વર્ષ ૧૯૫૧ - આરામ, બડી બહુ, દો સિતારે, તરાના
૧૯૫૧નાં વર્ષમાં અનિલ બિશ્વાસનાં
સંગીત નિદર્શનવાળી ૪ ફિલ્મો રજૂ થઇ હતી.
આરામ (દેવ આનંદ, મધુબાલા, પ્રેમનાથ),બડી બહુ (શેખર, નિમ્મી, સુલોચના ચેટર્જી)’દો સિતારે (દેવ આનંદ, સુરૈયા, પ્રેમનાથ), અનેદિલીપ કુમાર, મધુબાલાની સીમાચિહ્ન રુપ ફિલ્મ 'તરાના'.
આ ચાર
ફિલ્મો મળીને પુરૂષ પાર્શ્વગાયકો સાથે ચાર અને સ્ત્રી પાર્શ્વગાયિકા સાથે બે એમ છ
યુગલ ગીતો તેમ જ ૧૪ સોલો ગીતો લતા મંગેશકરને અંકે રહ્યાં.
આરામ
(૧૯૫૧)
મનમેં કિસીકી પ્રીત બસા લે, ઓ મતવાલે - ગીતકાર રાજેન્દ્ર કૃષ્ણ
લતા મંગેશકરનાં સદાબહાર ગીતોમાં અગ્રસ્થાન મેળવતું રહેલ
ગીત. ગીતના આરંભમાં કે અંતરા સમયે પિયાનો પર વગાડાયેલી ધૂન કર્ણપ્રિય તો છે જ, પણ
સાથે સાથે સંગીતકારની એ વાદ્ય પરની હથોટીને પણ દાદ આપે છે.
આ ફિલ્મનાં અન્ય ગીતોની લોકપ્રિયતામાં આ ગીતની
આંટીઘૂંટીઓ કદાચ ખોવાઇ જતી હોય તેવું જણાય.
રુઠા હૈ ચંદા રુઠી હૈ ચાંદની, તુમ્હીં કહો કૌન મનાયે જી - ગીતકાર પ્રેમ ધવન
બહુ જ રમતિયાળ ભાવને હળવાશથી રજૂ કરતું ગીત
મુખડાની શરૂઆતમાં 'બલમવા
નાદાન' ગવાય ત્યારે પરદા પર નર્તકીની મરોડની અંગભંગી ને
ચરિતાર્થ કર્યા પછીથી ગીત વાણિજ્યિક નૂત્યની લય પકડી લે છે.
બીગડ બીગડ કે બની - ગીતકાર રાજેન્દ્ર કૃષ્ણ
મુખડામાં આલાપ નાયિકાનાં મનની કરૂણાને વ્યકત કરે છે.
બડી બહુ (૧૯૫૧)
મુન્શી ડોગરા હાંજી, અરજી એક લીખો - ચંદન બાળા સાથે - ગીતકાર - સફદર આહ સીતાપુરી
ચિતચોરનું નામ લખાવવું પડે તેવી અરજી લખાવવા જતાં દિલની
ધડકનો કંપી ઉઠે તે સ્પંદનોને વાચા આપતું એક હળવું યુગલ ગીત
દરેક અંતરાના અંતમાં ચાંદસે કહ દો કહ દો કહ દો એમ 'કહ દો' ને
બેવડાવીને નાયિકા પોતાનો સંદેશ ભૂલાઇ ન જાય તેની ભારપૂર્વકની યાદ સિતારાઓને કરાવી
દે છે.
કુદરતનાં દરેક અંગની નજર પ્રિયતમની નજર બદલતાંની સાથે જ
બદલી ગઇ છે, તેવી શિકાયતના સૂરને ઘુંટતું ગીત..
દો સિતારે (૧૯૫૧)
ફિલ્મમાં
સુરૈયા નાયિકાની ભૂમિકામાં છે એટલે વધારે ગીતો તેને ફાળે જ ગયાં હોય એ સ્વાભાવિક છે. (એ ગીતો અહીં સાંભળી શકાશે :
દુર
પપીહા બોલા...અનિલ બિશ્વાસે સ્વરબદ્ધ કરેલાં
સુરૈયાનાં અનેરાં ગીતો - ઉત્તરાર્ધ)
ઇધર ખો ગયા યા ઉધર ખો ગયા - ગીતકાર રાજેન્દ્ર કૃષ્ણ
નવપલ્લવિત પ્રેમમાં દિલ ખોઈ ચૂકેલી મુગ્ધાની ભાવનાની
ઉછળકૂદને ઢોલકની થાપ, વાંસળીના સૂર અને વાયોલીનની લયમાં ઝીલતું ગીત
ઘોડીની રવાલ ચાલના ટપ્પા અને તેની સાથે વહેતા પવનની
સેરનો આભાસ કરાવતું સંગીત.
તરાના (૧૯૫૧)
બોલ પપીહે બોલ - સંધ્યા મુખર્જી સાથે -
એક નાયિકા મુક્ત વાતાવરણમાં પપીહાના બોલ સાઅથે તાલ
મેળવે છે તો બીજી નાયિકા શહેરનાં વાતાવરણમાં એ લાગણીઓને અનુભવે છે. સ્ત્રી-યુગલ ગીતોમાં આજે પણ અગ્રસ્થાને આ ગીત રહ્યું છે, અને
આજે પણ સાંભળવું એટલું જ ગમે છે.
મુખડામાંના શબ્દો - કિસકી લગી હાય હાય કિસકી લગી જૂલ્મી
નજરીયાં -ને ફેરવી ફેરવીને નાયિકાનાં મનની તડપને વ્યકત કરી છે.
છૂટાં પડતાં પહેલાં પ્રેમિકા પ્રિયતમને યાદ કરાવે છે કે
તે જ્યાં પણ જશે ત્યાં આમ છૂપાઈ છૂપાઈને મળવા આવું ભૂલાય નહીં...
પ્રેમિકા તેના પ્રિયતમને એક ઝલપભર નીંદર ખેંચી લેવા
માટે 'હાલરડું' ગાઇ રહી છે. લતા મંગેશકરનાં
શિરમોર ગીતોમાંનાં સિમાચિહ્ન ગીતો પૈકીનું ગીત . ગીતની શરુઆતમાં અને અંતમાં વાદ્યવૄંદમાં વાંસળીનો બહુ જ અનોખી રીતે પ્રયોગ
કરાયો છે.
દિલનાં ઊંડાણોમાંથી વિરહની પીડાને મૂર્ત કરતું ગીત
સ્વાભાવિકપણે વિકસતી પ્રેમની
કુંપળોને જે જવાનીમાં ફૂલવા ફાલવાની જગ્યા ન હોય તેવી જવાની તો પાછી જ લઇ
લે તો શું ખોટું......
હવે પછીના ૨૬ સપ્ટેમ્બર,૨૦૧૫ના અંકમાં અનિલ બિશ્વાસનાં બેટન હેઠળ લતા મંગેશકરની સવારીની
આગેકૂચમાં આપણે પણ સામેલ થશું......
