એક ગીતનાં અનેક સ્વરૂપ - ૯ - સરખા મુખડા, ફિલ્મો જૂદી, અંતરા અને બીજું ઘણું જૂદું [૮]

અનાયાસ મળી આવતાં ગીતોને કારણે અલગ અલગ ફિલ્મોમાં જૂદાં જૂદાં સ્વરૂપે રજૂ થયેલાં વર્ઝન ગીતોની શૃંખલા રસભરી બનતી જતી આવી છે. આ અંકમાં પણ કોઈ એક ગીત યાદ આવી જવાનું કારણ સંઆંતરે ચાલી રહેલી અન્ય શૃંખલાઓ છે. એ શ્રેણીઓમાં એક ગીત સંભળતાંવેંત બીજાં એ જ મુખડા પરનું ગીત સાંભળ્ય અહોવાનું યા દાવી જાય અને આપણી આ હાલમાં ચાલી રહેલી શ્રેણી પર જાણે અટકવાનું નામ લેવાના મૂડમાં જ નથી આવતી!
આજના અંકની શરૂઆત હજૂ હજૂ તાજેતરમાં જ  સાંભળેલ એસ ડી બર્મને ગાયેલ બે ગૈર ફિલ્મી ગીતો છે.

ઝન ઝન ઝન ઝન મંજીરા બાજે

એસ ડી બર્મનની ગાયકીની ખૂબીઓને તો માણવાની સાથે આપણે ઉસ્તાદ ફૈયાઝ ખાને ગાયેલ આ બંદિશ અને સચિન દેવ બર્મને આ ગીતના મુખડાના કગભગ સરખા શબ્દોની અન્યત્ર વાપરેલ રચના બુઝદિલ (૧૯૫૧)ની લતા મંગેશકરના સ્વરની છે તે પણ જોઈ ચૂક્યાં છીએ.

પરંતુ, લગભગ આ જ શબ્દો સાથે ૧૯૪૭માં સંગીતકાર જ્ઞાન દત્તે પંડિત ઈન્દ્રના શબ્દોમાં રચાયેલ રચના - જન જન જન જન પાયલિયા બાજે - મન્નાડેના સ્વરમાં રજૂ કરી છે.

એસ ડી બર્મને ગાયેલ બીજું ગીત છે - પ્રીતમેં હુએ બદનામ સાંવરિયા તેરે લિયે - જે પણ આજના અંકમાં સમવાવા માટે થનગની રહ્યું છે

સી રામચંદ્રએ ફિલ્મ 'સુબહ કા તારા'માં મુખડાના પ્રસ્તુત શબોપરથી નુર લખનવીએ રચી કાઢેલ તવાયફના મુખેથી રમતી રમતી વહેતી રચના - યૂં હી હુએ બદનામ સાંવરિયા તેરે લિયે - લતા મંગેશકરના સ્વરમાં રજૂ કરેલ છે.

હવે આપણે જેને કદાચ સૌથી વધારે મૂળ શબ્દો વપરાયા હોય એવું માની શકાય એવી આ રચના બેગમ અખ્તર જ્યારે હજૂ અખ્તરી બાઈ ફૈઝાબાદી તરીકે પોતાનું સ્થાન કામ કરી રહ્યાં હતાં ત્યારની છે - મુફત હુએ બદનામ સાંવરિયા તેરે લિયે

અને મુખડાના હજૂ પણ થોડા જ શબ્દો પર ધ્યાન અપતાં જ આપણને યાદ આવે છે મુકેશના સ્વરમાં ગવાયેલું મુફ્ત હુએ બદનામ કિસી સે હાયે દિલ કો લગાકે (ફિલ્મ - બારાત (૧૯૬); સંગીતકાર ચિત્રગુપ્ત; ગીતકાર મજરૂહ સુલતાનપુરી)

મુખડાના પહેલા થોડા જ શબ્દો સરખા હોય પણ ગીત આટ્લી હદે જૂદાં હોય....

યે તો કહો કૈન હો તુમ કૌન હો તુમ - આશિક઼ (૧૯૬૨) - મુકેશ, લતા મંગેશકર - સંગીતકાર - શંકર જયકિશન - ગીતકાર શૈલેન્દ્ર

શંકર જયકિશનની સિગ્નેચર ધૂન, ગીત સાંભળતાંવેંત ગીત રાજ કપૂર પર ફિલ્માવાયું છે તે પણ જાણકારોને અંદાજ આવી જાય

યે તો કહો કૌન હો તુમ, મેરી બહાર તુમ હી તો નહીં. - અકેલી મત જૈયો (૧૯૬૩) - મોહમ્મદ રફી, લતા મંગેશકર - સંગીતકાર મદન મોહન - ગીતકાર મજરૂહ સુલ્તાનપુરી

મદન મોહનના ચાહકો માટે ગીત રચનામાં અનેક નવીનતાઓ જોવા મળે છે - મોહમ્મ્દ રફીના ભાગે 'યસ માય ડાર્લીંગ' અને શરૂઆતનાઓ એક મીઠડો આલાપ આબ્યાં છે.

હમેં તો લૂટ લિયા મિલકે હુશ્નવાલોને - અલ હિલાલ (૧૯૫૮) - ઈસમાઈલ આઝાદ અને સથીઓ - સંગીતકાર બુલો સી રાની - ગીતકાર શેવાન રીઝવી

હિંદી ફિલ્મની આદિ કવ્વાલીઓમાં માનભર્યું સ્થાન પામતી આ કવ્વાલી આજે કદાચ બુલાતી જણાતી હશે, પણ તેને સાંભળીશું તો કવ્વાલી ગાયનનો અંદાજ માણવની મજા આવશે.

આ કવ્વાલીની પૅરોડી કહી શકાય એવી કવ્વાલી હમેં તો માર દિયા મિલ કે દુનિયાવાલોંને ૧૯૬૬ની ફિલ્મ 'હમ કહાં જા રહે હૈ'ની છે, જેને મહેન્દ્ર કપૂર અને કૃષ્ણા કલ્લેના સ્વરમાં સંગીતકાર વસંત પ્રકાશે સંગીતમાં વણી લીધેલ છે.

આ જ ફિલ્મમાં એક બીજું ગીત પણ છે જેના પણ મુખડાના શબ્દો એક બહુ જ પ્રખ્યાત રચના પરથી લેવાયેલ જણાય છે

રફ્તા રફ્તા વો હમારી હસ્તી કા સામાં હો ગયે - પહલે દિલ ફિર દિલરૂબા ફિર દિલકે મહેમાં હો ચૂકે - હમ કહાં જા રહેં હૈ (૧૯૬૬) - મહેન્દ્ર કપૂર, આશા ભોસલે - સંગીતકાર: વસંત પ્રકાશ , ગીતકાર: ક઼મર જલાલાબાદી

જે બહુ જ જાણીતી રચાનાની આપણે વાત કરીએ તે છે મહેંદી હસન સાહેબના સ્વરમાં ગવાયેલ - રફ્તા રફ્તા વો હમારી હસ્તીકા ....

આ રચનાને પાકીસ્તાની ફિલ્મ 'શબનમ'માં પણ થોડાક ફેરફાર સાથે મહેંદી હસન સાહેબે ફરમાવેલ છે.

આ શ્રેણીમાં હજૂ પણ કેટલાંક ગીતોની નોંધ લેવાની રહે છે જે હવે પછીના અંકમાં સાંભળીશું.