હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના સુવર્ણ યુગથી સંકળાયેલાં બ્લૉગવિશ્વનો બ્લૉગોત્સવ - ૧૨_૨૦૧૮

હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના સુવર્ણ યુગથી સંકળાયેલાં બ્લૉગવિશ્વ -  ૧૨_૨૦૧૮ બ્લૉગોત્સવ સંસ્કરણમાં આપનું સ્વાગત છે.

ડીસેમ્બર, ૨૦૧૮ના આપણા બ્લૉગોત્સ્વના અંકનાં કેન્દ્રસ્થાને હિંદી ફિલ્મોનાં પહેલાં કુટુંબના ંઊળ થડ સમા પૃત્વીરાજ કપૂરની ૧૧૨મી જન્મજયંતિને લગતી પૉસ્ટને રાખીશું.

इस एक्टर को कहा जाता है बॉलीवुड का भीष्म पितामह, एक ही फिल्म में दिखा दी थी 3 पीढ़ी – 1931પૂથ્વીરાજ કપૂર પહેલી બોલતી ફિલ્મ 'આલમારા'માં એક ગૌણ ભૂમિકામાં હતા..

 Remembering Prithviraj Kapoor on his 111th birth anniversary માં Indian Express  દ્વારા તેમની કારકીર્દીને ફોટોગ્રાફ્સનાં આલ્બમ સ્વરૂપે યાદ કરાયેલ હતી.

૧૧૨મી જન્મતિથિએ પૃથ્વીરાજ કપૂરને અપાયેલી શ્રેષ્ઠ અંજલિ માં ઉત્પલ ભાયાણી જન્મ્ભૂમિ પ્રવાસીની મધુવન પૂર્તિની તેમની નિયમિત કલમ 'ચહેરા-મ્હોરા'માં નોંધે છે કે ૧૯૭૮માં મુંબઈના જુહુ કિનારે હરતી ફરતી મંડળીને દીકરા શશી કપૂરે સ્થાયી સ્વરૂપ આપ્યું એના પચ્ચીસેક વર્ષ પછી શશી કપૂરે જ જાણીતાં સમીક્ષક દીપા ગેહલોટની સહાયથી 'ધી પૃથ્વીવાલ્લાઝ'નું રોલી બુક્સ દ્વારા પ્રકાશન કર્યું. પુસ્તકમાં નાટકની પરિભાષાને સુસંગત રહીને પ્રકરણને ત્રણ અંક અને બાર દૃશ્યોમાં વહેંચી નખાયું છે. આ અંકો અને દૃશ્યોમાં પૃત્વી થિયેટર્સની દુર્લભ ચિત્રો સાથે અનેક રસપ્રદ પ્રસંગો અને ઐતિહાસિક મહત્ત્વ ધરાવતી વિગતો ઉપલબ્ધ કરાઈ છે.

Sanjana Kapoor on Prithviraj Kapoor and his Theatre Legacy માં સંજના કપૂર તેમના દાદા અને તેમના થિયેટરના વાર્સાને યાદ કરે છે.

હવે ડીસેમ્બર, ૨૦૧૮ની અન્ય અંજલિ પોસ્ટ્સ તરફ નજર કરીએ –

ડીસેમ્બર મહિનામાં ફિલ્મ જગતની ઘણિ હસ્તિઓનીજન્મ-મૃત્યુ તિથિઓ છે. તેમાં મોહમ્મદ રફી અને નૌશાદ તો તેમના વ્યાવસાયિક સંબંધોની નજદીકી સમાન આ બાબતમાં પણ આગળ પાછળ છે.

• Mohammad Rafi - A God-gifted voice.
• Rafi’s best duets by Madan Mohan

સુરીલીસફરના સાથીઓ - નૌશાદ અલી અને મોહમ્મદ રફી - સોનલ પરીખ - મોહમ્મદ રફીની કારકીર્દીની શરુઆતથી લઈને ૧૯૫૩ સુધી નૌશાદ - મોહમમ્દ રફીની સફરનો પાયો પ્ડ્યો જેના પર એ સફરની શાનદાર ઈમારત દિલીપ કુમારની ૧૯૫૩ની ફિલ્મ 'દિદાર' પછી ચારે દિશામાં વિસ્તરી.

Shakeel-Naushad: Classy Confluence, Seamless Flow – 1 - શકીલ બદાયુની હિંદી સિનિમાના સુવર્ણ યુગના રોમેન્ટીક કવિ -ગીતકારોમાં અગ્રીમ હરોળમાં સ્થાન ધરાવે છે. નૌશાદ પણ એ સમયના ટોચના સંગીતકારોમાં સન્માનભર્યું સ્થાન પામતા હતા. એટલે જ્યારે એ બન્ને મળીને સાથે કામ કરે ત્યારે જે નિપજે તે બહુ ઉચ્ચ કક્ષાનું હોય તે તો સ્વાભાવિક છે. આ અનોક્ખી જોડીનાં કામને વિજયકુમાર યાદ કરવાં તેકની કવિતા અને બીજંનાં સંગીતની જુગલબંધીની સફર શરૂ કરે છે. 

Remembering my father and the legend Madan Mohan – સોંગ્સ ઑફ યોર પર ચાલી રહેલી રોશન અને મદન મોહન પરની સમાંતર શ્રેણીના સમાપન માટે મદન મોહનનાં પુત્રી સંગીતા ગુપ્તાને કરેલી દરખાસ્તના સાનુકૂળ પ્રતિભાવ રૂપે સંગીતાજીએ મદન મોહન અને 'અન્ય ગાયકો'નાં ગીતોને યાદ કર્યાં છે.

Happy Birthd  Usha Mangeshkar! અને Usha Mangeshkar – IIમાં ઉષા મંગેશકરના ૮૩મા જ્ન્મ દિવસે અનુક્રમે તેમનાં હિંદી અને મરાઠી સૉલો ગીતો અને યુગલ ગીતોને યાદ કરાયાં છે.

Golden Era of Bollywood પર શૈલેન્દ્ર શર્માએ આટલી પૉસ્ટ્સ અંજલિ સ્વરૂપે પ્રકાશિત કરી છે –

• Ameen Sayani` - The grand old man of radio
• Om Prakash- Widely Remembered for his Versatile R...
• 50 years of the release of SUNGHARSH
• Raj Kapoor- The fascination of seeing his heroine...
• It was Devika Rani who gave Kohinoor to Bollywood
• Shatrughan Sinha- The Chhainu of Mere Apne
• Sharmila Tagore-The 60s stunner turns 74 today
• Dharmendra -More than just a fine-looking man
• 50 Years of Padosan (1968)
• Let's look into the Philosphy of Dev Anand

Singer Mohammed Aziz No More ૨ જુલાઈ, ૧૯૫૪ના રોજ જન્મેલા મોહમ્મદ અઝીઝનું પહેલ વહેલું ગીત મર્દ ટાંગેવાલા મૈં હૂં જ ખૂબ લોકપ્રિય નીવડ્યું હતું.

Songs ‘sung’ by people with disabilities માં ઇન્ટરનેશલ ડે ઑફ પર્સન્સ વિથ ડીસએબિલીટીસ (શારીરીક ઉણપ ધરાવતી વ્યક્તિઓનો આંતરરાષ્ટ્રીય દિવસ)ના ઉપલ્ક્ષ્યમાં હિંદી ફિલ્મોમાં એ પ્રકારની ભૂમિકા ભજવી રહેલ પાત્રો દ્વારા પર્દા પર ગવાયેલાં ગીતોને રજૂ કરાયાં છે.

ડીસેમ્બર, ૨૦૧૮માં વિસરાતી યાદો...સદા યાદ રહેતાં ગીતોમાં આપણે મોહમ્મદ રફીનાં કોઈ પણ સંગીતકાર સાથેનાં પહેલ વહેલાં સૉલો ગીતોના ૧૯૫૪-૧૯૫૮ના ત્રીજા પંચવર્ષીય સમયખંડનાં ૧૯૫૬નાં વર્ષનો બીજો ભાગ આપણે યાદ કર્યો છે. ૧૯૫૪-૧૯૫૮ના ત્રીજા પંચવર્ષીય સમયખંડનાં ૧૯૫૪-૧૯૫૫નો પહેલો ભાગ આપણે ૭ જુલાઈ, ૨૦૧૮  અને છેલ્લાં બે વર્ષ ૧૯૫૭ અને ૧૯૫૮નાં મોહમ્મદ રફીનાં કોઈ પણ સંગીતકાર સાથેનાં પહેલ વહેલાં સૉલો ગીતો ૨૯ ડીસેમ્બર, ૨૦૧૮ ના રોજ યાદ કર્યાં છે. મોહમમ્દ રફીનાં સંગીતકાર સાથેનાં સૌ પહેલાં સૉલૉગીતોના ત્રીજા સમય્ખંડની ત્રણ અલગ અલગ પૉસ્ટ, હાયપર લિંક પર ક્લિક કરવાથી  એક સાથે વાંચી શકાય છે / ડાઉનલોડ કરી શકાય છે 
.

હવે આપણે અન્ય વિષયો પરના લેખો તરફ નજર કરીએ.

The ‘Radio Songs’ from Hindi films માં ગીતનો મોટો ભાગ રેડીયો પર વાગતો સાંભળવા મળતો હોય એવાં ગીતોની યાદી રજૂ કરાઇ છે.

Chariots of Verse - જૂની પેઢી આજે પણ ૪૦ના દાયકાના મધ્યથી '૬૦ના દાયકા સુધીના અંતના હિંદી સિનેમાના ધરી સમાન સમયને યાદ કરે છે, જ્યારે સિનેમા અને સંગીત, આજે કલ્પી પણ ન શકાય એવી, આગવી ઊંચાઇએ હતાં. એ સમયનાં ગીતોમાં શબ્દોનું માત્ર અર્થ વૈવિધ્ય જ હતું એમ અન્હીં, પણ કલ્પના વૈવિધ્ય પણ એટલું જ હતું.  ક્યારેક એ સમયના ગીતકારો જૂદા શબ્દપ્રયોગો વડે એ જ ભાવ પણ રજૂ કરી લેતા, જેમકે અન્જાને મિ.ઈન્ડીયા (૧૯૬૧)માં લખ્યું કે તેરી આંખમેં વો કમાલ હૈ ... એવા લગભગ સરખા વિચારોને અલગ અલગ બે અથવા ત્રણ શબ્દપ્રયોગ વડે કહેવાયા છે. ઘણી વાર તો ગીતકાર પણ બે અલગ ગીતોના એક જ હોય તેમ પણ બનતું. પ્રસ્તુત પૉસ્ટમાં આવા અલગ અલગ શબ્દપ્રયોગોમાંથી વ્ય્કત થતા એક જ ભાવનાં ગીતોને યાદ કરાયાં છે,

The Great Horse Beat Songs of Bollywood - ઘોડા અને ઘોડા ગાડીઓ ભલે લુપ્ત થઈ ગયાં પણ ઘોડાની ચાલનો સ્વર આજે પણ હિંદી ફિલ્મોનાં ગીતોમાં ઝીલાઈને સચવાયો છે.

Musically Yours, 1963: Part 3  - પોતાને ૫૫ વર્ષ થયાં એ વર્ષની ફિલ્મોનાં ગીતો પરની ચાર ભાગની શ્રેણીના પહેલા અને બીજા ભાગ બાદ હવે, આ ત્રીજા ભાગમાં મોનિકા કાર શંકર જયકિશન, કલ્યાણજી આણંદજી અને લક્ષ્મીકાંત પ્યારેલાલનાં ગીતોની સદાબહાર અસરની વાત કરે છે.

Ten of my favourite Bharat Vyas songs માં ભરત વ્યાસની જન્મ શાતાબ્દિના વર્ષની યાદમાં તેમણે રચેલાં ગીતોને યાદ કર્યાં છે.

If it’s a Harp, This Could be a Woman - એક એવું વાદ્ય છે જેને સ્ત્રીઓ સાથે બહુ ગાઢ સંબંધ છે. મૂળે તે ખાસ્સું જૂના સમયથી વપરાતું વાદ્ય છે, એટલે તેના ઈતિહાસને ઠીક ઠીક વિગતમાં સમજી શકાય છે.વે વાદ્ય હાર્પ તરીકે જાણીતું છે જેનો મૂળ આકાર પણ્છ ખેંચેલાં બાણને મળતો અવે છે. હવે જોકે તે વિવિધ આકારોમાં બને છે, પણ દરેક આકાર ખુબ રમણીય હોય છે તે ખાસીયત જળાયેલ રહી છે. પ્રસ્તુત પૉસ્ટમાં સ્ત્રી પાત્ર હાર્પ વગાડતું હોય તેવાં ગીતોની યાદી રજૂ કરાઈ છે.

Two of a kind માં જૂદી જૂદી વ્યક્તિઓ પાસેથી ઉદ્‍ભવેલા હમખયાલ જણાતા વિચારોની ચર્ચા અનેક ઉદાહરણો સાથે કરવામાં અવી છે. એક ઉદાહરણ -

જબ ભી ચાહે નયી દુનિયા બસા લેતે હૈ લોગ(

એક ચહેરે પે કઈ ચહેરે લગા લેતે હૈં લોગ (લતા મંગેશકર, દાગ [૧૯૭૩), સંગીતકાર લક્ષ્મીકાંત પ્યારેલાલ, ગીતકાર સાહિર લુધ્યાનવી)

તો સામે છેડે પાકીસ્તાનમાં ક઼ાતીલ શીફાઈના બોલમાંથી વ્યક્ત થતા લગભગ એવા જ ભાવને સઝા (૧૯૬૯)માં મહેદી હસને પેશ કરેલ હતા. -

જબ ભી ચાહેં એક નયી સુરત બના લેતે હૈં લોગ,

એક ચહેરે પર નયા ચહેરા સઝા લતે હૈં લોગ...

એવા મુગ્ધ ભાવનું ગીત છ એજેમાં તમને ખબર પડે કે તમે પ્રેમમાં પળોટાયાં છો તે પહેલાંથી જ પોતાનો પ્રભાવ કરવા લગે છે.

સોંગ્સ ઑફ યોર પર, Best songs of 1947: And the winners are?  ની ચર્ચાનું સમાપન Best songs of 1947: Final Wrap Up 4 દ્વારા કરવામાં આવ્યું જેમાં નૌશાદ અને સી રામચંદ્રને ૧૯૪૭નાં વર્ષ માટે સહવિજેતા જાહેર કરાયા છે.. ચર્ચાની એરણે : ૧૯૪૭નાં ગીતો પર ક્લિક કરવાથી ૧૯૪૭નાં ગીતોની ચર્ચાની અલગ અલગ પ્રકાશિત પૉસ્ટ્સ એક સાથે વાંચી/ડાઉનલોડ કરી શકાશે.

અને હવે મુલાકાત કરીએ અન્ય પ્રકાશનો પરની નિયમિત કોલમોની :

જન્મભૂમિ પ્રવાસીની રવિવારની 'મધુવન' પૂર્તિમાં શ્રીકાંત ગૌતમની 'રાગરંગ'  કોલમના ડીસેમ્બર, ૨૦૧૮ના લેખો:

'પ્રેમપૂજારી'ના 'રંગીલા રંગ'માં તરબોળ તારિકાઓ
'રસકવિ'ની નવરસીલી સર્જન પ્રક્રિયા
હરીફરીને આવ્યા ઘેર.. ઘર ઘર રમવા
નાયક કે સહાયક, એકમેવ રફીના કંઠનું એકસમાન માધુર્ય
જૂનીનો ઝીણો થતો ઝંકાર, નવીનો રુમઝુમતો અણસાર

સોનલ પરીખ 'જન્મભૂમિ'ની 'મલ્ટિપ્લેક્ષ' પૂર્તિમાં કોઈ એક ગીતને લઈને 'છૂ કર મેરે મન કો' કોલમ કોલમના ડીસેમ્બર, ૨૦૧૮ના લેખો.:

અબકે સજન સાવનમેં  

તુમ જો હમારે મીત ન હોતે, ગીત યે મેરે ગીત ન હોતે   

મેરી બિનતી સુને તો મૈં જાનું રામ 

યે ક્યા હુઆ કૈસે હુઆ કબ હુઆ 

'ગુજરાત સમાચાર'માં દર શુક્રવારે પ્રકાશિત થતી કોલમ 'સિને મેજિક'માં અજિત પોપટ ડીસેમ્બર, ૨૦૧૮માં હિણ્દી ફિલ્મ જગતની પહેલી સંગીતકાર જોડી હુસ્નલાલ ભગતરામ પરની શ્રેણીને આગળ વધારે છે-

૧૯૪૯ અને '૫૦નું વર્ષ આ બંને સંગીતકારો માટે ખરા અર્થમાં શુકનિયાળ નીવડયું...

ફૈઝ અહમદ ફૈઝની એક સદાબહાર કૃતિ પણ સ્વરાંકિત કરી અને યાદ કરો, ગાઇ કોેણે ?

શિખર પર પહોંચ્યા બાદ ક્યારેક ને ક્યારેક તો તળિયે પાછાં ફરવું પડે

ડીસેમ્બર, ૨૦૧૮માં વેબ ગુર્જરી પર 'ફિલ્મ સંગીતની સફર'માં પ્રકાશિત થયેલા લેખો:

હિંદી ફિલ્મ જગતના સુવર્ણકાળના પ્રારંભના ૩૫ અવિલાપિત-અલ્પજાણીતાં કલાકારોનાં જીવનપર ફ્લૅશબૅક : इन्हें न भुलाना – હરીશ રઘુવંશી
પવનને લગતાં ફિલ્મીગીતો
બંદિશ એક, રૂપ અનેક – ૫૦ – “મધુબન મેં રાધિકા નાચે રે”
ફિલ્મીગીતો અને શીર્ષક – ૧૪
ટાઈટલ મ્યુઝીક: સૂરાવલિ, સિનેમા અને સંભારણાં : પરિચાયક લેખ

આપણા આ બ્લૉગોત્સવના દરેક અંકના અંતમાં આપણે મોહમ્મદ રફીને લગતો લેખ અથવા તો પોસ્ટમાં સામાન્યતઃ જે વિષયનું પ્રાધાન્ય હોય તેને અનુરૂપ ઓછાં સાંભળવા મળતાં મોહમ્મદ રફીનાં ગીતને યાદ કરતાં હોઈએ છીએ. આજના અંકમાં કેટલાંક ગીતો પસંદ કરેલ છે.

વો હમ ન થે વો તુમ ન થે - ચા ચા ચા (૧૯૬૪) - સંગીતકાર  ઈક઼બાલ ક઼ુરૈશી - ગીતકાર નીરજ 

માયા કા આંચલ જલે - કિનારે કિનારે (૧૯૬૪) - ઉષા મંગેશ્કર સાથે - સંગીતકાર જયદેવ - ગીતકાર ન્યાય શર્મા 

બામન હો યા જાટ - કારીગર (૧૯૫૮) - સંગીતકાર સી રામચંદ્ર - ગીતકાર ભરત વ્યાસ

પિહુ પિહુ કરત પપીહા - બૈજુ બાવરા (૧૯૫૨)- સંગીતકાર નૌશાદ =ગીતકાર શકીલ બદયુની

આંખો પે ભરોસા મતકર દુનિયા જાદુકા ખેલ હૈ - ડીટેક્ટીવ (૧૯૫૮) સુધા મલ્હોત્રા સાથે - સાંગીતકાર મુકુલ રોય - ગીતકાર શૈલેન્દ્ર 

૨૦૧૮ના વર્ષની આ સંગીતભરી વિઅદાય આપના સૌના જીવનમાં મધુર ધ્વનિસભર આનંદ અને સુખના રવર સાથેનું ૨૦૧૯નું વર્ષ લાવે એવી હાર્દિક શુભેચ્છાઓ સાથે...

પાદ નોંધ:

૨૦૧૮ના વર્ષ દરમ્યાન હિંદી ફિલ્મ સંગીતના બ્લૉગોત્સવના દર મહિને પ્રકાશિત થયેલ અંક એક સાથે હિંદી ચિત્રપટ સંગીતનાસુવર્ણ યુગથી સંકળાયેલાં બ્લૉગવિશ્વ - ૨૦૧૮ પર ક્લિક કરવાથી વાંચી / ડાઉનલોડ કરી શકાશે.