હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના સુવર્ણ યુગથી સંકળાયેલાં બ્લૉગવિશ્વનો બ્લૉગૉત્સવ - ૨_૨૦૧૭

હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના સુવર્ણ યુગથી સંકળાયેલાં બ્લૉગવિશ્વ -  ૨_૨૦૧૭ બ્લૉગૉત્સવ સંસ્કરણમાં આપનું સ્વાગત છે.

સમગ્ર દુનિયામાં વેલેન્ટાઈન દિવસની ઉજવણી આ મહિનાની એક મહત્ત્વની ઘટના કહી શકાય, જેની ઉજવણીરૂપે કેટલાક સ-રસ લેખો પણ થતા હોય છે. આજે આપણે આપણા અંકની શરૂઆત આવા ત્રણ લેખથી કરીશું.

• Hundreds of shades of Pyaar –શ્રીમતી શાલન લાલે બહુ અભ્યાસપૂર્વક એકઠી કરેલ માહિતીની રસપ્રદ રજૂઆત કરીને પ્રેમનાં ૧૦૦થી વધારે રંગોમાંથી ૧૦ રંગ રજૂ કર્યા છે.

બચપનકી યાદ ધીરે ધીરે પ્યાર બન ગઈ - શહીદ (૧૯૪૮) - લલિતા દેઉલકર - ગુલામ હૈદર - ક઼મર જલાલાબાદી

• સોંગ્સ ઑફ યોરપર ભૂતકાળમાં New Theatres’ romance with Prem પણ  પ્રકાશિત થયેલ છે.

• 11 Everlasting Love Songs: Celebrate the Many Splendours of Love - પીયૂષ શર્મા અને અંતરા નંદા મોડલ ૧૧ સંગીતકારોનાં એવાં ૧૧ સદાબહાર પ્રણય ગીતો રજૂ કરે છે જેમની છાપ હજૂ સુધી ભુંસાઈ નથી.

• Love is… Claiming Rights: Teri Zulfon Se Judaai to Nahin Mangi Thi - આનંદ દેસાઈ અને અંતરા નંદા મોંડલ એ સમયે અલગ જ કેડી ચાતરતી શૈલીનું, શંકર જયકિશને રચેલ, જબ પ્યાર કિસીસે હોતા હૈ (૧૯૬૧)નાં ગીત તેરી ઝુલ્ફોંસે જુદાઇ તો નહીં માંગીથીનાં ઊંડાણમા લઈ જાય છે. નાસીર હુસૈને આ ગીતની ફોર્મ્યુલા ૧૬ વર્ષ પછી, કંઈક જૂદા અંદાજમાં, હમ કિસીસે કમ નહીં માં ક્યા હુઆ તેરા વાદાનાં સ્વરૂપે વાપરી હતી.

અને હવે આ અંકના અંજલિ લેખો –

The three distinct phases of OP Nayyar’s career - રવિન્દ્ર કેળકર ઓ પી નય્યરની કારકીર્દીના ત્રણ તબક્કામાં ઉભરતી રહેલી ત્રણ આગવી શૈલીનો ચિતાર રજૂ કરતાં કેટલાંક ગીતોરજૂ કરે છે -

• તારે ચાંદની અફસાને - બાઝ (૧૯૫૩) - ગીતા રોય - મજરૂહ સુલ્તાનપુરી
• મન મેરે ગા જૂમ કે - મંગુ (૧૯૫૪) - આશા ભોસલે - મજરૂહ સુલ્તાનપુરી
• હમદમ મેરે ખેલ ન જાનો - ફિર વોહી દિલ લાયા હૂં (૧૯૬૩)- મોહમ્મદ રફી, આશા ભોસલે - મજરૂહ સુલ્તાનપુરી

Remembering Madhubala, Bollywood’s Very Own Marilyn Monroe - ખાલીદ મોહમ્મદ - મધુબાલાના જન્મદિવસ નિમિત્તે ફરી  એક વાર પ્રકાશિત - મધુબાલાનાં આખરી વર્ષો એક નિશ્ચિત સીમારેખાની નજદીક ખેંચતી બીમારીમાં વીત્યાં હતાં. એક તબક્કે તો દાક્તરોએ કહી દીધેલું કે મધુબાલા પાસે બે'ક વર્ષથી વધારે નથી... તેમ છતાં તેણે રાજ કપૂર સાથે અધુરું રહેલું 'ચાલાક' પૂરૂં કરવા માટે છેલ્લાં દૃશ્યો શૂટ કરવા હોડ બકી હતી. કહેવાય છે કે નવાં કામ માટે તેનો કોઈ સંપર્ક નહોતું કરતું એટલે તે ફર્ઝ ઔર ઈશ્ક઼ જેવી ફિલ્મને દિગ્દર્શિત કરવાનું પણ કર્યું. કમનસીબે આ બધાં કામો પૂરાં ન થયાં.

Cuckoo Did Get A Mention Here On Her Birthday This Year…  આ વર્ષે કકૂના જન્મદિવસે કોઈ નવી પૉસ્ટ નથી પરંતુ તેમના એક બહુ પહેલાંનાં ગીતને લગતી એક પૉસ્ટ પર એક નવી કૉમેન્ટ જરૂર છે.

વહીદા રહેમાનના જન્મ દિવસ પર બે પૉસ્ટ - 

• Waheeda Rehman – The Woman of Substance On-Screen – વિજય કુમારના મત મુજબ પ્યાસા, મુઝે જીને દો, ગાઈડ, તીસરી કસમ અને કાગઝ કે ફૂલમાં વહીદા રહેમાનનાં પાત્રોએ પોતાની આજિવિકા માટે જીવનને વેંચવું પડ્યું હતું. લેખક આ ફિલ્મોની ફેરમુલાકાત લે છે અને વહીદા રહેમાનની આ ભૂમિકાઓની ભજવણીમાં જે ઊંચાઈઓ સર કરી હતી તે નિહાળે છે.
• In Praise of Waheeda Rehman એટલું કહેવું પડે કે વહીદા રહેમાનને ભાગે આવેલાં ગીતો તેમનાં સૌંદર્યને અનોખો ઓપ આપતાં હતા, તેમની સુંદરતાને સંવારતાં હતાં જો કેટલાંક શબ્દોમાંથી વહેતો રોમાંસ હતાં - હુઆ જબ દિલમેં તેરા ગુઝર, મુઝે ચૈન હૈ ન ક઼રાર હૈ, ઝરા સુન હસીના-એ-નાઝનીન - કૌન અપના કૌન પરાયા (૧૯૬૩) - મોહમ્મદ રફી - રવિ - શકીલ બદાયુની

Remembering Faiz Ahmed Faiz Through His Aching Words  - અલ્માસ ખતીબ શાયરની કેટલીક નર્મ અને કેટલીક અતિસંકુલ રચનાઓને અહીં યાદ કરે છે: Faiz Ahmed Faiz and His Beguiling Poetry.

ફેબ્રુઆરી, ૨૦૧૭ના 'વિસરાતી યાદો, સદા યાદ રહેતાં  ગીતો'ના અંકમાં 'તલત મહમૂદનાં વિસારે પડેલાં કેટલાંક યુગલ ગીતો'ને યાદ કર્યાં છે.

હવે અન્ય વિષયો પરની પૉસ્ટ્સની મુલાકાત લઈએ:

 A Dilip Kumar double treat in ‘Ram Aur Shyam’  - Nirupama Kotru - ૧૯૬૭ની આ હિટ કોમેડી ફિલ્મમાં દિલીપ કુમાર સાબિત કરી શક્યા છે કે જેટલા કરૂણ રસને ભજવવામાં તેઓ કુશળ છે તેટાલા જ તેઓ કોમેડી ભુમિકામાં પણ સ્વાભાવિક રહી શકે છે.એલેક્ષાંડર દુમાની The Corsican Brothers પરથી બનેલ તેલુગુ ફિલ્મ, Ramudu Bheemudu, ની 'રામ ઔર શ્યામ' રીમેક હતી.

Los Angeles, 1975. Lata Mangeshkar takes the stage. Deafening applause - Mohan DeoraRachana Shah - On Stage With Lata અલગ પ્રકારની સંસ્મરણ દાસ્તાન છે: લતા મંગેશકરના ૧૯૭૫થી ૧૯૯૮ દરમ્યાન અમેરિકા, કેનેડા, વેસ્ટ ઈન્ડિઝ, ફીજી વગેરે જગ્યાએ થયેલા કન્સર્ટનો સંક્ષિપ્ત ઇતિહાસ છે.

‘Kismet’ laid the foundation of the Hindi film song as we know it - Rudradeep Bhattacharjee - ૧૯૪૩ની બહુ લોકપ્રિય ફિલ્મ 'કિસ્મત'માં હિંદી ફિલ્મોનાં ગીતોની  મુખડો, અંતરા એવી એક નિશ્ચિત રચના સ્થાયી થયી. સંગીતજ્ઞ જેસન બીસ્ટર-જોન્સનું કહેવું છે કે - 'કિસ્મત' ફિલ્મ અને તેનાં ગીતો ભારતીય સિનેમા નિર્માણનાં રૂપાંતરની એક મહત્ત્વની કડી હતાં'.

Hope for Mumbai’s single screen cinemas after New Excelsior gets a shiny makeover - સુભાષ ઘાઈની સિનેમા સાંકળે મુંબઈનાં સીમાચિહ્નરૂપ એકલ-પરદા થિયેટરને, થોડી ઓછી સીટો અને વધારે સગવડો સાથે, ફરીથી સજાવેલ છે.

Flowers bloom in Bollywood – ડી પી રંગને હિંદી ફિલ્મોમાં ફૂલોના થાળ બહુ કલાત્મક રીતે રજૂ કર્યો છે.

એ ગીતોના પ્રતિભાવ રૂપે છે, જેમ કે -

• ચાકુવાલા છૂરીવાલા... આયા મેં મસ્તાના (અલ-હિલાલ, ૧૯૫૭)
• મહેફિલમેં  જો આયે તુમ - (વલ્લાહ ક્યા બાત હૈ ,૧૯૬૨)
• ઘૂમકે આયા હું મૈં...બાજેવાલા પતિયાલેવાલા (બસંત, ૧૯૬૦)

The Adivasi Chain Dances (Santali and Dhimsa) - વર્તુળ કે સાંકળ નૃત્યમાં નૃત્ય્કારો એક વર્તુળમાં સાંકળ બનાવીને તાલવાદ્યના તાલપર, નૃત્ય કરતાં અને ગાતાં હોય છે. વર્તુળ નૃત્ય શૈલી કદાચ સૌથી જૂની લોકનૃત્યશૈલી હશે.

'૧૯૪૯નાં ગીતો : ચર્ચાની એરણે' શ્રેણીમાં આપણે ૧૯૪૯નાં પુરુષ સૉલો ગીતો, લતા મંગેશકર સિવાયનાં અન્ય સ્ત્રી પાર્શ્વગાયિકાઓનાં સૉલો ગીતો અને લતા મંગેશકરનાં સૉલો ગીતો સાંભળી ચૂક્યાં છીએ. એ પછીથી આપણે ૧૯૪૯નાં યુગલ ગીતોને ચર્ચાની એરણે સાંભળી રહ્યાં છીએ. અત્યાર સુધી આપણે મોહમ્મદ રફીનાં લતા મંગેશકર, શમશાદ બેગમ અને સુરૈયા સાથેનાં યુગલ ગીતો સાંભળ્યા પછીથી મોહમ્મદ રફીનાં અન્ય ગાયિકાઓ સાથેનાં, મુકેશનાં સ્ત્રી ગાયકો સાથેનાં, શમશાદ બેગમનાં અન્ય પુરુષ ગાયકો સાથેનાં યુગલ ગીતો અને સ્ત્રી-સ્ત્રી યુગલ ગીતો સાંભળી ચૂક્યાં છીએ. આ મહિને આપણે આ સફરમાં પુરુષ-પુરુષ યુગલ ગીતો અને ત્રિપુટી/ત્રિપુટી+ગીતો અને મને સૌથી વધુ ગમેલાં યુગલ ગીતો નો પડાવ કરીને હવે આ શ્રેણીના અંતિમ પડાવ પર આવી ચૂંક્યાં છીએ.

અને હવે મુલાકાત કરીએ અન્ય પ્રકાશનો પરની નિયમિત કોલમોની :

જન્મભૂમિ પ્રવાસીની રવિવારની 'મધુવન' પૂર્તિમાં શ્રીકાંત ગૌતમની 'રાગરંગ'  કોલમના ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૭ના લેખો:

એક ગાયિકાના બે અપવાદરૂપ સહગાયકો

પાકટ વયનો પ્રેમ અને પૌરાણિક પરિણય

પથદર્શક પ્રણેતા પંકજ મલ્લિક

'મનમોહક' મનોરંજનમાં 'કપૂર' કિલ્લોલ

'ગુજરાત સમાચાર'માં દર શુક્ર્વારે પ્રકાશિત થતી કોલમ 'સિને મેજિક'માં અજિત પોપટના લેખોમાં ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૭ માં હિંદી ફિલ્મ સંગીતના પિતામહ અનિલ બિશ્વાસ પરના લેખોની શ્રેણી આગળ વધે છે:

અને અનિલદાનાં આ વધુ થોડાં સદાબહાર ગીતો (૩)

અણમોલ મોતી જેવી અનિલદાની એ મધુર સૂરાવલિ (૪)

અનિલ વિશ્વાસે પાયેલા માધુર્યનો કેફની ઔર એક ઝલક

ઘણા સમય બાદ યુવા પેઢીના સંગીતકાર વિષેનો લેખ મળ્યો છે -

ભારતીય રાગશાસ્ત્ર અને ટેક્નોલોજી બંનેનું સંયોજન કરીએ છીએ

ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૭માં વેબ ગુર્જરીની 'ફિલ્મ ગીતની સફર'માં –

જાણીતાં ગીતોનાં ઓછાં જાણીતાં કળાકારો (૧૧)

બંદીશ એક, સ્વરૂપ અનેક (૨૮) : પિયા બિન નહીં આવત ચૈન

ફિલ્મી ગીતોમાં મન

આયે તુમ યાદ મુઝે – ૯

પ્રકાશિત થયેલ છે.

તે ઉપરાંત ભગવાન થાવરાણીની શ્રેણી 'હૈ સબસે મધુર વો ગીત'માં મૈને બુલાયા ઔર તુમ આયેનો રસાસ્વાદ માણવા મળશે.

આજના અંકની સમાપ્તિ કરતી વખતે મોહમ્મદ રફીની લાક્ષણિક શૈલીમાં એક ભક્તિ ગીત

Hazrat Adam Ka Wakeya

હિંદી ફિલ્મોનાં વીન્ટેજ અને સુવર્ણ યુગનાં ગીતોને લગતા લેખોના નવા નવ સ્ત્રોત વિષે આપનાં સૂચનો વડે આપણા આ દરેકને વધારે સમૃધ્ધ બનાવવામાં આપનો સહકાર મળતો રહેશે તેવી આશા સાથે....