ગુણવત્તા સંચાલન વિષેના લેખ અને બ્લૉગ્સનો બ્લૉગોત્સવ - નવેમ્બર, ૨૦૧૪

ગુણવત્તા સંચાલન વિષેના લેખ અને બ્લૉગ્સના બ્લૉગોત્સવનાં નવેમ્બર, ૨૦૧૪ સંસ્કરણમાં આપનું હાર્દિક સ્વાગત છે.

ગુણવત્તા સંચાલનનાં હાર્દને સમજવા માટે કેટલાક પારિભાષિક શબ્દોની ચર્ચા રૂપ શરૂ કરેલી શ્રેણીમાં આપણે બિનઅનુપાલનનાં વિવિધ પાસાંઓ અને તે પછીનાં સુધારણાત્મક પગલાંની ચર્ચા કરતા અંક અગાઉના મહિનાઓમાં જોઈ ચૂક્યાં છીએ.
ઑક્ટોબર ૨૦૧૪થી ત્રણ મહિના માટે આપણે તેના પછીનાં સ્વાભાવિક કદમ - પુનરાવૃત્ત સતત સુધારણા-ની વાત માંડી છે. ગયે મહિને આપણે પુનરાવૃત્ત સતત સુધારણાની મૂળભૂત પરિકલ્પના વિષે વાત કરી હતી. આ મહિનાના આ અંકમાં આપણે પુનરાવૃત્ત સતત સુધારણા અને સતત સુધારણા વચ્ચેનાં અંતર અને સરખાપાણાંની વાત કરીશું. Continual vs. continuous

નિત્ય / પુનરાવૃત્ત : લાંબા સમય સુધી ચાલતો સમયગાળો, જેમાં વિક્ષેપ પડતા જોવા મળી શકે છે. ખાસ તો લાંબી , એક્દમ નજ્દીક આવૃત્તિથી નિયમિતપણે કે વારંવાર પુનરાવૃત્ત શ્રેણી - જેમ કે આડેધડ વાહન ચલાવનાર એ બીજાંની સલામતી પર નિત્ય ઝળુંબી રહેતો ખતરો છે.
નિરંતર / સતત : કોઇ જાતના વિક્ષેપ વગર - જેમ કે મારી બારીની બહાર મધમાખીઓનાં સતત ગુંજવાનો અવાજ આવ્યા જ કરતો હોય છે.

"Continuous" versus "continual"

ભાષાકીય નિર્દેશમાં સામાન્યતઃ કહેવાય છે કે "સતત" શબ્દનો પ્રયોગ જે શબ્દાર્થ કે સૂચિતાર્થ રીતે ગણિતની પરિભાષામાં 'સતત'ની બરાબર છે, જ્યારે "નિત્ય / પુનરાવૃત્ત" એ સ્પષ્ટપણે કુદકાઓના સ્વરૂપે થતી રહેતી પ્રવૃત્તિઓ માટે વપરાય છે. અ સમજ પ્રમાણે તો સતત સુધારણા'કે 'સતત સુધારણા પ્રક્રિયા'ને બદલે 'પુનરાવૃત સતત સુધારાણા કે પુનરાવૃત્ત સતત સુધારણા પ્રક્રિયા' શબ્દપ્રયોગો વધારે ઉચિત કહી શકાય.
એ દરમ્યાન, છેલ્લા કેટલાક દશકાઓથી વ્યાપરી ભાષાપ્રયોગમાં બંને પ્રકારની પરિસ્થિતિઓ માટે 'સતત સુધારણા'નો એકછત્ર, પરંપરાગત વપરાશ થતો રહ્યો હતો.જો કે ISO એ બહુ સંભાળપૂર્વક ISO 9000 કે ISO 14000 જેવાં માનકોમાં હવે આ શબ્દપ્રયોગ ક રવાનું શરૂ કરેલ છે; એટલે હવે આવનારા સમયમાં ચોક્કસ પ્રકારની પરિસ્થિતિ અનુસાર વધારે ઉપયુક્ત શબ્દપ્રયોગ જ પ્રચલિત થશે તેમ માની શકાય.

Continuous improvement Vs Continual improvement

ફરક તો છે જ. પહેલાં તેના અર્થના ફરક સમજીએ.
સતત એટલે કોઇ જ જાતના વિક્ષેપ વિના, જ્યારે 'પુનરાવૃત્ત નિત્ય' માં નાના નાના, પણ બહુ જ નજદીક જ રહ્યા હોય તેવા વિક્ષેપ આવે ખરા, પણ સમગ્રપણે સુધારણા પ્રક્રિયા લાંબા સમય સુધી ચાલતી રહે.
સતત સુધારણામાં સંસ્થા સુધારા કરતા રહેવા માટે નિરંતર પ્રયાસ કરતી રહે છે. અહીં પ્રવર્તમાન પ્રક્રિયાની અંદર જ સુરેખ અને ક્રમિક સુધારાઓ પર વધારે ભાર જોવા મળે છે.
પુનરાવૃત્ત સુધારણામાં સંસ્થા તબક્કાવાર સુધારણા સિદ્ધ કરતી રહે છે, દરેક તબક્કા વચ્ચે સમયનો થોડો અંતરાલ પણ હોય. છેક છેવાડા સુધી સુધારણાની અસરો પહોંચી છે કે પછી સુધારાઓ ટકાઉ રહ્યા છે કે કેમ જેવા મુદ્દાઓ સમજવા માટે આ સમય અંતરાલ મહત્ત્વની ભૂમિકા ભજવે છે ! ઘણી વાર અપેક્ષિત પરિણામ આવવામાં, અને અપેક્ષિત પરિણામની અસરકારકતા સુનિશ્ચિત કરવામાં, પણ સમય જતો રહેતો હોય તેમ પણ બને.

Continuous Improvement vs. Continual Improvement

બહુ જ વ્યાવહારિક રીતે કહીએ તો એલાર્મ ઘડીયાળની ઘંટડીનું એક ધાર્યું વાગ્યે જ રાખવું એ સતત વાગવું કહેવાય, જ્યારે એક વાર ઘંટડી વાગે એટલે થોડી વાર માટે બટન દબાવી દો એટલે થોડી થોડી વારે ફરીથી એલાર્મ વાગતું રહે તે પુનરાવર્ત વાગવું કહેવાય. કોઇ વાર એલાર્મ ન વાગે અને આપ્ણે આપણા સ્વાભાવિક ક્રમમાં ઉઠીએ ત્યારે વધારે તાજા હોઇ શકીએ તેમ ઘણી વાર સતત સુધારણા કાર્યક્રમોમાંથી પણ લોકોને પોતાના વિચારો અને ઉર્જાની બેટરી રીચાર્જ કરવા માટે પણ સમયનો અંતરાલ આપવો જરૂરી બની રહે છે. સતત કે પુનરાવૃત્ત સુધારણાનો એવો અર્થ ન કરવો જોઇએ કે આપણી જાગૃતાવસ્થાનો (કે /અને સુવાની અવસ્થાનો પણ ) બધો જ સમય કૈઝૅનથી જ વ્યસ્ત બની રહે.

The Continual Improvement vs. Continuous Improvement Dilemma...

અમારી દૃષ્ટિએ તો સતત અને પુનરાવૃતમાં ઘણો ફરક છે.
જો કે અસરકારકતા અને કાર્યક્ષમતા એ બંનેમાં સુધારણાની એક જ વાકયમાં વાત કરીને ISO 9000પણ આ બંને વચ્ચેના ભેદના ફરકને કંઇક અંશે મોળો પાડી દે છે એમ પણ કહી શકાય. "પુનરાવૃત્ત" શબ્દપ્રયોગ કરતી વખતે ડેમિંગની નજર હંએશાં પ્રક્રિયામાં કરાતા અસરકારક સુધાર પર જ રહી છે.
મોટા ભાગનાં લોકો માને છે તે કરતાં ડેમિંગની સુધારણા માટેની સમજ બહુ જ વ્યાપક અર્થમાં રહી છે. તેમના વિચારો અને ફિલોસૉફીમાં તંત્રવ્યવસ્થાની સાથે લોકોનો પણ સમાવેશ થયો જ છે.આંકડાકીય ગુણવત્તા નિયમન (SPC)ના અમલમાં ડેમિંગ માટે પ્રવર્તમાન (અને ખાસ કરીને ઉત્પાદનની) પ્રક્રિયાઓ જ મુખ્યત્વે કેન્દ્રસ્થાને રહી છે.પરંતુ તેમની તાત્ત્વિક ચર્ચાઓમાં ઉગમસ્થળની ઘણીજ નજીકની પ્રવૃત્તિઓ પણ વિચારાધીન રહી છે, ભલે તે બહુ ઓછીવાર પુનરાવર્તન પામે છે તે પછી મહત્ત્વનું નથી રહ્યું.
જેમાં SPC જેવી "સતત સુધારણા' પણ હોય અને 'બીનસતત" કહી શકાય તેવી સંસ્થાગત 'રી-એન્જીનીયરીંગ' પરિયોજનાઓથી થતા તંત્ર વ્યવસ્થાના સુધાર કે આજની તારીખમાં અપ્રસ્તુત બની ગયેલ સંચાલન પ્રણાલિઓની સાફસૂફીની મદદથી બીનાસરકારક વ્યૂહરચનાઓમાં કરાતી સુધારણાઓ પણ શામેલ હોય તેવી બૃહદ વ્યૂહરચનાની વિચારસરણી 'પુનરાવર્તી સુધારણા'ની પરિક્લ્પનાની અહી વાત છે તેમ સમજવું જોઇએ. Deming’s 14 Points of Management.સુદ્ધાં અહીં સમાવાયેલ છે.
પુનરાવૃત્ત / નિત્ય સુધારણાનો વ્યાપ સતત સુધારણા કરતાં વધારે વ્યાપક હોય છે. પુનરાવૃત્ત સુધારણામાં - પહેલાં કરતાં અલગ એવાં નવીનીકરણ કે રીએન્જીનીયરીંગ કે લીન પરિયોજનાઓમાંથી નીપજતા સુધારા જેવી - બીનસતત સુધારણા માટે પણ જગ્યા છે. સતત સુધારણા વર્તમાન પરિસ્થિતિમાં સુરેખ, ક્રમિક સુધાર (કૈઝૅન) છે, જ્યારે પુનરાવત્ત સુધારણામાં આ ઉપરાંત બિનસતત કે નવીનીકરણ જેવા સુધાર પણ આવી જાય છે. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો પુનરાવૃત્ત સુધારણા એ વારંવાર અને હંમેશાં થતી રહેતી પ્રક્રિયા સુધારણા છે, નહીં કે શું શું પ્રકારના સુધારા થઇ રહ્યા છે.
સતત અને નિત્ય સુધારણા વિષે અલગ અલગ રીતે વિચાર કરવો એ જ સંસ્થાની કંઈ પણ વસ્તુને ઊંડાણથી શીખવાની તૈયારી બતાવે છે. એટલે કે નિત્ય સુધારણા સિદ્ધ કરવા માટે સંસ્થા હરહંમેશ નવું નવું શીખવા માટે સક્ષમ બને તે જરૂરી બની રહે છે.

Difference Between Continuous Improvement and Continual Improvement

વ્યય અને મૂલ્યવૃધ્ધિ ન કરતી પ્રવૃત્તિઓનાં દૂર થવાથી પ્રક્રિયાની કાર્યક્ષમતામાં થતા સુધારાને સતત સુધારણા કહેવાય છે. જાપાનીઝ સંચાલકો એ કૈઝૅન,લીન કે 5S જેવી તકનીકોનો સતત સુધારણ માટે બહોળો ઉપયોગ કરી બતાવ્યો છે.કોઇ પણ ઉત્પાદન કે સેવા કે પ્રક્રિયામાં થતા રહેતા પ્રકારના સુધાર સતત સુધારણાનાં ઉદાહરણો ગણી શકાય.
પુનરાવૃત્ત સુધારણા એ એવાં પરિવર્તનો છે જે ગુણવત્તા સંચાલનના સિદ્ધાંતોની દૃષ્ટિનાં વધારે ઉચ્ચ કક્ષાનાં પરિણામો લાવે છે.

Innovation vs. Continuous Improvement

સતત સુધારણા એ એવી સુરેખ પ્રક્રિયા છે જે સ્થાયી પ્રક્રિયાની રચના તરફ દિશા નિર્દેશ કરે છે. જ્યારે નવીનીકરણ એ બીનસુરેખ પ્રક્રિયા છે જેનો સંબંધ અસ્થાયી પ્રક્રિયા સાથે છે.
હાલ જે સિદ્ધ થઇ ચૂક્યું છે કે માની લેવાયું છે તેમાં કોઇ નવો જ વળાંક આપી દઇને રમત જ નવેસરથી માંડવાને નવીનીકરણ કહેવાય; જ્યારે સતત સુધારણા એ નાના નાના ફેરફારોથી કાર્યક્ષમતામાં એ જ જૂની રીતોથી કરાતા સુધારા દર્શાવે છે. પણ જે કોઇ સુધારો જૂની પદ્ધતિને નવી રીતે કે બહારથી દાખલ કરેલ રીત કે દૃષ્ટિકોણથી કે પછી નવા જ કેન્દ્રવર્તી અભિગમ વડે કરવામાં આવે તો તે નવીનીકરણ બની જાય છે.સતત સુધારણા એ જ વિષયની ખાસ વિશિષ્ઠતા તરફ દોરી જાય છે, જ્યારે નવીનીકરણ જૂદા જૂદા પ્રકારની ક્ષમતાઓને એક કાર્યક્ષેત્ર, કે એકથી વધારે કાર્યક્ષેત્ર,ની વ્યકિતિઓના સામુહિક પ્રયાસમાંથી નીપજે છે.
સતત સુધારણા = તકનીકી વિશેષજ્ઞોના પ્રયાસોથી ઉત્પાદન કે સેવાને વધારે કાર્યક્ષમ બનાવીને ગ્રાહકની જરૂરિયાતોની કાયમ નજદીક રાખવી.જ્યારે કોઇ બિન-વિશેષજ્ઞ રમતના નિયમો વિષે સવાલ કરીને જ્ઞાનની તબદીલીના રસ્તા ખોળે છે અને પોતાના ઉદ્યોગનાં કાર્યક્ષેત્રની બહાર જઇને પણ કામ કરવાની રીત માટે ધરમૂળથી નવી પધ્ધતિ દાખલ કરે છે ત્યારે નવીનીકરણ સર્જાય છે. પરિવર્તનનો વ્યાપ, સ્તર અને અસર જેટલી વધારે વ્યાપક તેટલું એ (સતત) પરિવર્તન નવીનીકરણની દિશા તરફ છે તેમ કહી શકાય. બીજા શબ્દોમાં "નવીનીકરણ એ હિતધારકો માટેનાં મૂલ્યમાં વધારો" છે. જો હિતધારકો આંતરિક પ્રક્રિયા માલિકો હોય અને વપરાશકાર હિતધારકો એ જ રહે તો એવાં નવીનીકરણને સતત નવીનીકરણ કહી શકાય.

Continuous Improvement or Continual Improvement: The Same Thing or Different?

..પુનરાવૃત સુધારણા વધારે સારી રીતે કામને કરવા વિષે છે, પણ તે સતત જ થયા કરે તે જરૂરી નથી. પુનરાવૃત્ત સુધારણામાં એ જ સમસ્યાનો નવો જ ઉકેલ ખોળી કાઢવાની વાત છે, જ્યારે સતત સુધારણામાં વર્તમાન પ્રક્રિયામાં ક્રમિક સુધારાઓ વડે એ જ સમસ્યાના ઉકેલને વધારે કાર્યક્ષમ બનાવવામાં આવે છે.

Continual Improvement or Continuous Improvement?

પુનરાવૃત્ત સુધારણામાં કંપનીનાં ઉત્પાદન કે સેવાઓ, લોકો કે પ્રક્રિયાઓમાં ફેરફાર કરવા માટેનાં આયોજન અને વ્યૂહાત્મક કાર્યક્રમ પર વધારે ભાર હોય છે,જ્યારે સતત સુધારણામાં વ્યય થતા પ્રયાસો કે ખામીયુક્ત ઉત્પાદનો કે સેવઓ કે પ્રક્રિયામાં દૂર કરવા માટે રોજબરોજની કાર્યપધ્ધતિઓમાં ફેર કરવા માટે નિરંતર થતા પ્રયાસો કેન્દ્રસ્થાને રહે છે.

એકત્રીકરણના તબક્કાઓના અંતરાલથી થતી સતત સુધારણા

સમસ્યા નિવારણના તબક્કઓ વડે પુનરાવૃત સુધારણાની સરખામણીમાં એક્ધારી સતત સુધારણા

Continuous Improvement vs Continuous Change

પુનરાવૃત્ત સુધારણા અને સતત સુધારણાની આ નમૂનારૂપ ચર્ચાને અહીં પૂરતી અટકાવીશું. હવે પછીના અંકમાં પુનરાવૃત સુધારણા પરના લેખોની નોંધ લઇશું.


Bill Troy, ASQ CEO આ મહિને Recruiting Members and Volunteers Amid a Changing Landscape પર ચર્ચા છેડે છે :

લેખ મૂળતઃ સંસ્થાની પ્રસ્તુતી વિષે વિચાર જગાવવાની કોશીશ છે. આ બાબતે કેટલીક ટીપ્સ :

• સંસ્થાના જાહેર કાર્યક્રમોમાં હાજર રહેવા નિમંત્રણ. કાર્યક્ર્મોસાથે લોકો ખરાં દિલથી, અસરકારકપણે અને શકય એટલી સરળતાથી જોડાઈ શકે એ મહત્ત્વનું બની રહે છે

• વર્તમાન સભ્યો તેમના મિત્રો અને સાથીઓને જોડાવા માટે પ્રેરીત કરે

• જે સભ્યો વધારે પ્રતિબદ્ધતાથી ભાગ લઇ રહ્યાં હોય તેમને તેમની પસંદગીના વિભાગોમાં વધારે સક્રિય ભાગ લેવા પ્રેરવા. અન્ય સભ્યોને તેમનાં આ પ્રકારનાં સક્રિય જોડાણ વિષે જાણ કરવી.

Julia McIntosh, ASQ communications તેમના November Roundup: Engaging Members and Volunteers માં ASQ Bloggersના પ્રતિભાવોને શા માટે જોડાવું જોઇએ, સભ્યપદને કારણે શું મળ્યું અને એસોશીએશનો માટેની ટિપ્સ એમ ત્રણ પરિમાણમાં વર્ગીકૃત કરીને આપણી સમક્ષ રજૂ કરે છે.

આ અંકનો ASQ TV Episode Your World, Your Quality, Your Month વિષે છે.

નવેમ્બર ગુણવત્તા ઉજવણીનો મહિનો છે. આ અંકમાં જેનપેક્ટની ખર્ચમાં બચત જરતી સફળતાની કહાની,વિશ્વ ગુણવત્તા મહિના માટેની તૈયારીનું એક સાધન, કેટલાક ગુણવત્તા ગુરૂઓની પુનઃપહેચાન અને બે પ્રતિયોગિતાઓ જોવા મળશે.

• Genpact Transformation Project
• World Quality Month website
• Quality Progress article

આ મહિનાના ASQ’s Influential Voice છે - સ્કૉટ્ટ રધરફૉર્ડ
સ્કૉટ્ટ રધરફૉર્ડ આણ્વીક જહાજવાડાના ગુણવત્તા પ્રતીતિ વિભાગમાં કામ કરે છે. તેમની વિશેષતા કામગીરી સુધારણા છે. તેઓ તેમના બ્લૉગ, Square Peg Musings પર તેમની ASQ’s Influential Voice પ્રવૃત્તિઓ વિષે લખે છે.

આ મહિને પણ Curious Cat Management Improvement Carnival વિભાગમાં કંઇ પૉસ્ટ નથી થયું. એટલે હંમેશની જેમ આપણે Remembering Peter Scholtes પર નજર કરીશું. લેખમાં પીટર સ્કૉલ્ટૅનું ડેમિંગ ઇન્સ્ટિટ્યૂટમાંનું ૨૦૦૮નું વાર્ષિક અભિભાષણ , તેમનાં બહુ જ ચર્ચિત બે પુસ્તકો -The Team Handbook અને The Leader’s Handbook તેમ જ નેતૃત્વ માટેની છ ક્ષમતાઓની વાત આવરી લેવાયેલ છે.

આપણા બ્લૉગોત્સ્વને વધારે રસપ્રદ, ઉપયોગી અને માહિતીપ્રદ બનાવવા માટે આપનાં સૂચનોનો ઈંતઝાર રહેશે....