ફુર્સત એ ઇશ્વરીય ભેટ છે. આ પળોને કુટુંબસાથે માણો કે સારી સોબતમાં ગાળો કે આ પળોમાં મનને પ્રફુલ્લિત કરે તેવું વાંચો કે દિલ ઝુમી ઉઠે તેવું સંગીત સાંભળો કે તમે હંમેશ જે કરવા ધારતા હતા પણ કરી નહોતા શકતા તે બધું જ કરો.
‘Best songs of 1950: And the winners are?ની આપણી સફરનો યાદગાર સ્ત્રી (સૉલો)ગીતોની
ફેરમુલાકાતનો તબક્કો આપણે પૂરો કરી ચૂક્યાં છીએ. હવે બીજા તબક્કામાં યાદગાર પુરુષ
(સૉલો)ગીતોની ફેરમુલાકાત કરીશું.
સ્ત્રી-સૉલો ગીતોની સરખામણીમાં પુરુષ સૉલો
ગીતોની સંખ્યા ઓછી જ રહી છે. એટલે આપણા મૂળ લેખની યાદી -Best Songs of
1950 - Memorable Songs andSpecial Songs-માં પણ આ ગીતોનું પ્રતિનિધિત્વ પાંખું કહી શકાય
તેવું રહ્યું છે. આ કારણે ૧૯૫૦નાં વર્ષમાં પુરુષ સૉલો ગીતોનાં વૈવિધ્યનો ન તો પૂરો
અંદાજ આવે કે ન તો અલગ અલગ ગાયકોની એ સમયે શૈલી કેવી રહી હતીતેનો પણ પૂરો ખયાલ આવે. તેથી , આપણેBest Songs of
1950 - Memorable Songs andSpecial Songsઉપરાંત હરમિન્દર સિંધ 'હમરાઝ'ના હિંદી ફિલ્મ ગીત કોશ'ની પણ મદદ લઈને આપણી પ્રસ્તુતિને થોડી વધારે વિશદ અને વિગત પ્રચુર બનાવેલ છે.
૫૦.(ખ) –દેખો દેખો દેખો, બાઈસ્કોપ દેખો (દુશ્મન–૧૯૭૧ | સંગીતકાર લક્ષ્મીકાંત પ્યારેલાલ| ગાયક લતા મંગેશકર)
ચાલતાંફરતાં થિયેટરથી માત્ર લોકોનું મનોરંજન કે પોતાનો ગુજારો જ નહીં પણ જેને સંભળાવવું છે તેને સંદેશો પણ પહોંચાડવાની કળા પણ અહીં જોવા મળે છે. આમ એક જ માધ્યમનો એકથી વધારે ઉપયોગ પણ કરવાની આવડત પણ સફળ રીતે કામે લગાડાવની કોઠાસૂઝની પણ દાદ તો દેવી જ રહી !
૫૧.દુનિયામેં રહના હો તો કામ કર પ્યારે (હાથી મેરે સાથી- ૧૯૭૧| સંગીતકાર : લક્ષ્મીકાંત પ્યારેલાલ | ગાયક: કિશોર કુમાર
આ ગીતમાં કશું વેચવાનું નથી, પણ હુન્નરના કરતબ બતાવીને નાણાં કમાય છે. તે સાથે 'ઉપયોગી' ન બની રહીએ – There is no free lunch -, તો દુનિયામાં ટકવું મુશ્કેલ બની રહેશે તેવો સણસણતો સંદેશ પણ કહી જાય છે.
૫૩.લે લોચંપા, ચમેલી, ગુલાબ લઈ લો (સોને કે હાથ – ૧૯૭૩| સંગીતકાર : રવિ | ગાયક : આશા ભોસલે)
માત્ર ફુલો જ નહીં આ માલણ તો ખુશી અને આશાની પણ વહેંચણી કરે છે…
૫૪.ઉપરવાલે તેરી દુનિયામેં, કભી જેબ કિસી કી ના ખાલી મિલે (હાથ કી સફાઈ -૧૯૭૪ | સંગીતકાર : કલ્યાણજી આણંદજી)
આ કોચિંગ ક્લાસમાં ગ્રાહકોનાં ખીસ્સાં સદા ગરમ રહે તેવી (ખિસ્સાકાતરુઓની)પ્રાર્થના કરાતી રહે છે !
'૭૦ના દાયકા સુધીની સ્વરોજગારને ફિલ્મનાં ગીતોમાં ઢાળતાં રહેવાની, અને તે રીતે સ્વરોજગારકારને પણ સમાજમાં મુઠ્ઠી ઉંચેરૂં સ્થાન બક્ષવાની એક આગવી રીત પછીના સમયની ફિલ્મોમાં આગળ ચાલતી રહી છે કે તે તો જોયું નથી, કારણકે આપણે 'ફિલ્મ સંગીતની સફર' ૧૯૬૦ /૭૦ના દાયકા સુધી જ કરવી તેમ નક્કી કર્યું હતું.પણ જો એ સફર ચાલુ રહી હોય, તો બદલતા જતા સમયની સાથે સ્વરોજગારના પ્રકાર અને તેની રજૂઆતમાં કોઇ ફેરફાર આવ્યા કે નહીં તે જાણવું રસપ્રદ તો બની રહે..........
'૮૦ પછીના દાયકાનાં આ પ્રકારનાં ગીતોની જાણ કરવાનું આ સાથે ઈજન પાઠવીએ છીએ, જો એક લેખ જેટલાં ગીતો મળશે, તો આ લેખમાળાના હપ્તા વધારીશું....
ઓગસ્ટ ૨૦૧૫ના આ આપણા બ્લૉગોત્સવના આ અંકની શરૂઆત નવી ભાતની અંજલિઓથી કરીશું.
આ મહિને 'શોલે'ની રજૂઆતને ૪૦ વર્ષ થયાં. આ નિમિત્તે લગભગ દરેક માધ્યમમાં તેના પર કંઇને કંઇ પ્રકાશિત થયું. આપણે તે પૈકી થોડા પ્રતિનિધિ લેખની નોંધ અહીં લઈશું.
‘Sholay’ is 40 – but so are a bunch of other classic Hindi movies - રમેશ સિપ્પીનાં બ્લૉકબસ્ટર ઉપરાંત 'નિશાંત', 'દીવાર', ચુપકે ચુપકે', 'છોટી સી બાત', 'રફૂ ચક્કર' , 'ખેલ ખેલમેં' અને 'મૌસમ' જેવી ફિલ્મો પણ આજથી ચાલીસમા વર્ષ પહેલાં રજૂ થઈ હતી, અને પોતપોતાની રીતે ટિકિટ બારી પર વિક્રમો પણ નોંધાવ્યા હતા.
Naushad’s Long-distance Duets of Separation : સોંગ્સ ઑફ યૉર પર ૨૦૧૫નાં વર્ષને નૌશાદના વર્ષ તરીકે ઉજવવામાં આવી રહ્યું છે. એ શ્રેણીમાં અહીં વિરહની વેદનાને લાંબા અંતરેથી પણ એક સાથે અનુભવતાં નૌશાદનાં ૧૦ ગીતોને રજૂ કરાયાં છે.
C Ramchandra-Naushad comparison and contrast with Rafi મોહમ્મદ રફીની ૩૫મી મૃત્યુતિથિ નિમિત્તે સી રામચંદ્ર અને નૌશાદનાં મોહમ્મદ રફીનાં ગીતોની વિધેયાત્મક ચર્ચા રજૂ કરે છે. નૌશાદ સાથે મોહમ્મદ રફીની સફર ૧૯૪૪ની ફિલ્મ 'પહલે આપ'ની સાથે શરૂ થઈ. તેનાં બે વર્ષ પછી 'સફર'માં સી રામચંદ્ર અને રફીએ પહેલી વાર સાથે કામ કર્યું. ૧૯૪૯ સુધીમાં સી રામચંદ્રનાં રચેલાં ૨૦ ગીતની સામે નૌશાદે રફી પાસે ૧૫ ગીતો જ ગવડાવ્યાં. જો કે નૌશાદે તેમની સમગ્ર કારકીર્દીમાં રફી સાથે ૧૫૦ જેટલાં ગીતો રચ્યાં છે, તો સી. રામચંદ્રએ ૬૫ (કેટલાક અન્ય સંદર્ભ મુજબ ૭૭) ગીતો રફી સાથે કર્યાં છે.
આ પહેલાં રજૂ થયેલ car songsની શૃંખલામાં કહી શકાય તેવી Ten of My Favorite Jeep Songsમાં જીપમાં ગવાયેલાં ગીતો જ રજૂ કરાયાં છે. એ પૈકી ઓછાં સાંભળવા મળતાં એવાં આ ગીતોની નોંધ આપણે પણ અહીં લઈશું :
MUSINGSમાં નુતનની કારકીર્દીના સમય કાળના Men in Her Life શ્રેણીના લેખો તરફ આજે નજર કરીશું. Men in Her Lifeમાં નુતનની ફિલ્મોમાં આવેલાં પુરુષ પાત્રોનાં વિવિધ પાસાંઓની ચર્ચાઓમાં નુતનનાં અભિનય કૌશલ્યને પણ આવરી લેવાયેલ છે. તેમની ફિલ્મ કારકીર્દીમાં કુલ મળીને આવા ૪૩ સંબંધોની નોંધ કરી શકાય તેમ છે. આંકડાઓની દૃષ્ટિએ, Romancing માં ૪૭ ફિલ્મોમાં ૨૩ પુરુષ (અભિનેતાઓ)ની સાથે હૃદયની ૫૦ આપલે જોવા મળે છે. તે પછીના લેખ, Jocasta?, માં સામાન્યતઃ નીમ્ન કોટિના ગણાય તેવા અનૈતિક સંબંધોની ચર્ચા કરાઇ છે. Jocasta?માં કુટુંબમાં સગપણોની અધિશ્રેણીમાં ઉપરનું કે નીચેનું સ્થાન ધરાવતા પુરુષો સાથે રચાતા સંબંધોની વાતની જેમ Awanમાં (કૅનની બહેન કે પત્નીના સંબંધો જેવા) સમાંતર સંબંધોની ઉલટ તપાસ છે. આમ, ભાઈ, પતિ કે પિતા જેવા બધા જ પ્રકારના સંબંધો આવરી લીધા બાદ progenitor Daddy’s Girl જ બાકી રહી જાય છે.
Short Notes : The Beautiful Shivaને જુન ૨૦૧૫ના આ બ્લૉગોત્સવના હપ્તામાં સમાવી લેવાનું આપણે ચૂકી ગયાં હતાં. અહીં રજૂ કરાયેલાં દૃશ્યો કળાના એ સર્જકોને વિનમ્ર અંજલિ છે. આ રચનાઓ ખુદબખુદ જ બોલી ઊઠે તેમ જણાય છે, એટલે તેને વિષે બીજી કોઈ વાત નથી કરાઈ.
હવે આપણા મિત્રોએ આ મહિને યાદ કરેલાં ગીતોની મજા માણીએ……
પ્રકાશિત થયેલ છે.
આપણા બ્લૉગોત્સવના વિષય - ફિલ્મ સંગીત - સાથે સીધો સંબંધ નથી છતાં, Age cannot wither them (or can it?) - thoughts on actors "playing" old તરફ પણ નજર કરી લઈએ. લેખમાં 'પિકુ'માં અમિતાભ બચ્ચનના પોતે છે તે ઉમરના પણ દેખાતા હોય હજૂ વધારે મોટી ઉમરના એવા 'ભાસ્કોર બેનર્જી'ના પાત્રના અભિનય પરથી જ્યારે તે ઉમરમાં ખરેખર નાના હતા ત્યારે તેમણે કરેલા 'મહાન' કે 'આખરી રાસ્તા' જેવી ૧૯૮૦ના દાયકાની ફિલ્મોના અભિનયને યાદ કરી લેવાયા છે. તે સાથે ડેની કોલીન્સમાં અલ પૅસિનો કે ક્રિસ્ટૉફર પ્લમરના આ જ પ્રકારના અભિનયને પણ યાદ કરી લેવાનું લેખક ચૂક્યા નથી. આ લેખની સાથે સંલગ્ન કહી શકાય તેવો લેખ To Rome with Love and Death: thoughts on aging stars પણ વાંચવાની મજા આવશે.
અંતમાં, સમીર ધોળકિયા ની પસંદનાં ગીતો પરથી સંદર્ભ લઇને મળેલાં મોહમ્મદ રફીનાં કેટલાક બહુ જ અનોખાં ગીતોને આજના સંસ્કરણમાં યાદ કરીએ –
Dil Ki Baazi Jeet Ke Bhi Haare માં સુધીરનું કહેવું છે કે તેમણે આ ગીત સરદાર મલીકનાં સ્વરનિયોજનમાં મોહમ્મદ રફીએ ગાયેલું 'મદન મંજરી'(૧૯૬૧)નું દિલ કી બાજી જિત કે ભી હારે પહેલી જ વાર સાંભળ્યું હતું, પણ એક વાર સાંભળ્યા પછી અનેક વાર પણ સાંભળ્યું છે.
સમીરે આ સિવાય પણ બીજાં કેટલાંક ગીતો યાદ કરાવેલ છેઃ
એડવેન્ચર્સ ઑફ રોબીનહુડ અને જી એસ કોહલીની વાત નીકળી જ છે તો એક સાવ હળવું સવર દે જો પ્યાર સે અને પછી એ કલાકારને ફાંસીને ગાળિયે લટકાવતી વખતે થતી યાદોની પીડાનું તેનું જોડીદાર ગીત પણ યાદ કરી લ ઈએ.
