ગુણવત્તા સંચાલન વિષેના લેખ અને બ્લૉગ્સનો બ્લૉગોત્સવ - જુલાઇ, ૨૦૧૪

ગુણવત્તા સંચાલન વિષેના લેખ અને બ્લૉગ્સના બ્લૉગોત્સવનાં જુલાઇ, ૨૦૧૪ સંસ્કરણમાં આપનું હાર્દિક સ્વાગત છે.

હાલમાં આપણે વિગતે ચર્ચા કરવા માટે આપણે બિન સંવાદિતા / બિન અનુપાલનનો વિષય પસંદ કરેલ છે. માર્ચ ૨૦૧૪નાં સંસ્કરણમાં આપણે “બિન સંવાદિતા” વિષે, એપ્રિલ ૨૦૧૪ના અંકમાં “બિનઅનુપાલન વિષે મે ૨૦૧૪ના અંકમાં "સવાદિતા'વિષે અને જૂન ૨૦૧૪ ના અંકમાં 'અનુપાલન'ની મૂળભૂત સ્તરે વાત કરી હતી.

આજનાં જુલાઇ ૨૦૧૪નાં આ સંસ્કરણમાં, આપણે આ બધાંના ગુણવત્તા સંચાલનના સંદર્ભ વિષે વાત કરીશું..

શરૂઆત કરીએ કેટલીક વ્યાખ્યાઓથી -

• એનસાયક્લોપિડીયા ઑફ મૅનેજમૅન્ટ : બિન-સંવાદિતા \ Non-conformity

જરૂરીયાતો પૂરી ન કરાઇ હોય તે સ્થિતિને બિન-સંવાદિતા કહેવાય (3.1.2, ISO 9000:2005). બિન-સંવાદિતા ગૂણવત્તાની ઓછપ નથી બતાવતી. તેને કોઇ માનક, કે દસ્તાવેજીકરણ, કે ગુણવત્તા, કે નિયમનો, કે શરતો, કે કરાર, કે ગ્રાહક કે હિતધારકની જરૂરિયાતો પૂરી ન કરવા સાથે સંબંધ છે. કોઈ પણ બિનસંવાદિતાની સ્થિતિની સાથે કામ પાડવા માટે ખરેખર શું જોવા મળ્યું છે અને તે માટેના દાર્શનિક પુરાવા છે કે નહીં તે મહત્ત્વનું છે.

• બીઝનેસ ડીરેક્ટરી.કૉમ મુજબ બિનસંવાદિતા કોઇપણ નિયત માનકનાં વિશિષ્ટ ધોરણોની સાથે બંધબેસવાની સ્થિતિ છે. ખામી કે ઉણપ કરતાં અહીં બહુ સુક્ષ્મ ફરક છે.

૧ . વ્યાપક અર્થ: એવી કચાશ કે ઊણપ જે કોઇ વસ્તુને પૂર્ણ કે ઇચ્છનીય કે અસરકારક કે સલામત કે યોગ્ય બનવામાં આડે આવે છે, કે પછી તેના પ્રયોજનને સિધ્ધ કરવામાં ગડબડ કરે કે અસફળ કરે છે.

૨ . કાયદાના અર્થમાં: નિયત કે કાયદાકીય જોગવાઇઓના ભૂલ ભરેલ કે અપૂર્ણ પાલનને કારણે થતી કાયદાકીય અપર્યાપ્તતા.

૩ . ઉત્પાદનના સંદર્ભમાં : ઉત્પાદનની નિયત જરૂરિયાતનું બિન-અનુપાલન કે સલામત વપરાશ સહિતની વપરાશકારની અપેક્ષાઓનું બિન-પરિપૂર્ણ થવું.

• વિકિપિડીયા ગુણવત્તા સંચાલનમાં જણાવે છે કે બિન-સંવાદિતા (જેને ખામી પણ કહેવામાં આવે છે )[ખાસ નોંધ - કૌંસમાં જણાવેલ અર્થઘટન તકનીકી દૃષ્ટિએ સાચું નથી.] એ વિશિષ્ટ ધોરણો કે માનક કે અપેક્ષાઓથી થયેલ વિચલન છે. 

સૉફ્ટવૅર એન્જીનીયરીંગમાં ISO/IEC 9126 "ખામી" અને બિન-સંવાદિતા વચ્ચે ફરક નોંધે છે. "ખામી" અપેક્ષિત ઉપયોગને લગતી જરૂરિયાતની અપૂર્તતા છે, જ્યારે બિન-સંવાદિતા એ કોઇ પણ જરૂરિયાતની અપૂર્તતા છે. આજ રીતનો તફાવત પુષ્ટિકરણ અને ચકાસણીમાં પણ છે.

• બીઝનેસ ડીરેક્ટરી પણ ખામીનું વિવરણ કરતાં જણાવે છે કે - 

સામાન્યતઃ ખામીઓને આ ચાર રીતે વર્ગીકૃત કરવામાં આવે છે:

વર્ગ -૧: બહુ જ ગંભીર, જેને કારણે સીધે સીધી જ તીવ્ર ઈજા કે વિનાશક નુકસાન થઇ શકે છે;

વર્ગ -૨: ગંભીર, જેને કારણે નોંધપાત્ર ઈજા કે આર્થિક નુકસાન થઇ શકે છે;

વર્ગ - ૩: મુખ્ય , મોટું - સામાન્યતઃ અપેક્ષિત કે વ્યાજબી વપરાશમાં નોંધપાત્ર સમસ્યા સંબંધિત , અને

વર્ગ - ૪: ગૌણ, સામાન્યતઃ અપેક્ષિત કે વ્યાજબી વપરાશમાં ગૌણ સમસ્યાઓ સંબંધિત

આ સિવાય અવ્યક્ત અને સ્પષ્ટ એ રીતે બીજા બે પ્રકારે પણ ખામીઓને વર્ગીકૃત કરી શકાય છે.

બિન-અનુપાલન મંજૂર કરનાર સત્તા (કે કોઈ રૂઢિચુસ્ત પદધારી)અને કામ કરી રહેલ વ્યક્તિ કે સમુદાય વચ્ચે નક્કી થયેલ વ્યવસ્થાથી થયેલ વિચલન છે. ગુણવત્તા સંચાલનના સંદર્ભમાં 'વ્યવસ્થા' સામાન્યતઃ -

• કામ કે ઉત્પાદનનાં માનક 

ઉદાહરણ: સૉફ્ટવેર પ્રોગ્રામની જરૂરિયાતમાટેનાં વિશિષ્ટ ધોરણ (Software Requirements Specification)નું બંધારણ અને સામગ્રી નિયત SRS દસ્તાવેજ માનકનું અનુપાલન નથી કરી રહેલ.

• પૂર્વનિર્ધારીત કાર્યપધ્ધતિ 

ઉદાહરણ: પરિયોજના 'ક્ષ' માટેની જરૂરીયાત નક્કી કરવાની પ્રવૃત્તિઓ સંયુક્ત અમલીકરણ રેખાંકન (Joint Application Design ) કાર્યપધ્ધતિ અનુસાર નથી.

• કામ / ઉત્પાદન માટેનાં વિશિષ્ટ ધોરણો 

ઉદાહરણ : તંત્ર સ્થાપત્ય વિશિષ્ટ ધોરણ (The System Architecture Specification)માં તંત્ર જરૂરિયાતોનાં વિશિષ્ટ ધોરણ (System Requirements Specification)માં જણાવાયા મુજબની ગ્રાહકની બધી જ જરૂરિયાતો આવરી નથી લેવાઇ

• દસ્તાવેજ થયેલ યોજના 

ઉદાહરણ : પ્રકલ્પ યોજનામાં વર્ણવાયેલ પ્રવૃત્તિઓ નથી કરાઇ રહી.

• શ્રેષ્ઠ કાર્યપધ્ધતિ માટેનું આંતરરાષ્ટ્રિય માનક 

ઉદાહરણ : 'અબક' કંપનીએ ISO 9001 - Quality Management Systems Requirementsની કલમ ૪.૨.૩ - Control of documents-માં કહ્યા મુજબની ગુણવત્તા તંત્ર સંચાલનનાં દસ્તાવેજીકરણની કાર્યપધ્ધતિ નથી રાખી.

                                                                           - નાં પાલન માટે સહમતિનું સ્વરૂપમાં સ્વીકૃત છે.

બિન-અનુપાલનનું મહત્ત્વ

બિન-અનુપાલન દર્શાવે છે કે સંસ્થાની માન્ય કામગીરી કાર્યપદ્ધતિના કોઇક અંશનું પાલન નથી થઇ રહ્યું.

બિન-અનુપાલન કેમ કરીને ખોળી કાઢવું ?

મોટા ભાગે ગુણવત્તા સંચાલન તંત્રનાં ઑડીટ દરમ્યાન બિન-અનુપાલનની પરિસ્થિતિઓ નજરે ચડી આવતી હોય છે. ઑડીટર તેના બિન-અનુપાલન અહેવાલમાં તેની નજરે ચડેલ બિન-અનુપાલન (પરિસ્થિતિઓ)ની નોંધ રાખે છે. આ અહેવાલ સંચાલન મંડળના પ્રતિનિધિને જરૂરી દુરસ્તાકારક પગલાંઓ [Corrective Actions] લેવા માટે મોકલી આપવામાં આવે છે.

બિન-અનુપાલન ઘટનાક્રમ \ Non-conformance Lifecycle નીચે મુજબના ત્રણ વિષયોને આવરી લે છે:

• કાર્યપદ્ધતિઓનું સંક્ષિપ્ત અવલોકન
• પ્રક્રિયા પ્રવાહનું આલેખચિત્ર
• પ્રક્રિયામાટેનાં શ્રેણીબદ્ધ પગલાં 

કોઇ પણ બ્લૉગોસ્તવ પ્રકારના લેખમાં આટલા વિશાળ વ્યાપ ધરાવતા વિષયની ઊંડાઇને પૂરેપૂરો ન્યાય આપવો શકય નથી, પણ હવે પછીનાં સંસ્કરણમાં દુરસ્તાકારક પગલાંઓનાં અવલોકન કરી લીધા પછીનાં દરેક સંસ્કરણમાં બિન-સંવાદિતા કે બિન-અનુપાલન વિષે વધુ જાણકારી આપતા રહે તેવા લેખનો નિયમિત વિભાગ શરૂ કરીશું.

હવે આપણે આપણા નિયમિત વિભાગો તરફ વળીએ -

જૂન ૨૦૧૪નાં Blogger Round Upમાં સંસ્થાગત ઉત્કૃષ્ટતા કાર્યક્રમોનું મૂલ્ય શું છે \ What’s the Value of Organizational Excellence Programs? જેવા બહુ જ ચર્ચાસ્પદ રહેલ વિષયને વિચારણા માટે લેવાયેલ છે. ASQ ના બ્લોગર્સે ઉત્કૃષ્ટતા કાર્યક્રમોને પારિતોષિક મેળવ્યા (કે મેળવવામાં અસફળ રહ્યા) પછી એક કામ પાર પાડવાથી માંડીને સતત સુધારણાના દિશાસૂચક આલેખ સુધીના વિવિધ દૃષ્ટિકોણની નજરે ચર્ચા કરી છે. દરેક પ્રતિભાવમાં એટલો એક સૂર તો જોવા મળે જ છે કે એક વાર સવાલ પેદા થયા પછી જે સફર શરૂ થાય છે તેમાંથી ઉદ્‍ભવતા જુદા જુદા મુદ્દાઓ ગુણવત્તા વ્યાવસાયિકો અને વરિષ્ઠ સંચાલકોની બહુ જ ગંભીર વિચારણા માગી લે છે.

ASQ TVના The Power of Data માં માહિતી-સામગ્રી (Data)નાંબહુ ચર્ચિત બહુ મોટાપાયા પરની માહિતી સામગ્રી (Big Data)નો ગુણવત્તા સુધારમાં ઉપયોગ જેવા વિષયો બાબતોનાં અવલોકન આવરી લેવાયાં છે. પૂરક માહિતી માટે

• Read the case study by Kurt M. Hill
• Four data analysis basics that can help
• Seven data collection strategies
• Read the full article by Derek Purdy

                                                                     ની પણ મુલાકત લેવી જોઇએ.

મોટાપાયા પરની માહિતી સામગ્રી (Big Data)નાં લેખાં જોખાં \The Pros and Cons of Big Data- બધાંએ બહુપ્રચલિત એવો શબ્દ પ્રયોગ "big data" તો સાંભળ્યો જ હશે. આ શબ્દ પ્રયોગ, પરંપરાગત માહિતી-સામગ્રી પ્રોસેસીંગ સાધનોની ક્ષમતાની પણ બહાર હોય તેવાં બહુ વિશાળ અને જટિલ માહિતી-સામગ્રીના સમુહ માટે વપરાય છે, જેમ કે મોટા પાયા પરની માહિતી-સામગ્રી ક્યારે એકઠી કરવી અને ક્યારે તેનું વિશ્લેષણ કરવું? આંકડાશાસ્ત્રના પ્રાધ્યાપક જ્યૉફ વીન્નિંગ મોટા પાયાપરની માહિતી-સામગ્રીના ઉપયોગ વિષે સાવધાની વર્તવાનું જણાવે છે.

માહિતી-સામગ્રીનાં ખાણકામથી માંડીને ખર્ચ ઘટાડા સુધી શું શું કામ આવે છે \ What's Working: Mining Data to Reduce Costs - માહિતી-સામગ્રી એકઠી કરવા માત્રથી પરિવર્તન નહીં આવે. પણ કંઈ કામ વધારે સારી રીતે કે વધારે કાર્યક્ષમ રીતે કરવા માટે સૂઝ પડે તે માટે માહિતી-સામગ્રીનું વિશ્લેષણ કરવું એ ધ્યેય હોવું જોઇએ. કયાં ઘરોની ચકાસણી કરવી તે નક્કી કરવામાટે નેશનવાઈડ ઇન્સ્યુરન્સએ એ જ કર્યું.

આ મહિનાના ASQ’s Influential Voice છે – ટિમ મૅક્મોહન

ટિમ મૅકમોહન ગુણવત્તા સંચાલક અને લીન અજમાયશી છે. લીન ઉત્પાદન ક્ષેત્રે તેમને દસથી પણ વધારે વર્ષનો ઘનિષ્ઠ અનુભવ છે. હાલમાં ગુણવત્તા સંચાલકની ભૂમિકામાં તેઓ એક હાઈ-ટેક ઉત્પાદકને ત્યાં સતત સુધારણાના અમલીકરણમાં વ્યસ્ત છે. A Lean Journey તેમનો બ્લૉગ છે.

A Lean Journey લીન માટેની સફરના ખરા મુકામની સફરમાં થતા અનુભવો અને શીખને બધાંની સાથે વહેંચે છે. લીન વિચારધારા માટે કંઇ નવું જાણવા અને વિચારવા માટેના અગત્યના સ્ત્રોત તરીકે પણ આ બ્લૉગનું મહત્ત્વ છે. વિવિધ લેખો દ્વારા ઘણા વિશાળ ફલક પરના વિષયોને બ્લૉગમાં આવરી લેવાયેલા જોવા મળે છે. તેમનો “Lean Blogs that I Like" અને “Other Sites I Like” બ્લૉગ-રૉલ પણ વાંચન અને માહિતીનો ખજાનો પુરવાર થઇ રહે છે. જુલાઇ ૨૦૧૪માં હમણાં સુધી મુકાયેલ પૉસ્ટસ પર એક નજર કરીએ:

• Listening is Not the Same as Hearing
• Carrots and Sticks Don’t Motivate in a Thinking En...
• Lean Quote: Success Comes From Perseverance
• Daily Lean Tips Edition #65 (976-990)
• What Lean is Not - 10 Things That Are Not Lean
• Lean Quote: Independence
• Five Simple Ways to Make Your VSM A Valuable Impro...

આ મહિને પણ આપણી પાસે Curious Cat Management Improvement Carnival વિભાગમાં કંઇ જ સામગ્રી નથી. પણ અહીં લીધેલી મુલાકાત પણ કંઇને કંઇ રસપ્રદ તંતુ તો મૂકી જ આપે. આજે આપણે જિરાલ્ડ સ્વારેઝનાં TedX Loyola Marymountના મંચ પરથી અપાયેલ વ્યકત્વ્ય પરના લેખની મુલાકાત લઇશું.

આપણા બ્લૉગોત્સવને વધારે રસપ્રદ, માહિતીપ્રદ અને ઉપયોગી બનાવવા માટે આપનાં સૂચનો, પ્રતિભાવો અને વિવેચનોની અપેક્ષા સાથે....