હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના સુવર્ણ યુગથી સંકળાયેલાં બ્લૉગવિશ્વ - ૭_૨૦૧૫ બ્લૉગૉત્સવ સંસ્કરણ’માં આપનું સ્વાગત છે.
હંમેશની જેમ આપણે આ સંસ્કરણની શરૂઆત પણ અંજલિઓથી કરીશું -
How the groovy saxophonist Manohari Singh helped redefine Hindi film music - Rudradeep Bhattacharjee - ૧૩ જૂલાઇ, ૨૦૧૫ના રોજ મનોહરી સિંગની પાંચમી મૃત્યુ તિથિ હતી. મનોહરી સિંગની સૌથી વધારે ખ્યાતિ સૅક્ષૉફૉનના વાદક તરીકે પ્રસ્થાપિત થઈ 'સટ્ટા બાઝાર'નાં ગીત થી. બાસુમનોહરીની જોડી તરીકે તેમણે ફિલ્મોમાં સંગીત પણ આપ્યું હતું, તેમ જ બાસુ મનોહરી અને મારૂતિ ત્રિપુટિનો રાહુલ દેવ બર્મનના મદદનીશ તરીકે પણ ફિલ્મ સંગીતના ક્ષેત્રે ફાળો બહુ મહત્ત્વનો રહ્યો છે. તેમના વાદ્યસૂરના પ્રભાવથી રંગાયેલ કેટલાંક ગીતો -
Unfinished business: The movies that Guru Dutt announced and abandoned - Karan Bali - ગુરૂ દત્ત કેટલીય હલકી ફુલકી કે સદાબહાર ક્લાસિક કૃતિઓ માટે યાદ કરાશે, પણ તેમણે કેટલી ય ફિલ્મો વિચારી હતી જેને તેઓ અંજામ સુધી ન લઇ જઈ શકયા.
An Afternoon Tryst with Madan Mohan and Lata Mangeshkar - એક સદાબહાર જોડી, જેમણે હિંદી ફિલ્મ સંગીતને હંમેશાં એક નવું પરિમાણ બક્ષ્યું.
Anatomy of a Debate: Jab Jab Phool Khile (1965)માં ફિલ્મ વિષેના આજના દર્શકની પસંદ અને બેહદ નાખુશીના પ્રતિભાવોને સમાવી લેવાયા છે.
Sanjeev Kumar એ કળાકારોમાંનો એક હતો જેને માટે કથામાં તેનાં પાત્રથી વધારે મહત્ત્વનું કંઇ જ ન હોય. …..મોતીલાલ અને બલરાજ સાહની જેવા ખુબ જ પ્રભાવશાળી કળાકારોએ કંડારેલી કેડી પર તેણે પણ પોતાની કળાનો ઉજાસ પાથર્યો. તેમ કરતાં કરતાં તેમણે પરંપરાગત સ્ટાર પ્રથાને તો ન જ અનુસરી, પણ બૉલીવુડની બીજી કેટલીય પ્રણાલિઓને પણ તેમણે નવા આયામ આપ્યા.
Naushad’s exceptional Mukesh મુકેશના ૯૨મા જન્મ દિવસ (૨૨ જુલાઈ ૧૯૨૩ - ૨૭ ઓગસ્ટ ૧૯૭૬) પરની અંજલિમાં નૌશાદે સ્વરબદ્ધ કરેલાં ૨૬ ગીતોમાંથી ૧૦ ગીતોને રજૂ કરે છે.
અને હવે આપણે અન્ય વિષયો પરના આપણા નિયમિત બ્લૉગ્સ પર નજર કરીએ -
Memorable Guitar songsમાં પસંદ કરાયેલાં ગીતોમાં ગિટાર સ્પષ્ટપણે સાંભળી શકાય છે.પૉસ્ટમાં પસંદ કરાયેલાં ગીતોમાં ગિટારના ટુકડાઓની એક સરસ મિલાવટ અને 'દમ મારો દમ'નું ગિટાર પરનો બહુ જ ધ્યાનાકર્ષક પ્રવેશક ટુકડો પણ બહુ રસપ્રદ રહ્યાં છે. પસંદ કરાયેલાં પંદર ગીતો અહીં સાંભળી શકાય છે.
[More] Dances from Indian Dance Group Mayuri, from Petrozavodsk, Russiaમાં આ ડાન્સ ગ્રૂપના ૧૯૬૦નઈ શરૂઆતથી અત્યારના દાયકા સુધીની ફિલ્મોમાં આવેલાં ન્રુત્યોને તાજાં કરાયાં છે. પહેલું જ ગીત આજના દાયકાનું છે, તે હિંદી નહીં પણ મરાઠી ફિલ્મનું છે.
My favourite ‘car’ songs માં પસંદ થયેલાં ગીતોની પસંદગીમાં બે નિયમો લાગૂ કરાયા છે - ગીતનો કમ સે કમ ૮૦% ભાગ તો ચાલતી કારમાં ગવાયો હોવો જોઈએ અને કોઈ પણ એક કળાકારનું એકથી વધારે ગીત ન સમાવાવું જોઇએ, જેમાં ગુરૂદત્ત એક અપવાદ છે. જો કે બંને ગીતમાં તે પોતે તો ગીત ગાતા નથી એટલે નિયમનો ભંગ તો નથી જ થયો !
My favourite songs with the word ‘Badal/ Badra’ એ બાદલ, બદરવા કે બદરા શબ્દ પહેલી જ પંક્તિમાં વપરાયેલ હોય એવાં દસ ગીતો છે. આ 'મારી પસંદનાં વાદળ ગીતો'નો લેખ તો નથી જ, એટલે મેઘા અને ઘટા જેવા શબ્દોવાળાં ગીતો આ યાદીમાં નથી સમાવાયાં. આ યાદીમાંથી ઓછાં સાંભળવા મળતાં એવાં બે ગીતોની આપણે પણ નોંધ લઈશું :
Some songs from Gopinath 1948માં આ ગીતને યાદ કરા યેલ છે –
Five psychedelic sitar classics by Ananda Shankar - Nate Rabe - આનંદ શંકર બહુ ખ્યાત શંકર કુટુંબના બહુ ગાજતા ન હોય એવા સભ્ય છે. સિતાર પર તેમણે રચેલી હલકી ફુલકી રચનાઓ 'Light My Fire' અને 'Jumpin' Jack Flash'ને યુટ્યુબ પરની આ ચેનલ પર સાંભળી શકાશે.
Five Pakistani-Christian singers who were the mainstay of Lollywood's golden years - Nate Rabe -સલીમ રાઝા (નોએલ ડાયસ), આઈરીન પરવીન અને બીજાં ગાયકોના ટુંક પરિચયમાંથી આપણે સલીમ રાઝાનું 'સાત લાખ'નું યારોં મૂઝે માફ કરો મૈં નશેમેં હૂં પસંદ કર્યું છે, કેમ કે આ રચનાને બીજાં ગાયકોએ પણ પોતપોતાની રીતે રજૂ કરેલ છે. એ અન્ય સ્વરૂપો પૈકી ગુલામ અલીના સ્વરની રચનાની પણ આપણે નોંધ લઈએ. એ સિવાયનાં અન્ય સ્વરૂપોને તો અલગ લેખ વડે જ ન્યાય કરી શકાય.
Book Review: Sidharth Bhatia’s ‘The Patels of Filmindia: Pioneers of Indian Film Journalism’ - ૧૯૬૦ના દાયકામાં ફિલ્મ પત્રકારત્વ ક્ષેત્રે બાબુરાવ પટેલનાં 'ફિલ્મ ઈન્ડિયા' એક બહુખ્યાત નામ હતું. તેમાં રજૂ થતા વિચારો સાથે આપણે સહમત થતાં હોઇએ કે નહીં, પણ '૩૦, '૪૦ અને '૫૦ના દાયકાની ફિલ્મોની કળા, તે સમયની જાહેરાતો જેવી બાબતો માટે તેનું અગત્ય ઐતિહાસિક ગણી શકાય તેમ છે.
જય અર્જુન સિંઘ (Jabberwock)નાં હૃષિકેશ મુખર્જી પરનાં પુસ્તકના કેટલાક અંશો રજૂ કરતી પોસ્ટ્સ - a photo from the Satyakam set; Biswajit and a five-year-old movie star and Hrishi-da in a house full of bitches - પુસ્તક વાંચવાની ઉત્સુકતા જગાડવામાં સફળ થવાની સાથે તેમાં પસંદ કરાયેલા વિષયને પૂરતો ન્યાય આપવામાં સફળ રહી છે.
સોંગ્સ ઑફ યૉર multiple versions of songs પરની શૃંખલાને આગળ ધપાવે છે. આ મહિને પ્રકાશિત થયેલ પોસ્ટ્સ - Multiple Versions Songs (22): Female Solo and A Duet or A Chorus અને Multiple Versions Songs (23): A Male / Female solo / duet or a Chorus – More than two versions of a song -ની સાથે વાંચકોના પ્રતિભાવ પણ હંમેશની જેમ આ શૃંખલાને સમૃદ્ધ કરે છે.
હવે આપણા મિત્રોએ આ મહિને યાદ કરેલાં ગીતોની મજા માણીએ……
સમીર ધોળકિયા :
આ ચર્ચા આપણે આગળના મહિનાઓમાં પણ ચાલુ રાખીશું.
જુલાઈ ૨૦૧૫માં વેબ ગુર્જરીની 'ફિલ્મ ગીતની સફર'માં –
અંતમાં, આજના સંસ્કરણમાં આવરી ભગવાન થાવરાનીની પસંદનાં ગીતો પરથી સંદર્ભ લઇને મળેલાં મોહમ્મદ રફીનાં કેટલાક બહુ જ અનોખાં ગીતોને યાદ કરીએ –
હંમેશની જેમ આપણે આ સંસ્કરણની શરૂઆત પણ અંજલિઓથી કરીશું -
How the groovy saxophonist Manohari Singh helped redefine Hindi film music - Rudradeep Bhattacharjee - ૧૩ જૂલાઇ, ૨૦૧૫ના રોજ મનોહરી સિંગની પાંચમી મૃત્યુ તિથિ હતી. મનોહરી સિંગની સૌથી વધારે ખ્યાતિ સૅક્ષૉફૉનના વાદક તરીકે પ્રસ્થાપિત થઈ 'સટ્ટા બાઝાર'નાં ગીત થી. બાસુમનોહરીની જોડી તરીકે તેમણે ફિલ્મોમાં સંગીત પણ આપ્યું હતું, તેમ જ બાસુ મનોહરી અને મારૂતિ ત્રિપુટિનો રાહુલ દેવ બર્મનના મદદનીશ તરીકે પણ ફિલ્મ સંગીતના ક્ષેત્રે ફાળો બહુ મહત્ત્વનો રહ્યો છે. તેમના વાદ્યસૂરના પ્રભાવથી રંગાયેલ કેટલાંક ગીતો -
- તુમ્હેં યાદ હોગા, કભી હમ મિલે થે - સટ્ટા બાઝાર (૧૯૫૯)
- જા રે ઊડ જા રે પંછી - માયા (૧૯૬૧)
- હૈ દુનિયા ઉસીકી જમાના ઉસીકા - કાશ્મીરકી કલી (૧૯૬૪)
- રાગ કલાવતી - રાગ જાઝ સ્ટાઈલ (૧૯૬૮)
Unfinished business: The movies that Guru Dutt announced and abandoned - Karan Bali - ગુરૂ દત્ત કેટલીય હલકી ફુલકી કે સદાબહાર ક્લાસિક કૃતિઓ માટે યાદ કરાશે, પણ તેમણે કેટલી ય ફિલ્મો વિચારી હતી જેને તેઓ અંજામ સુધી ન લઇ જઈ શકયા.
An Afternoon Tryst with Madan Mohan and Lata Mangeshkar - એક સદાબહાર જોડી, જેમણે હિંદી ફિલ્મ સંગીતને હંમેશાં એક નવું પરિમાણ બક્ષ્યું.
Anatomy of a Debate: Jab Jab Phool Khile (1965)માં ફિલ્મ વિષેના આજના દર્શકની પસંદ અને બેહદ નાખુશીના પ્રતિભાવોને સમાવી લેવાયા છે.
Naushad’s exceptional Mukesh મુકેશના ૯૨મા જન્મ દિવસ (૨૨ જુલાઈ ૧૯૨૩ - ૨૭ ઓગસ્ટ ૧૯૭૬) પરની અંજલિમાં નૌશાદે સ્વરબદ્ધ કરેલાં ૨૬ ગીતોમાંથી ૧૦ ગીતોને રજૂ કરે છે.
અને હવે આપણે અન્ય વિષયો પરના આપણા નિયમિત બ્લૉગ્સ પર નજર કરીએ -
Memorable Guitar songsમાં પસંદ કરાયેલાં ગીતોમાં ગિટાર સ્પષ્ટપણે સાંભળી શકાય છે.પૉસ્ટમાં પસંદ કરાયેલાં ગીતોમાં ગિટારના ટુકડાઓની એક સરસ મિલાવટ અને 'દમ મારો દમ'નું ગિટાર પરનો બહુ જ ધ્યાનાકર્ષક પ્રવેશક ટુકડો પણ બહુ રસપ્રદ રહ્યાં છે. પસંદ કરાયેલાં પંદર ગીતો અહીં સાંભળી શકાય છે.
[More] Dances from Indian Dance Group Mayuri, from Petrozavodsk, Russiaમાં આ ડાન્સ ગ્રૂપના ૧૯૬૦નઈ શરૂઆતથી અત્યારના દાયકા સુધીની ફિલ્મોમાં આવેલાં ન્રુત્યોને તાજાં કરાયાં છે. પહેલું જ ગીત આજના દાયકાનું છે, તે હિંદી નહીં પણ મરાઠી ફિલ્મનું છે.
My favourite ‘car’ songs માં પસંદ થયેલાં ગીતોની પસંદગીમાં બે નિયમો લાગૂ કરાયા છે - ગીતનો કમ સે કમ ૮૦% ભાગ તો ચાલતી કારમાં ગવાયો હોવો જોઈએ અને કોઈ પણ એક કળાકારનું એકથી વધારે ગીત ન સમાવાવું જોઇએ, જેમાં ગુરૂદત્ત એક અપવાદ છે. જો કે બંને ગીતમાં તે પોતે તો ગીત ગાતા નથી એટલે નિયમનો ભંગ તો નથી જ થયો !
My favourite songs with the word ‘Badal/ Badra’ એ બાદલ, બદરવા કે બદરા શબ્દ પહેલી જ પંક્તિમાં વપરાયેલ હોય એવાં દસ ગીતો છે. આ 'મારી પસંદનાં વાદળ ગીતો'નો લેખ તો નથી જ, એટલે મેઘા અને ઘટા જેવા શબ્દોવાળાં ગીતો આ યાદીમાં નથી સમાવાયાં. આ યાદીમાંથી ઓછાં સાંભળવા મળતાં એવાં બે ગીતોની આપણે પણ નોંધ લઈશું :
- ઓ બાદલ ગિર આયે - કરવટ (૧૯૪૯) - આશા ભોસલે, ગીતા દત્ત - હંસરાજ બહલ
- યે રંગ ભરે બાદલ,યે ઊડતા હુઆ આંચલ,કહેતા હૈ ઈશારોં સે આ દૂર કહીં ચલ - તૂ નહીં ઔર સહી (૧૯૬૦) - મોહમ્મદ રફી, આશા ભોસલે – રવિ
Some songs from Gopinath 1948માં આ ગીતને યાદ કરા યેલ છે –
આયી ગોરી રાધિકા - નીનુ મઝુમદાર અને મીના કપુર - વર્ષો પછી રાજ કપુરે 'સત્યમ શિવમ સુંદરમ'માં આ ધુનને યશોમતી મૈયાસે પૂછે નંદલાલાનાં સ્વરૂપે રજૂ કરી.
આપણે પણ 'ગોપીનાથ'નાં બીજાં ગીતોને પણ યાદ કરી લઈએ –
- બાલી ઉમર પિયા મેરા જિયા માને ના - શમશાદ બેગમ અને સાથીઓ
- જબ સે દેખા હૈ તુમ્હેં - રાજ કપુર, રાજ કપુર માટે
- ઓ બહુતેરો સમજાયો રી લાખન બાર - શમશાદ બેગમ
- મૈં બિરહન જાગું જગત સબ સોવે - મીના કપુર
- કારે બાદર બરસ બરસ કર જાયેં (સોલો) નીનુ મઝુમદાર
- કારે બાદર બરસ બરસ કર જાયેં - નીનુ મઝુમદાર, મીના કપુર
- આયી સાવનકી ઋત હમારે જગમગ ડોલે જિયા - શમશાદ બેગમ
- સખી મોહે નીંદ ન આયે હો - મીના કપુર
Five psychedelic sitar classics by Ananda Shankar - Nate Rabe - આનંદ શંકર બહુ ખ્યાત શંકર કુટુંબના બહુ ગાજતા ન હોય એવા સભ્ય છે. સિતાર પર તેમણે રચેલી હલકી ફુલકી રચનાઓ 'Light My Fire' અને 'Jumpin' Jack Flash'ને યુટ્યુબ પરની આ ચેનલ પર સાંભળી શકાશે.
Five Pakistani-Christian singers who were the mainstay of Lollywood's golden years - Nate Rabe -સલીમ રાઝા (નોએલ ડાયસ), આઈરીન પરવીન અને બીજાં ગાયકોના ટુંક પરિચયમાંથી આપણે સલીમ રાઝાનું 'સાત લાખ'નું યારોં મૂઝે માફ કરો મૈં નશેમેં હૂં પસંદ કર્યું છે, કેમ કે આ રચનાને બીજાં ગાયકોએ પણ પોતપોતાની રીતે રજૂ કરેલ છે. એ અન્ય સ્વરૂપો પૈકી ગુલામ અલીના સ્વરની રચનાની પણ આપણે નોંધ લઈએ. એ સિવાયનાં અન્ય સ્વરૂપોને તો અલગ લેખ વડે જ ન્યાય કરી શકાય.
Book Review: Sidharth Bhatia’s ‘The Patels of Filmindia: Pioneers of Indian Film Journalism’ - ૧૯૬૦ના દાયકામાં ફિલ્મ પત્રકારત્વ ક્ષેત્રે બાબુરાવ પટેલનાં 'ફિલ્મ ઈન્ડિયા' એક બહુખ્યાત નામ હતું. તેમાં રજૂ થતા વિચારો સાથે આપણે સહમત થતાં હોઇએ કે નહીં, પણ '૩૦, '૪૦ અને '૫૦ના દાયકાની ફિલ્મોની કળા, તે સમયની જાહેરાતો જેવી બાબતો માટે તેનું અગત્ય ઐતિહાસિક ગણી શકાય તેમ છે.
જય અર્જુન સિંઘ (Jabberwock)નાં હૃષિકેશ મુખર્જી પરનાં પુસ્તકના કેટલાક અંશો રજૂ કરતી પોસ્ટ્સ - a photo from the Satyakam set; Biswajit and a five-year-old movie star and Hrishi-da in a house full of bitches - પુસ્તક વાંચવાની ઉત્સુકતા જગાડવામાં સફળ થવાની સાથે તેમાં પસંદ કરાયેલા વિષયને પૂરતો ન્યાય આપવામાં સફળ રહી છે.
 |
| મૂળ દિગ્દર્શક ચૂપચાપ જૂએ છે અને જાણે ડેવીડ ધર્મેન્દ્રને 'સત્યકામ'ના સેટ કંઇક મહત્વની સૂચના આપી રહ્યા હોય તેવું દેખાય છે ને ? |
હવે આપણા મિત્રોએ આ મહિને યાદ કરેલાં ગીતોની મજા માણીએ……
સમીર ધોળકિયા :
Ik din tumne kahaa thha ji માં અરૂણ કુમાર દેશમુખ એક પછી એક એકએકથી અજાણ્યાં નામ રજૂ કરતા જાય છે અને પછી ચોખવટ કરે છે કે આ બધાં નામો ફિલ્મ સંગીતમાં જે ૧૦૦૦થી પણ વધારે સંગીતકારોએ પોતાનું યોગદાન આપ્યું છે તેમાંથી માત્ર ૧૯૬૦ના દાયકાના સંગીતકારોનાં નામ છે. આવા કેટલાય સંગીતકારો છે જેમણે એક થી લઈને પાંચ - છ ફિલ્મોમાં જ સંગીત આપ્યું હશે. આવા સંગીતકારોને અંજલિ સ્વરૂપે તેમણે ઈક દિન તુમને કહા થા જી [એક થા લડકા - ૧૯૫૧ - શમશાદ બેગમ, જી એમ દુર્રાની; ગીતકાર રાજેશ કુમાર; સંગીતકાર - રાજહંસ કટારીયા] રજૂ કર્યું છે.ભગવાન થાવરાની :
- કિતના મીઠા હોતા હાય કિતના પ્યારા - તીન બત્તી ચાર રસ્તા (૧૯૫૩) - લતા મંગેશકર - શિવરામ કૃષ્ણ
- ઠંડી હવા કાલી ઘટા - ઝીમ્બો કમ્સ ટુ ટાઉન (૧૯૬૦) - ઉષા મંગેશકર - ચિત્રગુપ્ત
- ઝૂમ ઝૂમ ઝૂમ લે..મોહબ્બતકા જાદુ હુઆ થોડા - ટ્રંક કૉલ (૧૯૬૦) - આશા ભોસલે અને સાથી - રવિ
- ખુદા કરે અય જાનેમન - સેમસન (૧૯૬૪) - લતા મંગેશકર - ચિત્રગુપ્ત
- બુલાતી હૈ બહાર, ચલે હમ દોનો દોનો...કોયલ બોલે કુહુ કુહુ, પપીહા બોલે પીહુ પીહુ - બેગાના (૧૯૬૩) - લતા મંગેશકર - સપન જગમોહન
- શામકી તનહાઈં હૈ - ઝરાક ખાન (૧૯૬૩) - આશા ભોસલે - એસ મોહિન્દર
- ૧૯૫૦નાં ગીતો : ચર્ચાની એરણે – પ્રવેશક
- ૧૯૫૦નાં ગીતો : ચર્ચાની એરણે - યાદગાર સ્ત્રી-ગીતો (૧) : સી રામચંદ્રનાં લતા મંગેશકરનાં ગીતો
- ૧૯૫૦નાં ગીતો : ચર્ચાની એરણે - યાદગાર સ્ત્રી-ગીતો (૨) : હુસ્નલાલ ભગતરામ અને ગુલામ મોહમ્મદનાં લતા મંગેશકરનાં ગીતો
આ ચર્ચા આપણે આગળના મહિનાઓમાં પણ ચાલુ રાખીશું.
જુલાઈ ૨૦૧૫માં વેબ ગુર્જરીની 'ફિલ્મ ગીતની સફર'માં –
ગ઼ઝલ, અ-ગ઼ઝલ અને મદન મોહન: પૂર્વાર્ધપ્રકાશિત થયેલ છે.
શ્યામ : રંગીન તબિયતનો જામ
ગ઼ઝલ, અ-ગ઼ઝલ અને મદન મોહન: ઉત્તરાર્ધ
બંદિશ એક, રૂપ અનેક (૯) : ગુલોમેં રંગ ભરે
અંતમાં, આજના સંસ્કરણમાં આવરી ભગવાન થાવરાનીની પસંદનાં ગીતો પરથી સંદર્ભ લઇને મળેલાં મોહમ્મદ રફીનાં કેટલાક બહુ જ અનોખાં ગીતોને યાદ કરીએ –
- મેરે પહલુંમેં આ - રૂસ્તમ - એ - હિન્દ - હંસરાજ બહલ
- કહીં ક઼રાર ન હો ઔર કહીં ખુશી - ચાંદીકી દિવાર (૧૯૬૪) - એન દત્તા
- બાત તો કુછ ભી નહીં - ઠેસ (૧૯૬૪) - સ્નેહલ ભાટકર - મુકેશ સાથેનું એક બહુ અલભ્ય યુગલ ગીત
ઝીમ્બો શૃંખલાની ફિલ્મોમાં મોહમ્મદ રફીનાં ગીતોની પણ એક અલગ ભાત છે -
- યેહ માના દિલ જિસે ઢૂંઢે - ઝીમ્બો - ચિત્રગુપ્ત
- ઓ ઝાલીમા ચલા કહાં - ઝીમ્બો - ચિત્રગુપ્ત
- નઝરોંને મારા હમ ક્યા કરેં - ઝીમ્બો કમ્સ ટુ ટાઉન (૧૯૬૦) - ચિત્રગુપ્ત
સમીર ધોળકિયા એ દેખ લિયા મૈંને કિસ્મતકા તમાશા દેખ લિયા (દીદાર - ૧૯૫૧ - લતા મંગેશકર સાથે યુગલ ગીત - સંગીતકાર : નૌશાદ)યાદ કર્યું છે.આપણા બ્લૉગોત્સવને વધારે સમૃદ્ધ અને રસપ્રદ બનાવવા માટે આપનાં સુચનો આવકાર્ય છે........
No comments:
Post a Comment