ફુર્સત એ ઇશ્વરીય ભેટ છે. આ પળોને કુટુંબસાથે માણો કે સારી સોબતમાં ગાળો કે આ પળોમાં મનને પ્રફુલ્લિત કરે તેવું વાંચો કે દિલ ઝુમી ઉઠે તેવું સંગીત સાંભળો કે તમે હંમેશ જે કરવા ધારતા હતા પણ કરી નહોતા શકતા તે બધું જ કરો.
દર વર્ષની જેમ, આ વર્ષે પણ આપણે ૧૯૪૫ નાં ગીતોને ચર્ચાની એરણે લેવાની શરૂઆત પુરુષ સૉલો ગીતોથી કરીશું.
૧૯૪૫નાં પુરુષ સૉલો ગીતોને આપણે ત્રણ વર્ગમાં વહેંચી કાઢ્યાં છે –
સુવર્ણ કાળ સાથે વધારે સંકળાયેલ પુરુષ
ગાયકોનાં સૉલો ગીતો,
જેમાં મોહમ્મદ રફી, મુકેશ, મન્ના ડે જેવા, જેને આપણે સામાન્યપણે હિંદી ફિલ્મ
સંગીતના '૫૦ અને '૬૦ના દાયકાના સુવર્ણ કાળ સાથે વધારે યાદ કરીએ છીએ તેવા ગાયકોને આવરી
લઈશું.
વિન્ટેજ એરા સાથે વધારે સંકળાયેલા
પુરુષ ગાયકોનાં સૉલો ગીતો, જેમાં જી એમ દુર્રાની, સુરેન્દ્ર જેવા ગાયકોને આવરી લીધા છે.
કે એક સાયગલનાં સૉલો ગીતો - કે એલ
સાયગલ તો વિન્ટેજ એરાના ગાયકો માટે માપદંડ અને સુવર્ણ કાળના ગાયકો માટે આદર્શ
રહ્યા છે, એટલે તેમનાં સૉલો ગીતો માટે તો અલગ કક્ષા જ બને.
મેં આપહેલાંનાં વર્ષોમાં જે ક્રમ રાખ્યો છે તે જ રાખ્યો છે.
સુવર્ણ કાળ સાથે વધારે સંકળાયેલ પુરુષ ગાયકોનાં
સૉલો ગીતો
મોહમ્મદ રફી
મોહમ્મદ રફીએ ફિલ્મ જગતમાં પહેલ
વહેલો પગ મુક્યો વર્ષ ૧૯૪૪માં એક સમુહ ગીતથી. તે પછી તરત જ એમના ભાગે પુરુષ પુરુષ
યુગલ ગીત આવ્યું,
જે ફિલ્મ રજૂ થઈ
૧૯૪૫માં. આમ, સૉલો ગીતની દૃષ્ટિએ, ૧૯૪૫નું વર્ષ મોહમ્મદ રફી માટે સાવ જ
નવીસવી શરૂઆતનું વર્ષ છે.
મુકેશનું
સર્વ પ્રથમ હિંદી ફિલ્મ સૉલો ગીત દિલ હી બુઝા હુઆ હો તો (નિર્દોષ, ૧૯૪૧; સંગીતકાર
અશોક ઘોષ- ગીતકાર એમ નીલકંઠ) હતું જે તેમણે જ પર્દા પર ગાયું હતું. આમ તેમનું
પહેલું પાર્શ્વ ગીત ૧૯૪૫નાં વર્ષમાં આવ્યું .
૧૯૪૯માં મુંબઈ આવ્યા પહેલાં પણ તલત મહમૂદ
ફિલ્મ જગત સાથે કલકત્તા દ્વારા સંલાયેલા રહ્યા હતા. તેમણે પોતે અભિનિત કરેલી પહેલી
ફિલ્મ 'રાજ લક્ષ્મી' પણ કલકત્તામાં જ
નિર્માણ પામી શશે. તેમનું સૌ પહેલું રેકોર્ડ થયેલ ગીત સબ દિન એક સમાન નહીં થા (૧૯૪૧) ગૈર ફિલ્મ ગીત હતું.
મોહમ્મદ રફીની જન્મતિથિ
(૨૪ ડીસેમ્બર, ૧૯૨૪) અને અંતિમ વિદાયની તિથિ
(૩૧ જુલાઈ, ૧૯૮૦)ની યાદમાં આપણે, ૨૦૧૬થી જુદા જુદા સંગીતકારો સાથે તેમણે ગાયેલાં પહેલવહેલાં
સૉલો ગીતોને યાદ કરવાનો ઉપક્રમ શરૂ કર્યો છે. આ શ્રેણીના લેખોમાં આપણને મોહમ્મદ
રફીએ જેમને માટે ગીતો ગાયાં છે તેવા જાણીતા સંગીતકારોની સાથે કેટલાય ઓછા જાણીતા
સંગીતકારોનો પણ પરિચય મળવાની તક મળી. અત્યાર સુધી બધું મળીને ૧૧૦થી વધુ સંગીતકારો
સાથે આપણો પરિચય થઈ ચૂક્યો છે.
પ્રસ્તુત શ્રેણીની શરૂઆત આપણે મોહમ્મદ
રફીનાં હિંદી ફિલ્મ જગતમાં પદાર્પણના વર્ષ, ૧૯૪૪થી કરી હતી. તેઓ એમના અવસાનના છેલ્લા દિવસો સુધી
સક્રિય રહ્યા હતા. ૧૯૪૪થી ૧૯૫૦ના સમયકાળને તેમનાં સ્થિર થવાનાં વર્ષો ગણીએ તો '૫૦નો દસકો તેમની કારકિર્દીનો એવો
સમય ગણી શકાય જેમાં તેમણે ન માત્ર તેમનાં શ્રેષ્ઠ ગીતો આપ્યાં, પણ તેઓ પુરુષ પાર્શ્વગાયકોમાં પ્રથમ
સ્થાન પણ મેળવી ચૂક્યા. '૬૦ના દાયકામાં તેમનાં લોકપ્રિય ગીતોની સંખ્યામાં પણ અનેક ગણો વધારો થયો.
૧૯૬૯માં 'આરાધના'ની સાથે કિશોર કુમાર રાતોરાત
પહેલાં સ્થાન પર પહોંચી ગયા. '૭૦ના દાયકામાં મોહમ્મદ રફીનાં નોંધપાત્ર ગીતો જરૂર સાંભળવા મળ્યાં, પણ તેમના '૫૦ અને '૬૦ના દાયકાનાં ચાહકોને હવે બહુ થોડાં
ગીતોમાં પહેલાં જેવી 'મજા' આવતી
હતી. આથી, આપણે
આ શ્રેણીને ૧૯૬૯નાં વર્ષ સુધી જ સીમિત રાખવાનું નક્કી કરેલ હતું. ૧૯૬૯થી ૧૯૮૦ના સમયમાં પણ તેમને નવા સંગીતકારો
સાથે પ્રથમ વાર ગીત ગાવાના પ્રસંગ પણ સાંપડ્યા હશે, પણે ૧૯૬૯ પછીના આ સમયખંડને જોવા માટે અલગ
દૃષ્ટિકોણ અપનાવવો જરૂરી બની રહે છે. એટલે તેને વિશે આપણે, ભવિષ્યમાં, અલગથી વાત કરીશું.
આમ હવે આપણે આપણી પ્રસ્તુત શ્રેણીના
છેલ્લા તબક્કામાં આવી પહોંચ્યા છીએ. આ તબક્કામાં અપણે બાકીનાં છ વર્ષો - ૧૯૬૪થી
૧૯૬૯-દરમ્યાન મોહમ્મદ રફીએ કોઈ પણ સંગીતકાર સાથે પહેલી જ વાર
ગાયાં હોય એવાં સૉલો ગીતોને આપણે યાદ કરીશું.
સંગીતકારોની અને તેમનાં મોહમ્મદ રફી
સાથેનાં સૌ પહેલાં સૉલો ગીતની સંખ્યા મર્યાદીત રાખીને એ ગીતોને વધારે સારી રીતે સાંભળી
શકાય એ દૃષ્ટિએ આજના અંકમાં આપણે ૧૯૬૪થી ૧૯૬૬નાં ત્રણ વર્ષને આવરી લીધાં છે.
૧૯૬૪
૧૯૬૪નાં વર્ષમાં મોહમ્મદ રફીએ ૧૪૩ જેટલાં
સૉલો ગીતો ગાયાંહતાં. આ વર્ષમાં તેમણે ચાર સંગીતકારો સાથે પહેલવહેલી વાર સૉલો ગીત ગાયાં.
રોબીન બેનર્જી
રોબીન બેનર્જીએ તેમની સૌ પહેલી હિંદી
ફિલ્મ, 'ઈન્સાફ
કહાં હૈ’, ૧૯૫૮માં સંગીતબધ્ધ કરી. એ પછી એમણે બીજી
વીસેક હિંદી ફિલ્મોમાં સંગીત આપ્યું, જોકે મોટાભાગની ફિલ્મો બી કે સી ગ્રેડની ફિલ્મો તરીકે
ઓળખાતી ફિલ્મો હતી. તેમણે રચેલું તુમ જો આઓ તો પ્યાર આ જાયે (સખી રોબિન, ૧૯૬૨; ગાયકો: મન્ના ડે અને સુમન કલ્યાણપુર) ચિરકાલીન ગીતોમાં સ્થાન પામે છે.
એક તરફ હૈ માકી મમતા એક તરફ હૈ તાજ -
આંધી ઔર તુફાન – ગીતકાર:
ફારૂક઼ કૈસર
બેકગ્રાઉન્ડમાં ગવાતાં ગીતની બધી જ ખુબીઓ
આવરી લેતું આ ગીત છે.
વી નાગય્યા
વી નાગય્યા (મૂળ નામ ચિત્તૂર વી નાગય્યા સર્મા) દક્ષિણ
ભારતની ભાષાઓના જાણકાર અભિનેતા, સંગીતકાર, દિગ્દર્શક, લેખક અને પાર્શ્વ ગાયક હતા.
દિલ કો હમારે ચૈન નહીં હૈ - ભક્ત રામદાસુ
મૂળ તેલુગુ વર્ઝન વી નાગય્યાએ ૧૭મી સદીના
સંત કાંચર્લા ગોપન્નાની ભૂમિકા ભજવી હતી.
પરબત ડેરા પ્યાર ભરા, મૈને દેખીથી એક ડોલી - ઝંડા ઊંચા
રહે હમારા – ગીતકાર:
શ્રીનિવાસ
આ પણ મૂળ તેલુગૂ ફિલ્મની હિંદી રીમેક છે.
ગીત કાવ્ય પઠન શૈલીમાં રચાયું છે.
શાંતિ કુમાર દેસાઈ
શાંતિ કુમાર દેસાઈ ની
સક્રિય કારકિર્દી ૧૯૩૪થી ૧૯૬૪ સુધી નોંધાઈ હોવાનું દસ્તાવેજ થયેલ છે. એટલે તેમણે
મોહમ્મદ રફી પાસે પહેલ વહેલું ગીત ૧૯૬૪માં
- તે પણ તેમની લગભગ છેલ્લી ફિલ્મ,
'તેરે
દ્વાર ખડા ભગવાન'માં - કેમ ગવડાવ્યું હશે તે વિશે
મને કોઈ ચોક્કસ માહિતી નથી મળી શકી.
દિલ તોડનેવલે આ જા રે
સંગ છોડનેવાલે આ જા - તેરે દ્વાર ખડા ભ્ગવાન – ગીતકાર: પંડિત મધુર
ગીતની બાંધણી સરળ ભજન
સ્વરૂપે કરવામાં આવી છે, જેમાં મોહમ્મદ રફીના સુરને
ઊંચે-નીચે લઈ જવા માટે પુરી મોકળાશ મળી છે.
ફિલ્મમાં મોહમ્મદ રફીના સ્વરમાં
એક બીજું સૉલો ગીત પણ છે.
તેરી યાદ કી ગાઉં સરગમ
સરગમ - તેરે દ્વાર ખડા ભગવાન – ગીતકાર: પંડિત મધુર
પર્દા પરનાં પાત્રની
ભગવાનની ખોજને ગીત દ્વારા વ્યકત કરવામાં આવી છે.
૧૯૬૫
૧૯૬૫નાં વર્ષમાં પણ ચાર નવા સંગીતકાર
મળે છે. એ દરેકની સક્રિય કારકિર્દી
પણ અત્યંત ટુંકી રહી છે. જોકે અમુક ગીતો સાંભળતા વેંત યાદ આવી જાય છે.
પી ડી શર્મા
પી ડી શર્મા વિશે પણ કંઈ માહિતી નથી મળતી. નેટ ઉપલબ્ધ માહિતી પ્રમાણે તો તેઓ
એક-ફિલ્મ-સંગીતકાર ક્લબના સભ્ય જણાય છે.
એક એક તિનકે પર કબ તક ઇન્સાનોકા લહુ બહેગા - બાગ઼ી હસીના -
પહેલી જ ફિલ્મમાં સંગીત આપી રહ્યા હોવા છતાં ગીતની રચના ખુબ જ પરિપક્વ જણાય
છે.
રોય ફ્રેન્ક
રોય ફ્રેન્ક વિશે પણ નેટ પર કંઈ વધારે માહિતી નથી મળી શકી. જોકે તેમનું એક યુગલ ગીત જ઼રા કહ દો
ફિઝાંઓ સે હમેં ઈતના સતાયે ના (ગોગોલા, ૧૯૬૬; ગાયકો: તલત મહમુદ, મુબારક બેગમ) ખુબ જ જાણીતાં ગીતોની યાદીમાં સ્થાન મેળવે છે.
પુછો ન હમસે કે હમ હૈ કિસ હાલમેં - ચોર દરવાજ઼ા- ગીતકાર: ક઼ાફીલ અઝર
જીવનમાં કંઈક કરવા ધાર્યું હતું અને થઈ રહ્યું છે કંઇક જુદું જ એવા અફસોસના
ભાવને ગરબાની ધુનમાં વણી લેવામાં આવ્યું છે.
મોહમ્મદ રફીના ચાહકોને આ ગીત તો પલકવારમાં જ યાદ આવી જશે.
લાલા અસાર સત્તાર
લાલા (ગંગવાણે), અસાર અને સત્તાર ખાન
પોતપોતાનાં વાદ્યો વગાડવામાં બહુ નિપુણ હતા. હંમેશ થતું આવ્યું છે તેમ તેમણે પણ
સ્વતંત્ર સંગીતકાર થવાનું સાહસ ખેડ્યું અને સફળતાને ન વરી શક્યા. બે એક ફિલ્મો બાદ
અસાર આ ત્રિપુટીમાંથી અલગ થઈ ગયા તે પછી લાલા સત્તારની જોડીએ પણ થોડી ફિલ્મમાં
સંગીત આપ્યું હતું
બેકગ્રાઉન્ડમાં ગવાતાં શીર્ષક ગીતના પ્રકારને છાજે તેવાં દરેક ઘટકને ગીતમાં
બખુબી વણી લેવાયાં છે. મોહમ્મદ રફીના સ્વરમાં ગીતના ભાવને અનુરૂપ આર્દ્રતા પણ છે
અને જીવન જીવવવાની તાકાત બતાવતી અડીખમતા પણ છે.
આ જ વર્ષે આ ત્રિપુટીની એક બીજી ફિલ્મ - સંગ્રામ - પણ આવી હતી.
મૈં તો તેરે હસીન ખયાલોમેં ખો ગયા, દુનિયા યે કહેતી
હૈ કે દિવાના હો ગયા - સંગ્રામ – ગીતકાર: ઐશ કંવલ
દારા સિંગ, અને તેની સાથ સાથે રંધાવાને લઈને આવી ફિલ્મો એ સમયે
ખુબ બની તેની પાછળનું એક કારણ હતું એ ફિલ્મોનાં ગીતની સફળતા. એ બધી ફિલ્મો દ્વારા
હિંદી ફિલ્મોમાં પગ જમાવવા માટે સંઘર્ષકરી રહેલા સંગીતકારોએ તેમનાં કેટલાંક
શ્રેષ્ઠ ગીતો આપ્યાં. જોકે એ બધા સંગીતકારોમાંથી લક્ષ્મીકાંત પ્યારેલાલને જ નસીબે
સાથ આપ્યો હતો.
વેદપાલ વર્મા
વેદપાલ વર્માએ સંગીતકારની ભૂમિકા ભજવતાં પહેલાં વાર્તા લેખક અને ગીતકાર તરીકે પણ કામ કર્યું
હતું.
સંત તુકારામ જેવા સંતોને જીવનમાં પડતી વિપદાઓ વિશે ઈશવરને આજીજી સ્વરૂપ આ
ગીતમાં મનના ભાવના ઉતાર ચડાવને વ્યક્ત કરવાની પુરી તક મળતી હોય છે, જેને મોહમમ્દ રફીએ બન્ને હાથોથી વધાવી લીધી છે.
આ ભજન ગૈર ફિલ્મી ગીતોમાંનાં છૂપાં રત્નોમાંનું એક ગીત છે.
૧૯૬૬
૧૯૬૬માં મોહમ્મદ રફીનાં ૧૦૫ સૉલો ગીતો છે.
આ વર્ષે ત્રણ સંગીતકારોનું પદાર્પણ થયેલ છે.
ગણેશ
ગણેશ (શર્મા) લક્ષ્મીકાંત પ્યારેલાની જોડીના પ્યારેલાલના નાના ભાઈ છે. તેમણે
રચેલ હમ તેરે બીન જી ના
સકેંગે સનમ (ઠાકુર જર્નૈલ સિંગ, ૧૯૬૬;
ગાયિકા આશા ભોસલે) ચીરકાલીન રચના તરીકે યાદ કરાય છે.
આમ જુઓ તો આ ગીત જાણીતું તો ન જ કહી શકાય, પરંતુ સંગીતકારે ગીતની બાંધણી એટલી પરિપક્વતાથી કરી છે કે ગીત ક્યારેક
સાંભળ્યું છે તેમ પંણ જરૂર લાગે.
બાબુ સિંધ
બાબુ સિંધ પણ એક-ફિલ્મ-ક્લબના જ સભ્ય
જણાય છે. ઉપલબ્ધ માહિતી અનુસાર તેમને નામે એક હિંદી અને એક ભોજપુરી ફિલ્મ બોલે છે.
ઉન્હે મંઝિલ નહીં મિલતી જો કિસ્મત કે સહારે હૈ - વિદ્યાર્થી – ગીતકાર: મધુકર રાજસ્થાની
અત્યાર સુધી બેકગ્રાઉન્ડમાં ગવાતાં ગીતોની રચના એટલી હદે વ્યાપક બની ગયેલી
લાગે છે કે એક જ ફિલ્મમાં સંગીત આપનાર સંગીતકાર પણ સ્વીકૃત ધોરણ અનુસારનું ગીત
બનાવી શકે.
આ વર્ષે ૧૯૫૯થી ૧૯૬૩ના ચોથા પંચવર્ષીય સમયખંડનાં ૧૯૫૯-૧૯૬૦ના વર્ષો અને ૧૯૬૧નું વર્ષ એમ બે ભાગ આપણે આ પહેલાં ચર્ચી ચુક્યાં છીએ. આજે ૧૯૬૨ અને ૧૯૬૩નાં છેલ્લાં બે વર્ષની વાત કરીશું.
મોહમ્મદ રફીની
કરકીર્દીની આ સફરમાં જેમ જેમ આપણે '૬૦ના દાયકામાં આગ્ળ
વધવાનું શરૂ કર્યું છે તેમ તેમ તેમનાં એ વર્ષે 'લોકપ્રિય થયેલાં' ગીતોની સંખ્યા વધતી જાય છે. તેની સામે મોહમ્મદ રફીનાં કોઈ સંગીતકાર સાથે
રેકોર્ડ થયેલાં પહેલવહેલાં સૉલો ગીતની સંખ્યા ઘટતી જતી જણાય છે. દર વર્ષે કેટલા
(અને કોણ સંગીતકાર) નવ ઉમેરાયા તેવા પધ્ધતિસરના અભ્યાસની મને જાણ ન હોવાથી આવું
તારણ એક માત્ર ધારણા બની રહે છે.
૧૯૬૨
૧૯૬૨નાં વર્ષ માટે મોહમ્મદ રફીનાં ૬૪ સૉલો ગીતો મળે છે. પરંતુ તેમની સાથે
પહેલવહેલી વાર સૉલો ગીત રેકોર્ડ કર્યું હોય એવા બે જ સંગીતકાર જોવા મળે છે. આ
બન્ને ફિલ્મો દક્ષિણની ફિલ્મની રીમેક છે.
પહેલાં ૧૯૬૨નાં વર્ષનાં મોહમ્મદ રફીનાં લોકપ્રિય થયેલં ગીતોની નોંધ લઈએ –
હવે ૧૯૬૨ માટે મોહમ્મદ રફીએ જે સંગીતકારો સાથે પહેલવહેલું
સૉલો ગીત ગાયું તેની વાત કરીશું.
એસ એમ સુબ્બયૈયા નાયડુ
ફિલ્મ જગતમાંતરીકે
જાણીતા એસ એમ સુબ્બયૈયા નાયડુ (જન્મ ૧૫-૩-૧૯૧૪ - અવસાન ૨૬-૫-૧૯૭૯) દક્ષિણના સૌથી
વરિષ્ઠ સંગીતકાર છે. તેઓ એમ જી રામચંદ્રનના માનીતા સંગીતકાર હતા
'દારૂના નશા'માં ગવાતાં ગીતોના પ્રકારનાં ગીતમાં મોહમ્મ્દ રફીના આ પ્રકારનાં ગીતોનાં
કૌશલ્યનો પૂરો ઉપયોગ કરાયો છે
પઢે લીખે કુછ નહીં પર નામ હમાતા મિસ્ટર વાઈ - માલ રોડ –
ગીતકાર: દબાલીશ
મુફલીસીની બેફિકરાઈને ઉજાગર કરવામાં ગીત અસરકારક નીવડે છે
અરે બસમેં નજ઼ર ટકરાઈ - માલ રોડ – ગીતકાર: દબાલીશ
ઓ પી નય્યરની શૈલી પરનું આ ગીતમુંબઈની બસમાં સહેલ કરતા યુવાનની લાગણીઓને વાચા આપતું જણાય છે.
૧૯૬૩
૧૯૬૩નાં વર્ષમાં મોહમ્મદ
રફીનાં સૉલો ગીતોનો આંકડો સદી - ૧૦૩ ગીત - વટાવી ગયો છે. એટલું જ નહીં, પણ એ વર્ષનાં
લોકપ્રિય થયેલાં ગીતોની માત્ર સંખ્યા ઘણી વધારે હોવા ઉપરાંત એ યાદીમાંના
સંગીતકારોની સંખ્યા પણ ઘણી મોટી છે. આ યાદીને જોતાંવેંત રવિનાં ગીતોની બહોળી
સંખ્યા પણ તરત જ ધ્યાન ખેંચી રહે છે, જેમાં બેકગ્રાઉન્ડમાં ગવાતાં ગીતોનું પ્રમાણ પણ
નોંધપાત્ર જણાય છે.
હવે ૧૯૬૩નાં વર્ષમાટે
મોહમ્મદ રફીનાં કોઇ સંગીતકાર સાથે પહેલબહેલાં સૉલો ગીતના આપણા વિષય પર પાછાં ફરીએ.
૧૯૬૩માં સંગીતકારોની બે
જોડીઓએ હિંદી ફિલ્મ સંગીત ક્ષેત્રે પદાર્પણ કર્યુ, જેમાંની એક જોડીએ
નોંધપાત્ર સંગીત આપવા છતાં સફળતા તેમને હાથતાળી આપતી રહી,
જ્યારે બીજી જોડીએ શરૂઆતના સંઘર્ષ બાદ સફળતાનાં ઉચ્ચતમ
શિખરો આંબ્યાં. ત્રીજા સંગીતકાર વિશ્વવિખ્યાત શાસ્ત્રીય સંગીતજ્ઞ છે.
સપન (સેનગુપ્તા) - જગમોહન
(બક્ષી)
હવે જેમ જાણવા મળી
ચુક્યું છે તેમ આ બન્ને સંગીતકારો '૫૦ના દાયકાનાં શરૂઆતનાં વર્ષોમાં અલગ અલગ સમયે, અલગ અલગ કારણોથી
મુંબઈ આવ્યા. સપન (સેનગુપ્તા)નો રસ સંગીતમાં હતો તો જગમોહન (બક્ષી)ને ગાયક બનવામાં
રસ હતો. હિંદી ફિલ્મ જગતની નિયતિએ બન્નેને ૧૯૬૩ની ફિલ્મ 'બેગાના'માં સંગીત
નિર્દેશકો તરીકે એકઠા કર્યા. 'બેગાના'નાં સંગીતને સારી એવી ચાહના મળી હતી, પણ તેને કારણે આ
જોડીની કારકીર્દીને જોઇએ એટલી મદદ ન મળી. તેમની તે પછીની ફિલ્મ છેક ૧૯૬૬માં આવી જે
એક સી ગ્રેડ ફિલ્મ' ઝિંમ્બો ફાઈન્ડ્સ ઍ સન' હતી.તે પછી બી આર ઈશારાની ફિલ્મો (મૈં તો હર મોડ પે
તુઝકો દૂંગા સદા - મુકેશ - ચેતના, ૧૯૭૦) જેવા
ચમકારા બતાવ્યા,
પણ ઈતિહાસમાં તેમનું નામ સફળ ન બનેલ પ્રતિભાવાન સંગીતકારોની
યાદીંઆં જ લખાયું.
કેટલાય નવોદીત સંગીતકારો
માટે મોહમ્મદ રફીએ ખુબ જતનથી, દિલથી, તેમની પહેલી ફિલ્મોનાં ગીત ગાયાં છે.
સંગીતકારને સફળતા મળી હોય કે નહીં તે અલગ બાબત છે, પણ રફીનાં આવાં પહેલવહેલાં ગીતોનું સ્થાન બહુ જ
આગવું બની રહેતું.
પંડિત રવિશંકર
પંડિત રવિશંકરનો હિંદી ફિલ્મ સંગીત સાથેનો સંબંદહ તો છેલ=ક
૧૯૪૬માં ચેતન આનંદની 'નીચા નગર' અને કે એ અબ્બાસની 'ધરતી કે લાલ' સાથે જ જોડાયો હતો. તે પછી તેમણે હૃષિકેશ મુખર્જીની 'અનુરાધા' (૧૯૬૦)મામ પણ સંગીત
આપ્યું. મોહમ્મદ રફીનાં બે ગીતો ધરાવતી તેમની ફિલ્મ 'ગો દાન' (૧૯૬૬)માં આવી. તે
પછી તેમણે ગુલઝારની 'મીરા' (૧૯૭૯)માં છેલ્લે એક વાર હિંદી ફિલ્મમાં સંગીત આપ્યું હતું.
તકનીકી દૃષ્ટિએ ગીત મોહમ્મદ રફીનું સૉલો ગીત ન કહી શકાય, પણ મોહમ્મદ રફી
ગીતના ગ્રાંઈન ભાવને જે આગવી ગાયકીથી રજૂ કરે છે તેની નોંધ લેવા પણ આ ગીત અહીં
લેવાની લાલચ ન અથી રોકી શકાતી.
પીપવા કે પતવા સરીખે ડોલે મનવા કે હિયરામેં ઊઠત હિલોલ -
ગોદાન – ગીતકાર: અન્જાન
રજાઓમાં પોતાને ગામ જવાના આનંદને મોહમ્મદ રફી કેટલો જીવંત
ન્યાય આપે છે !
આડ વાત
આ બન્ને ગીતો ફિલ્મમાં મ્હેમુદે ભજવ્યાં છે. કોમેડીયન તરીકે
સફળતા મળવા છતાં મહેમુદે પણ આવા અનોખં પાત્રને માટે હા કહેવાની હિંમત દાખવી છે.
'બી' /
'સી'
ગ્રેડની ફિલ્મોથી શરૂઆત કર્યા બાદ હિંદી ફિલ્મ સંગીતન
ઈતિહાસની એક અદ્ભૂત સફળતા આ સંગીતકાર બેલડીએ મેળવી. ૧૯૬૩માં શરૂઆત કર્યા પછી
તેમને મળેલા સાત ફિલ્મફેર એવોર્ડમાંનો પહેલો ફિલ્મફેર એવોર્ડ ૧૯૬૪માં 'દોસ્તી' માટે મળ્યો. જોકે તેમને તે પછી ફિલ્મ જગતની ભાષામાં સફળતા મળવામાં બીજાં થોડાં
વર્ષો જરૂર ગયાં હતાં. મોહમ્મદ રફીનાં તેમણે બધું મળીને ૩૮૮ ગીતો રેકોર્ડ કર્યાં છે, જે
મોહમમ્દ રફીએ કોઈ પણ સંગીતકાર માટે ગાયેલાં ગીતોની મહત્તમ સંખ્યા બની રહી.
લક્ષ્મીકાંત પ્યારેલાની સંગીતકાર જોડી તરીકે સ્વતંત્રપણે
સંગીત નિર્દેશીત ફિલ્મ તરીકે પારસમણિ સૌથી પહેલી રજૂઆત પામી. ફિલ્મ એક પૌરાણિક ફિલ્મના
પ્રકારની બી ગ્રેડ ફિલ્મ હતી, પણ તેનું સંગીત ખુબ ઝળક્યું. પ્રસ્તુત ગીતમાં તબલાં પર ઉસ્તાદ ઝકીર હુસૈન છે એ
વાત લક્ષ્મી-પ્યારેની સૂઝ અને ચીવટની સાબિતી પૂરાવે છે.
લ્ક્ષમીલાંત -પ્યારેલાલે સ્રજેલાં બીજાં ૩૮૭ ગીતો માટે
પ્રસ્તુત ગીત એક ઉચ્ચ આદર્શ સમાન રચના તરીકે ઉભરી રહી. મારા નમ્ર અંગત અભિપ્રાય
અનુસાર, જાનેવાલો જ઼રા મુડકે દેખો મુઝે, કે, અમુક અંશે,ચાહુંગા મૈં તુઝે શામ સવેરે
(દોસ્તી, ૧૯૬૪)
સિવાય તેમણે મોહમ્મદ રફી માટે રચેલું કોઈ અન્ય ગીત આ ઊંચાઈ નથી આંબી શક્યુ.