હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના સુવર્ણ યુગથી સંકળાયેલાં બ્લૉગવિશ્વનો બ્લૉગોત્સવ - સંપુટ # ૧૦ – મણકો : ૭_૨૦૨૨

હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના સુવર્ણ યુગથી સંકળાયેલાં બ્લૉગવિશ્વના બ્લૉગોત્સવના ૧૦ મા સંપુટના મણકા - ૭_૨૦૨૨માં આપનું સ્વાગત છે.

સૌ પ્રથમ આ મહિને ચિર વિદાય લીધેલ કલાકારોને આપણી અંજલિ આપીએ

‘Leke Pehla Pehla Pyar’ dancer Sheila Vaz was ’50s icon but Bollywood forgot to give credit – Tina Das - રમૈયા વસ્તાવૈયા (શ્રી ૪૨૦, ૧૯૫૫) થી ઘર આજા ઘિર આયે (છોટે નવાબ, ૧૯૬૧) સુધી ૨૯મી જૂને ચિરવિદાય લીધેલ શીલા વાઝે પોતાની કલાથી દર્શકોને અભિભૂત કર્યાં. આજે પણ યુટ્યુબ પર તેમનં ગીતોનો ચાહક વર્ગ બરકરાર છે.

શીલા વાઝ (શ્રી ૪૨૦, ૧૯૫૫) યુ ટ્યુબ

બીતે હુએ દિન શીલા વાઝને "Leke Pehla Pehla Pyar Bhar Ke Ankhon Me Khumar - Sheela Vaz  વડે અંજલિ આપે છે જે યુ ટ્યુબ પર Sheela Vaz aka Rama Lakhanpal  પણ જોઈ શકાય છે.

Ten of my favourite Sheila Vaz શીલા વાઝે હિંદી ફિલ્મોમાં ગાયેલાં ગીતોને યાદ કરે છે.

Bhupinder Singh: A limited-edition, classy artist - Balaji Vittal  - એમના ખરજ સ્વરની મૃદુતા અને બુલંદી એમ બન્ને માટે ખ્યાત ભુપિન્દર સિંગ તેમનાં ગીટાર વાદનની ખુબીઓ માટે પણ એટલા જ જાણીતા હતા. ૧૮મી જૂને કાયમ માટે શાંત પડી ગયેલા એમના સ્વર ગ઼ઝલ ગાયકી સાથે તેમણે પ્રચલિત કરેલ ગિટારને (Ref: How Bhupinder Singh blends the ghazal with the guitar - Manish Gaekwad) પણ અણોસરી કરી ગયો છે.

Courtesy Pavan Jha/Twitter

ભૂપીન્દર : બોલીયે સૂરીલી બોલીયાં  - પિયૂષ પંડ્યા અને બીરેન કોઠારી ભુપિન્દર સિંગની વિવિધ પ્રતિભાને અંજલી આપે છે.

આજના અંકમાં આપણે સીધાં જ અંજલિઓ અને યાદોને સાંકળતા લેખો  તરફ વળીશું  –

The year-wise review of Lata Mangeshkar’s career, ની શ્રેણીને ‘Semi Classical songs by Lata Mangeshkar’ વડે આગળ ધપાવતાં Mehfil celebrates 5th Anniversary!

Dilip Kumar: How the ‘first Khan’ gracefully transitioned into his second innings, created a blueprint for star-actors - Sampada Sharma - દિલીપ કુમારની અવસાન તિથિ (૮ જુલાઈ) નિમિત્તે પોતાની બીજી ઈનિંગ્સમાં તેમણે ભવિષ્યની પેઢી માટે જે આગવી રૂપરેખાની રચના કરી તેને યાદ કરીએ

Dilip Kumar and technology: ‘What exactly is this Internet?’ -  Faisal Farooqui -Mouthshut.comના સ્થાપક ફૈઝલ ફારૂક઼ીની સ્મરણિકામાંથી કેટલાક અંશો.

Satyadev Dubey transformed Indian theatre, પરંતુ તેમની સ્વૈરવિહારી પરિયોજનાઓ જલદી યાદ નથી કરાતી -Nandini Ramnath - તેમનાં નાટકો ઉપરંત સત્યદેવ દુબે એ બે લઘુ ફિલ્મો - અપરિચયકે વિંધ્યાચલ (૧૯૬૫) અને ટંગ ઈન ચીક (૧૯૬૮) - અને 'શાંતતા કૉર્ટ ચાલુ આહે' એ ફિલ્મો પણ બનાવી. તેમની એક નિર્માણાધીન એક ફિલ્મ અધુરી રહી ગઈ

મુકેશની ૯૯મી જન્મતિથિ (૨૨ જુલાઈ, ૧૯૨૩ - ૨૭ ઓગસ્ટ,૧૯૭૬)ની યાદમાં મુકેશનાં અન્ય પુરુષ ગાયકો સાથેનાં ગીતો

Guru Dutt believed he was making ‘insubstantial’ cinema before Pyaasa, the film released him from ‘solitary confinement’ - Sampada Sharma  - ગુરુ દત્તની ૯૭મી જન્મ જયંતિના અવસરે એ સમયની યાદ આવે છે જ્યારે તેઓ કહેતા કે 'પ્યાસા' પછી હું કેદમાંથી છૂટ્યો હોઉં એવું લાગતું.

Vasant Desai Part 1 ના અનુસંધાને Vasant Desai Part 2 (post-1950s): His male singers  માં વસંત દેસાઈએ રચેલાં પુરુષ ગીતોને યાદ કરાયાં છે

Jana Pehchana Sa Ajanabee - માં અસદ ભોપાલીની ૧૦૧મી જન્મ જયંતિ (૧૦ જુલાઈ) ના અવસરે તેમની રચનાઓને યાદ કરાઈ છે.

Manoj Kumar understood the ‘soft power’ of patriotism in movies, how Bharat Kumar came into being - Sampada Sharma  - મનોજ કુમારના ૮૫મા જન્મ દિવસે તેમનું 'ભારત કુમાર'માં પરિવર્તન સમજીએ.

Golden Era of Bollywood પર શૈલેન્દ્ર શર્માએ આટલી પૉસ્ટ્સ મૂકી છે:

·        Mukesh- The Man With Golden Voice

• Bhupinder- Meri Awaz Hi Pehchan Meri Gar Yaad Rahe
• 50 Years of Jawani Diwani

·        50 Years of Bawarchi

Stardust Memories - અમિતાભ બચ્ચન અને જયા ભાદુરીની લગ્નતિથિ નિમિતે, Silhouette જયા ભાદુરીના પિતા તરૂણ કુમાર ભાદુરીનો, ધ ઈલસ્ટ્રેટેડ વીકલી ઑફ ઈન્ડિયાના ૫ માર્ચ, ૧૯૮૯ના રોજ પ્રકાશિત થયેલો લેખ યાદ કરે છે.

·        વધારાનું વાંચન: Jaya Bachchan: A Slot-less Act

જૂની ફિલ્મોનાં સદાબહાર ગીતોનો અધધધ ખૂટે નહીં એવો ખજાનો, કલાકારોનાં અઢળક સંભારણાં... ! - આ અલગારી સંગીત રસિક એટલે નલિન શાહ. નલિનભાઇને બે વાતનો નશો હતો. એક, 1940થી 1965 વચ્ચેનાં સદાબહાર ફિલ્મ ગીતો અને બે, વિલાયતી શરાબ. જો કે કદી બેફામ પીને છાકટા થયા નહોતા. નશા નામે ફિલ્મ સંગીતનું એક સરસ ગ્રુપ ચલાવતા જેમાં દેશવિદેશના સંગીતપ્રેમીઓ જોડાયા હતા….. આવો એક અલગારી આદમી હવે આપણી વચ્ચે રહ્યો નથી એ વાત માની શકાતી નથી. 

જુલાઈ, ૨૦૨૨ના વિસરાતી યાદો...સદા યાદ રહેતાં ગીતો માં સંગીતકાર સાથેનું મોહમ્મદ રફીનું સૌ પ્રથમ યુગલ ગીત  : બીજો પંચવર્ષીય સમયખંડ : ૧૯૪૯થી ૧૯૫૩ - ૧૯૪૯ ભાગ [૧] યાદ કરે છે. આ પહેલાં આપણે ૨૦૨૧માં ૧૯૪૪થી ૧૯૪૮નાં વર્ષોના પ્રથમ સમયખંડને આવરી ચૂક્યાં છીએ.

મુહમ્મદ રફીના ફક્ત ‘રેર’ ચાહકો માટે અને મુહમ્મદ રફીની પુણ્યતિથિ પહેલાં...  - અશોક દવે - રફીના જ્યાદા નહીં તો ઘણા ઓછા ચાહકો એવા ય છે જેમને ગીતો કે એવા સંગીતકારોના રફીએ ગાયેલાં ગીતો કંઠસ્થ છે, જે ફક્ત ‘રેર’ ચાહકોએ જ સાંભળ્યાં અને ગમાડ્યાં હોય! દસ દિવસ પછી રફી સાહેબની પુણ્યતિથિ આવે છે, ત્યારે આજે એવા સંગીતકારો ને એવાં રેર ગીતો અહીં ઉલ્લેખ્યાં છે, 

હવે નજર કરીએ અન્ય વિષયો પરના કેટલાક લેખો પર –

Deepti Naval on her memoir: ‘It’s like watching a movie, where you’re with me’ - Nandini Ramnath - એક બહુસજ્જ અભિનેત્રી ‘A Country Called Childhood’ દ્વારા પોતાના પ્રથમ પ્રેમ, લેખન, તરફ વળે છે. તેમની આ સ્મરણિકામાં દીપ્તી નવલ બાળપણમાં જોયેલી ફિલ્મોના અનુભવોની યાદ તાજી કરે છે.

‘I’ll become a nun’— Balraj Sahni’s autograph made Deepti Naval want to be an actor માં દીપ્તી નવલ સિનેમા વિશેના તેમના રસની વાત કહેતાં કહેતાં તેઓ ફિલ્મોમાં અભિનય તરીકે કેમ વળ્યાં તે યાદ કરે છે.

A Country Called Childhood માં બલરાજ સાહનીના હસ્તાક્ષર

Vintage era music relived in films માં વિન્ટેજ એરાનાં એ ગીતોને યાદ કરાયાં છે જેના પરથી વર્ષો પછી એ ગીતોની યાદમાં કે પછી પૅરોડી રૂપે એ ગીતો નવેસરથી બન્યાં.

‘The best student of our school’: KA Abbas on casting Amitabh Bachchan in ‘Saat Hindustani’ – K A Abbas - કે એ અબ્બાસનાં ઉર્દુમાં લખયેલ પુસ્તકના સયીદા હમીદ અને સુખપ્રીત કહલોં દ્વારા અનુદિત પુસ્તક - Sone Chandi Ke Buth: Writings on Cinema-માંથી કેટલાક અંશ.

ખુલ્લંખુલ્લા સ્વપ્રશસ્તિ કરતાં ગીતો પરના લેખ, Songs of Narcissists,અનુસંધાને સ્ત્રીસૌંદર્યમાં મુગ્ધ ગીતોને In praise of a woman’s beautyમાં યાદ કરાયાં છે.

Recent Musical Excursions Into Pakistan: Coke Studio; Sindhi and Punjabi Divas; Fascinating Fusion – 'દાદરા'ની રજુઆત કરતી Zeb and Haniya video   ક્લિપ.

The Mindful Songs - मन ને તેનાં સાચા અર્થમાં રજુ કરતાં ગીતોને અહીં સાંભળવા મળે છે.

ઇન્ડિયન એક્ષપ્રેસનાં Sampada Sharma નાં અઠવાડીક કોલમ, Bollywood Rewind, ના લેખો –

• Raj Kapoor did Teesri Kasam for one rupee, Waheeda Rehman did it for free but the film still ruined lyricist-producer Shailendra - ફિલ્મમાં મુખ્ય પાત્રોનાં અવળમાં નસીબની જેમ ખુદ ફિલ્મ પણ નિયતિનો શિકાર બની ગઈ હતી. આજે ફિલ્મ ફરીથી જોઇએ તો સમજાતું નથી કે જે ફિલ્મમાં લાગણીઓનું આટલું ઊંડાણ હોય, પ્રખ્યાત ગીતો હોય અને ઉત્કૃષ્ટ અભિનેતાઓનો યાદગાર અભિનય હોય એ ફિલ્મ ૫૬ વર્ષ પહેલાં ચાલી કેમ નહીં હોય.
• Gulzar’s Aandhi is not just ‘that film on Indira Gandhi’, Sanjeev Kumar-Suchitra Sen explore how lack of ambition can ruin relationships - 'આંધી'એ ઈંદિરા ગાંધી પર બનેલી ફિલ્મ તરીકે ભલે યાદ કરાતી હોય પણ ગુલઝારની એ ફિલ્મમાં સંજીવ કુમાર અને સુચિત્રા સેન દ્વારા સાવ જ અનોખા જીવન પ્રવાહને જીવંત કરાયો છે.
• Vidya Sinha-Amol Palekar’s Rajnigandha explains why the fear of being lonely doesn’t let you to get out of a bad relationship - એકલતાનો ભય લગભગ બધાંને જ ક્યાંક ને ક્યાંક અનુભવાતો હોય છે. બાસુ ચેટર્જીની 'રજનીગંધા'માં એ વિચાર પહેલેથી જ આપણને અનુભવાય છે.

અને હવે મુલાકાત કરીએ અન્ય પ્રકાશનો પરની નિયમિત કોલમોની :

જન્મભૂમિ પ્રવાસીની રવિવારની 'મધુવન' પૂર્તિમાં શ્રીકાંત ગૌતમની 'રાગરંગ'  કોલમના જુલાઈ, ૨૦૨૨ના લેખો:

મૂલ્યવાન મૂળની સરખામણીએ રીમેકનો રકાસ

અભિનેત્રીલક્ષી સિનેમામાં જન્મજાત અભિનેતાઓની અનિવાર્યતા

વરસાદે વરસ્યો વિષાદ - વીજળી વેરણ થઈ

મનોજ કુમારની મહત્તમ ત્રીજી ભૂમિકા - પ્રણય ત્રિકોણ

સોનલ પરીખ 'જન્મભૂમિ'ની 'મલ્ટિપ્લેક્ષ' પૂર્તિમાં કોઈ એક ગીતને લઈને 'છૂ કર મેરે મન કો' કોલમના જુલાઈ, ૨૦૨૨ના લેખો.

ઝમીં સે હમેં આસમાં પર ઊઠા કર ગીરા તો ન દોગે

   એક અકેલા ઇસ શહેરમેં - ભૂપિન્દરની ચિર વિદાય

શ્રી અજિત પોપટની કોલમ 'સિને મેજિક'માં કલ્યાણજી આણદજીની જોડી વિશે વાત કરી રહ્યા છે. જુલાઈ, ૨૦૨૨ માં હવે નીચે મુજબ આ વાત આગળ ધપે છે .

બાળ પ્રતિભાઓને પ્લેટફોર્મ પૂરું પાડવાની પહેલ સર્વપ્રથમ કલ્યાણજી આણંદજીએ કરેલી

જમ્પીંગ જેક જિતેન્દ્રવાળી ફિલ્મ ‘મેરે હમસફર’ના સંગીતે જબરું આકર્ષણ જમાવ્યું હતું

ગુલશન રાય અને સુભાષ ઘાઇની મલ્ટિસ્ટાર ફિલ્મ વિધાતાનું સંગીત ગૂંજ્યું અને ગાજ્યું

સમયના વહેવા સાથે થયેલા પરિવર્તનને સમજીને કર્મયોગીમાં હિટ સંગીત પીરસ્યું

જુલાઈ, ૨૦૨૨માં વેબ ગુર્જરી પર 'ફિલ્મ સંગીતની સફર'માં પ્રકાશિત થયેલા લેખો:

जलना, जलानाને આવરતા ગીતો – जलती है दुनिया जलती रहे

બંદિશ એક, રૂપ અનેક (૮૯): “સલોના સા સજન હૈ ઔર મૈં હું”

जलना, जलानाને આવરતા ગીતો – सीने में जलन ….

બીરેન કોઠારીની ફિલ્મનાં ક્રેડીટ ટાઈટલ્સ સાથે વાગતાં ટાઈટલ સોંગની શ્રેણીમાં નવરંગ (૧૯૫૯)નાં ટાઈટલ ગીતને રજૂ કરે છે.

નલિન શાહના પુસ્તક – Melodies, Movies & Memories – માંથી ચૂંટેલા લેખોના શ્રી પિયૂષ મ. પડ્યા વડે કરાયેલા ગુજરાતી અનુવાદની શ્રેણી ‘સૂરાવલિ, સિનેમા અને સ્મૃતિઓ’માં યશ અને અપયશ  પ્રકરણ રજુ કરે છે.

ભગવાન થાવરાણીની શ્રેણી 'ઈંગમાર બર્ગમેનનું આંતર – વિશ્વ' માં તેઓ ફિલ્મ  જંગલી સ્ટ્રોબેરીઝ – Wild Strawberries – Smultronstallet  નો આસ્વાદ કરાવે છે.

'ચર્ચાની એરણે ૧૯૪૩નાં ગીતો' શ્રેણીમાં પુરુષ સૉલો ગીતો [૨] - જી એમ દુર્રાનીનાં સૉલો ગીતો અને મને સૌથી વધારે ગમેલાં પુરુષ સૉલો ગીતોના મણકાથી આગળ વધે છે.

આપણા આ બ્લૉગોત્સવના દરેક અંકના અંતમાં આપણે આજના અંકમાં ઉલ્લેખાયેલ કોઈ પણ પોસ્ટ સાથે સંકળાયેલ હોય એવાં મોહમ્મદ રફીનાં ગીત યાદ કરતાં હોઈએ છીએ. આજના અંકથી કરીને ૨૦૨૨નાં સમગ્ર વર્ષ દરમ્યાન આપણે લતા મંગેશકર અને મોહમ્મદ રફીએ કોઈ પણ સંગીતકાર સાથે પહેલવહેલી વાર ગાયેલ યુગલ ગીત યાદ કરવાનો ઉપક્રમ આગળ વધારીશું.

ઓ ગોરી આંખોંમેં કજરા લગાકે કહાં ચલી કહાં ચલી – કિચક વધ (૧૯૫૯) – ગીતકાર: ભરત વ્યાસ – સંગીત: માસ્ટર કૃષ્ણ રાવ

તેરી આંખોંકા રંગ નિરાલા હૈ - બારૂદ (૧૯૬૦) - ગીતકાર: હસરત જયપુરી - સંગીત: ખય્યામ

ખ્વાબમેં કહાં મિલોગે… કિસ લિયે જી  - બિંદિયા (૧૯૬૦) - ગીતકાર: રાજેન્દ્ર કૃષ્ણ - સંગીત: ઈક઼્બાલ ક઼ુરેશી

મેરા તો દિલ દિલ ઘબરાયે - કાલા આદમી (૧૯૬૦) - ગીતકાર: હસરત જયપુરી - સંગીત:  દત્તારામ

જ઼ન જ઼ન પાયલ જનકે ઓ રાજા મેરે મનકે - માયા મછિન્દ્ર (૧૯૬૦) - ગીતકાર: કેશબ - સંગીત: રામલાલ હીરા પન્ના

હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના આપણા આ બ્લૉગોત્સવને વધારે માહિતીપ્રદ, રસપ્રદ અને વૈવિધ્યસભર કરવા માટે આપનાં સૂચનો આવકાર્ય છે.

અહીં રજૂ કરાયેલ, લેખો, બ્લૉગ પૉસ્ટ્સ, તસ્વીરો અને વિડીયો / ઓડીયો લિંક્સના પ્રકાશાનાધિકાર મૂળ રચયિતાના અબાધિત રહે છે.