વિસરાતી યાદો...સદા યાદ રહેતાં ગીતો : ડીસેમ્બર, ૨૦૧૫

છેલ્લા ઘણા સમયથી આપણે "હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના સુવર્ણ યુગથી સંકળાયેલાં બ્લૉગવિશ્વનો બ્લૉગૉત્સવ"ના દરેક માસિક અંકમાં આપણા મિત્રોએ ખાસ યાદ કરેલ ગીતોની નોંધ લેતાં હતાં. બ્લૉગોત્સવમાં અન્ય સામગ્રીની ઉપલબ્ધિ પણ વધતી જતી રહી છે. એટલે એ દરેક અંક ઘણો ભારી બની જતો હતો. તેથી આ મહિનાથી દરેક મહિનાના બીજા રવિવારે આપણે આપણા મિત્રોએ મોકલેલાં ગીતોને અલગથી પ્રસિદ્ધ કરીશું.

અમે જ્યારે ફિલ્મ સંગીત સાંભળવાની સમજ કેળવવાના કાળમાં હતા એવા ૧૯૬૦ /૭૦ની શરૂઆતના સમયમાં જેના પર વાણિજ્ય સફળતાની દેવી વારી ન હોય તેવાં અનોખાં ગીતો સાંભળવા માટે રેડિયો જ સૌથી વધારે હાથવગું માધ્યમ હતું. પરંતુ આ ગીતો સાંભળવાનું તો ઓછું જ મળતું. એ કારણે કાયમ યાદ રહે અને સાંભળવાં ગમે એવાં ગીતો યાદદાસ્તમાં સમયની ધૂળમાં વિસરાતાં જવાં લાગ્યાં.

ઈન્ટરનેટના વ્યાપક પ્રચારને કારણે હવે આ ગીતો ફરીથી સાંભળવા મળતાં થયાં છે. આપણા મિત્રો આવાં ગીતોને યાદ કરી કરીને આપણને મોકલતા રહે છે. આપણે આ ગીતોની અલગથી નોંધ લઈને  તેમને એક ચોક્કસ વ્યવસ્થાનુસાર ગ્રંથસ્થ કરીએ છીએ.

આ નવી શ્રેણીની શરૂઆતના આ તબક્કે યુ ટ્યુબ જેવી સાઈટ્સ પર આ ગીતોને ઉપલોડ કરનાર ફિલ્મ સંગીતના ચાહકોનો પણ ખાસ આભાર માનવાની તક પણ જરૂરથી લઈશું. 

શરૂઆત કરીશું હરીશ રઘુવંશીએ યાદ કરેલ ગીતોથી -

હૈ ક્યા ક્યા જલવા ભરા હુઆ - આંખ કા તારા (૧૯૩૨) - ઈન્દુબાલા દેવી - મોતીલાલ નાયક

હમ ચલેં વતનકી ઔર - કાશીનાથ (૧૯૪૩) - અસિત બરન - પંકજ મલિક

हम चले वतन की और,

खिंच रहा है कोई हमको
डाल के प्रेम की डो...र – हम चले०

फूल खिलें हैं नए नए

और नयी कोंपलें आई;
मस्त हवाएँ चली..
डालीयाँ झूम झूम लहेराए;
नाच रहा है डाल डाल पर
मस्ताना मनमो...र – हम०

आश किसीकी पूरी होगी,
हसेंगें आज किसीके नैना
रस टपकायेंगें कानों में किसीके
मनभर मीठे बैना...
आ.....आ....
आज किसीके सुख-सोहाग का
रहेगा और न छोर !

हम चले वतन की,

चले वतन की,
चले वतन की औ..र – हम०    

  ___

ગીતની ધુન અને ઑર્કેસ્ટ્ર્શન ચાલતી જતી ટ્રેનની ગતિ આપણી નજર સમક્ષ એટલી તાદૃશ્ય કરી આપે છે કે ફિલ્મનાં દૃશ્યો ન જોઈએ તો પણ કદાચ ચાલે !

ભગવાન થવરાનીએ યાદ કરાવેલ સંગીતકાર એસ એન ત્રિપાઠીનાં કેટલાંક ગીતો

પ્યાર કે પલ છીન બીતે હુએ દિન હમ તો ન ભૂલે તુમ ભૂલ ગયે - કુંવારી (૧૯૬૬) - લતા મંગેશકર - એસ એન ત્રિપાઠી – શૈલેન્દ્ર

આ ગીત તલત મહમૂદના સ્વરમાં પણ સંગીતબદ્ધ થયું છેઃ

 

તારોં ભરી રાત હૈ - પક્ષિરાજ (૧૯૫૯) - લતા મંગેશકર - એસ એન ત્રિપાઠી - બી ડી મિશ્ર

નિગાહોંમેં તુમ હો - જાદુ નગરી (૧૯૬૧) - લતા મંગેશકર - એસ એન ત્રિપાઠી

ચાંદ ઢલને લગા દિલ મચલને લગા - અમૃત મંથન (૧૯૬૧) - લતા મંગેશકર - એસ એન ત્રિપાઠી - બી ડી મિશ્ર

અને હવે તેમણે મોકલેલાં કેટલાક અન્ય સંગીતકારોનાં ગીત -

લૂટી હુઈ ઝીંદગી ઔર ગ઼મ મુસ્કુરાયે - પરવરિશ (૧૯૫૮) - લતા મંગેશકર - દત્તારામ - હસરત જયપુરી 

ખોયા હુઆ દિલ મિલ ગયા - ડાકુ મનસૂર (૧૯૬૧) - આશા ભોસલે - કૃષ્ણ કમલ - પંડીત ગ઼ાફિલ

યુ ટ્યુબ પર આ ગીત સાંભળવા જતાં સાથે સાથે એ જ ફિલ્મનું મુબારક બેગમનું આ ગીત પણ સાંભળવા મળી ગયું -

અજી એજી યાદ રખના સનમ

યે દિન દિન હૈ ખુશી કે, આજા રે આજા સાથી મેરે ઝીંદગી કે - જબસે તુમ્હેં દેખા હૈ (૧૯૬૩) - મન્ના ડે, સુમન કલ્યાણપુર - દત્તારામ

શ્રી થવરાની આ ગીત વિષે કહે છે : માંડ ૧૦ સેકંડ પણ નહીં ચાલતો હોય એટલો જ નાનો ટુકડો છે, જેમાં વાયોલિન ગ્રુપ એક નાનકડો ટુકડો વગાડે છે, જે પછીથી વાંસળી દોહરાવે છે. તેને જ ફરીથી મેન્ડલીન પર દોહરાવ્યું છે. પહેલા ભાગમાં તે પછી મન્ના ડે અને છેલ્લા ભાગમાં તે પછી તરત સુમન કલ્યાણપુર સુર ઉપાડી લે છે. જો બહુ જ ધ્યાનથી ન સાંભળીએ તો આ હરકત ચૂકી પણ જવાય ! ગ્રૂપ વાયોલિન્સનો ટુકડો - પછી તરત વાંસળી માટે જગ્યા કરી- વાંસળીનો ટુકડો પૂરો થાય એટલે તરત મેન્ડલીન માટે જગ્યા કરી - અને મેન્ડલીનનો ટુકડો પૂરો થતાં જ જાણે ગાયકોના સુરને આમંત્રણ આપી દેવાય  ! આપણા જીવનમાં પણ આવું જ બનતું હોય છે ને - કોઈ પોતાનો નાનો પાઠ ભજવીને ખસી જઈ બીજાં માટે જગ્યા કરી આપે... મંચ પર ચીટકી રહેવાની જરા પણ વૃત્તિ નહીં...એક સાથે અનેકનાં વાદ્યવૃંદમાંથી સરજાતી એક મધુર રચના એટલે આપણી જીંદગીની એ મધુર પળો....

દત્તારામે સ્વરબદ્ધ કરેલ મુબારક બેગમનું એક ઔર યાદગાર ગીત

મેરે આંસુઓ પર ન મુસ્કરા - મેરે મન મિતવા (૧૯૬૫)

મુબારક બેગમનો સ્વર આપણને યાદ કરાવી જાય છે એવા બીજા એક અનોખા સ્વરની - કમલ બારોટ. ફિલ્મોની દુનિયાની આડોઈઓ(!)નો એક ઔર નમુનો .. તેમના ફાળે સૉલો ગીતો તો બહુ જ થોડાં આવ્યાં..બીજાં ગાયિકાઓ સાથે નૃત્ય ગીતો કે મુજરાઓથી તેમણે સંતોષ માની લેવો પડ્યો..કદાચિત રોમેંટીક યુગલ ગીત અપવાદ રૂપે મળતાં રહ્યાં.

આપણે તેમનાં  ગૈરફિલ્મી ગીત યાદ કરીશું :

યે હસીન તારે તેરી યાદ દિલાતે હૈં

હમ તુમ્હેં તો કભી ન ભૂલેંગેં

હૃદયનાથ મંગેશકરના જન્મદિવસે નરેશ માંકડ આપણને તેમની લાગણીસભર પ્રાર્થના રચના યાદ કરાવે છે  -

તુમ આશા વિશ્વાસ હમારે - સુબહ (૧૯૮૨) - લતા મંગેશકર

હાથો ઉલાળવાની કસરતોના દાવને બદલે ખરા અર્થમાં કલામય એવું,ફિલ્મનૃત્યોમાં પણ શાસ્ત્રીય નૃત્યની બારીકીઓને હંમેશાં રમણીય અંદાજમાં પેશ કરતાં વહીદા રહેમાનનું નૃત્ય પણ તેઓએ આપણને યાદ કરાવેલ છે

સુનોજી સુનો, હમારી ભી સુનો - એક દિલ સૌ અફસાને (૧૯૬૩)- મુકેશ - શંકર જયકિશન

               આંખોને ઘણે અંશે ગમે એવી રાજ કપુરની નૃત્ય મુદ્રાઓ આપણને બોનસમાં મળે છે.

સમીર ધોળકિયાએ આપણને યાદોમાં વિસારે પડી ચૂકેલા સંગીતકારોનાં ગીત યાદ કરાવેલ છે

જલ કે દિલ ખાક હુઆ આંખોસે રોયા ન ગયા - પરિચય (૧૯૫૪) - લતા મંગેશકર - શૈલેશ અને વેદપાલ

સપનોં કે ગાંવમેં તારોંકી છાંઓ મેં - રાજ પ્રતિજ્ઞા (૧૯૫૮) - લતા મંગેશકર - સન્મુખ બાબુ ઉપાધ્યાય

દરેક મહિનાનાં અંકનો અંત આપણે મોહમ્મદ રફીનાં વિસારે પડતાં ગીતોને યાદ કરીને કરશું.

આજના અંકમાં

સમીર ધોળકિયાએ કિસ્મતકા લિખા ન ટલે - પરિચય (૧૯૫૪) યાદ કરેલ છે.

તો નરેશ માંકડે એન દત્તાએ સ્વરબદ્ધ કરેલ મોહમ્મદ રફી તેમ જ સુમન કલ્યાણપુરના સ્વરમાં રજૂ થયેલ બે સ્વરૂપનાં ગીત નિગાહેં ન ફેરો ચલ જાયેંગે હમ - બ્લેક પ્રિન્સ (૧૯૬૦)ને યાદ કરેલ છે.

તે ઉપરાંત આપણે મોહમ્મદ રફીનાં ગીતોની ૭૮ આરપીએમ રેકર્ડ્સનાં ગીતસમુહને સાંભળીશું.

એક એક ગીત સાંભળવાની સગવડ માટે દરેક ગીતને અલગથી પણ અહીં નોંધેલ છે –

• થોડા સા મુસ્કરા કે દેખ અપના તો બના કે દેખ - મુસાફીરખાના (૧૯૫૫) - સ્મશાદ બેગમ સાથે - ઓ પી નય્યર
• ચલ ચલ…. ઝૂમકે ચલ તેરી મેરી શાદી હોગી આજ નહીં તો કલ- રૂસ્તમ -એ - બગ઼દાદ (૧૯૬૩)- નારાયણ દત્તા
• હમને ક્યા પ્યાર કિયા પ્યાર કા યેહ બદલા મિલા - નાગ મોહિની (૧૯૬૩) - સરદાર મલિક
• ઉધર સે તુ આ ઈધર સે હમ - જમાના બદલ ગયા હૈ (૧૯૬૧) - આશા ભોસલે સાથે - ઈક઼્બાલ ક઼ુરેશી
• સોચો જી સોચો જી જમાના ક્યા કહેતા હૈ, કહને દો જી કહને કહને હોતા હૈ ક્યા - જમાના બદલ ગયા હૈ (૧૯૬૧) - આશા ભોસલે સાથે - ઈક઼્બાલ ક઼ુરેશી
• એક બાત હૈ કહને આંખોંસે કહને દો - સેમસન (૧૯૬૪) - લતા મંગેશકર સાથે - ચિત્રગુપ્ત
• યારોં મૈં બડા પરેશાન - રૂપ રૂપૈયા (૧૯૬૮) - ઉષા ખન્ના
• નશીલી હવા શમા હૈ ગુલાબી હમે થામ લો હો ચલે હમ શરાબી - કમર્શીયલ પાયલૉટ (૧૯૬૩) - આશા ભોસલે સાથે - રોશન લાલ
• કાન મેં ઝૂમકા ચાલમેં ઠૂમકા નૈનોમેં કાજલ - સાવન ભાદોં (૧૯૭૦) - સૉનિક ઓમી - રેખાનું સૌથી પહેલું ગીત
• મહોબ્બત ઝીંદા રહેતી હૈ મહોબ્બત મર નહીં શકતી, અજી ઈન્સાન સે તો ક્યા, ખુસાસે ડર નહીં શકતી - ચંગેઝખાન (૧૯૫૭) - હંસરાજ બહલ
• હર એક સતકા પત્તા હું મૈં નૌજવાન અલબત્તા હૈ મેરે લિયે એક હૈ બમ્બઈ હો યા કલકત્તા
• અકડ કર જાઈયેગા ફિર પછતાઇયેગા હમારે જૈસા દિવાના કોઈ ન પાઈયેગા - ઈસી કા નામ દુનિયા હૈ (૧૯૬૨) - આશા ભોસલે સાથે – રવિ
• દિવાના કહકે આજ મુઝે ફિર પુકારિયે હાજિર હૈ હમ કોઈ તીર-એ-નઝર દિપ પે મારીયે  - મુલ્ઝિમ (૧૯૬૩) - રવિ

આવતા મહિનાના બીજા રવિવારે આપણી યાદમાં વિસરાતાં જતાં બીજાં આવાં જ અવિસ્મરણિય ગીતો સાથે ફરી મળીશું...તમને આવાં અવિસ્મરણીય ગીતો યાદ આવે તો જરૂરથી જણાવશો……