હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના સુવર્ણ યુગથી સંકળાયેલાં બ્લૉગવિશ્વનો બ્લૉગૉત્સવ - ૬_૨૦૧૭

હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના સુવર્ણ યુગથી સંકળાયેલાં બ્લૉગવિશ્વ -  ૬_૨૦૧૭ બ્લૉગૉત્સવ સંસ્કરણમાં આપનું સ્વાગત છે.

આપણા હિંદી ફિલ્મના ગીતો આ બ્લૉગોત્સવના જુન, ૨૦૧૭ના અંકની શરૂઆત સોંગ્સ ઑફ યૉરના ૭મા જન્મદિવસની ઉજવનીની પૉસ્ટ Songs of Yore completes seven yearsથી કરવાનો આનંદ સવિશેષ હોય એ તો સ્વાભાવિક જ છે. જન્મદિવસની પૉસ્ટની અપેક્ષિત બાંધણીનાં પોતમાં આ વખતે પણ કેટલાંક અલગ પ્રકારનાં ગીતોની મજા વણી લેવા સાથે ફિલ્મ સંગીત સાથે સંકળાયેલ કોઇ એક અનોખી વ્યક્તિનાં ગીતોના પરિચયની પણ મજા વણી લેવાઈ છે. આ વખતના એ વ્યક્તિ છે માસ્ટર મદન.

હવે આપણે તિથિઓ અને અંજલિઓને લગતી પોસ્ટ્સ જોઈશું:

‘Not very beautiful but vivacious’: How Nargis was cast in her breakthrough movie ‘Taqdeer’ - Kishwar Desai - જુન ૧ ભારતીય હિંદી સિનેમાનાં એક બહુ જ લોકપ્રિય અને અનેકવિધ પ્રતિભાવાન અભિનેત્રી નરગીસનો જન્મ દિવસ છે. મહેબુબ ખાન નિર્દેશિત 'તક઼દીર' પહેલાં પણ તેમણે ફિલ્મોમાં નાનાનાના પાત્રો ભજવ્યાં હતા. ત્યારે તેઓ ૧૪ (જ) વર્ષનાં હતાં. ફિલ્મના તેમની સાથે મુખ્ય અભિનેતા મોતીલાલ હતા. 

The Spontaneity of Nutan That Rose Above ‘Acting’ - અંતરા નન્દામોંડલ નુતનની યાદને તાજી કરવા માટે તેમણે ભજવેલ કમાલનાં જૂદાં જૂદાં પાત્રોના પાઠમાં ગાયેલાં જૂદા જૂદા ભાવોનાં ગીતોની સફર કરાવે છે. મુખ્ય ધારાની પરંપરાગત  ઍક્ટીંગ'ની ઘરેડમાંથી તેમણે તેમની સ્વયંસ્વાભાવિકતા અને સર્વતોમુખીતા દ્વારા અલગ જ કેડી કંડારી હતી.

Nutan speaks about Bimal Roy તાજેતરમાં યુટ્યુબની WildfilmsIndia  ચૅનલ પર મૂકાયેલ વિડીયો ક્લિપ છે જેમાં જૂદા જૂદા પ્રદેશો, ઈતિહાસ અને સંસ્કૃતિની ઝલક જોવા મળે છે.

KA Abbas, ‘biggest bulk buyer of tickets’ of his own films and eternal dreamer  - જુહી સકલાની - જાણીતા લેખક, ફિલ્મનિર્માતા અને કટારલેખક ખ્વાજા હમદ અબ્બાસ (જુન ૭, ૧૯૧૪ - જુન ૧, ૧૯૮૭) માટે માધ્યમ જ સંદેશ બની રહ્યું હતું.

Chaar Rahein - K A Abbas at the junction between tradition and progress - કે એ અબ્બાસ દ્વારા નિર્દેશિત 'ચાર દિલ ચાર રાહેં'માં ચાર જૂદી જૂદી વાર્તાઓ આવીને ચાર રસ્તાના સંગમસ્થાન પર મળે અને તેમાંથી તેના પાત્રોની સફર એકબીજામાં વણાઈ જાય એવા અનોખા પ્રયોગ સાથેની બહુ જ રસપ્રદ ફિલ્મ હતી.તેનાં બે વર્ષ પહેલાં હૃષિકેશ મુખર્જીની સૌ પ્રથમ ફિલ્મ 'મુસાફિર'માં ત્રણ અલગ અલગ વાર્તાઓને જોડવામાં એક ઘર અને તેનો મકાન માલિક કડી બને છે. એ ફિલ્મમાં 'મકાન' દ્વારા સમાજના જૂદા જૂદા સ્તરનાં લોકોનું બયાન રજૂ કરાયું છે. એ જ રીતે 'ચાર દિલ....'માં દેશની સામે રૂઢીગતતા અને આધુનિકતાના સંઘર્ષની વાત વણી લેવાઈ છે અને એ રીતે જૂના અને નવા રસ્તાની ચોકડી પર ઉભેલા દેશની અર્થાલંકારિક તેમ જ ખરેખરી મનોસ્થિતિ દર્શક સમક્ષ રજૂ કરાઈ છે.

Sajjad Hussain, the composer whose music has endured ‘with a tenacity that defies reason’ - Rudradeep Bhattacharjee – ૧૫ જુન બહુવિદ્ય વાદ્યોના નિપુણ અને હિંદી ફિલ્મના સંગીતકારોમાં જેમનું નામ હંમેશાં આદરથી લેવાતું રહ્યું છે એવા સજ્જાદ હુસૈનનો જન્મ દિવસ હતો, તેમની 'સંગદિલ' કે 'રૂસ્તમ સોહરાબ' બહુ જાણીતી ગણાતી ફિલ્મોમાં રહી છે. તેમની ઘણી રચનાઓને મળવું જોઈએ તેટલું ધ્યાન નથી મળ્યું, જેમકે સિંહાલી ઐતિહાસિક ફિલ્મ દૈવયોગ (૧૯૫૯). પરિણામે તેમની મંત્રમુગ્ધ કરી દે તેવી અદારાયાઈ કરૂણાવાઈ જેવી કેટલીય રચનાઓ સાંભળવાથી આપણે વંચિત રહી જવા પામ્યાં છીએ.

સજ્જાદ હુસૈનને યાદ કરતા અન્ય લેખોમાં અતુલ'સ સોં અ ડે પર સુધીર સજ્જાદ હુસૈનનું ગીત ચલી પવન પુરવાઈ, ચલી પવન (ધરમ, ૧૯૪૫; ગાયિકાઓ નસીમબાનુ અને રતનબાઈ)વડે સજ્જદ હુસૈનનાં સ્ંગીતની ખૂબીઓની ચર્ચા કરે છે.

ગડ્ડેસ્વરૂપ બ્લૉગ Sajjad Hussain: A biographyને યાદ કરવાની સાથે  તેમનાં સદાબહાર અને બહુ જ લોકચાહના પામેલ ગીત યે હવા યે ચાંદની તેરી એક નઝર કા ખુમાર હૈ (સંગદિલ, ૧૯૫૨; તલત મહમૂદ)ને પણ યાદ કરી લે છે. 

જુન, ૨૦૧૭ના 'વિસરાતી યાદો..સદા યાદ રહેતાં ગીતો'ના અંકમાં વી બલસારાની કેટલીક રચનાઓને યાદ કરેલ છે.

અને હવે અન્ય વિષયો પરના લેખ તરફ વળીએ –

Documentary retraces the journey of the woman from Faizabad who became Begum Akhtar - નંદીની રામનાથ હિંદુસ્તાની શાસ્ત્રીય સંગીતનાં એક બહુ અનોખાં કલાકાર બેગમ અખ્તરનાં જીવન પરનાં નિર્મલ ચંદરનાં આંખોને ઠારે એવાં ભપકાદાર દસ્તાવેજી ચિત્રનો પરિચય કરાવે છે.

Two snake dances from S.D. Burmam and one from Naushad

ઓ પરદેસીયા.. પ્યારકી બહાર લે કે, દિલકા ક઼રાર લે કે - બહાર (૧૯૫૧) – શમશાદ બેગમ – એ ડી બર્મન 

નાગ  નૃત્ય - ગાઈડ (૧૯૬૫) - એસ ડી બર્મન 

નાગ નૃત્ય – દાસ્તાન (૧૯૫૦) - નૌશાદ 

Film Songs Based on Classical Ragas (12) – A morning with Asavari/Jaunpuriમાં શાસ્ત્રીય રાગો પર અધારીતે ફિલ્મી ગીતોની શ્રેણીના આ બારમા લેખમાં લેખક શ્રી સુબોધ અગરવાલ તમને લાક્ષણિક સ્પષ્ટ શૈલીમાં આસાવરી, જૌનપુરી અને દેવ ગાંધાર જેવા સાવ સરખા જણાતા રાગોને બહુ સરળતાથી સમજાવે છે.

‘Roop Tera Mastana’ simply refuses to grow old - Arun Fulara  - 'આરાધના'ના દિગ્દર્શક શક્તિ સામંતાએ ફિલ્મની વાર્તાને અલગ જ ફાંટે વાળી દેતું આ ગીત એક શૉટમાં ફિલ્માવી લીધું હતું. તેમની સૂઝ અને હિંમતને સલામ છે.

My Favourites: Memorable Scenes From Hindi Filmsમાં જૂદા જૂદા મૂડ સાથે અતૂટપણે સંકલાયેલા એવાં દૃશ્યો છે કે ફિલ્મનું નામ સાંભળતાં એ દૃશ્ય જ બધાંની આંખ સામે તરી આવે.

Before ‘Tubelight’, ‘Dr Kotnis Ki Amar Kahani’ dreamt of Hindi-Chini bhai bhai - Nandini Ramnath - ૧૯૪૬ની વ્હી. શાંતારામની ફિલ્મ 'ડૉ. કોટનીસકી અમર કહાની' એક ભારતીય ડૉક્ટર દ્વારકાનાથ કોટનીસને શોલાપુરથી ચીનની અંદર ચાલી રહેલાં યુધ્ધના ક્ષેત્ર સુધીની સફરની કહાની છે.

Homes and Houses: Ten songs - હિંદી સિનેમાએ 'ઘર' અને 'મકાન'ના વિષયને એક બંગલ અબે ન્યારા જેવાં ગીતોથી લઈને દસ્તક, બીવી ઔર મકાન, હમારા ઘર, ઘરૌંદા,અને તેરે ઘરકે સામને જેવી ફિલ્મો વડે પૂરતો ન્યાય કર્યો છે. પ્રસ્તુત લેખમાં લેખિકાએ ૧૯૭૦ પહેલાંની ફિલ્મોનાં કલ્પનામાં રમતાં ઘર, અપેક્ષા અને અરમાનોનાં ઘર,તહેવારો કે પ્રિતીપાત્રના આવવાની ખુશીથી ખીલી ઉઠતાં ઘર, કે તહસનહસ થઈ ચૂકેલાં ઘર જેવા વિવિધ મૂડ પરનાં ગીતો રજૂ કર્યાં છે. એ પૈકી બહુ ન સાંભળેલ હોઈ શકે એવાં કેટલાંક ગીતો અહીં ફરીથી મૂક્યાં છે -

• સામને ગલીમેં મેરા ઘર હૈ - મિરઝા સાહિબાન (૧૯૪૭)
• રહેનો કો ઘર દો - બીવી ઔર મકાન (૧૯૬૬)

Cycle trails of Bollywood - ઘોડા, ટાંગા અને વરાળ એન્જિન પરની સફર કરાવ્યા પછી ડી પી રંગન આપણને સાઈકલની સવારીની મોજ કરાવવાની સાથે સાથે સાઈકલના ઇતિહાસ સાથે પણ પરિચય કરાવે છે.

Nain se nain from generation to generation

પતિયાળા ઘરાનાના ઉસ્તાદ ફતેહ અલી ખાન - રાગ દરબારીમાં રજૂઆત  

રાદ દરબારી અને રૉક સંગીતનું ફ્યુઝન - તેમના ભત્રીજાઓ વલી અહમદ વલી ખાન અને કમરાન અખ્તર 

Shah Rukh Khan’s Doodle Among Stunning Rare Film Collectibles, Stills, Artwork in Osian’s Auction -  Antara Nanda Mondal- સંગ્રહ કરવા લાયક કેટલીય ચીજોમાં સત્યજીત રે અને મણિ કૌલનાં મૂળ આર્ટવર્ક્સ, અંદાઝ (૧૯૪૯), અનાડી (૧૯૫૯), ગાઈડ (૧૯૬૫), દીવાર (૧૯૭૫)જેવી કંઈક ફિલ્મોની પ્રસિધ્ધિ સામગ્રીનાં મૂળ આર્ટ વર્ક્સ અને બીજું કેટલુંય ૨૨ જુનનાં આ લિલામમાં મળી આવશે.૧૯૫૦ના સુવર્ણ કાળથી માંડીને અમિતાભ બચ્ચનના, અને સલમાન, શાહરૂખ અને આમીર ખાનોની ત્રિપુટીના, સમયનાં દુર્લભ પોસ્ટરો, શૉકાર્ડ્સ, લૉબી કાર્ડ્સ, સ્ટીલ ફોટોગ્રાફ્સની પણ બોલી આ લિલામમાં બોલાશે.

 

૧૯૪૧ની 'સિકંદર'ની શીર્ષક ભૂમિકામાં પૃથ્વીરાજ કપૂર 

સ્ટીલ ફોટોગ્રાફમાં સેપિઆમાં ઝીલી લેવાયેલ એક બહુ શરૂની પ્રસિધ્ધિ સામગ્રીનું લૉબી કાર્ડ (સૌજન્ય: Osians)

 સોંગ્સ ઑવ યોરની Best songs of year  શ્રેણીની સફરમાં આપણે ૧૯૪૮નાં જાણીતાં અને ઓછાં જાણીતાં ગીતોની સફર ના પ્રવેશક નું પહેલું કદમ માંડી ચૂક્યા પછી હવે પુરુષ સૉલો ગીતના પહેલા પડાવમાં મોહમ્મદ રફી અને મૂકેશનાં સૉલો ગીતોને સાંભળ્યાં છે..

અને હવે મુલાકાત કરીએ અન્ય પ્રકાશનો પરની નિયમિત કોલમોની :

જન્મભૂમિ પ્રવાસીની રવિવારની 'મધુવન' પૂર્તિમાં શ્રીકાંત ગૌતમની 'રાગરંગ'  કોલમના મે ૨૦૧૭ના લેખો:

નૂતનને નડ્યા નહોતા વયના વાડા

ન જા અબ કહીં ન જા, દિલકે સિવા

યહ વોહી ગીત હૈ જિસે તુમને ધડકનોંમેં બસાયા હૈ

જન્મજાત સ્વરસ્વામી મદન મોહન

'ગુજરાત સમાચાર'માં દર શુક્ર્વારે પ્રકાશિત થતી કોલમ 'સિને મેજિક'માં અજિત પોપટે ખેમચંદ પ્રકાશ પરના લેખો શરૂ કર્યા છે  મે મહિનાનો એક લેખ મળી નથી શક્યો.–

પિતાના નામે સ્થપાયેલો ગૌરવદાયી એવોર્ડ તાજેતરમાં આ સંગીતકારે મેળવ્યો

ફિલ્મસર્જકે ધ્યાનમાં રાખવાની  હકીકત સંગીતકારે રાખી

દિવ્ય ધુ્રપદ ગાયનશૈલી અને કથક નૃત્યશૈલી- બંનેના ઊંડા અભ્યાસી

એ કામ અનિલ વિશ્વાસે કરેલા કામની બરાબરી જેવું હતું.....

રાગદારી આધારિત ગીતો પણ ખેમચંદ પ્રકાશે પોતાના કાર્યકાળમાં વધુ આપ્યાં

ખેમચંદ પ્રકાશનાં રાગદારી આધારિત ગીતો- મણકો બીજો

વેબ ગુર્જરી નવા અવતારે શરૂ થયેલ છે. ત્યાં સચવાયેલ જૂની સામગ્રી તો હાલ પૂરતી નૅટ પરથી ભુંસાઈ ગઈ છે. આપણે પણ હાલ પૂરતું નવી કડીઓથી આપણી અટકી ગયેલ સફર ચાલુ રાખીશું –

એક ગીતનાં અનેક સ્વરૂપ – ૫ – પુરુષ સૉલો ગીતનું યુગલ કે કોરસ વર્ઝન : ૧
ફિલ્મીગીતોમાં ‘સાજન’
બંદિશ એક, રૂપ અનેક: (૩૨): કોઈ ઉમ્મીદ બર નહી આતી
સચિન દેવ બર્મન અને તલત મહમૂદ
ફિલ્મી હાલરડાં – પુરૂષ સ્વરમાં

ભગવાન થાવરાણીની શૈલેન્દ્રનાં ગીતોની લેખ શ્રેણી 'હૈ સબસે મધુર વો ગીત'માં આ મહિને તેઓ ઢબુકતો ઢોલ અને થિરકતું તન માં 'ઉસને કહા થા'નાં મચલતી આરઝૂ ખડી બાહેં પસારે  અને 'જબસે તુમ્હે દેખા હૈ'નાં યે દિન દિન હૈ ખુશીકેનું રસદર્શન કરાવે છે.

આપણા દરેક અંકના અંતમાં મોહમ્મદ રફી પરનો કોઈ લેખ અને તેને લગતાં ઓછાં સાંભળવા મળતાં ગીતને યાદ કરવાની આપણી પરંપરા અનુસાર આજે 'ડાન્સીસ ઑવ ફૂટ્પાથ' પરનો એક જૂનો લેખ મુકવાનું મન થઈ ગયું છે. આ ગીતમાં ઉલેખ કરેલાં ગીતોના કેટલાક વિડીયોની લિંક તૂટી ગ ઇ છે. પણ જે ઉપલ્બ્ધ એ બે ન સાંભળેલાં ગીતો સાંભળવા મળશે તે જ પૂરેપૂરો ફાયદો છે :

નઝરોંકે તીર મારે કસ કસ કે - દો ઉસ્તાદ (૧૯૫૯) - આશા ભોસલે સાથે - ઓ પી નય્યર - ક઼મર જલાલાબાદી 

માય ડીયરો ડીયરો મમ્મી નહીં - નગીના (૧૯૫૧)- શમશાદ બેગમ સાથે - શંકર જયકિશન

http://www.dailymotion.com/video/xayp79_my-dearo-dearo-mummy-nahin_music

હિંદી ફિલ્મોનાં વીન્ટેજ અને સુવર્ણ યુગનાં ગીતોને લગતા લેખોના નવા નવ સ્ત્રોત વિષે આપનાં સૂચનો વડે આપણા આ દરેકને વધારે સમૃધ્ધ બનાવવામાં આપનો સહકાર મળતો રહેશે તેવી આશા સાથે....