ચર્ચાની એરણે : ૧૯૪૮નાં ગીતો :: સ્ત્રી સૉલો ગીતો : લતા મંગેશકર [૨]

૧૯૪૮નાં લતા મંગેશકરનાં સૉલો ગીતોનો આ બીજો ગુલદસ્તો આપણે સાંભળી ચૂકેલ પહેલા ભાગથી એક વાતમાં બરાબર અને એક વાતમાં જૂદો પડતો જણાય છે. આ ભાગમાં પણ જે ગીત યાદગાર ગીતની કક્ષામાં મૂકી શકાય છે તે અનિલ બિશ્વાસનું રચેલું છે એ કંઈક અંશની સામ્યતા ગણીએ તો એ સિવાયનાં ગીતો ૧૯૪૮નાં સ્ત્રી ગાયિકાઓનાં અન્ય સૉલો ગીતો જેટલાં જ ઓછાં જાણીતાં પણ છે. પહેલા ભાગ કરતાં આ ભાગમાં આ પ્રકારનાં ગીતોનું  પ્રમાણ વધારે છે તેટલા અંશે આ ભાગ પહેલા ભાગથી જૂદો પડે છે. આ ભાગમાં સંગીતકારોનું વૈવિધ્ય પણ વધારે કહી શકાય એમ છે.

બહુ જાણીતાં થયેલાં ગીતો

કબ આઓગે બાલમા... બરસ બરસ  બદલી ભી બીખર ગયી - ગજરે - અનિલ બિશ્વાસ - જી એસ નેપાલી 

ઓછાં સાંભળેલાં ગીતો

દિલ-એ-નાશાદ કો જીને કી હસરત હો ગયી - ચુનરિયા - હંસરાજ બહલ - મુલ્કરાજ ભાકરી 

જબ દિલ મેં તેરે દર્દ હો ઔર રંગ તેરા જૂદા હો - ચાંદ સિતારે - પ્રેમનાથ - ઈશ્વર ચંદ્ર કપૂર

અય દિલ કે માલિક મુઝે તુઝ સે ગિલા હૈ - ચાંદ સિતારે - પ્રેમનાથ - ઈશ્વર ચંદ્ર કપૂર

મેરી નાવ ચલે ધીરે ધીરે - ચાંદ સિતારે - પ્રેમનાથ - ઈશ્વર ચંદ્ર કપૂર

અબ કિસકો સુનાઉં મૈં કથા કૃષ્ણ મુરારી – દુખીયારી - જ્ઞાન દત્ત - એફ એમ ક઼ૈસર 

કબ તક કટેગી ઝિંદગી કિનારે કિનારે - ગજરે - અનિલ બિશ્વાસ - જી એસ નેપાલી

પ્રીતમ તેરા પ્યાર ગુપ ચુપ ક્યા જલે સંસાર - ગજરે - અનિલ બિશ્વાસ - જી એસ નેપાલી

ઘર યહાં બસાને આયે થે હમ ઘર હી છોડ ચલેં - ગજરે - અનિલ બિશ્વાસ - જી એસ નેપાલી 

કાહે કો બ્યાહી બિદેસ રે સુન બાબુલ મેરે - હીર રાંઝા – અઝીઝ ખાન - અમીર ખુશરો 

આડ વાતઃ

એક જ વર્ષમાં એક જ ગીતકારનું એક જ ગીત બે અલગ અલગ ફિલ્મોમાં અલગ અલગ સંગીતકારોએ અલગ અલગ ગાયકોના સ્વરમાં રજૂ કર્યું હોય એ કદાચ એક બહુ અનોખો વિક્રમ હશે. એવું એ બીજું ગીત છે - લખી બાબુલ મેરે કાહે કો બ્યાહી બિદેશ - સોહાગ રાત - મૂકેશ - સ્નેહલ ભાટકર

આડ વાત :૨:

આ ફિલ્મમાં ખય્યામ પણ તેમનાં શરૂઆતનાં તખલ્લુસથી સંગીતકાર તરીકે જોવા મળે છે. મજાની વાત એ છે કે તેમણે છેક ૧૯૮૧માં 'ઉમરાવ જાન'માં આ મુખડાને ફરીથી પ્રયોજ્યો છે - જગજીત કૌરના સ્વરમાં

આ બન્ને વર્ઝનના વચ્ચેના સમય ગાળામાં સુહાગન (૧૯૫૪)માં અને આધા દિન આધી રાત (૧૯૭૭)માં એક મુજરા સ્વરૂપે આ મુખડા પર ગીતો બની ચૂક્યાં છે.

અમીર ખુશરોની આ રચના પણ ઘણાં અન્ય ગાયકોએ પણ ગૈર ફિલ્મી ગીત સ્વરૂપે  રજૂ કરી છે જે યુટ્યુબ પર સાંભળી શકાય છે.

કૈસે કાટૂં યે કાલી રાતેં આ બલમા આ સજના – હીર રાંઝા - અઝીઝ ખાન - વલી સાહબ 

આ બે ગીતોની સૉફ્ટ લિંક નથી મળી શકી -

મિટ કે રહેગા યે જહાં - ગજરે - અનિલ બિશ્વાસ - જી એસ નેપાલી

ચલી દુલ્હનિયા બારાતીયોં કે પીછ - ગજરે - અનિલ બિશ્વાસ - જી એસ નેપાલી

હવે પછીના અંકમાં ૧૯૪૮નાં લતા મંગેશકરનાં સૉલો ગીતોનો ત્રીજો અને અંતિમ ભાગ સાંભળીશું.

ચર્ચાની એરણે : ૧૯૪૮નાં ગીતો :: સ્ત્રી સૉલો ગીતો : લતા મંગેશકર [૧]

૧૯૪૮નાં લતા મંગેશકરનાં સૉલો ગીતોને ચર્ચાને એરણે લેવા માટે જે કાચી યાદી તૈયાર કરી એમાં ચાલીસેકથી વધારે ગીતો એક્ઠાં કરી શકાયાં છે. અન્ય ગાયિઓકાઓની સંખ્યા અને તેમનાં સૉલો ગીતોની સંખ્યાના સંદર્ભમાં પહેલી નજરે એમ લાગે કે હવે પછીનાં વર્ષોમાં લતાનો પ્રભાવ જે કુદકે ને ભુસકે વધતો ગયો, એ દૃષ્ટિએ આટલાં ગીતોવાળું તેમની કારકીર્દીનું આ વર્ષ બહુ અસરકારક નહીં રહ્યું હોય. તો શું લતા મંગેશકર ઘણા વધારે સંગીતકારો દ્વરા સ્વીકારાઈ ગયાં હતાં? એવું પણ જોવા તો નથી મળતું. હવે પછીનાં વર્ષોમાં જે વધારે સફળ રહ્યા એવા સંગીતકારોએ તેમને ૧૯૪૮માં સ્વીકરી લીધાં હતા? એવું પણ નથી લાગતું.

આ ચાલીસેક ગીતોને આપણે લગભગ ત્રણ ભાગમાં સાંભળીશું. યોગાનુયોગ એવો છે કે, કક્કાબારાખડી મુજબ, પહેલા ભાગમાં જે બે સંગીતકારોની ફિલ્મોનાં ગીત સમાવ્યાં છે એ બન્ને સંગીતકારોનાં ગીતો જ આ વર્ષનાં લતાનાં યાદગાર ગીતોના સર્જક છે.

બીજો યોગાનુયોગ એવો છે કે અહીં સમાવેલી પહેલી જ ફિલ્મ 'અનોખા પ્યાર'માં ફિલ્મમાં જે ગીતો પર મીના કપૂરના સ્વરમાં ફિલ્માવાયાં હતાં એ ગીતોને, કોઈક કરણોસર, રેકોર્ડ પર લતા મંગેશકરના અવાજમાં અંકિત કરાયાં.

જોકે આપણો આશય તો અટકળોમાંથી કોઈ અર્થ કાઢવાનો છે જ નહીં.આપણી ચર્ચા તો આ ગીતોને એક જગ્યાએ મૂકિને સાંભળવામાં રસ લેવા પૂરતી જ મર્યાદિત છે.

તો આવો, લતા મંગેશકરનાં ૧૯૪૮નાં સૉલો ગીતોની ચર્ચા શરૂ કરીએ

એક દિલ કા લગાના બકી થા તો વો ભી લગા કે દેખ લિયા - અનોખા પ્યાર - અનિલ બિશ્વાસ - ઝીઆ સરહદી 

ફિલ્મમાંનું મીના કપૂરનું વર્ઝન

મેરે લિયે વોહ ગમ-એ-ઈંતઝાર છોડ ગયે - અનોખા પ્યાર - અનિલ બિશ્વાસ - બેહઝાદ લખનવી 

મીના કપૂરના સ્વરમાં ગવાયેલું વર્ઝન

યાદ રખના ચાંદ તારોં યે સુહાની રાત કો - અનોખા પ્યાર - અનિલ બિશ્વાસ - ઝીઆ સરહદી 

આ ગીતનાં ફિલ્મમાં જ બકાયદા બે વર્ઝન છે. મીના કપૂરના સ્વરવાળું વર્ઝન નરગીસ પર, સાવ જ જૂદા મુડમાં ફિલ્માવાયું હતું. 

જીવન સપના ટૂટ ગયા - અનોખા પ્યાર - અનિલ બિશ્વાસ - ઝીઆ સરહદી 

મૂકેશના સ્વરનું જોડીદાર વર્ઝન

મેરે ફૂલોંમેં છીપી હૈ મેરી જવાની - અનોખા પ્યાર - અનિલ બિશ્વાસ - બેહઝાદ લખનવી

ઘડી ઘડી પૂછોના જી કિનસે મેરી પ્રીત હૈ - અનોખા પ્યાર - અનિલ બિશ્વાસ - જી એસ નેપાલી  

ભોલા ભાલા મોરા બાલમા ના માને - અનોખા પ્યાર - અનિલ બિશ્વાસ - ઝીઆ સરહદી 

દૂર જાયે રે...રાહ મેરી આજ તેરી રાહ સે - આશા – ખેમચંદ પ્રકાશ - એલ મેઘાણી 

એક મૂરત મનોહર રે, મોરી અખિયાં કો તરસાયે રે - આશા - ખેમચંદ પ્રકાશ - એલ મેઘાણી 

કોત જાયે બસે હો મૂરલી તોહે ઢૂંઢે રાધા તોરી - આશા - ખેમચંદ પ્રકાશ - એલ મેઘાણી 

ચેત ચેત કર ચતુર નાર યે મારગ અનજાના - આશા - ખેમચંદ પ્રકાશ - એલ મેઘાણી 

હવે પછીના અંકમાં લતા મંગેશકરનાં ૧૯૪૮નાં સૉલો ગીતોનો બીજો મણકો ચર્ચાને એરળે લઈશું.

૧૯૪૯નાં ગીતો : ચર્ચાની એરણે : યુગલ ગીતો - અન્ય ગાયિકાઓનાં પુરુષ ગાયકો સાથેનાં યુગલ ગીતો

આપણે પુરુષ-સ્ત્રી ગાયકોનાં યુગલ ગીતોમાં મોહમ્મદ રફીનાં લતા મંગેશકર સાથે તેમજ શમશાદ બેગમ, સુરૈયા અને અન્ય ગાયિકાઓ સાથેનાં, મુકેશનાં સ્ત્રી ગાયિકાઓ સાથેનાં અને શમશાદ બેગમનાં અન્ય પુરુષ ગાયકો સાથેનાં યુગલ ગીતો સાંભળી ચૂંક્યાં છીએ.

૧૯૪૯નાં પુરુષ-સ્ત્રી યુગલ ગીતોની શ્રેણીમાં આજે આપણે ગીતા રોય, જેવાં 'અન્ય' ગાયિકાઓનાં 'અન્ય'ગાયકો સાથેનાં યુગલ ગીતો સાંભળીશું.

                          ગીતા રોય + અન્ય પુરુષ ગાયકો

ફિલ્મના સંગીતકારની પોતાની આગવી શૈલી અને ફિલ્મની જરૂરિયાત અનુસાર ગીતા રોયનાં અન્ય પુર્ષ ગાયકો સાથેનાં યુગલ ગીતો જૂદા જૂદા ભાવ અનુસાર રચાયાં હોય તેવું જણાશે.

કદમ હૈ રાહ-એ-ઉલ્ફત મેં નાજ઼ૂક દિલ હૈ દિલ કી બસ્તી - દિલકી બસ્તી - જી એમ દુર્રાની સાથે - ગુલામ મોહમ્મદ - શકીલ બદાયુની

યહી દિલ કી બસ્તી, દિલકી બસ્તી - દિલકી બસ્તી - જી એમ દુર્રાની સાથે - ગુલામ મોહમ્મદ - શકીલ બદાયુની

કામ કરો ભાઈ કામ કરો, જગમેં અપના કામ કરો - જીત - વિનોદ સાથે - શ્યામ બાબુ પાઠક - પ્રેમ ધવન

કહને કો હૈ તૈયાર, મગર કૈસે કહેં હમ - કમલ - સુરેન્દ્ર સાથે - એસ ડી બર્મન - જી એસ નેપાલી

મૈં અંગૂરકી બેલ પિયા મોરે - કરવટ - એસ ડી બાતિશ સાથે - હંસ રાજ બહલ - સૈદ-ઉદ-દિન 'સૈફ'

જિંદગી હૈ દિલ્લગી દિલ્લગી હૈ જિંદગી - નણંદ ભોજાઈ - એ આર ઓઝા સાથે - બુલો સી રાની - પંડિત ઈન્દ્ર

'નણંદ ભોજાઈ' મૂળે ગુજરાતીમાં બનેલ હતી, જેનું સંગીત અવિનાશ વ્યાસે સ્વરબદ્ધ કરેલ હતું. અહીં આ જ સીચ્યુએશન માટે તેમણે સાવ જ જૂદી રીતે ગીતને રજૂ કરેલ છે - જિંદગી છે દિલ્લગી 

મેરે મન મેં ડોલ આંખોંમેં ડોલ મતવારી સજનિયા - નઝારે - જી એમ દુર્રાની સાથે - બુલો સી રાની

ધન્ય હૈ ધન્ય હૈ અવધપુરી, ધન્ય વહાં કી ફુલવારી - રામ વિવાહ - મન્ના ડે સાથે - શંકર રાવ વ્યાસ - મોતી, બી એ

પહેન ચુ નરિયા કાલી જ઼્લમિલ જ઼િલમિલ દીયોવાલી - રોશની - ચીતળકર સાથે - સી રામચંદ્ર - પી એલ સંતોષી

                          લતા મંગેશકર + અન્ય પુરુષ ગાયકો

મોહમ્મદ રફી અને મુકેશ સિવાયના અન્ય પુરુષ ગાયકો સાથે લતા મંગેશકરનાં યુગલ ગીતોની સંખ્યા ઓછી છે. આ ઘટનાને મુખ્ય ધારાનાં ગાયકોનો જૂદો પ્રવાહ બનવાની ઘટના કહેવી કે કેમ તે કદાચ વહેલું પડે. જો કે લોકપ્રિયતાની દૃષ્ટિએ લતા મંગેશકરનાં કરણ દિવાન સાથેનાં શ્યામ સુંદરે 'લાહોર' માટે સંગીતબધ્ધ કરેલ ગીતો જરા પણ પાછળ નથી રહ્યાં તેને અપવાદ ગણીને પણ નોંધ તો લેવી રહી.

હાયે છોરે કી બાત બડી બેવફા, બેવફા સે કોઈ દિલ લગાયે ના - ચાંદની રાત - જી એમ દુર્રાની સાથે - નૌશાદ અલી - શકીલ બદાયુની

તુમ સોચ રહી હો - ગર્લ્સ સ્કૂલ - શંકર દાસગુપ્તા સાથે - અનિલ બિશ્વાસ - પ્રદીપ

દુનિયા હમારે પ્યારકી યુંહી જવાં રહે, મૈંભી વહાં રહું જહાં સાજન મેરા રહે - લાહોર - કરણ દિવાન સાથે - શ્યામ સુંદર - રાજેન્દ્ર કૃષ્ણ

સુનો સાજન મેરી બાત - લાહોર - કરણ દિવાન સાથે - શ્યામ સુંદર - અઝીઝ કશ્મીરી

                                 સુરૈયા + અન્ય પુરુષ ગાયકો

સુરૈયાનાં પણ અન્ય પુરુષ ગાયકો સાથેનાં યુગલ ગીતો પણ સદાબહાર કક્ષાનાં જ હતાં.

જાલીમ જમાના મુઝકો તુમ સે છૂડા રહા હૈ - દિલ્લગી - શ્યામ સાથે - નૌશાદ - શકીલ બદાયુની

તૂ મેરા ચાંદ મૈં તેરી ચાંદની, મૈં તેરા રાગ તૂ મેરી રાગીની - દિલ્લગી - શ્યામ સાથે - નૌશાદ - શકીલ બદાયુની

ચાહે કિતની કઠીન ડગર હો, હમ કદમ બઢાતે જાયેંગે – જીત – શંકર દાસગુપ્તા સાથે - અનિલ બિશ્વાસ - પ્રેમ ધવન

હવે પછીના અંકમાં આપણે હજૂ સુધી ન આવરી લેવાયેલ 'અન્ય' પુરુષ-'અન્ય' સ્ત્રી યુગલ ગીતો સાંભળીશું.