ 
   દેખ લી તેરી જુદાઇ -  http://youtu.be/tnCsk63fr_I
આ આખો લેખ, રંગ રાગ અને સલામ બોમ્બે_20130310_Page_8.pdf, પર વાંચવા મળશે. 
Dusted Off, શશી કપુરના ૧૮મી માર્ચના તેમના ૭૫મા જન્મ દિવસ નિમિત્તે તેમની ફિલ્મ Sharmeelee (1971)ની ખૂબ જ રસાળ સમીક્ષા વડે રજૂ કરી છે. અહીં તેમણે આ ગીતોને ખાસ યાદ કર્યાં છે: 
   મેધા છાયે આધી રાત - લતા મંગેશકર
   કૈસે કહેં હમ, પ્યાર ને હમકો  - કિશોર કુમાર
અને આશા ભોસલેના અવાજમાં, આ બહુ જ ચુલબલું, પણ બહુ લોકપ્રિય ન થયેલ, કૅબ્રૅ ગીત  - રેશમી ઉજાલા હૈ, મખમલી અંધેરા.
Dances on the Footpathએ બ્રીટિશ હિંદ, ભારત અને પકિસ્તાન એમ ત્રણે સમયનાં ગાયકો પાસેથી ઉત્કૃષ્ટ કામ લઇ શકનાર એવા સંગીતકાર, ખ્વાજા ખુર્શીદ અન્વર,ના જન્મદિવસને Ten Of My Favorite Khawaja Khurshid Anwar Songs Sung By Noor Jehan (Happy 101st Birthday, Khawaja Khurshid Anwar!) માં અનોખી અદાથી યાદ કર્યો છે.
Dusted Offએ આંતરરાષ્ટ્રીય નારી દિન (૮મી માર્ચ) નિમિત્તે, Ten of my favourite female duetsના સ્વરૂપે, એક બહુ નવા વિષયની રજૂઆત કરી છે. "સહેલી ગીતોની એક પૉસ્ટ મેં ભૂતકાળમાં કરી છે. એટલે આ પૉસ્ટને અલગ પાડવા માટે કરીને મેં માત્ર એવાં જ સ્ત્રી યુગલ ગીતોને સમાવવાનું નક્કી કર્યું જે સહેલી તો ન જ હોય, પ્છી ભલે તે સહયોગીઓ હોય કે, સગી હોય, અને કદાચ એકબીજાથી અપરિચિત પણ હોય હોય.  જો તેઓ મિત્ર હોય તો , તેમના વચ્ચે તે ઉપરાંત પણ બીજો કોઇ પણ સંબંધ તો હોવો જોઇએ જ."
ગયા વર્ષે આ જ દિવસે,‘Harveypam’s Blog, લતા મગેશકર અને અશા ભોસલે બહેનોનાં ગીતોની પૉસ્ટ, The Sister Act, રજૂ કરી હતી. Harveypam Blogએ તો તેનાથી થોડા જ સમય પહેલાં, blind heroines નાં સ્વરૂપે એક નવા જ પ્રકારની 'સ્ત્રી'- પરની અનોખી પૉસ્ટ પણ કરી છે. 
ખાસ દિવસોની મુલાકાતો પછી, હવે આપણે હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના સુવર્ણ યુગમાં ડુબકી લગાવતી અન્ય પૉસ્ટને પણ માણીએ.
સહુથી પહેલાં આપણે આ મંચ પર જેની પહેલીવાર મુલાકાત લેશું, તે ગુજરાતી ભાષાના ખૂબ જ જાણીતા લેખક, શ્રી અશોક દવે,ના આ વિષય પરત્વેના પણ શોખને તેમની, આગવી, હળવી શૈલીમાં રજૂ કરતા લેખોના આ બ્લૉગ - Ashok Dave’s Blog- ની મુલાકાતથી. તેમણે તો એ ફિલ્મોની ખૂબ જ માહિતિસભર સમીક્ષાઓ કરી છે, પણ આપણે અહીં તે સમીક્ષાઓમાં નોંધાયેલાં એ ફિલ્મનાં ગીતોની વિડિયો લિંકને માણીશું.
 Gyarah Hazar Ladkiyanસંગીતકાર, એન. દતાની ખૂબ જ અનોખી તર્જનો જાદુ આ ગીતોમાં જોવા મળશે.
૧. કામ કી ધૂન મેં હૈં રવાં... ગ્યારહ હઝાર લડકીયાં... મહેન્દ્ર કપૂર-સાથી http://youtu.be/MmqH8Q7fMg8
૨. સબ લોક જીધર વો હૈં, ઉધર દેખ રહેં હૈં... આશા ભોંસલે http://youtu.be/Todtb7-LcfE
૩. પેહચાનો હમ વો હી હૈં, દેખો તો આંખ મલ કે... લતા-સાથી http://youtu.be/_xvhuMdJGoM
૪. દિલ કી તમન્ના થીં મસ્તી મેં, મંઝિલ સે ભી દૂર નીકલતે... આશા-રફી http://youtu.be/AYzrU8jrj2Q
૫. ગમ ગયા તો ગમ ન કર, ગમ નયા જગા લે... આશા ભોંસલે http://youtu.be/1QWTsAyJCTo
૬. દિલ કી તમન્ના થીં મસ્તી મેં, મંઝિલ સે ભી દૂર... મુહમ્મદ રફી http://youtu.be/4IVCdVJ9rUk 
૭. મેરે મેહબૂબ મેરે સાથ હી ચલના હૈ તુઝે... મુહમ્મદ રફી http://youtu.be/AnpAX9zQkns
અને છોગાંમાં એન.દતાએ રજૂ કરેલ આ મેકસીકન નૃત્ય .-  http://youtu.be/tSZRMu_W92o-ને માણવાનું ચુકશો નહીં
'ઝીદ્દી' ('૪૮) [આ સમીક્ષામાં એક ચોંકાવનારૂં નિવેદન પણ છે - ફિલ્મનાં ટાઇટલ્સમાં ઠાઠથી, સંગીતકાર તરીકે અનિલ બિશ્વાસનું નામ ઠઠાડવામાં આવ્યું છે!]
૧. એક બાત કહું તુમ સે, બુરા તો ન માનોગે ગાયિકાનું નામ મળેલ નથી.
૨. જાદુ કર ગયે કિસી કે નૈના કિ મન મોરે બસ મેં નહિ લતા મંગેશકર - http://youtu.be/ctI8KiuswJs
૩. યે કૌન આયા યે કર કે યે સોલહ સિંગાર કિશોર-લતા - http://youtu.be/787GGmytWko
૪. રૂઠ ગયે મોસે શ્યામ સખી રી, ચૈન મૈં કૈસે પાઉં મૂળ લેખમાં આ ગીતમાં બીજાં ગાયિકા 'ખબર નથી' એમ જણાવ્યું છે. પરંતુ    http://youtu.be/zd47dLfWdyM ક્લિપને ધ્યાનથી જોતાં, અને સાંભળતાં, 2.22 પર જોઇ શકીશું કે દેવ આનંદને નૃત્યાગનામાં કામિની કૌશલનો ચહેરો દેખાવા લાગે છે. તે ક્ષણથી ગીત રાજ કુમારીને બદલે લતા મંગેશકરના અવાજમાં  પણ ફેરવાઇ જાય છે. બીજાં ગાયિકા રાજકુમારી જ છે તે આ http://youtu.be/RfviokhEXM4 (ઑડિયૉ) ક્લિપનાં શિર્ષક વડે પણ નક્કી કરી શકાય છે. જો કે કેટલીક અન્ય સાઈટ, જેના પર માત્ર રેકર્ડની ઑડિયો જ છે, એમાં તો માત્ર લતા મંગેશકરનો જ ઉલ્લેખ છે.
૫. ચંદા રે જા રે જા રે, પિયા સે સંદેસા મોરા કહીયો જાય લતા મંગેશકર - http://youtu.be/2DtN7fredKA
૬. તુઝે ઓ બેવફા હમ જીંદગી કા આસરા સમઝે લતા મંગેશકર http://youtu.be/smz-ZYso6MQ
૭. ચલી પિ કો મિલન, બન ઠન કે દુલ્હન શમશાદ બેગમ http://youtu.be/s52moCvqs3Y
૮. અબ કૌન સહારા હૈ, જબ તેરા સહારા છુટ ગયા લતા મંગેશકર http://youtu.be/sDvZn8x74OY
૯. મરને કી દુઆએં ક્યું માંગુ, જીને કી હસરત કૌન કરે કિશોરકુમાર http://youtu.be/8InU035J6WM
'શ્રીમાન સત્યવાદી' ('૬૦) દત્તારામ - પોતે સ્વતંત્ર રીતે આપેલાં સુંદર ગીતો છતાં પણ,શંકર જયકિશનની ધુનને વાંજિત્ર-વ્યવસ્થાના પ્રાણ પૂરનાર તરીકે વધારે જાણીતા એવા દત્તારામ આપણને, મુકેશનાં શ્રેષ્ઠ, મસ્તીભર્યાં, ગીતોમાં જેમની કાયમ ગણના થાય એવાં કેટલાંક ગીતો આ ફિલમમાં પીરસે છે.
૧. ઋત અલબેલી મસ્ત સમા, સાથ હંસિ ઔર રાત જવાં.... મૂકેશ - ગુલઝાર દીનવી http://youtu.be/sN-2Fm3UlEQ
૨. એક બાત કહું વલ્લાહ, યે હુસ્ન સુભાન અલ્લાહ... મહેન્દ્ર-સુમન-મૂકેશ - ગુલઝાર દીનવી http://youtu.be/Pabyhom52as
૩. અય દિલ દેખે હૈં હમને બડે બડે સંગદિલ... મૂકેશ - હસરત જયપુરી -  http://youtu.be/VmI35mls9jM
૪. ભીગી હવાઓં મેં તેરી અદાઓં મેં, કૈસી બહાર હૈ... સુમન-મન્ના ડે - ગુલઝાર દીનવી  http://youtu.be/xjV0fuf1Df0
૫. રંગ રંગીલી બૉતલ કા દેખ લો જાદુ.... મુહમ્મદ રફી - ગુલશન બાવરા http://youtu.be/_Rh3Z7y2bd0
૬. ક્યું ઉડા જાતા હૈ આંચલ, ક્યું નઝર શરમા રહી હૈ.... સુમન કલ્યાણપુર - ગુલઝાર દીનવી  http://youtu.be/9Gi8f9uMT8g
૭. હાલ-એ-દિલ હમારા, જાને ના બેવફા, યે જમાના જમાના.... મૂકેશ - હસરત જયપુરી http://youtu.be/ITG7Y6eJY4A
આ સંસ્કરણમાં આપણ હજુ એક સરખા લાગતા વિષય, પણ તદ્દન જુદાં પોતવાળા બીજા  બે લેખને પણ માણીશું.  એક ગીતની વિવિધ આવૃત્તિઓ પરની શ્રેણીને SoY, Multiple Versions Songs (6) – Both versions by female playback singer(s) (1) – Abhi To Main Jawan Hun, લેખ દ્વારા આગળ ધપાવે છે, જ્યારેHarveypam Blogપર શ્રી અરૂણકુમાર દેશમુખે Inspire!  લેખ કર્યો છે. એક ધુન, વિવિધ ગીતના ખ્યાલને પાયામાં લઇ કોઇ મૂળ ગીત પરથી "પ્રેરણા' લઇને બનાવાયેલ ગીતોનો રસથાળ તેઓ રજૂ કરે છે.
બ્લૉગૉત્સવનાં આ સંસ્કરણમાં આપણી પાસે SoYપર એક અને Harveypam Blog’ પર  એક, એમ હજૂ બીજા બે લેખ પણ માણવાના રહે છે.
Harveypam Blog’ પર  Look, who’s here! માં 'આ કોણ આવ્યું" એ કલ્પનાની મુખ્ય ધરીપર ગીતો રજૂ કરાયાં છે. કોઇની આપણે રાહ જોઇ હોય અને તે આવે, કે કોઇ અચાનક જ આવી ચડે ત્યારે જે આનંદની સરવાણીઓ ફૂટે તેને હિંદી ફિલ્મોનાં ગીતોમાં બહુ જ માધુર્યથી વણી લેવામાં આવી છે.
જ્યારે SoYપર  શ્રી સુબોધ અગ્રવાલ દ્વારા કોઇ એક શાસ્ત્રીય રાગ પરનાં હિંદી ફિલ્મ ગીતો, તે રાગની સમજાવટ અને તેના ખાસ ખુબીઓવાળી  શાસ્ત્રીય બંદિશોને રજૂ કરતી શ્રેણી Songs based on classical ragasમાં,  રાગ દેશ અને તેની સાથોસાથ ચાલતો ગણી શકાય એવો તિલક કામોદ આ વખતના લેખ Film Songs Based on Classical Ragas (6) – Desh and Tilak Kamod Film Songs Based on Classical Ragas (6) – Desh and Tilak Kamod શિર્ષક હેઠળ રજૂ થયેલ  છે, નો વિષય છે. તેના પુરોગામી ગણાતા રાગ સોરઠની ઓળખાણ પણ આ લેખમાં થાય છે. અને વધારામાં, લેખના અંતમાં તેમણે રાગ દેશપર ધડાયેલી રવિન્દ્રનાથ ઠાકુરની નૃત્યનાટિકા  'શ્યામા'નો પણ રસ પરિચય કરાવ્યો છે.
આ દરેક પૉસ્ટ પર દર સમયની જેમ ખૂબજ વિસ્તૃત, માહિતીપ્રદ ચર્ચામાં તરબોળ થવાની અને જે તે વિષય પર હજૂ વધારે ગીતો સાંભળવાની બેવડી મજા તો માણવાની મળે છે જ.
આપને બ્લૉગૉત્સવની આ સફર ગમી  કે નહીં તે જરૂરથી જણાવશો.
આ વિષય પર જો કોઈ અન્ય બ્લૉગ કે સાઈટ તમારા ધ્યાનમાં હોય, તો તે પણ અહી જરૂરથી જણાવશો.