૧૯૪૯નાં ગીતો : ચર્ચાની એરણે - સ્ત્રી સૉલો ગીતો - અન્ય સ્ત્રી ગાયિકાઓ - સુરૈયા

Best songs of 1949: And the winners are?ના પરિપ્રેક્ષ્યમાં આપણે છેડેલી ૧૯૪૯ના ગીતોની ચર્ચાની એરણે આપણે પુરુષ સૉલો ગીતોને સુપેરે સાંભાળી ચૂક્યાં છીએ. હવે આપણું ધ્યાન આપણે સ્ત્રી સૉલો ગીતોની ચર્ચા તરફ વાળીશું.

સ્ત્રી સૉલો ગીતો

આ પહેલાં આપણે ૧૯૫૧ અને ૧૯૫૦નાં ગીતોની ચર્ચા સમયે પણ લતા મંગેશકર સિવાયનાં સ્ત્રી ગાયકોનાં ગીતોને અલગથી સાંભળ્યાં હતા. જો આમ ન કરીએ તો લતા મંગેશકરનાં વધતાં જતાં પ્રભુત્વને કારણે્ અન્ય ગાયિકાઓનાં બહુ લોકપ્રિય ગીતો સાથે આપણો પરિચય તાજો જ કદાચ ન થાય. ૧૯૪૯માં લતા મંગેશકરનું મોજું પોતાનું પ્રભુત્વ પ્રસરાવતું જોવા મળે છે, તેથી આ વર્ષ માટે આપણે લતા મંગેશકરનાં સૉલો ગીતો અને અન્ય ગાયિકાઓનાં સૉલો ગીતો અલગ અલગ સાંભળીશું.

 - લતા મંગેશકર સિવાયનાં ગાયકો

લતા મંગેશકરનાં જામતાં જતાં પ્રભુત્વની વાત શરૂ થાય એટલે ૧૯૫૦ અને તે પછીના સમયના આપણા અનુભવને કારણે અન્ય ગાયકોનાં સૉલો ગીતો વિષે આપણને સહાનુભૂતિનો ભાવ પેદા થવા લાગે છે. ૧૯૪૯માં સંખ્યાની દૃષ્ટિએ જોઈએ તો લતા મંગેશકરનાં ગીતોની સંખ્યાની બરાબરી કોઈ એક ગાયિકાનાં સૉલો ગીતોની સંખ્યા કદાચ થોડી પાછળ પડતી જણાશે, પરંતુ બધાં ગાયિકાઓનાં ગીતોને એક તરફ મૂકીએ તો પલડું સાવ જ એકતરફ નહીં ઝૂકે એવું પણ જણાય.

આ પૂર્વધારણા પરનું તારણ તો આપણે છેલ્લે બંને પક્ષનાં 'વધારે ગમતાં' ગીતોની વાત માંડીશું ત્યારે જ કરીશું. અત્યારે તો અન્ય ગાયિકાઓનાં સૉલો ગીતો સાંભળવા પર ધ્યાન આપીશું.

સુરૈયાનાં સૉલો ગીતો

હિંદી ફિલ્મોમાં પ્લેબેક ગાયનની પ્રથા દાખલ થયા બાદ જે અદાકારો ખરેખર સારાં ગાયકો નહોતાં તેઓને ગાવાની જરૂર ન રહી. આમ જે અદાકારો સામાન્ય કળાકાર અને તે સાથે સામાન્ય ગાય્ક હતાં તેઓ તો ફિલ્મ જગતમાંથી અળગાં થવા લાગ્યાં હતાં. હવે સમય આવી રહ્યો હતો એવાં અદાકારોનો જે ક્યાંતો ખરેખર બહુ જ સારાં કળાકાર હતાં યા તો એવાં ગાયકોનો હતો જે ખરેખર બહુ જ સારાં ગાયક હતાં. સુરૈયા એક એવાં અદાકાર હતાં જે બંને હતાં. ૧૯૪૯માં તેમની ૯ ફિલ્મો રજૂ થઈ હતી, જેમાં તેમણે ૪૩ સૉલો ગીતો અને ૯ યુગલ ગીતો ગાયાં.

આપણે તેમની દરેક ફિલ્મનું એક જ ગીત અહીં મૂક્યું છે. આ સિવાયનાં બધાં જ ગીતો યુ ટ્યુબ પર સહેલાઈથી સાંભળવા મળી શકશે. તેમનાં કેટલાંક ગીતોએ તો એ સમયે પણ બેહદ લોકચાહના મેળવી હતી અને આજે પણ એ ચાહ બનાવી રાખેલ છે.

દીવાલી કી રાત પિયા ઘર આનેવાલે હૈં - અમર કહાની - હુસ્નલાલ ભગતરામ - રાજેન્દ્ર કૃષ્ણ 

વોહ પાસ રહે યા દૂર રહે નઝરોંમેં સમાયે રહતે હૈં - બડી બેહન - હુસ્નલાલ ભગતરામ - ક઼મર જલાલાબાદી  

ઐસે મેં અગર તુમ આ જાતે - બાલમ - હુસ્નલાલ ભગતરામ - ક઼મર જલાલાબાદી

એક બેવફા કી યાદ ને - ચાર દિન - શ્યામ સુંદર - શકીલ બદાયુની 

ચાર દિનકી ચાંદની - દિલ્લગી - નૌશાદ - શકીલ બદાયુની 

(આપણને થોડાં ઓછાં સાંભળવા મળતાં ગીતો સાંભળવા મળે એટલા પૂરતું જ આપણે બીજાં  ખૂબ જ લોકપ્રિય રહેલ બે ગીતો - મુરલીવાલે મુરલી બજા અને તેરા ખયાલ દિલસે ભૂલાયા ન જાયેગા - ને બદલે આ ગીત અહીં મૂક્યું છે.)

વોહ આયે ઔર આકે ચલે ગયે - દુનિયા - સી રામચંદ્ર 

આજા મોરે બલમા બહાના કરકે - નાચ - હુસ્નલાલ ભગતરામ  - કૈફ ઈરફાની 

આ જા મેરી દુનિયા મેં - શાયર - ગુલામ મોહમ્મદ - શકીલ બદાયુની   

નયા નૈનોંમેં રંગ - સિંગાર - ખુર્શીદ અન્વર

 
હવે પછીના અંકમાં આપણે ગીતા રોયનાં સૉલો ગીતો સાંભળીશું.

૧૯૪૯નાં ગીતો : ચર્ચાની એરણે - મને સૌથી વધારે ગમેલાં પુરુષ સૉલો ગીતો

૧૯૪૯નાં ગીતોની ચર્ચાનાં પહેલાં ચરણની એરણે આપણે પુરુષ સૉલો ગીતો સાંભળ્યાં. આ તબક્કામાં આપણે જી એમ દુર્રાની, તલત મહમૂદ, સુરેન્દ્ર, 'અન્ય' ગાયકો, મુકેશ અને મોહમ્મદ રફીનાં સદાબહાર રહેલ ગીતો તેમ જ પ્રમાણમાં ઓછાં લોકપ્રિય રહેલાં સૉલો ગીતોને બે હિસ્સામાં  આવરી લીધાં હતાં.

આ રીતે આપણે સોંગ્સ ઑફ યૉરના મૂળ વિહંગાલોકન લેખ - Best songs of 1949: And the winners are?-માં જેમની નોંધ લેવામાં આવી તે ઉપરાંત હિંદી ફિલ્મ ગીત કોષની મદદથી કેટલાંક વધારે ગીતોની યાદ પણ તાજી કરી લીધી.

મને સૌથી વધારે ગમેલાં ગીતોની યાદી નક્કી કરતી વખતે મેં કોઈ એક ફિલ્મમાંથી એક જ ગીત પસંદ કરવાનું નક્કી કર્યું છે. આ કારણસર જ્યારે પણ કોઈ ફિલ્મમાં એકથી વધારે ગીતો વચ્ચે પસંદગી કરવાનું થયું ત્યારે એક જ ગીતને પસંદ કરવામાં જે કશ્મકશ થઈ તેણે કારણે આ યાદી મારા માટે ઘણી વધારે રસપ્રદ બની રહી.

તો આ છે મને સૌથી વધારે ગમેલાં, વર્ષ ૧૯૪૯નાં, પુરુષ સૉલો ગીતો, જે અંગ્રેજી કક્કાવારી મુજબ ફિલ્મોના નામના ઉતરતા ક્રમમાં ગોઠવેલ છે -

• જી એમ દુર્રાની - ઈતની સી કહાની હૈ ઈતના સા મેરા અફસાના - આઈયે - નાશાદ - નક઼્શાબ જરાચવી
• મુકેશ - હમ આજ કહીં દિલ ખો બૈઠે, યું સમજો કિસીકે હો બૈઠે - અંદાઝ - નૌશાદ - મજરૂહ સુલ્તાનપુરી
• મોહમ્મદ રફી - ઠુકરા કે હમે ચલ દિયે - બાલમ - હુસ્નલાલ ભગતરામ - ક઼મર જલાલાબાદી
• મોહમ્મદ રફી - મૈં જિંદગીમેં હરદમ રોતા હી રહા હૂં - બરસાત - શંકર જયકિશન - હસરત જયપુરી
• મોહમ્મદ રફી - તેરે કૂચે મેં અરમાનોં કી દુનિયા લે કે આયા હૂં - દિલ્લગી - નૌશાદ - શકીલ બદાયુની
• મોહમ્મદ રફી - સુહાની રાત ઢલ ચૂકી ના જાને તુમ કબ આઓગે - દુલારી - નૌશાદ - શકીલ બદાયુની
• મોહમ્મદ રફી - હૈ કામ મુહબ્બતકા ફરયાદ કરના - જલ તરંગ - હુસ્નલાલ ભગતરામ - કૈફ ઈરફાની
• સુરેન્દ્ર - મૈં તો હું ઉદાસ - કમલ - એસ ડી બર્મન - પ્રેમ ધવન
• એસ ડી બાતિશ – આંખેં કહ ગયીં દિલકી બાત - લાડલી - અનિલ બિશ્વાસ - ડૉ. સફદર 'આહ'
• મુકેશ - લૂટ ગયા દિન રાત કા આરામ ક્યૂં - લેખ - કૃષ્ણ દયાલ - ક઼મર જલાલાબાદી
• કિશોર કુમાર – જ઼્ગમગ જ઼ગમગ કરતા નિકલા ચાંદ પૂનમ કા પ્યારા - રિમ ઝિમ - ખેમચંદ પ્રકાશ - ભરત વ્યાસ
• મુકેશ  - બહારોંને જિસે છેડા હૈ વો સાઝ-એ-જવાની હૈ - સુનહેરે દિન - જ્ઞાન દત્ત

કોઈ એક ગીત લઈએ કે કોઈ એક ફિલ્મનાં બધાં જ ગીતોને મળીને લઈએ, ૧૯૪૯ના વર્ષના શ્રેષ્ઠ પુરુષ ગાયક માટે મુકેશની દાવેદારી એક્દમ પ્રબળ જ રહી છે. તે સામે કુલ ગીતોની સંખ્યા, જેમાંથી કુલ સદાબહાર ગીતોની સંખ્યા કે જેમના માટે ગીત ગાયાં એ સંગીતકારોનાં વૈવિધ્યમાં કે અલગ અલગ મૂડનાં ગીતોનાં વૈવિધ્ય જેવાં વ્યાપક પરિમાણોની ચર્ચા ને એરણે ૧૯૪૯નાં વર્ષ માટે શ્રેષ્ઠ પુરુષ ગાયક તરીકે પસંદ કરવા માટે મને બહુ વિચાર નથી કરવો પડ્યો.

આમ, મારી દૃષ્ટિએ, ૧૯૪૯ના શ્રેષ્ઠ પુરુષ ગાયક મોહમ્મદ રફી છે અને તેમનાં આ વર્ષનાં ગીતોમાં શ્રેષ્ઠ ગીત સુહાની રાત ઢલ ચૂકી ના જાને તુમ કબ આઓગે  છે.

સોંગ્સ ઑફ યૉર પર પુરૂષ સૉલો ગીતો પરની ચર્ચાનાં તારણોને આવરી લેતી પૉસ્ટ - Best songs of 1949: Wrap Up 1  - પણ પ્રકાશિત થઈ ચૂકેલ છે.દર વર્ષની જેમ ચર્ચા દરમ્યાન વ્યક્ત થયેલ વિવિધ પ્રકરનાં મંતવ્યો વિષે ની ચર્ચા પણ રસપ્રદ રહેલ છે. સોંગ્સ ઑફ યૉરના મંતવ્ય મુજબ ૧૯૪૯ના શ્રેષ્ઠ ગાયક મુકેશ રહે છે અને તેમનું શ્રેષ્ઠ ગીત, તૂ કહે અગર જીવન ભર મૈં ગીત સુનાતા  જાઉં, મન બિન બજાતા જાઉં  રહ્યું છે.

હવે પછી બીજા તબક્કામાં, આપણે ૧૯૪૯નાં ગીતોની ચર્ચાની એરણ પર લતા મંગેશકર સિવાયનાં અન્ય સ્ત્રી ગાયિકાનો સૉલો ગીતો લઈશું.

હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના સુવર્ણ યુગથી સંકળાયેલાં બ્લૉગવિશ્વનો બ્લૉગૉત્સવ - ૬_૨૦૧૬

હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના સુવર્ણ યુગથી સંકળાયેલાં બ્લૉગવિશ્વ -  ૬_૨૦૧૬ બ્લૉગૉત્સવ સંસ્કરણમાં આપનું સ્વાગત છે.

આ મહિનાના અંકની શરૂઆત સંવત્સરીની, કે વર્ષગાંઠની, સાથે સંકળાયેલ પૉસ્ટ્સની મુલાકાત કરીશું –

Songs of Yore completes six years એ એક ખાસ્સા મહત્ત્વનાં સીમાચિહ્ન પાર કરવાની ઉજવણી છે. અ બ્લૉગની આગવી શૈલી મુજબ આ પોસ્ટમાં રજૂ કરાયેલ ગીતો ખરેખર ચાહકોની યાદ અને મજામાં નવું સોપાન ઉમેરે છે. જેમ કે:

• જાગે મેરા દિલ સોયે ઝમાના - બાદશાહ (૧૯૫૪)- અપરેશ લાહિરી - શંકર જયકિશન - હસરત જયપુરી

Celebrating the Urs of Lal Shahbaz Qalandar, Part I: The Song મૂળ ગીતની વાત માંડે છે. મોટા ભાગનાં લોકોને આ રચનાનાં ઉગમ, સુફી કવિઓ વગેરે વિષે ઘણી એવી ખબર છે, પણ જે બંદીશને કેટલાય ગાયકોએ દાયકાઓથી પોતપોતાની રીતે રજૂ કરી છે એ મૂળ  રચનાના સર્જક વિષે ખાસ કંઈ જ ખ્યાલ નથી એમ કહી શકાય. એ સંગીતકાર છે પાકીસ્તાની ફિલ્મ સંગીત નિર્દેશક માસ્ટર આશિક઼ હુસૈન. એ ફિલ્મ હતી જબરૂ (૧૯૫૬)- લાલ મેરી પત રખિયો. બીજા ભાગમાં ઉર્સને લગતી કેટલીક સ-રસ દસ્તાવેજી ક્લિપ્સ અને એક બહુ જ પસંદીદા પુસ્તકમાંથી રસપ્રદ અને મજેદાર વાતો રજૂ કરાયેલ છે.

અન્ય વિષયોને લગતી પૉસ્ટ્સની પણ મુલાકાત લઈએ –

Shankar-Jaikishan’s female dance duets - આ પહેલાંની પૉસ્ટ - Shankar-Jaikishan’s dance songs for Lata Mangeshkar - પર બહુ સક્રિય ચર્ચાઓ થઈ ચૂકી હતી. આજની પૉસ્ટ તેને અનુસાંગિક પૉસ્ટ કહી શકાય. અહીં પણ જાણીતાં ગીતોની સાથે ઓછાં જાણીતાં ગીતો વાચકના રસને વધારે જગવે છે. જેમ કે:

• અરે કોઇ જાઓ રી પિયા કો બુલાઓ રી - પટરાણી (૧૯૫૬)- લતા મંગેશકર, ઉષા મંગેશકર અને મીના મંગેશકર - શૈલેન્દ્ર              
• બેચૈન દિલ ખોઈ સી નઝર - યહુદી (૧૯૫૮)- લતા મંગેશકર, ગીતા દત્ત - શૈલેન્દ્ર
• આહ લે ગયી - જ્વાલા (૧૯૭૦) - લતા મંગેશકર, આશા ભોસલે – શૈલેન્દ્ર

Romance of letters - હૉલીવુડ અને બૉલીવુડ, એમ બન્ને તરાહની ફિલ્મોમાં પત્રોનું એક આગવું સ્થાન રહ્યું છે. પત્રોને કારણે સર્જાતા સંજોગોને ભાત ભાતનાં ગીતોમાં વણી લઈ બૉલીવુડની ફિલ્મો આ બાબતે એક કદમ આગળ છે એમ પણ કદાચ કહી શકાય. આ ગીતો ફિલ્મની વાર્તામાં મહત્ત્વનું સ્થાન ધરાવતાં હોય કે ન હોય તે મહત્ત્વનું નથી, મહત્ત્વનું એ જ રહ્યું છે કે આ ફિલ્મોના ભારતીય ચાહકોનાં મનમાં આ ગીતોનું પોતાનું સ્થાન ખાસ જરૂર રહ્યું છે.

• બડી બડી પાતી લિખવાયેં - ખીડકી (૧૯૪૮) - શમશાદ બેગમ - સી. રામચંદ્ર - પી એલ સંતોષી

અત્રે Conversations Over Chai પરની પૉસ્ટ My Favourites: Letters in Verse પરથી બે ભાગમાં કરેલ અનુવાદ - ફિલ્મી ગીતોમાં પત્રો - ભાગ ૧ અને ભાગ ૨- ને પણ યાદ કરી લઈએ.

First films of some music directors - Arunabh Chowdhuri માં લેખનાં શીર્ષકને અનુરૂપ હકીકતોની સાથે સાથે કેટલીક રસભરી વાતો પણ આવરી લેવાઈ છે, જેમ કે - 'ખાસ તો ધ્યાનાકર્ષક બાબત તો એ છે કે લતા મંગેશકરને અગ્રીમ હરોળમાં મૂકી આપવામાં જેમનો સિંહ ફાળો કહી શકાય એવા અનિલ બિશ્વાસ કે શંકર જયકિશન કે ખેમચંદ પ્રકાશ કરતાં પણ લતા મંગેશકરે ખય્યામ (તખલ્લુસ - શર્માજી)માટે પહેલાં ગીત ગાયું હતું. ખય્યામે સ્વરબદ્ધ કરેલ ‘હીર રાંઝા’નું 'કાહે કો દીન્હી બિદેસ' એ પરંપરાગત અવધી ગીત છે જે હવે અમીર ખુશરોને નામે બોલે છે. એ સમયે લતા મંગેશકરના સ્વરમાં એ ધુનને સજાવ્યા પછી લગભગ ૩૦ વર્ષ પછી ફરીથી ઉમરાવ જાન માટે ખય્યામે જગજિત કૌરના સ્વરનો ઉપયોગ કર્યો છે.

Life Lessons From Hindi Filmsમાં ગંભીર વાતો હળવા સૂરમાં કહેવાઈ છે. પૉસ્ટ પરની કૉમેન્ટ્સ વાંચતાં જાણવા મળે છે કે ડસ્ટેડ ઑફ પર આ જ પ્રકારના લેખો પહેલાં થયા છે, જેમ કે Ten Great Bollywood Mysteries અને Why I love the comforts of old Hindi cinema જેની લિંક Why I love the comforts of old Hindi cinemaમાં છે.

My Favourites: The Rain in Ten Moods - લગભગ આ જ સમયમાં, ત્રણ વર્ષ પહેલાં આપણે અહીં વરસાદ ગીતો અને તેનો બીજો ભાગ વાંચી, સાંભળી, માણી ચૂક્યાં છીએ. વરસાદ ગીતો બાદ આજે હવે વરસાદ દૃશ્યોની રંગત માણવા મળશે. લેખ પરની ચર્ચામાં scenseur pour l'efachaud નાં એક દૃશ્યને યાદ કરાયું છે. આ દૃશ્યમાં કદાચ વરસાદ નથી, પણ  ચર્ચા કરનાર લેખકની યાદમાં આ દૃશ્ય સાથે વરસાદની યાદ કંડારાઈ ચૂકી છે.મોરીઑ, કેમેરા અને સંગીત (અને હમણાં નહીં તો પછીથી આવેલ વરસાદ) તો અદ્‍ભૂત તો છે જ..!!!

My Favourites: The 'Mawsome is Awesome' Songs લેખનાં શીર્ષકમાં વપરાયેલ Mawsome શબ્દ આમ તો કૉલેજિયનોની ભાષાનો શબ્દ છે, પણ તેનો 'મૌસમ' સાથે અનુપ્રાસ મેળવીને 'મૌસમ' પરનાં ગીતોની મસ્તી અહીં અનુભવી શકાય છે. રજૂ થયેલ ગીતોમાંથી કેટલાંક ઓછાં સાંભળવા મળતાં ગીતોની મૌસમ આપણે માણી લઈએ - 

• મૌસમ આયા હૈ રંગીન - ઢોલક (૧૯૫૧) - સતીશ બત્રા, સુલોચના કદમ - શ્યામ સુંદર - અઝીઝ કશ્મીરી
• મૌસમ યે પુકારે - બર્મા રોડ (૧૯૬૨) - તલત મહમૂદ, લતા મંગેશકર - ચિત્રગુપ્ત - મજ્રૂહ સુલ્તાનપુરી 
• યે હવા યે મસ્તાના મૌસમ - અકેલી મત જૈયો (૧૯૬૩) - મોહમ્મદ રફી, લતા મંગેશકર - મદન મોહન - મજરૂહ સુલ્તાનપુરી

૧૯૪૯નાં ગીતો ચર્ચાને એરણે આપણે જી એમ દુર્રાની, તલત મહમૂદ, સુરેન્દ્ર અને 'અન્ય' પુરુષ ગાયકોનાં સૉલો ગીતો તેમ મુકેશનાં તથા મોહમ્મદ રફીનાં સદાબહાર ગીતો, થોડાં ઓછાં જાણીતાં ગીતોની બે પૉસ્ટને સાંભળી ચૂક્યાં છીએ.

Ten of my favourite philosophical songsમાં રજૂ થયેલાં ગીતો જીવનની ફિલોસૉફીની વાત છે. શરતે એટલી જ છે કે ફિલોસૉફી બહુ સ્પષ્ટપણે કહેવાયેલ હોવી જોઇએ - એટલે કે ગીતનું કેન્દ્ર જ એ હોવું જોઈએ. લેખની ચર્ચા દરમ્યાન એક ખાસ બાબત નોંધવામાં આવી છે કે હિંદી ફિલ્મોમાં કૉમેડીયનોને ફાળે આવતાં ગીતોમાં જીવનની ફિલોસૉફીને બહુ જ અસરકારક રીતે વણી લેવાતી જોવા મળે છે, જેમ કે -

• અય દિલ તુ ન ડર્ર - જોહ્ની વૉકર (૧૯૫૭) - મોહમ્મદ રફી - ઓ પી નય્યર

On a biography of Shashi Kapoor, householder and movie star - Open સામયિક માટે Shashi Kapoor: The Householder, the Star પુસ્તક વિષે નિબંધ- સમીક્ષા – 'આ બધાં વચ્ચે, 'કલિયુગ'માં શશી કપુરના આજના કર્ણ તરીકેનું અને ન્યુ દિલ્હી ટાઈમ્સ કે વિજેતામાં પાતળી દોરા જેવી મૂછોથી ઉભરતાં ગંભીર પાત્રોમાં રૂપાંતર ખાસ ધ્યાન ખેંચે છે. એ મારા ચહીતા કળાકાર ભલે નહોતા, પણ તેમનું વ્યક્તિત્ત્વ હંમેશાં પ્રસન્નચિત્ત રહ્યું છે. જ્યારે આપણને મર્દાના ભૂમિકાઓ પ્રત્યે લગાવ હોય ત્યારે પણ શશી કપૂર (અને તેના જેવા જ ચૉકલેટી ચહેરાવાળા તેમના ભત્રીજા રિષી કપૂર)સંવેદીનશીલ ભૂમિકાઓમાં વ્યાવસાયિક મુખ્ય ધારાની કે શ્યામ બેનેગલ જેવા નિર્દેશકોની કળા ફિલ્મોની વચ્ચે પોતાનામાં કળાકારને સંતુલિત કરી શકયા હતા.'

Manna from heavenમાં Coffee House er addaનાં ભૂતકાળને ઝંખતાં દર્દ ભર્યાં ગીતની રજૂઆત છે. ગૌરીપ્રસન્ન મજુમદારે લખેલ ગીતમાં કૉફી હાઉસના દિવસોમાં અવિઅરત વહેતા કૉફીના કપ અને સસ્તી ચારમિનાર સિગરેટના કશમાંથી મોટાં સ્વપ્નો જોતા સાત મિત્રોની વાત છે.

Suraiya & Ashok Kumar in unreleased Wajid Ali Shah (1953)

 

 બ્રિટિશ નિર્દેશક હર્બર્ટ માર્શલ ઔધના છેલ્લા બાદશાહ (એ ભૂમિકામાં અશોક કુમાર)ને “Wajid Ali Shah”નાં શૂટીંગ દરમ્યાન હળવાશ પૂરી પાડે છે. પાછળ સુરૈયાના ચહેરા પણ એ રમૂજની અસર જોવા મળે છે. જો કે આ ફિલ્મ તો આખરે માળિયે ચડાવી દેવાઈ હતી.

Famous Singers and their Signature Singing Stylesમાં અંજના મોહન મોહમ્મદ રફી, કિશોર કુમાર, કે જે યેસુદાસ, બેગમ અખ્તર, લતા મંગેશકર અને આશા ભોસલેની ગાયકીની શૈલીની વાત કરે છે.

Muhammad Ali, the legendary boxer, dies at 74

મુહમ્મદ અલી મોહમ્મદ રફીને પ્રશસ્તિતકતી સોંપે છે. યાસ્મિન રફીનાં સંગ્રહમાંથી તારીખ ન પાડેલો ફોટોગ્રાફ.

Suspense, Romance, Crime Thrillers, Offbeat, Social Drama: The Trend-setting Films of Raj Khosla By Peeyush Sharma

૨૧ વર્ષના રાજ ખોસલાની એક વિરલ તસ્વીર. રાજ ખોસલાએ ફિલ્મ ઉદ્યોગમાં પદાર્પણ કર્યું ૧૯૪૬ની ફિલ્મ ‘રૈન બસેરા’થી, પણ તેમની ફિલ્મજીવનકથામાં તેનો ક્યાંય ઉલ્લેખ નથી. (તસ્વીર સૌજન્ય - પકનતી લક્ષ્મી પ્રિયાનાં Old Is Gold  ફેસબુક ગ્રુપમાંથી)

આ પ્રકારની પૉસ્ટ વાંચતાં પહેલાં જે અપેક્ષા હોય તે બધી જ અપેક્ષાઓ પૂરી કરતી માહિતીઓ, ઈધર ઉધરની વાતો અને મહત્ત્વનાં ગીતો અહીં મળી રહે છે, જેમ કે - રાજ ખોસાલાએ ગુરૂ દત્તની અધુરી મૂકાયેલી એક ફિલ્મ (રાઝ) ખોળી કાઢી અને તેના પરથી તેમણે ૧૯૬૪માં બનાવી 'વોહ કૌનથી?'. એક ખાસ આડ વાતઃ 'વોહ કૌનથી?'નાં તમિળ અને તેલુગુ સંસ્કરણમાં મુખ્ય ભૂમિકા (આજનાં તામિળનાડુનાં મુખ્ય મંત્રી)જયલલિતાએ ભજવી હતી. આપણે લેખમાં સંદર્ભાયેલ એક ગીતને સાંભળીશું-

હમસે ભી કર લો કભી મીઠી મીઠી દો બાતેં - મિલાપ (૧૯૫૫) - ગીતા દત્ત - એન દત્તા (એમની પણ આ પહેલી જ ફિલ્મ હતી) - સાહિર લુધ્યાનવી

Re-claiming Indian Parallel Cinema - ઓમર અહમદ

 

'સારા આકાશ'નું એક વિરલ પૉસ્ટર. સમાંતર સિનેમાનો ચીલો પાડનાર બીજી બે ફિલ્મો હતી મણિ કૌલની 'ઉસકી રોટી (૧૯૬૯) અને મૃણાલ સેનની 'ભુવન શોમ' (૧૯૬૯)

(ચિત્ર સૌજન્ય: A Manzil of Memories: Rare memorabilia from Basu Chatterji’s films)

  

અને હવે મુલાકાત કરીએ અન્ય પ્રકાશનો પરની નિયમિત કોલમોની :

જન્મભૂમિ પ્રવાસીની રવિવારની 'મધુવન' પૂર્તિમાં શ્રીકાંત ગૌતમની 'રાગરંગ'  કોલમના જુન, ૨૦૧૬ના લેખો:

• અલ્પજીવી ભૂમિકાની અનેરી અનિવાર્યતા
• ગીત ત્રણ, પ્રસંગ એક, ગાયક ત્રણ
• હલકભર્યાં હાલરડાંની પિતૃહૃદયી ઝલક
• 'જિંદગી કે કહીં રંગ રે..'ના ત્રણ રંગો

'ગુજરાત સમાચાર'માં દર શુક્ર્વારે પ્રકાશિત થતી કોલમ 'સિને મેજિક'માં અજિત પોપટના જુન, ૨૦૧૬ના લેખોમાં સરદાર મલ્લિકનાં ગીતોની સફર ચાલુ રહી છે:

• ફિલ્મ સારંગાએ મૂકેશજીની ઉદારતાનો પણ પુરાવો આપ્યો...
• મૂકેશજીની માનવતા  ભૂલી શકાય એમ નથી
• સરદાર મલિકનાં કેટલાંક યાદગાર ગીતોની આછેરી ઝલક

દર મહિનાના છેલ્લા શુક્રવારે અહીં એક નવા સંગીતકારની વાત કરવામાં આવે છે, જેમાં સંગીતકાર જોડી રામ-લક્ષ્મણે પીરસેલાં સંગીતની કેટલીક રસપ્રદ વાતો રજૂ થઈ રહી છે...

• 'મૈંને પ્યાર કિયા'નું સંગીત લાખ્ખો રસિકોને ડોલાવી ગયેલું

જુન, ૨૦૧૬માં વેબ ગુર્જરીની 'ફિલ્મ ગીતની સફર'માં –

જાણીતાં ગીતોનાં ઓછાં જાણીતાં કળાકારો (૩)

બંદિશ એક, રૂપ અનેક : (૨૦) : ઘુંઘરું તૂટ ગયે

આયે તુમ યાદ મુઝે – ૬

પ્રકાશિત થયેલ છે.

તે ઉપરાંત ભગવાન થાવરાણીની શ્રેણી 'હૈ સબસે મધુર વો ગીત'માં તેમણે અજબ તોરી દુનિયા હો મોરે રામા – દો બીઘા જમીન નો રસાસ્વાદ કરાવ્યો છે.

મોહમ્મદ રફી કેન્દ્રમાં રાખતી પૉસ્ટસથી આજના અંકના સમાપન કરીશું –

10 songs of Mohammad Rafi that you are not heard ofમાંથી ખરે ખર બહુ જ ઓછાં સાંભળવા મળતાં બે ગીતોને તો આપણે પણ યાદ કરી જ લઈશું:

• તેરી આંખોં કા રંગ નિરાલા હૈ, મેરી આંખોંમેં તૂ મતવાલા હૈ - બારૂદ (૧૯૬૦) - લતા મંગેશકર સાથે - ખય્યામ - હસરત જયપુરી 
• મેરી નિગાહ ને કયા કામ લાજ઼વાબ કિયા  - મોહબ્બત ઈસકો કહતે હૈં (૧૯૬૫)- ખય્યામ - મજરૂહ સુલ્તાનપુરી  

A to Z of Mohd. Rafi Songs – અચલ રંગાસ્વામીએ અંગ્રેજી બારાખડીના એક એક અક્ષર પરથી શરૂ થતાં લગભગ દરેક હાવભાવ કે ગાયક રજૂ કરી શકે એવી રજૂઆતને આવરી લેતાં ગીતોનો થાળ રજૂ કર્યો છે.

હિંદી ફિલ્મના સુવર્ણકાળની યાદોના આ સંગ્રહને વધારે રસપ્રદ અને વૈવિધ્યસભર બનાવવામાં આપ સૌનાં સૂચનો આવકાર્ય છે........