ચર્ચાની એરણે : ૧૯૪૮નાં ગીતો :: યુગલ ગીતો : સ્ત્રી-પુરુષ યુગલ ગીતો - મુકેશ +

આપણી ચર્ચાને એરણે હવે ‘Best songs of 1948: And the winners are?’ ના ત્રીજાં પાસાં - યુગલ ગીતો-ને સાંભળીશું. 'ચર્ચાને એરણે' પ્રસ્થાપિત કરેલ આપણી પધ્ધતિ અનુસાર આપણે, ૧૯૪૮નાં જાણીતાં અને ઓછાં જાણીતાં ગીતોની સફરમાં યુગલ ગીતોની ચર્ચા સ્ત્રી-પુરુષ યુગલ ગીતો, પુરુષ-પુરુષ યુગલ ગીતો અને સ્ત્રી- સ્ત્રી યુગલ ગીતો એમ ત્રણ ભાગમાં કરીશું.

સ્ત્રી-પુરુષ યુગલ ગીતો

યુગલ ગીતોમાં સ્ત્રી-પુરુષ યુગલ ગીતોનું સ્થાન લગભગ સ્ત્રી કે પુરુષ સૉલો ગીતો જ રહ્યું છે. હિંદી ફિલ્મ સંગીતના ઈતિહાસમાં જેટલાં કેટલાંક સૉલો ગીતો સીમાચિહ્નરૂપ મનાયાં છે તેમ જ કેટલાંક સ્ત્રી-પુરુષ યુગલ ગીતો પણ માનક સીમાચિહ્ન તરીકે માનભર્યું સ્થાન મેળવી ચૂક્યાં છે.

મુકેશનાં સ્ત્રી ગાયકો સાથેનાં યુગલ ગીતો

૧૯૪૮નાં વર્ષમાં મૂકેશનાં સ્ત્રી ગાયિકાઓ સાથેનાં ગીતોની સંખ્યાનો દબદબો રહ્યો છે. તેમાં પણ શમશાદ બેગમ સાથેનાં યુગલ ગીતોનો તો સિંહ ફાળો તો અસાધારણ કક્ષાનો જ કહી શકાય એટલો છે. જો કે આ બધાં ગીતોમાંથી લોકપ્રિય રહેલાં યુગલ ગીતોમાં અન્ય ગાયિકાઓ સાથેનાં યુગલ ગીતો સંખ્યા અને લોકપ્રિયતામાં બહુ પાછળ નથી રહ્યાં.

લતા મંગેશકર સાથે

અબ ડરને કી કોઈ બાત નહીં અંગ્રેજી છોરા ચલા ગયા - મજબૂર - ગુલામ હૈદર - નઝીમ પાણીપતી

અબ યાદ ન કર ભૂલ જા અય દિલ વો ફસાના - અનોખા પ્યાર - અનિલ બિશ્વાસ - શમ્સ અઝીમાબાદી 

શમશાદ બેગમ સાથે

રાત કો જી ચમકે તારે દેખો બાલમ મોહે અખિયાં મારે - આગ - રામ ગાંગુલી - મજરૂહ સુલ્તાનપુરી

કૈસે બતાઉં ઉનસે દિલ કો પ્યાર ક્યું હૈ - અન્જુમન - બુલો સી રાની - મજરૂહ સુલ્તાનપુરી

ભૂલ ગયે ક્યોં કે દેકે સહારા લૂટનેવાલે ચૈન હમારા - અનોખી અદા - નૌશાદ - શકીલ બદાયુની

તેરે નાઝ ઊઠાને કો જી ચાહતા હૈ - ગૃહસ્થી – ગુલામ હૈદર - શકીલ બદાયુની 

ધરતી કો આકાશ પુકારે આજા આજા પ્રેમ દ્વારે - મેલા - નૌશાદ - શકીલ બદાયુની

ફિલ્મમાં આ ગીતને મૂકેશના સૉલો સ્વરમાં અને ફિલ્મના અંતમાં શમશાદ બેગમના સૉલો સ્વરમાં પણ પ્રયોજાયું છે.

આયી સાવન ઋતુ આયી સજન મોરા ડોલે હૈ મન - મેલા - નૌશાદ - શકીલ બદાયુની

મૈં ભવરા તૂ ફૂલ યહ દિન મત ભૂલ - મેલા - નૌશાદ - શકીલ બદાયુની

મેરા દિલ તોડનેવાલે દિલકી દુઆ લેના - મેલા - નૌશાદ - શકીલ બદાયુની

ઓ જાનેવાલે ઓ જાનેવાલે હમ કો ભૂલ ના જાના – ઓ જાનેવાલે - અલી હુસૈન મોરાદાબાદી - કૈફ મુસ્તફા

સજનવા પ્રેમ કહાની ...ઓ ધીરે ધીરે કહના - ઓ જાનેવાલે - અલી હુસૈન મોરાદાબાદી - કૈફ્ફ મુસ્તફા

ગીતા રોય સાથે

રાજા મોહે લે ચલ તૂ દિલ્લી કી સૈર કો - ટૂટે તારે - શૌકત દહેલવી (નાશાદ)

રેહતે હો અબ હર ઘડી મેરી નઝર કે સામને - ટૂટે તારે - શૌકત દહેલવી (નાશાદ) 

અન્ય સ્ત્રી ગાયિકાઓ સાથે

હુસ્ન બાનો સાથે - પરવાને ઓ પરવાને તૂ ક્યા જલના જાને - પરદેસી મહેમાન - હંસરાજ બહલ - પંડિત ઈન્દ્ર 

રાજકુમારી સાથે - યે બુરા કિયા જો સાફ સાફ કહે દિયા - સુહાગ રાત - સ્નેહલ - કેદાર શર્મા 

મીના કપૂર સાથે - અબ યાદ ના કર ભૂલ જા દિલ વો ફસાના - અનોખા પ્યાર - અનિલ બિશ્વાસ - શમ્સ અઝીમાબાદી  

સીતારા (કાનપુરી) સાથે - એક તીર ચલાનેવાલેને દિલ લૂટ લિયા - પગડી - ગુલામ મોહમ્મદ - શકીલ બદાયુની

સુરૈયા સાથે - લાયી ખુશીયોંકી દુનિયા હંસતી હુઈ જવાની - વિદ્યા - એસ ડી બર્મન - અન્જુમ પીલીભીતી 

હવે પછી આપણે ૧૯૪૮નાં મોહમ્મદ રફીનાં સ્ત્રી ગાયિકાઓ સાથેનાં યુગલ ગીતોને ચર્ચાને એરણે સાંભળીશું.

ચર્ચાની એરણે : ૧૯૪૮નાં ગીતો :: મને સૌથી વધારે ગમેલાં સ્ત્રી સૉલો ગીતો

૧૯૪૮નાં વર્ષનાં સ્ત્રી ગીતોને ચર્ચાને એરણે લીધા પછી એક બાબત સ્પષ્ટ થઇ ગઈ કે ગીત ગમવાની બાબતમાં ગીતને જૂદા જૂદા પ્રસંગે, જૂદા જૂદા સમ્દર્ભમાં, અનેક વાર સાંભળવાની એક ખાસ અસર તો જરૂર છે. જેમ કે, ૧૯૪૮નાં સ્ત્રી ગીતોમાં મને જે ગીતો ગમ્યાં છે તે ગીતો એવાં છે જ કે જે રેડીયો પર ગીતો સાંભળવાના સમયથી જે પસંદ પડતાં હતાં તે જ છે. કોઇ એક વાત વારંવાર જોવા સાંભળવા મળે તો જે કાયમી ગમો (કે અણગમો) ઘર કરી જાય, જેને આપણે બીજા શબ્દોમાં આપણાં માનસીક વલણ તરીકે ઓળખીએ છીએ, તે કદાચ આ જ કહી શકાય.

મારી પસંદગીમાં આટલો જે પક્ષપાત જોવા મળે તેની મર્યાદા સ્વીકારીને મારી પસંદના ૧૯૪૮નાં સ્ત્રી ગીતો, કોઈ ચોક્કસ ક્રમ સિવાય, આ મુજબ છે –

લતા મંગેશકર - ચંદા રે જારે જારે પીયા સે સંદેશા મોરા કહીયો જા - ઝીદ્દી - ખેમચંદ પ્રકાશ - પ્રેમ ધવન

લતા મંગેશકર - કબ આઓગે બાલમા... બરસ બરસ  બદલી ભી બીખર ગયી - ગજરે - અનિલ બિશ્વાસ - જી એસ નેપાલી

લતા મંગેશકર - એક દિલ કા લગાના બકી થા તો વો ભી લગા કે દેખ લિયા - અનોખા પ્યાર - અનિલ બિશ્વાસ - ઝીઆ સરહદી

સુરીન્દર કૌર -  બદનામ ન હો જાયે મોહબ્બત કા ફસાના - શહીદ - ગુલામ હૈદર - ક઼મર જલાલાબાદી

મીના કપૂર - એક દિલ કા લગાના બકી થા તો વો ભી લગા કે દેખ લિયા - અનોખા પ્યાર - અનિલ બિશ્વાસ - ઝીઆ સરહદી

મીના કપૂર -  યાદ રખના ચાંદ તારોં યે સુહાની રાત કો - અનોખા પ્યાર - અનિલ બિશ્વાસ - ઝીઆ સરહદી

શમશાદ બેગમ - ધરતી કો આકાશ પૂકારે આ જા આ જા પ્રેમ દ્વારે - મેલા - નૌશાદ - શકીલ બદાયુની

શમશાદ બેગમ -  કાહે કોયલ શોર મચાયે રે મોહે અપના કૉઇ યાદ આયે રે - આગ - રામ ગાંગુલી - બહ્જ઼ાદ લખનવી

ગીતા રોય - નનદીયા મારે બોલી કે બાન, બાલમ મૈં તુમ સે ના બોલું - ગુણસુંદરી - અવિનાશ વ્યાસ - પંડિત ઈન્દ્ર

સુરૈયા - ઓ દૂર જાને વાલે વાદા ન ભૂલ જાના - પ્યારકી જીત - હુસ્નલાલ ભગતરામ - ક઼મર જલાલાબાદી 

સુરૈયા - તેરે નૈનોને ચોરી ક્યા મોરા નન્હા સા જિયા -  પ્યારકી જીત - હુસ્નલાલ ભગતરામ - રાજેન્દ્ર કૃષ્ણ

સુરૈયા - કીનારે કીનારે ચલે જાયેંગે જીવન કી નૈયા ખેતે જાયેંગે- વિદ્યા - એસ ડી બર્મન - વાય એન જોશી

પસંદ પડેલાં આ ગીતોમાંથી મારે સૌથી વધારે ગમતાં ગીતો નક્કી કરવાનાં આવે તો મારી પસંદગી, દરેક ગીત માટે સરખી, આ પ્રમાણે રહે –

સુરૈયા - તેરે નૈનોને ચોરી ક્યા મોરા નન્હા સા જિયા -  પ્યારકી જીત - હુસ્નલાલ ભગતરામ - રાજેન્દ્ર કૃષ્ણ

શમશાદ બેગમ -  કાહે કોયલ શોર મચાયે રે મોહે અપના કૉઇ યાદ આયે રે - આગ - રામ ગાંગુલી - બહ્જ઼ાદ લખનવી

મીના કપૂર -  યાદ રખના ચાંદ તારોં યે સુહાની રાત કો - અનોખા પ્યાર - અનિલ બિશ્વાસ - ઝીઆ સરહદી

સુરીન્દર કૌર -  બદનામ ન હો જાયે મોહબ્બત કા ફસાના - શહીદ - ગુલામ હૈદર - ક઼મર જલાલાબાદી

લતા મંગેશકર - ચંદા રે જારે જારે પીયા સે સંદેશા મોરા કહીયો જા - ઝીદ્દી - ખેમચંદ પ્રકાશ - પ્રેમ ધવન

આ સાથે આપણે એ પણ નોંધ લઈએ કે સોંગ્સ ઑવ યોરના તારણ અનુસાર, the Best Female Playback Singer  તરીકે લતા મંગેશકર અને શમશાદ બેગમ, અનુક્રમે ચંદા જા રે જા રે અને કાહે કોયલ શોર મચાએ રે માટે પસંદ થયેલ છે.

પાદ નોંધઃ ૧૯૪૮નાં સ્ત્રી સૉલો ગીતોની બધી જ પૉસ્ટ અહીં એક સાથે વાંચી શકાશે. 

સંગીતકાર સાથેની પહેલી ફિલ્મનું મોહમ્મદ રફીનું સૉલો ગીત - ૧૯૫૨ – ૧૯૫૩

૨૦૧૭નાં વર્ષમાં આપણે ૧૯૪૯થી ૧૯૫૩નાં હવે પછીનાં પાંચ વર્ષના સમયખંડમાં મોહમ્મદ રફીએ પહેલી વાર જે સંગીતકારો સાથે સૉલો ગીત ગાયું એ સમયખંડનાં. ૧૯૪૯નાં  તેમ જ ૧૯૫૦ અને ૧૯૫૧નાં ગીતોને આપણે આ પહેલાં સાંભળી ચૂક્યાં છીએ. આજે હવે આ સમયખંડનાં છેલ્લાં બે વર્ષ - ૧૯૫૨ અને ૧૯૫૩નાં ગીતો સાંભળીશું.

[દસ્તાવેજીકરણની સરળતા માટે આપણે ફિલ્મોનાં નામની અંગ્રેજી બારાખડી મુજબ ગીતો રજૂ કર્યાં છે]

૧૯૫૨

૧૯૫૨માં મોહમ્મદ રફીએ બધું મળીને લગભગ ૮૦ જેટલાં ગીતો ગાયાં હતાં જેમાં સૉલો ગીતોની સંખ્યા ૩૨ જેટલી છે. આવર્ષે સૌથી પહેલું સૉલો ગીત જેમની સાથે ગાયું હોય એવા સંગીતકારો તો બે જ છે. પરંતુ આ વર્ષે નૈશાદે આન, બૈજુ બાવરામાં જે ગીતો રફીનાં કંઠમાં રચ્યાં તે બધાં ગીતો ધૂમ લોકપ્રિય થયાં. તેમણે 'દીવાના'માટે રચેલું તસવીર બનાતા હૂં તેરી ખુન-એ-જીગર સે તો ચિરસ્મમરણીય ગીત બની રહ્યું. ગુલામ મોહમ્મદે રફી સાથે ‘અજીબ લડકી’, ‘અંબર’ અને ‘શીશા’માં ફરીથી કામ કર્યું તો સી રામચંદ્ર એ સાક઼ી અને મદન મોહને અન્જામમાં રફી સાથે ફરી એક વાર કામ કર્યું. ચિત્રગુપ્તની ધાર્મિક વિષય પરની ફિલ્મ ભક્ત પુરાણ અને સીમ્દબાદ પરની શ્રેણીની 'સિંદબાદ ધ સેલર'માં પણ મોહમ્મદ રફી માટે સ્થાન રહ્યું.આ સિવાય પણ બીજા ઘણા સંગીતકારો સથે રફી ફરીથી કામ કરતા આ વર્ષમાં જોવા મળે છે.

ઓ મૂરખ ઈન્સાન અપને કો પહેચાન - અન્નદાતા - સંગીતકાર: મોહમ્મદ સફી - ગીતકાર:  અન્જુમ જયપુરી

મોહમ્મદ સફી બહુ ઉત્તમ કક્ષાના અરેંજર હોવાની સાથે સિતાર જેવાં વાદ્યમાં બહુ નિપુણ હતા. નૌશાદ સાથે તેમણે બહુ નોંધપાત્ર કામ કર્યું. સ્વતંત્રપણે તેમણે ૧૪ જેટલી ફિલ્મોમાં સંગીત આપ્યું હતું.ટિકિટબારી પરની સફળતા બાબતે નસીબે તેમને યારી ન આપી.

કિત જાઓગે ઘનશ્યામ મુરારી જાને ન દૂંગા - મોરધ્વજ - સંગીતકાર: નારાયણ દત્ત – ગીતકાર:  ભરત વ્યાસ

ગીતની સૌથી વધારે ધ્યાન ખેંચતી બાબત હોય તો તે તેના પૂર્વાલાપ  તેમ જ અંતરાનું  ઓરકેસ્ટ્રેશન છે. 

યુટ્યુબ પર ગીતના બીજા ભાગ તરીકે દર્શાવાયેલી એક બીજી ક્લિપ પણ છે.

૧૯૫૩

મોહમ્મદ રફીની કારકીર્દીના સમયખંડનાં બીજાં પાંચ વર્ષ - ૧૯૪૯-૧૯૫૩-નાં આ છેલ્લાં વર્ષમાં ફરી કે વાર તેમણે કોઈ સંગીતકાર સાથે ગાયેલાં પહેલવહેલાં ગાયેલ સૉલો ગીતની બાબતે જેટલું વૈવિધ્ય છે લગભગ એટલું જ વૈવિધ્ય તેમની સાથે ફરી ફરીને કામ કરી રહેલ સંગીતકારોમાં પણ જોવા મળે છે. આ વર્ષે રફી ગાયેલાં કુલ ૭૧ ગીતોમાંનાં ૩૧ સૉલો ગીતો હતાં. આ ગીતોમાં ફરીથી સાથે થયેલ ફિલ્મોમાંથી જો એક યાદગાર ગીત નક્કી કરવું હોય તો મારો મત યે દુનિયા પાગલોકા દરબાર માટે રહે

આડવાત:

હિંદી ફિલ્મ સંગીતના ઈતિહાસમાં કદાચ આ એક માત્ર વર્ષ હશે જેમાં મોહમ્મદ રફી એ ત્રણેય કપૂર ભાઈઓવાળી ફિલ્મ માટે ગીત ગાયાં હોય. જો કે એ ત્રણમાંથી શશી કપૂરનો જેમાં અભિનય હોય એવી 'દાના પાની'માં શશી કપૂર તો માત્ર ૧૪ વર્ષના હશે. એટલે તેમને ભાગે કોઈ ગીત ગાવાનું આવ્યું હોય એવું બનવાની શક્યતાઓ ઓછી છે.

ઘટા મેં છૂપ કર...જો દિલ કી બાત હોતી હૈ - બાઝ – સંગીતકાર:  ઓ પી નય્યર – ગીતકાર: મજરૂહ સુલ્તાનપુરી

હિંદી ફિલ્મ જગત માટે ૧૯૫૩ સુધીમાં ઓ પી નય્યર કે ગુરુ દત્ત સાવ અજાણ્યાં નામ નહોતાં રહ્યાં. પણ પોતાનાં દિગ્દર્શનવાળી ફિલ્મ જાતે મુખ્ય અભિનેતા તરીકે ભૂમિકા ભજવવી એ ગુરૂ દત્ત માટે પહેલો અનુભવ હતો. ઓ પી નય્યર સાથે પણ આ પહેલી વાર કામ થયું. કવ્વાલીની શૈલીમાં રચાયેલું,તોફાની ગીત ભલે રફીને ફાળે આપ્યું પણ ખરૂં રોમેંન્ટીક ગીત મુઝે દેખો હસરત કી તસવીર હૂં મૈં તો તલત મહમૂદના સ્વરને ફાળે જ ગયું હતું.

કોઈ અમીર હૈ કોઈ ગરીબ હૈ - દાના પાની - સંગીતકાર:  મદન જૂનીયર - ગીતકાર: કૈફ ઈર્ફાની 

ફિલ્મની ક્રેડીટ્સમાં શશી કપૂરનું નામ જોવા મળે છે. ફિલ્મના સંગીતકાર વિષે ખાસ કંઈ જાણવા નથી મળતું.

અજબ તેરી દુનિયા હો મોરે રામા - દો બીઘા જમીન – સંગીતકાર: સલીલ ચૌધરી – ગીતકાર: શૈલેન્દ્ર

સલીલ ચૌધરીની સંગીત નજરમાં મોહમ્મદ રફી ભલે પ્રથમ પસંદગી નહોતા, પણ એ બન્નેનાં સહકાર્યમાં હિંદી ફિલ્મ જગતને કેટલાંક અદૂભૂત ગીતો મળ્યાં એ વાત તો તાંબાનાં પતરે કોતરાઈ ગઈ છે. પ્રસ્તુત ગીત એ કેડીનું પ્રથમ ચરણ છે. 

જલ જલ કે શમા કી તરહ ફરીયાદ - ફરીયાદી – સંગીતકાર: બલદેવ નાથ બાલી – ગીતકાર: મુઝફ્ફર ઓરખઝાઈ

ગીતકાર કે સંગીતકાર બન્ને સાવ અપરિચિત જરૂર છે, પણ કરૂણ ભાવનાં ગીતમાં રફીની શૈલી તેમની આગવી પહેચાનની છાપ ઉજાગર કરે છે. 

મોહબ્બત ઔર વફા કી....ચન્દા કા દિલ ટૂટ ગયા રોને લગે સિતારે – ખોજ - સંગીતકાર: નિસાર બાઝમી – ગીતકાર: રાજા મહેંદી અલી ખાન 

નિસાર બાઝમી એટલું આદરણીય નામ ગણાતું કે કહેવાય છે કે મોહમ્મ્દ રફીએ આ ગીત ગાવા માટે માત્ર શુકનનો એક રૂપિયો જ લીધેલો.

ફિલ્મનાં ક્રેડીટ્સમાં શમ્મી કપૂર જોવા મળે છે.

સુલગ રહી હૈ હુસ્ન કી સીગડી આજા પકાયે પ્રેમકી ખીચડી - મદમસ્ત – સંગીતકાર: વી બલસારા – ગીતકાર: મધુકર રાજસ્થાની

ગીતના શબ્દો પરથી સૂક્ષ્મ કટાક્ષ હાસ્યના ભાવનું ગીત છે, પરંતુ પૂર્વાલાપ અને અંતરામાં મેંડોલીનના બહુ ઓછા સાંભળવા મળે એવા પ્રયોગ વડે વી બલસારા પોતાની ઓળખ જરૂર છોડી જાય છે. 

ચુડીયાં લે લો ગોરી, પહેન લે ચુડી - પાપી – સંગીતકાર: એસ મોહીન્દર – ગીતકાર: રાજા મહેંદી અલી ખાન

આ ફિલ્મની એક ખાસ બાબત એ છે કે રાજ કપૂરે ડબલ રોલ કર્યો હોય એવી આ એક માત્ર ફિલ્મ છે. ફિલ્મનું બીજું એક સૉલો - તેરા કામ હૈ જલના ઓ પરવાને - સારૂ એવું લોકપ્રિય રહ્યું હતું. 

નરમ નરમ યે ગરમ ગરમ યે ચણે ગગન કે તારે - રંગીલા - સંગીતકાર જમાલ હુસૈન - ગીતકાર એસ એચ બીહારી

આ ફિલમાં બીજાં પણ બે સૉલો ગીતો છે - નાદાન ન બન એ મતવાલે..કુછ હાથ નહીં  અને સુન સુન મેરી કહાની મુશ્કીલ હૈ જાન બચાની. પરંતુ પ્રસ્તુત ગીત પસંદ કરવા માટેનૂં કારણ તેનો આ પહેલાંના ગીત સાથે એક અનોખો સંબંધ છે. હા, ખ્યાલ આવ્યોને- બન્ને ગીતો  હીદી ફિલ્મોમાં એ સમયે બહુ પ્રચલિત એવા ગીત પ્રકાર ગીત ગાતાં ગાતાં વેપાર કરવાની મજા- નાં ગીતો છે.

મોહમ્મદ રફીની કારકીર્દીનાં ૧૯૪૯થી ૧૯૫૩નાં બીજાં પાંચ વર્ષમાં સંગીતકાર સાથે પહેલાં સૉલો ગીતના આંકડા પર નજર કરીએ - ૧૯૪૯માં ૧૦, ૧૯૫૦ અને ૧૯૫૧માં પાંચ પાંચ, ૧૯૫૨માં બે અને ૧૯૫૩માં ૮.

આ તબક્કે મોહમ્મદ રફી સાથે ફરી ફરીને કામ કરી રહેલ સંગીતકારોની સંખ્યામાં સારો એવો વધારો જોવા મળે છે તેમ કેટલાક સંગીતકારો સાથે તેમનાં ગીતો બેહદ લોકપ્રિયાતા પણ આંબવા લાગ્યાં છે. એટાલે આપણા વિષયના સંદર્ભમાં હવે પછીના પાંચ વર્ષનો રસપ્રદ રહેશે.

ચર્ચાની એરણે : ૧૯૪૮નાં ગીતો :: સ્ત્રી સૉલો ગીતો : લતા મંગેશકર [૩]

લતા મંગેશકરનાં ૧૯૪૮નાં સૉલો ગીતોનો ત્રીજા ભાગમાં પણ તેમનાં સૉલો ગીતોના પહેલા અને બીજા ભાગને સમાંતર પ્રવાહો જોવા મળે છે. પહેલા ભાગમાં જોયું હતું કે એક કે બે ગીત સદાકાલીન લોકચાહનાની યાદમાં રહે એવાં હતાં. તે ઉપરાંત આપણે એ પણ જોયું કે લતા મંગેશકરની પસંદગી કરતા સંગીતકારોની યાદીમાં વૈવિધ્ય ઘણું છે, પણ તેમાંથી સર્વકાલીન લોકપ્રિયતા મેળવી શકનાર ગીતના સર્જક તો અનિલ બિશ્વાસ અને ખેમચંદ પ્રકાશ એ બે જ છે.

બહુ જાણીતાં થયેલાં ગીતો

ચંદા રે જારે જારે પીયા સે સંદેશા મોરા કહીયો જા - ઝીદ્દી - ખેમચંદ પ્રકાશ - પ્રેમ ધવન

ઓછાં સાંભળેલાં ગીતો

પીયા મિલને કો આ, મૈં તો જીતી હૂં તેરે ભરોસે - મજબૂર - ગુલામ હૈદર - નઝીમ પાણીપતી

દિલ મેરા તોડા મુઝે કહીં કા ન છોડા – મજબૂર - ગુલામ હૈદર - નઝીમ પાણીપતી

દામન હૈ ચાક ચાક મેરા.. અબ કોઈ જી કે ક્યા કરે જબ કોઈ આસરા નહી - મજબૂર - ગુલામ હૈદર - નઝીમ પાણીપતી

દિલવાલોં દીલોં કા મેલ દીલોં કા ખેલ દેખો જો જો જીત ગયા વો હારા – મેરી કહાની - દત્તા કોરેગાંવકર વહીદ ક઼ુરૈશી

નન્હી બુંદીયા જીયા લહરાયે બાદલ ગીર આયે - મેરી કહાની  - દત્તા કોરેગાંવકર - નખ્શાબ જરાચ્વી

દેખો દુનિયાવાલો ઉઝડા હૈ - હમારી કહાની (રીલીઝ ન થયેલ) - હેમંત કેદાર (મૂળ નામ રામકૃષ્ણ શિંદે) - બનવાસી

મોહન ક્યું નહીં આયે - હમારી કહાની (રીલીઝ ન થયેલ) - હેમંત કેદાર - બનવાસી

આઓ સેજ બીછાયેં સજની - હમારી કહાની (રીલીઝ ન થયેલ) - હેમંત કેદાર - બનવાસી

બેદર્દ તેરે દર્દ કો સીને સે લગા કે - પદ્મિની - ગુલામ હૈદર - વલી સાહબ

તેરે નૈનો મેં નીંદીયાં નીંદીયાં મેં સપને, સપનોં મેં સજના - દીદી - મુકુન્દ મસુરેકર - ઈન્દીવર

તુઝે ઓ બેવફા હમ ઝિંદગીકા આસરા સમઝે - ઝીદ્દી - ખેમચંદ પ્રકાશ - રાજા મહેંદી અલી ખાન

જાદૂ કર ગયે કીસી કે નૈના કી મન મોરે બસમેં નહીં - ઝીદ્દી - ખેમચંદ પ્રકાશ - પ્રેમ ધવન

અબ કૌન સહારા હૈ જબ તેરા સહારા છૂટ ગયા - ઝીદ્દી - ખેમચંદ પ્રકાશ - પ્રેમ ધવન

હવે પછીના અંકમાં આપણે મને સૌથી વધારે ગમેલાં, ૧૯૪૮નાં વર્ષનાં, સ્ત્રી ગીતોની સમીક્ષા કરીશું