હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના સુવર્ણ યુગથી સંકળાયેલાં બ્લૉગવિશ્વનો બ્લૉગૉત્સવ - ૭ /૨૦૧૩

હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના સુવર્ણ યુગથી સંકળાયેલાં બ્લૉગવિશ્વના, ' ૭ /૨૦૧૩' બ્લૉગૉત્સવ સંસ્કરણમાં આપનું સ્વાગત છે.

આ સંસ્કરણમાં એક ખાસ વાત એ છે કે મોટા ભાગના વિષય પર આપણને બબ્બે પૉસ્ટની જોડીઓ જોવા મળશે.

“તેમની ફિલ્મોના સંદર્ભે, મદન મોહન પર નસીબ બહુ મહેરબાન થયેલ હોય તેમ જોવા નથી મળતું.તેમણે કેટલીયે 'બી' કક્ષાની ફિલ્મોમાં યાદગાર ગીતો પીરસ્યાં, પણ કોઇ ને કોઇ અન્ય કારણોસર ફિલ્મોનું 'ભોજન' ટિકીટબારી પર લોકપ્રિયતાને વરી ન શકયું. ૧૯૬૨ની 'અનપઢ', ૧૯૬૪ની 'જહાંઆરા', ૧૯૬૫ની 'શરાબી' એમાંનાં કેટલાંક આંખે વળગે તેવાં ઉદાહરણો છે. 'દસ્તક'નાં સંગીત માટે મળેલા એક રાષ્ટ્રીય પુરસ્કાર કરતાં તો તેઓ ઘણાં વધારે અકરામ મેળવવાપાત્ર હતા. ૧૪ જૂલાઇ તેમની પૂણ્યતિથિ હતી.” ^# જન્મભૂમિ પ્રવાસીની ૧૪ જુલાઇ,૨૦૧૩ની મધુવન પૂર્તિમાં, શ્રી શ્રીકાંત ગૌતમે તેમનાં વ્યાવસાયિક જીવનમાં નસીબની આ આડોડાઇ વિશે વાત કરતાં 'દુલ્હન એક રાત કી'નાં કેટલાંક ગીતોને યાદ કર્યાં છે.  એ  જ ફિલ્મ પર શ્રી અશોક દવેએ પણ એક સમીક્ષા કરી છે. તેથી આપણે મદન મોહનનાં 'દુલ્હન એક રાતકી'નાં ગીતોની મુલાકાત લઇશું.

પહેલાં સાંભળીએ મદન મોહનની આગવી છાપવાળાં, ખુબ જ લોકપ્રિય થયેલાં ગીતો -

એક હંસિ શામ કો, દિલ મેરા ખો ગયા, પહેલે અપના..... મુહમ્મદ રફી

મૈને રંગ લી આજ ચુનરીયા, સજના તેરે રંગ મે..... લતા મંગેશકર

આપને અપના બનાયા, મેહરબાની આપ કી..... લતા-મહેન્દ્ર કપૂર

સપનોં મેં અગર મેરે, તુમ આઓ તો સો જાયેં..... લતા મંગેશકર

ફિલ્મની કથાને અનુરૂપ થાય, પરંતુ એવાં અને એટલાં જ કર્ણપ્રિય, પણ કંઇક અંશે પ્રયોગાત્મક ગીતોના પ્રયોગ કરવાનું પણ મદન મોહન ચૂકતા નહીં. અહીં પણ એવાં ગીતો પણ સાંભળવા મળશેઃ

કઇ દિન સે જી હૈ બેકલ, અય દિલ કી લગન અબ લે ચલ..... લતા મંગેશકર

હમાર કહા માનો રાજાજી, ઓ રાજાજી..... આશા-ઉષા

કભી અય હકીકત-એ-મુન્તઝિર, નઝર આ લિબાસે..... લતા-સખીઓ

જીંદગી દુલ્હન હૈ એક રાત કી..... ભૂપેન્દ્ર

ઘાયલ હિરનીયા વન મે..... ભૂપેન્દ્ર 

યુ ટ્યુબ પર ખાંખાંખોળાં કરતાં લતા મંગેશકરનું "પૈયાં પડુંગી" પણ હાથ લાગી ગયું.

^#Old Classic Hindi Songsએ મદન મોહનનાં ગીતોનું ખાસ પાનું બનાવ્યું છે.

૨૦મી જૂલાઇએ ગીતા દત્તની પણ સંવત્સરી હતી. “Songs of Yore”એ સચીન દેવ બર્મનનાં સંગીતમાં ગીતા દત્તનાં શ્રેષ્ઠ ગીતો દ્વારા યાદગાર અંજલિ આપી છે.એ લેખમાં "The Legendary Nightingale.. Geeta Dutt"પર એસ ડી બર્મનનાં ગીતા દતનાં ૭૦થી વધારે એકલ ગીતો તરફ દોરી જતી લિંક પણ જોવા મળશે.   Old Classic Hindi Songsપરનાં 'ખાસ પાનાં'પર મદન મોહનનાં ગીતો નીચે, આ ગીતો ઉપરાંત ગીતા દત્તનાં અન્ય ગીતો પણ જોવા મળશે.

કાનન દેવીને Dances on the Footpathએ જવલ્લે જ જોવા મળતી અંજલિ - Seven Beautiful Songs with Kanan Devi, Who Lived April 22, 1916 to July 17, 1992 - આપી છે. Old Classic Hindi Songs પર તે ઉપરાંત કાનન દેવીનાં બહુ જ યાદગાર ગીતો અહીં ક્લિક કરવાથી જોવા મળશે.

 “…અને પ્રાણ” (કીશન સિકંદ), હિંદી તખ્તાના "ખલનાયક", અને બીજી ઇનિંગ્સમાં પણ એટલા જ સફળ ચરિત્ર અભિનેતાએ "અંત" પાડી દીધો. “Dusted Off”,  Pran: In Memoriam વડે, પ્રાણ સાહેબની પરદા પરની વૈવિધ્ય સભર હાજરીને ખુબ સહજ બારીકાઇથી રજૂ કરવામાં સફળ થતાં જણાય છે. તે સાથે 'મુનિમજી'નાં ગીત "દિલકી ઉમંગે હૈ જવાં"માં, પ્રાણની અનોખી શૈલીને યાદ કરીએ.  Filmi Geekએ પણ Thank you, Pran saheb વડે પ્રાણ સાહેબને બહુ અનોખી અદામાં યાદ કર્યા છે. એ લેખ પરની ચર્ચામાં ૧૯૭૮ની ફિલ્મ "રાહુ-કેતુ"માં પ્રેમનાથ અને પ્રાણ પર દ્રશ્યાંકન કરાયેલ કવ્વાલી Main hoon tera Prem and Main hoon tera Pran ને યાદ કરી છે. હિંદી ફિલ્મના ઇતિહાસમાં આ કદાચ એક જ એવું ઉદાહરણ છે જેમાં ગીતમાં ફિલ્મનાં પાત્રો એક બીજાંનાં વ્યાવસાયિક નામથી સંબોધે છે, જે વાસ્તવીક જીંદગીમાં તેમનાં સાચાં નામ  હોય.

આ સાથે આ બ્લૉગોત્સવનાં ૪/૨૦૧૩ સંસ્કરણમાં આપણે શ્રી શ્રીકાંત ગૌતમના, પ્રાણ સાહેબને બહુ જ મોડેથી સન્માનીત કરાયા તે દાદાસાહેબ ફાળકે પુરસ્કારની જાહેરાત સમયે કરેલા, જન્મભૂમિ પ્રવાસીની મધુવન પૂર્તિના લેખની યાદ પણ તાજી કરી લઇએ.

‘Dances on the Footpath’ એ અનિલ બિશ્વાસના જન્મ દિવસને Happy Birthday, Anil Biswas!માં યાદ કર્યો છે, તો તેની જોડીદાર પૉસ્ટ તરીકે આપણી સમક્ષ, IMIRZA777  વડે મુકાયેલ યુ ટ્યુબપરની ક્લિપ પણ છે.

અને હવે સ્મરણાંજલિઓની જોડી પરથી આપણે ૧૯૫૩નાં વર્ષનાં ગીતો પરની પૉસ્ટની મુલાકાત લઇએ. Songs of Yoreએ ગયે વર્ષે એક એક વર્ષનાં ગીતોની સમીક્ષા કરવાની એક બહુ જ સ-રસ પ્રથા શરૂ કરી હતી. આ વર્ષે એ પ્રથાને આગળ ધપાવતાં,  Best songs of 1953: And the winners are? માં ૧૯૫૩નાં ગીતોની સમીક્ષા કરવા માટે ચર્ચાની ભૂમિકા બાંધવાની સાથે ૧૦ અનોખાં ગીત પણ આપણી સમક્ષ રજૂ કરેલ છે. લેખ વિશે, અપેક્ષા મુજબ, સહુથી વધારે સંખ્યામાં થયેલી ચર્ચાપણ બહુ જ માહિતીસભર અને વૈવિધ્યપૂર્ણ અભિપ્રાયોને રજૂ કરે છે.

અને અહીં જોડી તરીકે Dances on the Footpath  ની એક ૨૦૦૯ની પોસ્ટ - Teen Batti Char Rasta (1953)ની મુલાકાત કરીએ. આ ફિલ્મમાં સંધ્યાનાં પાત્ર અને ભારતની સંસ્કૃતિઓના સંગમ જેવાં વસ્તુની યાદ અપાવે એવાં ૧૯૫૬ની "ન્યુ દિલ્હી" અને ૧૯૫૨ની પાકિસ્તાનની ફિલ્મ 'દુપટ્ટા'ની વાત એક નવો આયામ ઉમેરે છે. સંધ્યા પર ચિત્રાંકન થયેલાં જે ગીતથી આ ચર્ચા ઉપડી છે તે ગીત છે - અખિયાં હૈ યે રૂપ કી પ્યાસી (લતા મંગેશકર; સંગીતકાર શિવરામ કૃષ્ણ).

'તીન બત્તી ચાર રસ્તા'માં વિવિધ ભાષાઓમાં, જુદા જુદા સંગીતકારો દ્વારા સજાવાયેલ અને જુદાં જુદાં ગાયકો વડે ગવાયેલ એક અનોખાં ગીતનો પ્રયોગ પણ કરાયો છે. એ ગીતમાં @ ૪.૦૦ પર અવિનાશ વ્યાસ દ્વારા સ્વરબધ્ધ, આશા ભોસલેના સ્વરમાં નિરૂપા રોયને "છાનું રે છપનું કાંઇ થાય નહીં" જોવા /સાંભળવાં એ લહાવો બની રહેશે. અને તેની જોડીમાં એ જ ગીત "મૂળ સ્વરૂપે" સાંભળીએ.

વર્ષા ઋતુ પુરબહારમાં પોતાની યાદ અપાવી રહી હોય ત્યારે તેનાં અલગ અલગ પાસાંને ઉજાગર કરતા લેખો પણ થવાના જ. Dusted Off, તેમની આગવી રસાળ શૈલીમાં, Ten Memorable Rain Scenes રજૂ કરે છે.તેના સગાથમાં   Let Us Talk Bollywoodની Baarish (1957) no rain, but drenched in beauty and fun પોસ્ટ  પણ બહુક રોચક અને મજા પડી જાય તેવી થઇ છે.

અને "બારીશ"ની જ વાત કરીએ તો Sunahari Raaten ની Baarish (1957)  અને Sharmi Ghosh Dastidarની Raw appeal (Baarish) પણ જોવા મળશે. આ ત્રણેય લેખ ફિલ્મનાં ગીતોની બૌછારની મજા કરાવે છે. આખા લેખ મૂળ સાઈટ પર જઇને માણીશું, પર એક વધુ વાર એ ગીતોને યાદ કરી લઇએ - યે મુંહ ઔર મસુરકી દાલ; દાને દાને પે લીખા હૈ ખાનેવાલેકા નામ; ઝૂલ્ફ હૈ;  કહતે હૈ પ્યાર જીસકો (આનંદનું ગીત) /(ગમનું ગીત); ફીર વહી ચાંદ વહી તન્હાઇ હૈ; હમ તો જાની પ્યાર કરેગા અને મિસ્ટર જ્હૉન યા બાબા ખાન યા લાલા રોશનદાન

Dusted Offની પોસ્ટ માણતાં માણતાં, બહુ જ નવા પ્રકારના વિષય પર લખાયેલી બે પોસ્ટ જોવા જાવાનું પણ આમંત્રણ મળી ગયું છે. Bollywood Food Clubની Johnnie Walker in Bollywood પોસ્ટમાં, ફિલ્મનાં દ્રષ્યોમાં "જ્હોની વૉકર"ની હાજરીને યાદ કરે છે, તો Apni East India Companyની Bolly Chandeliers  પોસ્ટમાં   ફિલ્મનાં દ્રષ્યોમાં ઝુમ્મરોની, જુદા જુદા પ્રકારના પ્રસંગોએ પ્રયોગાયેલ હાજરીની કહાની રજૂ કરે છે.

આજે, ૩૧મી જૂલાઇએ, મોહમ્મદ રફીની પુણ્યતિથિ છે. આજનાં આ સંસ્કરણમાં આપણી પાસે તેમને લગતી ત્રણ બહુ જ અનોખી રીતે યાદ કરાવતી પોસ્ટ છે.

નાગપુરના શ્રી વિજય બાવડેકરે બહુ જહેમતથી બહુ જ ઓછા પ્રચલિત થયેલા સંગીતકારોનાં મોહમ્મદ રફીનાં યાદગાર ગીતોની યાદી બનાવી છે. 

શ્રી અશોક દવે એ બૈજુ બાવરા (૧૯૫૨)ની સમીક્ષા કરતાં કરતાં રફી સાહેબની ગાયકીની ખૂબીઓને અનોખા અંદાજમાં રજૂ કરતી રાગમાળાને યાદ કરી છે.

(૧) રાગ લલિત: પિયુ પિયુ રે કરત હૈ પપીહા, અબ કહો કૈસે રાખું જીયા...

(૨) રાગ ગૌડ મલ્હાર: રૂમઝૂમ બદરીયા બરસે, ઉન બિન મોરા જીયા તરસે

(૩) રાગ પૂરીયા ધનાશ્રી: અજબ તોરી પ્રભુ આનબાન દેખી, બાગ મેં બન મેં નીલગગન મેં, દેખત હું તોરી શાન

(૪) રાગ બાગેશ્રી: હેરી એ મૈં કૈસે ઘર આઉ મિતવા, તુમરે જીયરા બાટ ચલત મોસે રોકે ડારો ઠગવા.

રાજીવ નાયર રફી સા'બ અને મહેન્દ્ર કપૂરના સંબંધોની અનોખી દાસ્તાન રજૂ કરે છે. તેમા તેમણે યાદ કર્યું છે કે ૧૯૫૭ની મેટ્રો મર્ફી અખિલ ભારતીય ગાયન સ્પર્ધામાં મહેન્દ્ર કપુરે ગાયેલ ગીત - ઇલાહી કોઇ તમન્ના નહીં - રફી સાહેબની ધૂન હતી. તે જ રીતે બીજા એક કિસ્સાને યાદ કરતાં તેઓ નોંધે છે કે પાછલા દિવસોમાં જ્યારે ઓછું કામ મળતું હતું , ત્યારે રફી સા;બે મહેબ્દ્ર કપુરને ઘરે બોલાવ્યા અને તેમનું એક નવું ગીત - તુમ જો મિલ ગયે હો, તો જહાં મિલ ગયા (હંસતે ઝખ્મ [૧૯૭૩]- સંભળાવ્યું. ગીતનાં દર્દ અને મૌકાની નઝાકતે બંન્નેની આંખમાં આંસુ લાવી દીધાં.

આશા કરું છું કે આ સંસ્કરણમાટે આ લેખો અને તેમાંના ગીતોને ફરીવાર વાંચવા / સાંભળવામાં જેટલી મને મજા આવી છે, તેટલી જ મજા આપને પણ આવશે.

આપના પ્રતિભાવોનો ઇંતેજાર રહેશે.

ગુણવત્તા સંચાલન વિષેના લેખ અને બ્લૉગ્સનો બ્લૉગૉત્સવ - જુલાઇ, ૨૦૧૩

ગુણવત્તા સંચાલન વિષેના લેખ અને બ્લૉગ્સના બ્લૉગૉત્સવનાં જુલાઇ, ૨૦૧૩ સંસ્કરણમાં આપનું હાર્દિક સ્વાગત છે.

આ માસનાં આ સંસ્કરણની શરૂઆત આપણે અંગત સુધારણાની ગુણવત્તાની વાતથી કરીશું.
"ગ્રેટ લીડરશીપ"ના ડૅન મેક્કાર્થી આપણને 'વ્યક્તિગત વિકાસનાં આયોજનને ચકાસવા માટેના ૨૦ સવાલ \ 20 Questions to Assess the Quality of an Individual Development Plan' આપે છે. આ લેખમાં આ વિષય પર એકમાંથી બીજા એમ આગળ અને આગળ વિચાર કરતા રેહેવા માટે - ૨૪ નવેમ્બર, ૨૦૦૮ના લેખ How to Write a Great Individual Development Plan (IDP), ૨૯ ઑક્ટૉબર, ૨૦૦૮ના લેખThe Power of a Written Individual Development Plan અને ૨૩ નવેમ્બર, ૨૦૦૭ના લેખ Eight Step Guide to Developing Your Leadership Skills ની લિંક પણ પૂરી પાડે છે.
"આપણી જાતને આપણાં કામ સાથે કેમ એક જ દિશામાં જોડી અને ઘણું વધારે સિધ્ધ કરવું \ How To Align Yourself to Your Work and Achieve More" આપણને આ ચાવીઓ પૂરી પાડે છે -
૧) ક્યાં તો પોતાની પસંદનું કામ શોધી કાઢો, તેમ નહીં તો આપણાં કામમાં થી આપણી પસંદની વસ્તુઓ / બાબતો ખોળી કાઢો.
૨) તમારાં શરીરની જરૂરિયાતો તરફ પણ ધ્યાન આપો.
૩) આપણી સામેના પડકારોની સાથે નહીં, પણ તેના ઉપાયો સાથે શરસંધાન કરીએ
૪) વિગતો જો થકવી દેતી હોય, તો પહેલાં ઉપરની કક્ષાએ હથોટી મેળવો.
જેમ્સ લૉથરનો લેખ - "તમે કેટલા વ્યવસ્થિત છો? \ How are you Organised? - આપણાં કામ સાથેનાં આપણાં શરસંધાનની કસોટીઓ અને તેના વિષેની માર્ગદર્શિકાઓ પૂરી પાડશે.
આજના યુગમાં વ્યાવસાયિક જીવનમાં વ્યાવસાયિક કારણોથી પેદા થતી અનેક તાણ એ તો સર્વસ્વિકૃત વાત બની ગઇ છે. એ તાણની સામે ટકી રહેવા માટેનો એક ઉપાય છે - સકારાત્મક આશાવાદી થવું.
શૌન રૉઝેનબર્ગના લેખ ‘આશાવાદી થવામાટેનાં સીધાં જ સાત કારણો \ 7 Extremely Obvious Reasons to Become an Optimist,’ આ વિષયની વાત સહજતાથી કરે છે- "હજુ એક વધારે પ્રયત્ન કરી લઇએ એમ માનનાર આશાવાદીઓએ ઇતિહાસનું ઘડતર કરેલું છે. આશાવાદી થવાથી નવું કરતાં રહેવાનું બનતું રહે છે. તેથી સમગ્ર માનવ જાતને પણ વિકાસ માટેની દિશાઓ મળતી રહે છે. નવા વિચારને દેખીતા તર્કનાં જોરે હડસેલી દેવો સહેલો છે, પરંતુ નવા જવાબો અને નવી તકોની શોધ વિકાસની ભૂમિકા પૂરી પાડે છે. સમગ્ર માનવાજાતની ઉમ્મીદો આશાવાદીઓ પર કાયમ છે."
અંગત સુધારણાની વાત કરતાં કરતાં ‘પ્રક્રિયા સુધારણા [Process Improvement Tutorials]’ વિષયે ખજાનો કહી શકાય તેવી માહિતિ Squawk Pointએ મુકી આપી છે, તેના માટે નિયમિત સમય ફાળવીને આપણી કરવતને સજ્જ રાખવાનું પણ જરૂરથી કરીએ.
સુધારણાની પ્રક્રિયા માપણીની પ્રક્રિયા સાથે બહુ નજીકથી સંકળાયેલ છે.
માપણી પ્રક્રિયા વિશે પૉલ ઝૅક્નો એક બહુ જ વેધક લેખ છે - માપણીની ટૂંકી દ્ર્ષ્ટિ \ Measurement Myopia: “જેને માપી ન શકીએ તેનું વ્યવસ્થાપન પણ ન કરી શકાય" એ કથન પીટર ડ્રકરને નામે ગણાવતાં સૂત્રોમાં બહુ ઉપરનું સ્થાન ધરાવે છે. પણ એમાં એક જ સમસ્યા છેઃ તેમણે આ વાત કદી પણ નથી કહી. હકીકત તો એ છે કે પીટર ડ્રકરના માપણી અંગેના વિચારો સુક્ષમ સ્તરના હતા..ડ્રકર જરૂર માનતા કે આ માપદંડ બધે જ લાગુ કરી શકાય તેમ છે. "લોકો સાથેના સંબંધો, એક બીજા માટે ભરોસો, લોકોની ઓળખ, સમુદાયની રચના" (વિશેની) આપણી પહેલી ભૂમિકા તો. અંગત છે." ડ્રકર આગળ કહે છે કે “તેને ન તો સહેલાઇથી માપી શકાય કે ન તો તેની સહેલાઇથી કોઇ ચોક્કસ વ્યાખ્યા બાંધી શકાય, તે ‘અગત્યનું કામ છે’, માત્ર તેટલું માની લેવું પણ પૂરતું નથી. તે તો આપણે ખરા અર્થમાં કરી બતાવવાનું છે."
ડ્રકર એમ માનતા કે સહયોગીઓ સાથે સંવાદ બહુ જ મહત્વનો છે - આ લેખના લેખક પણ તેવું જ માને છે. વિજ્ઞાન પણ એમાં સુર પૂરાવે છે.
પ્રસન્નચિત્ત સંવાદો અને હળવા મળવાને કારણે મગજને "સામાજિક જોડાણ' અણુ,ઑક્ષીટૉસીન, સંશ્લેષણ કરવાની ચાનક ચડે છે. જ્યારે જ્યારે મગજ ઑક્ષીટૉસીન છોડે છે ત્યારે આપણામાં પ્રેરણા જાગે છે અને બીજાં ‘સર્વ સુખાય’ માટેનાં કામો માટે સહકાર કરવાનો આંતરિક પુરસ્કાર મળી રહે છે. વાર્ષિક -સમીક્ષા સુધ્ધાંમાં સવાદોનો ધ્યેય માત્ર આપણી સાથેનાં એક કર્મચારીને નહીં, પણ માનવીને સમજવાનો હોવો જોઇએ.
એટલે, (કામગીરીની) માપણીની ના નથી, પણ માત્ર માપણીની જ તો સાવ ના છે.
પીટર વૈસ @ SUMMSO આપણી સમક્ષ પ્રોજેક્ટ મેનેન્જમેન્ટની કામગીરીનાં ત્રણ મહત્વનાં ઘટકો \ 3 Key Elements for Top Project Management Performance રજૂ કરે છે:
કોઇ પણ પ્રોજેક્ટને સમયસર, અપેક્ષિત ખર્ચના અંદાજની અંદર અને ગ્રાહક કે એ અંત-વપરાશકારની અપેક્ષા મુજબની ગુણવતા પ્રમાણે પૂરો કરવો તે મોટો પડકાર છે. ભવિષય્માં જેમ જેમ અપેઅક્ષાઓ વધતી જતી શએ, સંસાધનોની ફાળવણીઓ ઘટતી જશે અને સમય મર્યાદાઓ ટૂંકી થતી જશે તેમ તેમ આ પડકાર વધુને વધુ કઠીન થતા જવાના છે. આપણા રોઅજબરોઅજની જીંદગીમાં પણ આપણે આ પડકારો જોઇ જ રહ્યાં છીએ, જેમાં આપણે, પ્રોજેક્ટની ઉત્કૃષ્ટ કામગીરી માટે નીચેનાં ત્રણ ઘટકોનું મહ્ત્વ બહુ જણાય:
૧) યોજના તૈયાર હોવી
2) ઉપલબ્ધ સમય પર ધ્યાન કેન્દ્રીત કરવું, અને
3) સજ્જ રહેવું.
નિરંતર સુધારણા માટે માપણી અને વિશ્લેષણની સાથે સબળ નિર્ણય-પ્રક્રિયા પણ એટલી જ જરૂરી છે.
SqawckPointનો એક અન્ય લેખ ‘શું આપણે સાચા નિર્ણયો કરી શકીએ છીએ? \ Can You Make the Right Decisions? પણ બહુ રસપ્રદ છે: નિર્ણયો લેવા માટે બહુ થોડાંજ પરીબળો મહત્વનો ભાગ ભજવે છે. તેમને પરખી લઇ ને જો નિર્ણય પ્રક્રિયાના તર્કને લખી નાખીએ, તો આપણી નિર્ણય પ્રક્રિયા ઘ્ણી અસરકારક બની રહે.
આપણે ગયાં સંસ્કરણમાં નક્કી કર્યું હતું તે મુજબ, હવે આપણે જેમ દર મહિનાના કાયમી સ્તંભ બનાવેલ છે તેવા લેખો જોઇએ.
ASQ TV વૃતાંત ૫: ગુણવત્તા વ્યવસાયની પરિસ્થિતિ \ Episode 5: The State of the Quality Profession: ASQ વિશ્વ અધિવેશનમાં હાજરી આપનાર સભ્યો ગુણવત્તા વ્યવસાયની હાલની પરિસ્થિતિ અને તેનાં ભવિષ્યની ચર્ચા આ વૃતાંતમાં કરે છે. ASQ દ્વારા હાથ પર લેવાયેલ એક સંશોધન પણ આ બાબત પ્રકાશ પાડે છે. 'ગુણવત્તા પ્રગતિ'નુ પાત્ર પણ આ વૃતાંતથી ટીવીનાં માધ્યમ પર પ્રવેશ કરે છે. કંટ્રોલ આલેખથી વધારે પરિચત થવા માટે http://asq.org/learn-about-quality/data-collection-analysis-tools/overview/control-chart.html. ની મુલાકાત લો.કંટ્રોલ આલેખો અને SQC પધ્ધ્તિઓ વિષે કેટલાક અન્ય વીડિયોઃ Welcome, Mr. Pareto Head and Control Chart
ASQ પરનો – Ask The Experts - માહિતિનો તો બહુ સારો સ્રોત છે જ, પણ સાથે ગુણવત્તા વ્યવસ્યાના વિવિધ ઉદ્યોગોનાં વ્યાવસાયિકો સાથે સંપર માળખું બનાવવા માટે પણ તે બહુ મહત્વની કડી બની શકે તેમ છે. ત્યાં પ્રકાશીત થતા લેખો નિયમિતપણે મેળવવા માટે blogપર આપેલ ઇ-મેલ સેવામાટે નોંધણી કરાવી લેવી જોઇએ.
અને હવે મુલાકાત લઇએ ખાસ વિભાગની ASQ Influential Voices. આ સંસ્કરણથી શરૂ કરીને આપણે ત્યાં પ્રકાશીત થયેલ દરેક સભ્યના બ્લોગ / સાઈટની કક્કાવાર ક્રમાનુસાર મુલાકાત લઇશું.
આ મહિને આપણે સ્પેન સ્થિત ગાય બિગવુડની મુલાકાત લઇશું.

ગાય બિગવુડ, મડળ સંચાલનક્ષેત્રમાં કાર્યરત એવી MCI ના સ્થાયિત્વક્ષમતા [Sustainability] વિભાગના ડીરેક્ટર છે. તેઓ MCIનાં ૪૮ વૈશ્વિક કાર્યાલયોમાં કૉર્પોરેટ સામાજીક જવાબદારીની અદાયગીની જવાબદારી સંભાળે છે. તે ઉપરાંત તેઓ વૈશ્વિક સ્તરે વ્યવસાયો, મડળો અને સંયુક્ત રાષ્ટ્ર પરિષદને સલાહ આપવાની સેવાઓ પણ પૂરી પાડે છે.તેમના બ્લોગ Less Conversation More Action ની ટૅગ લાઇન છે - સભા ઉદ્યોગની સ્થાયિત્વક્ષમતાની અગ્રીમ પંક્તિઓના સંદેશ.
કેટલાક આમંત્રિત મહેમાનોસાથે સહયોગ કરીને રોજર સિમન્સ અને ગાય બિગવુડ આ બ્લોગ લખે છે.
બેઠક / સભાઓ ઉદ્યોગના 'હરિત અગ્રણીઓ \ Green Leaders' તરીકે ઓળખાતો બ્લૉગ સ્થાયિત્વક્ષમતાની અગ્રીમ હરોળ અને મુલકાતો / બેઠકો વ્યવસ્યાના અનુભવો, અભિપ્રાયો, શ્રેષ્ઠ વ્યવહારો અને ભૂલો વહેંચવા માટે બનાવાયો છે.
અપણે 'હરિત'\ Green વિષે વધારે વાતચીત કરતાં પહેલાં Less Conversation More Action ની મુલાકાત લઇ લઇએ.

તાજેતરની એક પૉસ્ટ - Sustainability and quality – lets have a group hug - માં ગુણવત્તા વ્યવસાય સમક્ષના સાંપ્રત પડકાર, સ્થાયિત્વક્ષમતા વ્યાવસાયિકોના ગુણવત્તાને વ્યાવસાયિકો સાથે અને ગુણવત્તા વ્યાવસાયિકોનાને સ્થાયિત્વક્ષમતા વ્યાવસાયિકોસાથે  કેમ એકઠા કરવા,ને આલેખેલ છે. બન્ને સમુદાયોના મોટા ભાગનાં સભ્યો વાત તો એક સર્વસામાન્ય વિષય - શૂન્ય- જેમ કે 'ગુણવત્તા'ના સંદર્ભમાં શૂન્ય ક્ષતિઓ કે શૂન્ય ગ્રાહક ફરીયાદો અથવા સ્થાયિત્વક્ષમતાના સંદર્ભમાં શૂન્ય કચરો કે  પાણીનો શૂન્ય વપરાશ કે માનવીય હક્કોનાં શૂન્ય ઉલ્લંધન-ની કરે છે.

સ્થાયિત્વક્ષમતાવિષે કામ કરવા માગતાં ગુણવત્તા વ્યાવસાયિકો માટે, બ્લોગના Our Work વિભાગ ઉપર ' જે ગ્રાહક સંસ્થાઓને તેમણે વ્યૂહાત્મક માર્ગદર્શન, પ્રશિક્ષણ, અનુશિક્ષણ કે સમાચાર-પ્રેષણ અને માપણીની સેવાઓ આપી છે તે પૈકી નમૂનાની કેસ સ્ટડીની સામગ્રી રજૂ કરેલ છે; વાંચવા માટેની ભલામણો \ Recommended Reading, Articles માં વધારે સ્થાયીક્ષમતા ધારક સંસ્થાઓનાં ઘડતરમાં મદદરૂપ રૂપ તેવાં પુસ્તકો અને લેખકો અને મુલાકાતો વિષેના લેખો તેમ જ સામયિકો અને અખબારોમાં તેઓના લખાણો રજૂ કરેલ છે.
સ્થાયિત્વક્ષમતા વિષે એક ટુંકી નોંધ અહીં પણ જોઇએઃ

“સ્થાયિત્વક્ષમતા, અને તેની સાથેની આપણા સમાજની જવાબદારીઓ, સિધ્ધ કરવા માટે, આપ્ણે સહુએ આપ્ણી સામેના અનેકવિધ પડકારોમાં જ નહીં, પણ તે માટેના ઉપાયોમાં પણ સાથ કરવો જોઇએ. સ્થાયિત્વક્ષમતા, અને ટકાવી શકે તેવા વિકાસ માટે આપણાં વ્યૂહાત્મક આયોજનમાં જીવાશ્મ ઇંધણોના બળતણ તરીકેના ઉપયોગ, વિરલ ધાતુઓનાં ખનન, અને કુદરતમાં આપણા રસાયણોના પ્રયોગોને ટાળવું જરૂરી બની રહે છે.

કમ સે કમ, સ્થાયિત્વક્ષમતા બનાવી રાખવા માટે આપણે જે રીતે આપણો કાચા માલ મેળવીએ છીએ તે પ્રક્રિયાઓને પરસ્થિતિ અને સામાજીક દ્રષ્ટિએ જવાબદારીપૂર્ણ તો બનાવવી જ રહેશે. ખરા અર્થનાં નેતૃત્વ, અને જોમદાર, સતત કરાતા પ્રયત્નો, વડે સ્થાયિત્વક્ષમતા વિષેની સમજનો કરાયેલ પ્રસાર વધારે નફાકારકતા,વધારે સારી છાપ, વધારે તંદુરસ્ત સમાજ અને ઉત્પાદક વાતવરણ સર્જી શકે છે... તેમ જ દરેકને સ્વચ્છ નૈતિકતાની ભેટ ધરી શકે છે." (સૌજન્ય: GMIC).

સ્થાયિત્વક્ષમતાની વિભાવનાને સરળતાથી સમજવા, Sustainability explained through animation જૂઓ.

પૉલ બોરવસ્કીના જૂન માસના સવાલોને -
• સમાજના લાભ માટે ગુણવતાનાં મૂલ્યોનો મહત્તમ લાભ લઇ શકાય તેમ કરવા માટે આપણી સામે કયો સહુથી મહત્વનો કહી શકાય તેવો પડકાર છે?
• આજની પરિસ્થિતિમાં ગુણવત્તા વ્યવસાયને વધારે ઉન્નત બનાવ્યે રાખવા માટે શું કરવું જોઇએ?
                                                    - વિવિધ ક્ષેત્રોમાંથી બહુ વિશદ પ્રતિભાવો સાંપડેલ છે.

અને આ સંસ્કરણ સમાપનમાં, આપણે હંમેશની જેમ
Curious Cat Management Improvement Blog Carnival #195
Curious Cat Management Improvement Carnival #196
Management Improvement Carnival #197
                                                                         ની મુલાકાત લઇએ.

આશા કરૂં છું કે આ માસનું સંસ્કરણ આપને પસંદ પડ્યું હશે. આપના પ્રતિભાવોનો ઇંતઝાર રહેશે....

દરેક ઉદ્યોગ સાહસિકે જોવા જ જોઇએ એવા યુ ટ્યુબ પરના ૧૦ વિડીયો

"નાના  ઉદ્યોગકારોમાટે વ્યાવસાયિક સ્રોત"ની ટૅગ લાઇન ધરાવતાં Inc.  પર  આજે 10 YouTube Videos Every Entrepreneur Should Watch   લેખ જોયો, ગમ્યો.

એટલે થયું કે  Inc.  સાઈટ અને આ લેખ, બંને,ને હું અહીં નોંધી લઉં, તો મારા માટે પણ હાથવગી નોંધ બની રહેશે અને કોઇ અન્ય મિત્રને પણ એક વધારે સાધન મળી રહેશે.

 આ લેખનાં શિર્ષક્થી 'શોધ" કરી, તો   સાઈટ પર આવા જ વિષયપરના અન્ય લગભગ 9,070  લેખોની યાદી સમું એક પાનુંજ બની ગયું. એ પાનાંની લિંક પણ અહીં મૂકું છું -  http://www.inc.com/search?q=10+YouTube+Videos+Every+Entrepreneur+Should+Watch 

હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના સુવર્ણ યુગથી સંકળાયેલાં બ્લૉગવિશ્વનો બ્લૉગૉત્સવ -૬ /૨૦૧૩

હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના સુવર્ણ યુગથી સંકળાયેલાં બ્લૉગવિશ્વના, ' ૬/૨૦૧૩' બ્લૉગૉત્સવ સંસ્કરણમાં આપનું સ્વાગત છે.

આજનાં આ સંસ્કરણની શરૂઆત આપણે મોહમ્મદ રફીએ ગાયેલાં ગીતોને અલગ અલગ રીતે યાદ કરતા લેખો દ્વારા કરીશું –

•   વિજય બવડેકર દ્વારા પ્રસ્તુત રફીકી ભક્તિરસધારા
•    'અતુલ'સ સૉન્ગ અ ડૅ' તેની યાદદાસ્તની ગર્તામાં ભુલાયેલાં ગીતો ને રજૂ કરતા રહેવાની પરંપરાને આગળ ધપાવતાં ‘nahm’ના મહેમાન લેખમાં સબક (૧૯૫૦) - સંગીતકારઃ એ આર કુરેશી, ગીતકારઃ ડી એન મધોક - ફિલ્મનું રફીના અવાજનું એક માત્ર ગીત આ જા આ જા ઓ જાને વાલે રજુ કર્યું છે. બહુ સામાન્ય જણાતું ગીત છે, પણ છે બહુ જ ખાસ. 
•   ‘Inde Bollywood et cie’ પણ એવું જ એક છૂપાઇ ગયેલું ગીત જો દિલકી બાત હોતી હૈ - બાઝ (૧૯૫૩), સંગીતકાર - ઓ પી નય્યર) લઇ આવેલ છે. 'બાઝ' એ ગુરૂ દત્તની કલાકાર અને નિર્દેશક તરીકે પહેલી ફિલ્મ હતી. ૧૬મી સદીમાં, પોર્ચુગીઝ તાબા હેઠળના મલાબાર કિનારાની પૃષ્ઠભૂમાં  દરિયાઇ જોખમ ખેડતા જવાનની વાત ને 'બાઝ'માં વણી લેવામાં આવી છે.
•    Mohammed Rafi 25 A to Z letters songs actors moviesમાં, શરદ દેસાઇએ એક આગવી રીતથી મોહમ્મદ રફીનાં ગીતોની યાદી બનાવી છે. અંગ્રેજી વર્ણમાળાના ૨૫ અલગ અલગ અક્ષરોથી શરૂ થતાં અલગ અલગ ફિલ્મોમાં અલગ અલગ કલાકારો પર ફિલ્માવાયેલાં ગીતો તેમેણે આ યાદીમાં આવરી લીધાં છે.તેઓ એ ‘X’થી શરૂ  થતાં ગીત માટે આપણી મદદ પણ માગી છે. તમને એવું કોઇ ગીત મળી આવશે?

ફિલ્મ ગીતની સીધી વાત ન હોય, પણ હિંદી ફિલ્મના સુવર્ણકાળની એક બહુ જ મહત્વની અદાકારા નુતનની ફિલ્મની રેકર્ડ્સનાં  કવરને બહુ જ મહેનતથી શોધીને  રજૂ કરેલ છે, તેથી ‘Let’s talk about Bollywood’ ના લેખ Nutan film postersની આપણે અહીં ખાસ નોંધ લઇએ છીએ.

આપણા આ મચ પર આપણે પહેલી વાર જેમની મુલાકાત લઇ રહ્યાં છીએ તે Maitri Manthan मैत्री मंथन પણ એક બહુ જ અનોખા વિષયને RAJ KUMARમાં રજૂ કરી રહેલ છે. આ નામથી જેમણે, ૧૯૫૦ના દાયકામાં, પોતાની રજત પડદાની કારકીર્દી શરૂ કેરેલ હોય, તેવાં પાંચ 'રાજ કુમાર'ની અહીં ઓળખ થશે.

બ્લૉગૉત્સવના સંસ્કરણમાં પ્રથમ મુલાકાતની હેટ ટ્રીક પૂરી કરવા આપણે હવે HINDI FILM SINGER - WINE PAIRINGS, An Oenophile's Primer સાથે પરિચય કરીએ. શિર્ષક જોતાંવેંત જ અંદાજ આવી ગયોને કે આ લેખમાં પાર્શ્વગાયકની સાથે એક બહુ જ યોગ્ય અને એટલા જ પરિચિત વાઇનની જોડી બનાવવાનો એક અલગ જ અંદાજ છે. વાઇન ભલે ન ચાખ્યો હોય, પણ જો આપણે તે ગાયકને સાંભળેલ હશે,તો તે વાઇનના અનુભવને સમજી જવાશે. અને જો ગાયકને ન સાંભળેલ હોય, તો તો વાઇનની પ્યાલી એક હાથમાં લઇને તે ગાયકનાં ગીતને યુટ્યુબ પર પસંદ કરીને... બસ.... માણો.

ત્રણ "પહેલી" મુલાકાતોથી જ શરૂ થયેલો આપણો "ત્રણ"સાથેનો સંબંધ SoYની ત્રીજી વર્ષગાંઠની મદદથી સુગઠીત તો બને જ છે,  પરંતુ સાથે સાથે, આ વર્ષગાંઠની ઉજવણીના Songs of Yore completes three years લેખમાં ત્રણ અલગ અલગ સમયકાળનાં ગાયકોની ત્રિપુટીવાળાં ત્રણ અદભૂત ગીતોથી એ ગાંઠનું જોર પણ ત્રેવડાય છે.

Conversations Over Chaiનાં લેખિકા તરીકે આપણે જેમનાથી પરિચિત છીએ તેવાં અનુરાધા વરીયરના લેખ Multiple Version Songs (11): Similar songs in Hindi and Malayalam, અને હીંદી ફિલ્મ સંગીત વિષેના બ્લૉગ જગતમાં બહુ જ માનથી સ્વિકૃત એવા અરૂણકુમાર દેશમુખના લેખMultiple Version Songs (12): Similar songs in Hindi and Kannada વડે  Multiple Versions Songs શ્રેણી  ઉત્તરોત્તર નવી ઊંચાઇઓ પાર કરી રહેલ છે.

આ વર્ષે જૂન મહિનાની શરૂઆતથી જ આપણ વર્ષા ઋતુનાં વિવિધ સ્વરૂપોની સાક્ષી બની રહ્યા છીએ. હાથમાં છત્રી, અને કબાટમાંથી તાજો જ કાઢેલો રેઇનકૉટ ચડાવીને,   My Favourites: Rain Songsવડે  તો Conversations Over Chai આપણને આપણા આ સુવર્ણકાળની ચોમાસાની ઋતુની સફરમાં લઇ ગયાં હતાં જ. ક્યાંક ભીનાં થયેલાં કપડાં , ક્યાંક ભીના થયેલા વાળ પર પાણીની છાલકોની મજા હજુ તો માણી જ રહ્યાં હતાં, તેટલી વારમાં તો સમયયાનમાં કુદકો મરાવડાવીને આપણને My Favourites: Rain Songs-2  વડે સાંપ્રત વર્ષા ઋતુની મજા પણ કરવા મળી રહે છે. અને હવે જ્યારે વરસાદમાં થોડાં કે ઘણાં પલળ્યાં જ છીએ તો ચાલો,   Dusted Off નાં ૧૦ પ્રિય વર્ષા ગીતોની મજા,  Ten of my favourite monsoon songs વડે માણી જ લઇએ.

ઋતુની જેમ જ આપણે આ સંસ્કરણમાં, સમયની માંગ અનુસાર, કેટલીક ફિલ્મ જગતન વ્યક્તિઓને યાદ કરતા લેખોની પણ મુલાકાત લઇશું.

સહુ પ્રથમ તો વધતી જતી વયન તકાજાએ જેમને માંદગીને બીછાને પટકી દીધા હતા એવા મહાન ગાયક મન્નાડેને યાદ કરતો લેખ, The Legends: Manna Dey,  જોઇએ. તેમની નાદુરસ્ત તબિયતના સમાચાર જાણીને તેમનાં સ્વાસ્થ્ય માટેની, તેમના ચાહકોની બુલંદ બનેલી પ્રાર્થનાઓનાં બળથી તેઓની તબિયત સુધારા પર આવી ગઇ છે.

તે ઉપરાંત આપણી પાસે જન્મદિવસોને યાદ કરાવતા બે લેખો પણ છે - Dusted Offનો Ten of my favourite Shyama songs  અને Dance On The Footpathનો Happy Birthday, Padmini!. નૃત્યકલાકાર સ્ટાર પદ્મિની વિષે તો યુ ટ્યુબ પર આ Padmini162  ચેનલ પણ છે.

ગયા મહિનાનાં સંસ્કરણમાં આપણે  Dance On The Footpathના Azurieપરના લેખ વિશે વાત કરી હતી, તે લેખ પરની "કૉમેન્ટ્સ" - Songs Of Yores on Azurie , Anandaswarup Gadde - માં અઝુરી વિશે કેટલીક વધારે, ખુબ જ રસપ્રદ માહિતિ પણ મુકાઇ છે.

બસ, આ સાથે પ્રસ્તુત સંસ્કરણ પુરૂં કરીએ. આશા કરું છું કે આપણે પણ આ સંસ્કરણ પસંદ પડ્યું હશે. હવે ફરીનાં સંસ્કરઅનાં આપને મળાવાનું થાય, તે પહેલાં આપના અભિપ્રાય અને સુચનો માટે ઇંતઝાર રહેશે.....

"ક્લીઓપેટ્રા", એલીઝાબેથ 'લીઝ' ટેલર અને રીચર્ડ બર્ટન - LIFE

"ક્લીઓપેટ્રા" ફિલ્મની ૫૦મી જયંતિના અવસરપર "લાઇફ"એ આ ફિલ્મના સેટ પર પાંગરેલા આંતરરાષ્ટ્રીય ફલક પર સહુથી વધારે ચર્ચીત એવા પ્રણય, લગ્ન અને છૂટાછેડાઓ પૈકી 'લીઝ" ટેલર અને રીચર્ડ બર્ટનના એ સમયના કદી પણ પ્રકાશીત ન થયા હોય એવા, Paul Schutzerના ફોટૉગ્રાફ્સ રજૂ કર્યા છે.

 Richard Burton and Elizabeth Taylor on the set of Cleopatra, Rome, 1962.

લીઝ ટેલર પર "લાઇફ" માટે એક બહુ જ ખાસ વિષય રહ્યો છે.

આપણે પણ તેને માણવાનું ન જ ચૂકવું જોઇએ ને?

આવો સફર કરીએ –

"Elizabeth Taylor: Photos From a Legendary Life."   અને  All of TIME.com's coverage of Elizabeth Taylor

ગુણવત્તા સંચાલન વિષેના લેખ અને બ્લૉગ્સનો બ્લૉગૉત્સવ - જૂન, ૨૦૧૩

ગુણવત્તા સંચાલન વિષેના લેખ અને બ્લૉગ્સના બ્લૉગૉત્સવનાં જૂન, ૨૦૧૩ સંસ્કરણમાં આપનું હાર્દિક સ્વાગત છે. 

આ મહિનાના આ બ્લૉગોત્સવનાં સંસ્કરણની શરૂઆત કામગીરી - માપણીમૂલ્યાંકનના વિષયથી કરીશું.
પ્રસ્તુત સંસ્કરણાના પહેલા લેખ તરીકે આપણે, 'ગુણવત્તા'સાથે વ્યાવસાયિક રીતે સંકળાયેલ કે પછી, ગુણવત્તામય જીવન વ્યતિત કરવા ઇચ્છતી કોઇપણ વ્યક્તિમાટે સાશ્વત આશાવાદને જીવનમાં વણી લેવાનો સંદેશ આપતા, ઑલિન મૉરૅલ્સના લેખ, You Will Recover From Thisને પસંદ કર્યો છે.

   “જો સત્યમાં ઊંડા ઉતરવું હશે, તો આપણે ભ્રમણાઓનાં પડળ ઉખેડી નાખવાં પડશે.

    એ બધાંથી વિમુખ થયા વિના, એ બધાંને ત્યજી દીધા સિવાય, આપણને કદી પણ ખબર નહીં પડે કે, આપણી પાસે, પહેલેથી જ , એ બધું જ હતું. આપણને કદી ખબર નહીં પડે કે આપનાં અસ્તિત્વનું હાર્દ તો આપણી અંદર રહેલી આપણી શક્તિઓ છે, કોઇ જ બાહ્ય પરિબળ જેને અસર કરી શકવા શક્તિમાન નથી."

    બીજું કશું જ ન કરી શકીએ તેમ હોઇએ તો, કમ સે કમ, રાતના અંધકરને ઓસરી જવા દઇએ. આપણી આટલી અમથી લવચીકતા, પ્રભાતનાં ઉજાસની સાથે જ, આપણને શાણપણ, શક્તિ અને ધ્યેય સ્પષ્ટતાથી પુરસ્કૃત કરી દેશે. અને આપણી કલ્પના કરતાં સવાર પણ વહેલું જ પડશે!

હવે પછી આપણે 'કામગીરી મૂલ્યાંકન' વિષય બાબતે રસપ્રદ સવાલો પેદા કરતા, અને તેને પરિણામે,તે સાથે સંકળાયેલા પાયાના મુદ્દાઓ પર આપણાં ધ્યાનને કેન્દ્રીત કરતા, લેખો જોઇએ.

કામગીરીના, આકડાકીય વિરૂધ્ધ ગુણાત્મક, મહત્વનાં સૂચકો\ Quantitative Versus Qualitative KPIs - સ્ટેસી બાર્ર

   કામગીરીના મહ્ત્વનાં સુચકો (KPI)ના આંકડાકીય કે ગુણાત્મક તફાવત અંગે ઘણી ગેરસમજણ રહી છે. તાત્વિક રીતે, તો કોઇ પણ 'માપ' આંકડાકીય જ ગણાય.

આંકડા શાસ્ત્રમાં જ્યારે કોઇ માપ (કે લાક્ષણીકતા) કોઇ ચોક્કસ માત્રા નક્કી કરવાને બદલે માત્ર એક સરખી માપવા લાયક કક્ષાઓ / સ્થિતિઓ નક્કી કરી આપતું જોય તેને આપણે આપણે ગુણાત્મક ચલ કહીએ છીએ. આમ ગુણાત્મક ચલ એ સીધી રીતે, કામગીરીનાં માપ નથી દેખાડતાં. પણ માપ અંગે એકત્રિત થઇ રહેલી સામગ્રીનાં પૃથ્થકરણ કરવામાં તે મદદ કરે છે.

આંકડાશાત્રમાં સતત અને પૃથક એમ બે પ્રકારના આંકડાકીય ચલ વપરાય છે.

જ્યાં સુધી શક્ય હોય ત્યાં સુધી, શ્રેષ્ઠ કામગીરી પૂરી પડવા માટેના ત્રણ નિયમો \ Three Rules to Deliver the Best Possible Performance for as Long as Possible
માઇકૅલ રૅનૉર અને મુમતાઝ અહમદએ, લાંબા સમય સુધી,નસીબના જોરની ફાવટનાં પરીબળો સિવાય, અપવાદરૂપ સતત સારી કામગીરી કરતી રહેલ કંપનીઓની ખોજ આદરી હતી. તેમનાં તારણોને તેમણે The Three Rules: How Exceptional Companies Thinkમાં રજૂ કરેલ છેઃ 

૧. સસ્તાથી પહેલાં, બહેતર - ઓછા દામને બદલે વધારે બીન-કિંમત મૂલ્ય.
૨. ખર્ચથી પહેલાં, આવક - ઓછા ખર્ચને બદલે વધારે આવકની મદદથી કામગીરીની ઉત્કૃષ્ટતા.
૩. તે સિવાય કોઇ બીજા નિયમ જ નથી - કોઇ પણ સ્પર્ધાત્મક કે બાહ્ય પરીબળો કે પડકારો હેઠળ પણ આ બે સિધ્ધાંતો ને ન ત્યજી દેવા.

માપવામાં સહુથી મુશ્કેલ બાબતો \The Toughest Things to Measure - સ્ટૅસી બાર્ર

“‘કર્મચારીઓનો ઉત્સાહ, જીવનની ગુણવત્તા, ગ્રાહક સંબંધઓની તાકાત, વ્યવસાય/સંસ્થાનની આબરૂ’ જેવાં પરિમાણો, માપવામાં સહુથી વધારે મુશ્કેલ ગણાતાં માપની કોઇ પણ યાદીમાં જોવા મળશે.”
“અહીં પ્રશ્ન માપણીનો નથી, પણ આપણે જે પરિણામો સિધ્ધ કરવા કે સુધારવા કે સર્જવા માગીએ છીએ, તેમની સ્પષ્ટ સમજનો છે. જો કોઇ વાતનો પૂરાવો રજૂ થઇ શકતો હોય, તો તેની માપણી શકય છે."

સંસ્થાકીય કામગીરીનાં માપણીનાં સાધનો અને આલેખન તેમ જ આંકાડાનાં વિશ્લેષણનાં સાધનોને અળગાં રાખો \ Separate your charting and data analysis tools from your enterprise tools - સ્ટીવ દૌમ
બટેટા અને ડુગળીને કે સાથે સંઘરવાં જોઇએ કે નહી તે ચર્ચા ઉગ્ર જ રહે છે, 'ના"-પક્ષનું કહેવું છે કે બન્ને માંથી બહાર નીકળાતા વાયુઓ તેમને બગાડી કાઢે છે, જ્યારે "હા"-પક્ષનું કહેવું છે કે એક સાથે સંગ્રહ કરવાથી કોઇ ફરક નથી પડતો. આપણે આની સાથે સહમત થઇએ કે ન થઇએ, આપણે જે વાત નોંધ લેવાની જરૂર છે તે એ છે કે ઉત્કૃષ્ટ કામગીરીમાટે કરીને કોઇ કોઇ બાબતોને અલગ રાખવું હિતાવહ છે. અને તેથી જ કદાચ જોડીયાં બાળકોને અલગ અલગ વર્ગમાં બેસાડવામાં આવે છે!

જોનથન જૅકૉબીના લેખ "'સલામતી એ બધાની જવાબદારી છે' તે વાત નું શું થયું? \ What happened to belief that safety is “everyone’s responsibility?” માં કામગીરીનાં મૂલ્યાંકનને એક નવા, પાયાના, દ્ર્ષ્ટિકોણથી જૂએ છે:

હું તો માનું જ છું કે "સલામતી એ દરેકની જવાબદારી છે" જ. પણ, જે જવાબદારી "સહુ"ની હોય છે તે જવાબદારી ખો-ખોના દાવની જેમ ફરતી રહે છે.અને તેથી જ, ANSI Z10 કે OHSAS 18001 જેવી અગ્રણી સંચાલન તંત્રવ્યવસ્થાઓનાં સ્ટાન્ડર્ડસ્‍માં, સુનિશ્ચિત ઉત્તરદાયિત્વ અને અસરકારકતાનાં માપ એ બન્નેને જરૂરી અંગ ગણવામાં આવેલ છે. "સલામતી એ સહુની જવાબદારી છે"ને એક સૂત્રમાંથી આગળ વધીને, રોજબરોજનાં કામનાં અંગ તરીકે વણી લેવા માટે સુનિયોજિત પ્રમાણે વહેંચાયેલ અને સ્પષ્ટપણે સ્વીકારાયેલ ઉત્તરદાયિત્વની ભાવના મહત્વની ભૂમિકા ભજવે છે. તદુપરાંત, માત્ર બલિના બકરાઓ પર નિષ્ફળતાઓ રોકવાની જવાબદારીઓ થોપી દેવાને બદલે પુરોગામી પરિમાણો સૂચકોના આધાર પર કામગીરીનું મૂલ્યાંકન અને પુરસ્કૃત થવું, સકારાત્મક અને સક્રિય, સલામતી સભર, વાતાવરણ ઊભું કરવામાં, અને પ્રસારીત કરવામાં, મહ્ત્વનાં બની રહે છે.

આ વિષય પર ઇ ડી રોબીન્સનનો લેખ - Leadership Thought #436 – Are You Aligned With Your Values And Priorities? - પણ નવો જ પ્રકાશ પાડે છે -

મેં બહુ વાર એમ સાંભળ્યું છે કે કોઇ પણ વ્યક્તિનાં મૂલ્યોને પારખવાં હોય, તો તે જે કહે છે તેના પર નહીં, પણ જે કરે છે તેના પર ધ્યાન આપવું જોઇએ. બોલાયેલા શબ્દો કરતાં અમલ કરાયેલાં પગલાંઓનો સંદેશ વધારે બુલંદ હોય છે.

હું તમને આગ્રહપૂર્વક કહીશ કે બે ઘડી થંભી જઇને, આપણે જીવનના આ તબક્કે અત્યારે ક્યાં છીએ તેના વિશે જરૂરથી મનન કરો. તમારાં મૂલ્યો અને પ્રાથમિકતાઓની સાથે સુસંગત છો? તમે જે થવા ઇચ્છો તે "વ્યક્તિ"થી તમે નજદીક જઇ રહ્યાં છો કે દૂર જઇ રહ્યાં છો" સકારક ફેરફારો કરવા માટે જીવનમાં ક્યારે પણ મોડું નથી થયું હોતું.

લોકો કે પ્રક્રિયાઓ? \ People or Process? - પૉલ ઝૅક, ક્લૅરમૉન્ટ ગ્રેડ્યુએટ યુનિવર્સીટીનાં ‘સેન્ટર ફૉર ન્યુરૉઇકૉનૉમીક્સ સ્ટડીઝ્‍’ના વડા અને 'ધ મોરલ મોલૅક્યુલ'ના લેખક
માર્શલ મૅકલુહાન પાસેથ જાણે ઉધાર લીધેલ હોય તેમ, પીટર ડ્રકર લખે છે કે, "ટેક્નોલૉજી કે લોકો એકબીજાણે પસંદ નથી કરતાં, પણ એકબીજાંને ઘડે છે." હું પણ એવું જ માનું છું - યોગ્ય લોકો અને યોગ્ય પ્રક્રિયાઓ જ સફળતાનો સંગીન પાયો બની રહે છે.

લોકોને ઉત્તરદાયી બનાવવા માટેના ૮ હોવા-જોઇએ-અભિગમ \ 8 “Be-Attitudes” of Holding People Accountable - રૉબર્ટ વ્હીપ્પલ

પોતે દિલથી કરવા માગે છે, તેથી કરીને લોકો તેમનું શ્રેષ્ઠ યોગદાન આપતાં રહે તેવું વાતાવરણ ખડું કરવું એ અસરકારક નેતૃત્વની મહત્વની લાક્ષણિકતા છે. પોતાનાં સ્વૈ્છિક યોગદાનનું માત્ર પોતાનાં જ ભલાં માટે નહીં પણ, જ્યારે લોકો પોતાની સંસ્થામાટે પણ મહત્વ જાણતાં હોય છે, તે પછી સંચાલકે, વારંવાર, સોટી ચલાવવાની જરૂર નથી પડતી. એ વાતાવરણમાં, લોકોને તેમનાં પરિણામ માટે ઉત્તરદાયી બનવવાં એ હંમેશાં નકારક નહીં પણ, સકારક ઘટના જ બની રહેશે. [છે ને એકદમ તરોતાજા દ્રષ્ટિકોણ!!]

લોકોની પ્રેરણાઃ પૈસાના પ્રભાવથી પણ આગળ \ Motivating people: Getting beyond money

કેટલાક પ્રદેશો અને વ્યાપાર ક્ષેત્રોમાં નફાકારકતાનાં પુનરાગમનની સાથે બોનસ પણ ફરીથી દેખા દેવા લાગ્યાં છે, જેમ કે અમારી મોજણીના ૨૮% પ્રતિભાવકોનું કહેવું છે કે તેમની કંપની, આવતે વર્ષે, નાંણાંકીય પ્રોત્સાહનો ફરીથી અમલ કરવા વિચારી રહેલ છે. આ પ્રકારનાં વળતરનું પોતાનું એક આગવું મહત્વ છે તે ખરૂં, પણ વ્યાપાર અગ્રણીઓએ હમણાં જ પસાર થઇ ગયેલ કટોકટીના પાઠ ભૂલ્યા સિવાય, નાંણાં-પ્રોત્સાહનોની પેલે પાર, કર્મચારીઓને સંસ્થાની નીતિઓ અને વ્યૂહરચનાની સાથે રાખીને પ્રોત્સાહીત રાખવાના ઉપાયો અંગે વિચાર કરવા જોઇએ. કંપની ના કપરા, તેમ જ સારા એમ બંને સમયમાં કર્મચારી ક્ષમતાની એ વ્યૂહરચના જ વધારે અસરકારક નીવડે છે જેમાં બીનનાંણાંકીય પ્રેરકોનો વધારે ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હોય છે. જો અત્યારથી જ આ દિશામાં પગલાં લેવાશે તો હાલની અવદશામાં દાખલ થતી વખતે થયેલી સ્થિતિને બદલે તેમાંથી બહાર નીકળતી વખતની સ્થિતિ વધારે સબળ બની રહેશે.

દરેક કંપનીને નિયમિત રીતે નિષ્ફળ રહેતાં લોકોની જરૂર રહેતી હોય છે. \ EVERY COMPANY NEEDS PEOPLE WHO CAN REGULARLY FAIL - લૅસ હૅમનનો બ્લૉગ

“એમ જોવા મળે છે કે મોટા ભાગની કંપનીઓ પરિવર્તનના પ્રયોગ કરનારાઓને બદલે, જે સ્થિતિ છે તેને જાળવી રાખનારાંઓને વધારે રક્ષણ પૂરૂં પાડતી હોય છે. તેને કારણે કોઇ પણ નિષ્ફળતા એ કારકીર્દીના વિકાસમાં બહુ મોટી અડચણ બની રહે છે. સમય જતાં લોકો જોખમ ખેડવાનું ટાળશે અને પોતે જે પહેલાં કરતાં હતાં તે જ કરવા તરફ ઢળતાં રહેશે (એપ્રિલ ૨૯,૨૦૧૩ના રોજ પ્રકાશીત, “If you always do what you have always done” , લેખ પણ જૂઓ) જોખમ ટાળવાની મનોવૃતિ કેળવાય એવું વાતાવરણ એટલે એવાં જ લોકોને લેવાં, જે હાલનાં ચોકઠાંમાં બંધ બેસવાનું પસંદ કરે, નહી કે હાલની સીમાઓને પાર કરવાનો વિચાર સુધ્ધાં પણ કરે. " અહીં તો આમ જ થતું રહ્યું છે" વિચારધારાને પોષવી એટલે નવાં કર્મચારીઓમાં પણ અલગ રીતે વિચાર કરવા બાબતે ભય દાખલ કરી દેવો."

આપણે હવે પછીથી જે લેખ જોઇશું , તેનું શિર્ષક - છ સાદા સવાલો- પરિવર્તનનું માળખું\ Six Simple Questions: A framework for change - આમ તો પરિવર્તનના વિષયને ઉદ્દેશીને જ લખાયેલો છે, પરંતુ એ છ સવાલોને આપણે કામગીરીનાં મુલ્યાંકનના ક્ષેત્રમાં પણ ઉપયોગમાં લઇ શકીએ તેમ છીએ. કારણ કે કામગીરીનાં મુલ્યાંકનનાં વિષ્લેષણ પછી જે કંઇ પગલાં લેવાય તે, નાનાં કે મોટાં, પરિવર્તન તો ગણાય જ ને!.

વિવિધ સંસ્થાઓ સાથેના મારા સંસર્ગ દરમ્યાન હું હંમેશાં એવા સાદા સવાલોની ખોજમાં રહું છું,જેના વડે સંકુલ સંવાદોના પ્રવાહો અને વ્યાપક સંવાદો પેદા કરી શકાય. 

કોઇ પણ સંસ્થાને આ બાબતે મદદરૂપ થાય તેવા આ છે એ છ સવાલોઃ 

 
૧. આપણી સામેના પડકારોનો આપણે સહુથી વધારે ફાયદો કેમ કરીને ઉઠાવી શકીએ? (કયાં સાધનો કે કાર્યપધ્ધતિઓ વધારે સારાં પરિણામો લાવી શકે)
૨. આપણે સહુ સાથે મળીને કેમ કરીને વધરે સારાં પરિણામો લાવી શકીએ (ઉપર મુજબ) ૩. આપણને નવા પાઠ, નવું શીખવાનૂ ક્યાંથી મળી શકે, આપણે નવા અનુભવો અને જ્ઞાનનો આપણા નવા પડકારોનો હલ શોધવામાં શી રીતે ઉપયોગ કરી શકીએ? (ઉપર મુજબ)
૪. સતત સુધારણા કરતા રહેવા માટે આપણે બહુ જ શક્યતાઓથી ભરેલા વિકલ્પો અને વિચારો ક્યાંથી ખોળી લવી શકીએ? (ઉપર મુજબ)
૫. સુધારણા માટેની પ્રતિબધ્ધતા કેમ કરીને હંમેશ સજીવન રહે તેમ કરીશું?
૬. આપણે જે કંઇ પરિણામો સિધ્ધ કરી રહેલ છે તે "વધારે ઝડપઈ, વધારે સારાં અને બહુ જ ઓછા ખર્ચથી" મેળવી સ્કયાં છે એટલું જ નહીં પણ પણ કર્મચારીઓને, ગ્રાહકોને કે અન્ય હિતધારકોને પણ "વધારે ખુશી અને સંતોષ આપનારાં છે" તે શી રીતે નક્કી કરીશું?

પરિવર્તન થતાં રહે છે \ change happens - ડેનીસૅ લી યૉહ્‍ન

પીપલ રીપોર્ટ / બ્લૅક બૉક્ષ ઇન્ટૅલીજન્સના જૉની ડૂલીન પરિવર્તનની આડઅસરની સમજાવતાં એક મહત્વનો ફરક નોંછે છે : પરિવર્તન પોતે તો પરોક્ષ કે નિષ્ક્રિય છે, પણ સર્વાંગી પરિવર્તન આપણને વધારે સક્રિય ભૂમિકા ભજવવાનો અને વધારે સારાં ભવિષ્યનાં નિર્માણ કરવાની તક પૂરી પાડે છે.
પરિવર્તન પર્વતની ટોચ પર ફુંકાતા પવન જેવું છે. તે તેટ્લું અકળ છે, તેટ્લું જ અફર છે, અને માટે ભાગે કોઇ જ આગોતરી જાણ કર્યા વગર જ આવી ધમકે છે. અનુભવી પર્વતારોહક જેમ તેનાં પહાડ ચડવાનાં અને સલામતીનાં સાધનો હાથવગાં રાખે છે તેવું જ સુસ્પષ્ટ હેતુ અને હિતધારકોની પ્રગાઢ પસંદગીસાથેનાં એકસૂત્ર જોડાણનું પણ છે. પરિવર્તનતો થશે જ - પણ તેથી આપણે શું પર્વતનાં સહુથી ઊંચાં શિખર પર પહોચવાનાં જ નથી ?

બીજા વિષયો તરફ જતાં પહેલાં આપણે એક સમયાતીત વિષય,"ટૉયૉટાની રીતે" પર પણ નજર કરીએ. હા, આપણે વાત કરીએ છીએ ટીમ મૅક્‍મોહન વડે કરાયેલા "ટૉયૉટાની સતત સુધારણાની રીત"ના પુસ્તક પરિચયની.

જેફ્રી લાઇકરની આંતરરાષ્ટ્રીય ખ્યાતનામ ટૉયૉટાની રીત શ્રેણીની પરંપરાને આગળ ધપાવતાં લીન [lean] પ્રક્રિયાઓને વિવેચનાત્મક દ્રષ્ટિથી જોવાની સાથે, તે બધાંની નિષ્ફળતાઓ મટેનાં મૂળભૂત કારણોની વાત કરે છે.

પુસ્તક, The Toyota Way to Continuous Improvementને ત્રણ મહત્વના ભાગમાં વહેચી નંખાયું છેઃ 

૧. લીન (lean) સાધનો ના ઉપયોગથી પણ આગળ જવું, તેમ જ તેની સાથે સાથે કામગીરીની ઉત્કૃષ્ટતાને વ્યાપારની વ્યૂહરચનાસાથે સાંકલી લેતી સતત સુધારણાની સંસ્કૃતિ પણ શા માટે જરૂરી બની રહે છે
૨. લીન (lean) આમૂલ પરિવર્તનના પ્રણેતા અને ગુરૂના દ્રષ્ટિકોણથી લખાયેલ સાત અલગ અને આગવા ઉદ્યોગો પરથી તૈયાર કરાયેલ કૅસ-સ્ટડી
૩. એક આદર્શ સંસ્થાને વાસ્તવિકતામાં રૂપાંતરીત કરવાની, ખુદની, સુદૂરદ્રષ્ટિનાં પાઠ

ગુણવતા સંચાલન કે ગુણવત્તા જીવનપધ્ધતિમાં પ્રત્યાયનનું મહત્વ તો આપણને સુવિદિત જ છે. તે વિષય પર કૅરિન હર્ટ એક એક બહુ જ રસપ્રદ લેખ - Pause for Effectiveness: 9 Powerful Times to Pause- રજૂ કરે છે.

 
કોઇ પણ વાત કરતાં કરતાં વચ્ચે લેવાતો ક્ષણિક વિરામ વિચારવામાટે અને લાગણીઓને ઠંડી પાડવા માટે જરૂરી એવો મહ્ત્વનો સમયગાળો પૂરો પાડે છે.સગર્ભ વિરામમાંથી જ ગુંજાર કરતા વિચારો પેદા થાય છે.

છેલ્લે, આપણા બ્લોગૉત્સવની પરંપરા દરેક માસના સંસ્કરણની આપણે જેનાથી સમાપ્તિ કરીએ અને હવે પછીથી જેને આપણા બ્લૉગૉત્સવના કાયમી સ્તંભ બનાવી દેવાનું વિચાર્યું છે. એવી બે શ્રેણીની વાત કરતાં પહેલાં તેનેમાટે કારણભૂત કહી શકાય તેવા, શ્રી અંશુમન તિવારીના, લેખ, Maintaining 'Continued Relevance' of Quality ,ને પણ જોઇ લઇએ

તેમના કાયમી સ્તંભમાં આ મહિને પૉલ બૉરવસ્કી એ બે પાયાના સવાલો રજૂ કર્યા છે. જો તેના જવાબ અપાય અને તેના પર અમલ કરવામાં આવે તો "ગુણવત્તા"નો નિખાર જ બદલી જઇ શકે તેમ છે. એ બે સવાલો છે:
     - ગુણવતાનો પૂરેપૂરો લાભ સમાજને મળે તેમ કરવામાટે ગુણવત્તા વ્યવસાય સમક્ષ સહુથી મોટો પડકાર કયો છે?
     - અને, ગુણવત્તાની પધ્ધતિઓને આગળની કક્ષા સુધી વિકસાવવામાં માટે ગુણવત્તા વ્યવસાયે કયા સવાલોના જવાબ શોધવા જરૂરી છે?

અંશુમન તિવારી એ " ના "ASQ - પ્રભાવશાળી સૂરો \ ASQ Influential Voices."ના એક સક્રિય સભ્ય છે. “"ASQ - પ્રભાવશાળી સૂરો \ ASQ's Influential Voicesએ 'ગુણવતા' ક્ષેત્રમાં કાર્યરત એવા વ્યાવસાયિકોનું જૂથ છે ્જે તેમના વ્યક્તિગત બ્લૉગ પર 'ગુણવત્તા'ની બાબતો પર ભિન્ન ભિન્ન સ્તરે ઑનલાઇન, પ્રભાવશાળી યોગદાન આપી રહેલ છે.આ જૂથનું સંકલિત માળખું, ભારત, ઍક્યુડૉર,ચીન, મલયેશિયા, ઑસ્ટ્રેલિયા અને અમેરિકા જેવા દેશો સમગ્ર વિશ્વમાં, અને બહુ વિધ વ્યાપાર-ઉદ્યોગ ક્ષેત્રમાં, ફેલાયેલું છે. ગુણવત્તા ક્ષેત્રમાં સુધારણ અને એવા મહ્ત્વના વિષયો પરત્વે આ "પ્રભાવશાળી સૂરો'ને અદમ્ય લગાવ છે. આપણા આ બ્ળોગોત્સવના માવતા મહિનાનાં સંસ્કરણાથી આપણે ક્રમાનુસારે આ એક એક પ્રભાવશાળી સૂર અને તેમની બ્લૉગ પ્રવૃત્તિનો પરિચય કરીશું. 

એ જ રીતે આપણે "ASQ" પર શરૂ થયેલા એક નવા વિભાગ, ASQ TV, પર પણ દરેક મહિને મુકાયેલા વીડીયોની યાદી પણ આપણા માસિક સંસ્કરણમાં રજૂ કરીશું. 

જેમ કે અત્યાર સુધી ત્યાં મૂકાયેલા ઘણા વિડિયો પૈકી કેટલાક વીડિયો –

Episode 1: The Customer Experience
Episode 2: Culture of Quality
Episode 3: Recalls and Quality
Episode 4: Supply Chains

ASQ પર દરેક મહિને કરાતાં પશ્ચાતવર્તી સામુદાયીકકીરણને પણ આ પણે આપના સંસ્કરણના અંતભાગનો એક નિયમિત સ્તંભ કરી શેમ, જેમ કે May Roundup: Deming, Management & More

અને આ બધાંની સથે આપણા નિયમિત સાથી, Curious Cat Management Improvement Blog Carnival #194 તો ખરા જ.

આશા કરૂં છું કે આ માસનું સંસ્કરણ આપને પસંદ પડ્યું હશે. આપના પ્રતિભાવોનો ઇંતઝાર રહેશે....