ફુર્સત એ ઇશ્વરીય ભેટ છે. આ પળોને કુટુંબસાથે માણો કે સારી સોબતમાં ગાળો કે આ પળોમાં મનને પ્રફુલ્લિત કરે તેવું વાંચો કે દિલ ઝુમી ઉઠે તેવું સંગીત સાંભળો કે તમે હંમેશ જે કરવા ધારતા હતા પણ કરી નહોતા શકતા તે બધું જ કરો.
૧૯૪૭નાં રાજકુમારીનાં સૉલો ગીતોને ચર્ચાની એરણે લેવા સાથે આપણે હવે
એવાં ગાયિકોના ક્ષેત્રમાં પ્રવેશી રહ્યાં છીએ જેમનાં મહત્ત્વનાં પ્રદાન વિન્ટેજ
એરાનાં વર્ષોમાં રહ્યા ગણી શકાય.
સ્વાભાવિક છે કે મારા જેવા અનેક ફિલ્મસંગીત રસીકો આ બધાં ગીતો પહેલી
જ વાર સાંભળતાં હશે. મારા પૂરતી વાત કરીએ તો વિન્ટેજ એરાનાં ગાયિકાઓ જેમ
રાજકુમારીના સ્વરમાં પણ 'ભારી'પણું હોવા છતાં
એક એવી અનોખી મધુરતા પણ છે જે તેમને એમના સમયની અન્યગાયિકાઓથી અલગ પાડે છે.
અહીં રજૂ કરેલ ગીતો આ પરિયોજનાના સંદભમાં પહેલી જ વાર સાંભળ્યાં
હોવાને કારણે આ ગીતોમાંથી એક પણ ગીતોને'બહુ જાણીતાં ગીતો'ની કક્ષામાં મુકી શકવા માટે હું બિલકુલ
સક્ષમ નથી એ પણ સ્વાભાવિક છે.
અય ચાંદ બતા દે મેરા ચાંદ કહાં હૈ - ભક્ત કે ભગવાન - છન્નાલાલ ઠાકુર - કવિ મનસ્વી પ્રાંતિજવાળા
સજની છોટી સી હૈ બાત દેખો ભુલ ન જાના - ભક્ત કે ભગવાન - છન્નાલાલ ઠાકુર - કવિ મનસ્વી પ્રાંતિજવાળા
આપણા આ બ્લૉગોત્સવના સંદર્ભમાં જુન, ૨૦૧૮ની નોંધપાત્ર ઘટના આપણા એક મહત્વના સાથી બ્લૉગ સોંગ્સ
ઑવ યોરની ૮મી વર્ષગાંઠને જ ગણવી જોઈએ. સોંગ્સ ઑવ યોરપર તેના ઉપલક્ષમાં દર
વર્ષની જેમ આ વર્ષે પણ સાવ જ ન સાંભળેલાં કહી શકાય તેવાં રસપ્રદ ગીતો રજૂ કરાયાં
છે.
હવે આપણે જુન મહિનામાં આવતી વર્ષગાંઠ અને અવસાનતિથિઓને ઉદ્દેશીને લખાયેલ પૉસ્ટ્સ વાંચીશું.
Suraiya: The Last Nightingale of Bollywood – સુરૈયાની ૮૯મી જન્મતિથિ (૧૫ જુન, ૧૯૨૯)ના સંદર્ભમાં તેમને અંજલિ આપતાં ડી પી રંગન સુરૈયાની જીવન કથાને સાંકળીને ઓછાં કે ખાસ ન સાંભળવા મળેલાં ૨૦ ગીતોને યાદ કરે છે.
Shyama- Sun Sun Sun Zalima - શ્યામાએ પરદા પર ગાયેલાં તેમની કારકીર્દીની શરૂઆતનાં જે ગીતે તેમના તરફ ખાસ ધ્યાન ખેંચ્યું ગણાય છે તે એ આર કારદારની ફિલ્મ 'દિલ્લગી' (૧૯૪૯)નું ગીતા દત્તના સ્વરમાં ગવાયેલું, પ્રમાણમાં બહુ ઓછું જાણીતુ, તૂ મેરા ચાંદ મૈં તેરી ચાંદનીનું બીજું વર્ઝન. સુરૈયા અને શ્યામના સ્વરમાં ગવાયેલ મૂળ વર્ઝન ફિલ્મમાં ફિલ્માવાયું પણ એ બે કલાકારો પર જ છે.
Remembering Legendary Composer Vasant Desai - તેમનું મૂળ નામ તો હતું આત્મારામ દેસાઈ, પણ આપણે તો તેમને તેમનાં હુલામણાં નામ, વસંત દેસાઈ,થી જ તેમણે રચેલાં હિંદી ગીતોને યાદ કરીએ છીએ. તેમણે રચેલાં મરાઠી ગીતો પણ બહ લોકપ્રિય રહ્યાં છે. ઝલઝલા (૧૯૫૨), ફેરી (૧૯૫૪) કે કભી અંધેરા કભી ઉજાલા (૧૯૫૮) જેવી ફિલ્મો ઉપરાંત યાદેં (૧૯૬૪), અચાનક (૧૯૭૪) જેવી અલગ ભાત પાડતી ફિલ્મોમાં તેમણે માત્ર પાર્શ્વસંગીત પણ આપ્યું છે.
Nutan- An Actress Par Excellence – ૪ જુન, ૧૯૩૬ / ૨૧ ફેબ્રુઆરી, ૧૯૯૧ - નુતનનાં મા, અને તેમનાં જમાનાનાં મશહુર અભિનેત્રી, શોભના સમર્થે, નુતનને પહેલ વહેલી વાર, ૧૯૫૦માં, 'હમારી બેટી'માં પરદા પર રજૂ કર્યાં અને તે પછી તેમની કંઈ કેટલીય ફિલ્મો આવી જે દરેકે એક આગવો ઈતિહાસ રચ્યો. નુતને તેમની પહેલી જ ફિલ્મમાં એક ગીત - તુમ્હે કૈસા દુલ્હા ભાયે રી બાંકી દુલ્હનિયા (સંગીતકાર સ્નેહલ ભાટકર, ગીતકાર પંડિત ફણિ)- પણ ગાયું હતું.
Rajendra Krishan-The Lyricist who gave us many Immortal Songs - પાર્વતી અને જગન્નાથ દુગ્ગલના ખોળે જલાલપુર જટ્ટાં, ગુજરાત (સિંધ)માં ૬ જુન, ૧૯૧૯ના જન્મેલા રાજેન્દ્ર કૃષ્ણ તેમના દિગ્ગજ સમકાલીન હિંદી ફિલ્મ ગીતકારોમાં માનભર્યું સ્થાન પામતા હતા. તેમણે લખેલ ગ઼ઝલ, ભજન, ગીત, નઝ્મ કે કોમેડી ગીતો તેમની સરળ શબ્દ રચનાને કારણે હંમેશાં અલગ તરી આવતાં હતાં.
What’s the Good Word? - ૩૧ મે, ૨૦૧૮ના રોજ સતત ૧૧મા વર્ષે ભારતીય વંશનાં બાળકો એ સ્ક્રિપ્પ્સ નેશનલ સ્પેલીંગ બી ચેમ્પિયન્શીપની વાર્ષિક પ્રતિયોગીતામાં મેદાન માર્યું હતું. કાર્તિક નેમાનીએ પહેલું ઈનામ જીત્યું. આ ઘટના પરથી લેખકે શબ્દો અને સ્પેલીંગ સાથે સંકળાયેલાં ગીતોની યાદી રજૂ કરી છે.
'ગાઈડ'ને ફિલ્મફેર એવૉર્ડમાંથી બાકાત રાખવા કરાયેલા કાવાદાવાની
સંક્ષિપ્ત દાસ્તાન અહીં રજૂ કરાઈ છે.
‘Every Song Has a Story’: In
Conversation with Anirudha Bhattacharjee and Balaji Vittal- S.D. Burman:
The Prince-Musicianના પ્રકાશન પૂર્વે અંતરા નંદા
મોન્ડલ સાથેની વાતચીતમાં લેખક બેલડીએ એસ ડી બર્મન અને આર ડી બર્મનનાં ગીતોની ચાહત
અને તેમને ગમતાં ગીતોના સર્જન પાછળની કહાણી જાણવાની ઉસ્તુકતાએ આ ત્રણ જીવનકથાઓ
લખવામાં તેમને કેવી પ્રેરણા પૂરી પાડી અને એ લખવામાં જીલવા પડેલા પડકારો અને મળી
ગયેલ અવનવી માહિતીઓ વિષે પોતાના અનુભવો વર્ણવે છે.
Bombay in songsમાં કેટલાંક સાંભળેલાં, પણ મોટા ભાગનાં ઓછાં સાંભળેલાં અને જવલ્લે જ પૉસ્ટ થયેલાં ગીતોને એક સાથે સાંભળવા મળશે.
‘Bandits, Indian Style’ માં ભારતીય શૈલીમાં ડાકુગીરીની વાતને વણી લેતી ફિલ્મોનાં ગીતોને રજૂ કરાયાં છે. દરેક ગીતની સાથે ફિલ્મનું નામ અને કયા કલાકારે ડાકુનું પાત્ર ભજવ્યું છે તેની માહિતી પણ સંકલિત કરાયેલ છે.
The Popularity Of Bollywood Songs માં '૩૦ના દસકાથી લઈને દરેક દસકાનાં ચુંટેલાં લોકપ્રિય ગીતોની યાદી બનાવાઈ છે. Songs of ‘Dil Lagana’માં રોમેન્ટીક અને દર્દ ભાવનાં. મંચ પર રજૂ થયેલ કે મુજરા કે ક્લબમાં ગવાયેલ એવાં લગભગ બધા જ પ્રકારનાં ગીતોને આવરી લેવાયાં છે.
I Compose I Sing – ‘આજ જાને કી જ઼ીદ ના કરો'ને કદાચ સૌથી વધારે ગાયકોએ ગાયું હશે. ખૂબી વધારે એ વાતની છે કે ૧૯૭૩માં બનેલ તેની મૂળ ધુન પર જ આ દરેક ગાયકે તેને રજૂ કરવાનું મુનાસિબ સમજ્યું છે. ગીતની ધુન અને તેની રજૂઆતના વિષય પરથી લેખકે એવા કેટલાક કલાકારોને યાદ કર્યા છે જેમણે પોતે જ પોતે રચેલાં ગીત ગાયાં છે.
Actions Speak Louder Than Words - સર્પને સંગીતથી વશ કરવો એ વિચાર મૂળતઃ ભારતીય લોક સંસ્કૃતિમાંથી ઉદ્ભવેલ છે. ગારૂડી બીન વગાડતાં વગાડતાં જે હાવભાવ કરે તેનાથી સાપને મંત્રમુધ કરવો તે આ પધ્ધતિની ચાવી છે. આમ 'વાણી કરતાં વર્તન વધારે બોલકું પરવડે'ને સિધ્ધ થાય છે. લોક ભાષામાં બીન તરીકે જાણીતાં આ વાદ્યનું શાસ્ત્રીય નામ પુંગી છે. ફિલ્મનાં ગીતોમાં પુંગીના સ્વરને આબેહૂબ રીતે રજૂ કરવામાટે 'નાગીન' (૧૯૫૪)માં હેમંત કુમારના એ સમયના સહાયક કલ્યાણજી (આણંદજી) શાહે એક ફ્રેંચ સિન્થેસાઈઝર ક્લેવાયોલીનનો પ્રયોગ કર્યો હતો. એ પહેલાં નાગ પંચમી (૧૯૫૩, સંગીતકાર ચિત્રગુપ્ત, ગીતકાર જી એસ નેપાલી)નાં આશા ભેસલે એ ગાયેલ ઓ નાગ કહીં જા બસીયો રેમાં પણ તેમણે આ પ્રયોગ કરી જોયો હતો.
કરવા તેમ જ અન્યોનાં મન રીજવવા નૃત્ય કરતી કલાકારનાં પાત્રને જે રીતે ચરિતાર્થ કરેલ તેનું વર્ણન કરેલ છે. એ વાત સાથે જોડીને લેખકે રૂથ વનિતાનાં પુસ્તક Dancing with Nationનો પરિચય કરાવ્યો છે. પુસ્તકમાં હિંદી ફિલ્મોમાં, નર્તકી, દેવદાસી કે તવાયફ જેવાં અને સમયાંતરે તેના અર્થમાં થતા રહેલા ફેરફારો સાથેના વ્યવસાયોને આવરી લેતા શબ્દપ્રયોગ 'વ્યાવસાયિક નર્તકી'નાં મહત્ત્વની વાત વિગતે કરાઈ છે.
આપણા
આ બ્લૉગોત્સવના દરેક અંકના અંતમાં આપણે મોહમ્મદ રફીને લગતો લેખ અથવા તો પોસ્ટમાં
સામાન્યતઃ જે વિષયનું પ્રાધાન્ય હોય તેને અનુરૂપ ઓછાં સાંભળવા મળતાં મોહમ્મદ
રફીનાં ગીતને યાદ કરતાં હોઈએ છીએ.
હિંદી ફિલ્મોનાં
સુવર્ણ યુગની આપણી આ સફરને વધારે રસમય,
આનંદપ્રદ અને વાચ્ય બનાવવા માટે આપનાં
સૂચનો, ટીકા-ટિપ્પણીઓ તેમજ નવા
સ્ત્રોતો માટેના સુઝાવો માટે દિલથી ઈંતઝાર
રહેશે.
