હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના સુવર્ણ યુગથી સંકળાયેલાં બ્લૉગવિશ્વનો બ્લૉગોત્સવ - સંપુટ # ૯મો – મણકો : ૦૨_૨૦૨૧

હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના સુવર્ણ યુગથી સંકળાયેલાં બ્લૉગવિશ્વના બ્લૉગોત્સવના ૯મા સંપુટના મણકા-  ૦૨_૨૦૨૧માં આપનું સ્વાગત છે.

સૌ પ્રથમ આ મહિનાની અંજાલિઓ –

Alvida, In Memory: Bollyviewer, કહેતાં મન ઊંડી ગ્લાનિથી ભરાઈ જાય છે, Bollyviewer૨૨૦૮થી હિંદી ફિલ્મઓના બ્લૉગt Old is Gold અને પછીથી Masala Punch, સક્રિય હતાં.

Rajiv Kapoor, actor in ‘Ram Teri Ganga Maili’ and director of ‘Prem Granth’, who passed way at the age of 58. – ૧૯૯૦માં રાજીવ કપૂરે અભિનયની રાહ છોડી અને ગૃહનિર્માણ સંસ્થા માટે પ્રેમ ગ્રંથનું દિગ્દર્શન કર્યું અને ૧૯૯૬માં આ અબ લૌટ ચલેનું નિર્માણ પણ કર્યું.

હવે તિથિની યાદ સ્વરૂપ લેખો તરફ વળીએ-

Kamal Swaroop on Mani Kaul: ‘A visionary and ahead of his time’ – ‘આષાઢ કા એક દિન’ની અર્ધશતાબ્દિની વેળાએ મણિ કૌલની અનુભવાતીત સિનેમા અને ચિત્રકારનાં જેવા નૂનતમવાદની ફેરમુલાકાત કરીએ..

૧૯૯૦માં અહમક઼ (મુર્ખ)નાં ફિલ્માંકન સમયે મણિ કૌલ ફોટો સૌજન્ય લલિતા કૃષ્ણા

The Greats: Pran – મોટા ભાગે પ્રાણ સજ્જનના પોશાકમાં સજ્જ સુસંસ્કૃત વિલન તરીકે રજૂ થતા જેમનો ડોળો ક્યાં તો હીરોની દૌલત અથવા તેની પ્રેમિકા, કે પછી ક્યારેક બન્ને, પર રહેતો હોય. અહીં તેમની કેટલી શ્રેષ્ઠ ભૂમિકાઓને યાદ કરાઈ છે.

Nutan the poet  તરીકેની ઓળખ બહુ લોકોને નહીં હોય. મૃદુ, સંવેદંશીલ કવયિત્રી તરીકે નુતનનું સૌંદર્ય ઔર નીખરી  તેમનો કવિ જીવ દુનિયાને સતત ઝીણી નજરે નિહાળતો રહેતો. તેઓ જે જોતાં તે માટેના શબ્દો તેમને આપોઆપ જ સ્ફુરતા હશે, પણ તેને શબ્દદેહ તેઓ બહુ કાળજીપૂર્વક આપતાં. એ શબ્દો તેમને આધ્યાત્મિક વિશ્વની અર્ધચેતનામાં લઈ જતા જણાય છે.

Remembering Madhubala, Bollywood’s Very Own Marilyn Monroe – ખાલિદ મોહમદ મધુબાલાની તેજોમય ભૂમિકાઓને અંજલિ આપે છે.

Golden Era of Bollywood પર શૈલેન્દ્ર શર્માએ આટલી પૉસ્ટ્સ મૂકી છે:

• Danny Denzongpa - The name Danny was given by Jay...
• 50 Years of Gambler
• Nalini Jaywant - The Dimpled Beauty Heroine of th...
• Basant Songs of Bollywood
• Pran- Started his Second Inning from the film Zidd...
• Clever Wordplay in Bollywood Songs
• "The Unforgettable Film Songs" of Jagjit Singh
• Kavi Pradeep- His Songs Ignite Patriotism
• Bhagwan Dada- His Signature Dance Steps became a ...
• Bollywood Songs on Money
• The Man Who Whistled in More Than 1500 Songs

'હેમંત કુમાર જન્મશતાબ્દી સ્મરણાંજલિ' ના સંદર્ભે હેમંત કુમારની કારકિર્દીની સફરમાં તેમણે અન્ય સંગીતકારો માટે ગાયેલાં યુગલ ગીતોમાં વર્ષ ૧૯૫૫ થી ૧૯૬૨ અને તે પછી પણ ગાયેલાં કેટલાંક યુગલ ગીતોને યાદ કર્યાં છે.

ફેબ્રુઆરી, ૨૦૨૧ના વિસરાતી યાદો...સદા યાદ રહેતાં ગીતો માં તલત મહેમૂદનાં ગીતા (રોય) દત્ત સાથે યુગલ ગીતોમાં અનુભવાતાં મખમલી સ્વર અને મધુર કંઠનાં વિરલ સંમિશ્રણને યાદ કરાયેલ છે. તલત મહમૂદની યાદને તેમના જન્મદિવસના મહિનામાં તેમનાં વિસારે પડી રહેલાં ગીતોને યાદ કરીને તાજી કરવાનો ઉપક્રમ રાખ્યો છે. તે અનુસાર, આપણે

૨૦૧૭માં તલત મહમૂદનાં વિસારે પડેલાં કેટલાંક યુગલ ગીતો

૨૦૧૮માં તલત મહમૂદ: ઓછો સંગાથ થયેલાં સહકલાકારો સાથેનાં યુગલ ગીતો

૨૦૧૯માં તલત મહમુદનાં મુબારક બેગમ અને મધુબાલા ઝવેરી સાથેનાં યુગલ ગીતો, અને

૨૦૨૦માં તલત મહેમૂદનાં યુગલ ગીતો - ગીતા (રોય) દત્ત સાથે - ૧૯૫૦થી ૧૯૫૨

સાંભળ્યાં છે

હવે નજર કરીએ અન્ય વિષયો પરના કેટલાક લેખો પર –

How 22-year-old Vijay Anand dug in his heels to make his first film ‘Nau Do Gyarah’ - Anitaa Padhye – વિજય આનંદના ‘નવકેતન’માં’ પ્રવેશ સાથે દેવા આનંદની હલ્કી ફુલ્કી ફિલ્મોને નવી દિશા મળી ગઈ. પહેલી જ ફિલ્મથી વિજય આનંદ ‘ગોલ્ડી” ગીતોનાં અભિનવ ફિલ્માંકન કરતા દિગ્દર્શક તરીકે ખ્યાત થઈ ગયા. પ્રસ્તુત લેખ અનિતા પાઢ્યેનાં મરાઠીમાં પ્રકાશિત થયેલ પુસ્તકના Amaryllis દ્વારા પ્રકાશિત વિક્રાંત પાંડેના અંગ્રેજી અનુવાદ, Goldie – The Man and His Movies, માંથી લેવાયેલ છે.

My Favourites: Songs About Gender Wars – ‘સારી’ સ્રીઓનાં વર્ણ કરતાં ગીતો ઘણા મળશે પણ પણ પ્રણયચેષ્ટાઓનાં નખરાં, મશ્કરી કે પોતાનો સિક્કો (કે માલ્સમાન) ખરો કરવાની ટપાટપીનાં પ્રધાન્યવાળાં ગીતોનો પ્રકાર જ અલગ પડી આવે છે. જેમકે – અજી બીવી કો ઘર પે બીઠા કે – મિનિસ્ટર (૧૯૫૯) – આશા ભોસલે, મોહમ્મ્દ રફી – સંગીતકારઃ સી રામચંદ્ર : ગીતકારઃ રાજેંદ્ર.

Songs of Stairs એ બે ભાગમાં પ્રકાશિત થયેલ Terrace songsનો જોડીદાર લેખ છે. આ વિશિષ્ટ વિષયને આવરીઈ લેતાં ગીતોનો એક નમુનો કહીં પે નિગાહેં કહીં પે નિશાના (સી આઈ ડી, ૧૯૫૬ – શમશાદ બેગમ - સંગીતકાર ઓ પી નય્યર – ગીતકાર મજરૂહ સુલ્તાનપુરી) છે જેમાં ગીત દરમ્યાન એક નજર સીશી પરથી નાસી જતા દેવ આનંદ પર રહે છે. લેખમાં ઉલ્લેખાયેલા બે બીજા લેખ - બહુખ્યાત હિંદી ફિલ્મ સંગ્રાહક પી  કે નાયરના વિચારોને રજૂ કરતો લેખ, Film flashback: How the staircase played a starring role in Indian cinema અને The Industrial Historianનો  Stairway to Accessibility: the History and Symbolism of Stairs પણ ખુબ જ રસપ્રદ છે.

Songs of Raja-Rani ની મજા તેમની ઇતિહાસ-નિરપેક્ષતા અને વર્ગભેદ- નિરપેક્ષતામાં છે.

A Little About Tabla Master Zakir Hussain and His Kathak-Dancing Wife, Antonia Minnecola (who studied with Sitara Devi for three decades) – તબલાવાદક ઝાકીર હુસૈન અને તેમનાં કથ્થક નૃત્યકાર પત્ની એન્ટોનિઆ મિન્નેકોલા એક સાથે હોય એવી બે વિરલ વિડીયો ક્લિપ્સ Kathak Dance By Antonia Minnecola Ustad Zakir Hussain Peter Van Gelder (sitar) @ બસંત બહાર કંસર્ટ, ૧૯૮૭, બર્ક્લી, કેલિફોર્નીઆ અને Zakir Hussain - Kathak નું મૂલ્ય વધારી દે છે.

Romancing the Stranger – અજાણ પરદેસીઓ સાથે દિલ મળી જવાનાં ગીતો - Romancing the ‘Pardesi’ની જેમ અહીં તો પોતાનાં પણ, અને ક્યારેક તો પોતાની જાત વિશે પણ, અજાણ બની જતાં લોકો સાથેના દિલમેળનાં ગીતો પણ એક આગવો પ્રકાર છે.

दो सहेलियाँ માં સ્ત્રી-સ્ત્રી યુગલ ગીતોના એવા પ્રકારનાં ગીતો યાદ કરાયાં છે જેમાં બે સહેલીઓ – મોટા ભાગે એમ નાયિકા અને બીજી તેની બહેનપણી- વચ્ચે હસીમજાક  મુખ્ય સુર હોય. તત્ત્વતઃ અહીં નૃત્ય ગીતોની વાત નથી , તેથી મંચ પર થતા કાર્યક્રમો કે શેરી ગીતોને અહીં નથી આવરી લેવાયાં. ગીતના બોલ પણ એકબીજાં સાથે સીધી વાતચીત દર્શાવતા હોવા જોઈએ. જેમ કે દિલ લે ગયા જી કોઈ દિલ લે ગયા – સનમ (૧૯૫૦_ સુરૈયા અને શમશાદ બેગમ – સંગીતકાર હુસનલાલ ભગત રામ – ગીતકાર ક઼મર જલાલાબાદી અને શર્માકે જ઼રા અય મસ્ત અદા – અલ્લદિન કા જાદુઈ ચિરાગ (૧૯૫૨) – સમશાદ બેગમ અને આશા ભોસલે – સંગીતકાર એસ એન ત્રિપાઠી – ગીતકાર અંજુમ જયપુરી  

The lesser heard romantic duets of Manna Dey - the second and final part માં મન્ના ડેનાં સુમન કલ્યાણપુર, ગીતા દતા, શમશાદ બેગમ અને સુધા મલ્હોત્રા સાથેનાં હળવાં રોમેંટી યુગલ ગીતો આવરી લેવાયાં છે. આ લેખના first partમાં લતા, આશા અને ઉષા મંગેશકર બહેનો સાથેનાં મન્ન ડેનાં રોમેંટીક યુગલ ગીતો સાંભળી શકાય છે.

‘૧૯૪૫ ગીતોની ચર્ચાની એરણે’નું સમાપન મને સૌથી વધુ પસંદ પડેલ યુગલ ગીતો અને મને પસંદ પડેલા સંગીતકારો વડે થયું. ૧૯૪૫નાં ગીતોની અલગ અલગ ચર્ચાની અલગ અલગ પ્રકાશિત પૉસ્ટ્સ, ચર્ચાની એરણે : ૧૯૪૫ ગીતો @  Songs of Yore પર ક્લિક કરવાથી એક સાથે વાંચી/ડાઉનલોડ કરી શકાશે.

અને હવે મુલાકાત કરીએ અન્ય પ્રકાશનો પરની નિયમિત કોલમોની :

જન્મભૂમિ પ્રવાસીની રવિવારની 'મધુવન' પૂર્તિમાં શ્રીકાંત ગૌતમની 'રાગરંગ'  કોલમના ફેબ્રુઆરી, ૨૦૨૧ ના લેખો:

નસ નસમાં નાટક શોખ માટે સિને અભિનય
વૅલ્વેટસમા વૅલેન્ટાઈનના પ્રેમપુષ્પની નજ઼ાકત
નિભ્રાંત અભિનેત્રી નૂતનની નીરનીતરી અભિનયશૈલી
ઓરમાન લેખાયા; સાબિત થયા સવાયા પોતીકાં

 

સોનલ પરીખ 'જન્મભૂમિ'ની 'મલ્ટિપ્લેક્ષ' પૂર્તિમાં કોઈ એક ગીતને લઈને 'છૂ કર મેરે મન કો' કોલમ કોલમના ફેબ્રુઆરી, ૨૦૨૧ ના લેખો.:

તુમ્હારા પ્યાર ચાહિયે મુઝે જીને કે લિયે

સાઝ હો તુમ આવાઝ હું મૈં

વો કાગઝકી કશ્તી  વો બારિશ કા પાની

ન યે ચાંદ હોગા ન તારે રહેંગે

'ગુજરાત સમાચાર'માં દર શુક્રવારે પ્રકાશિત થતી શ્રી અજિત પોપટની કોલમ 'સિને મેજિક'માં જાન્યુઆરી, ૨૦૨૧ માં હિંદી ફિલ્મ જગતની સંગીતકાર જોડી શંકર જયકિશન પરની શ્રેણી આગળ ધપી રહી છે –

શંકર (જયકિસન)એ એકલે હાથે રચેલાં રાગ આધારિત સરસ ગીતોની ઝલક
સમગ્ર કારકિર્દીની એક માત્ર કવ્વાલી સંગીતકાર શંકર રઘુવંશીના નામે બોલે છે, સાહેબ !
થોભો થોભો, શંકર જયકિસને એક બે નહીં, પૂરી સાત કવ્વાલી આપેલી...!
એ ખટમધૂરો વિવાદઃ અટકચાળાની પહેલ ઓ. પી. નય્યરે કરી હતી, SJએ તો સૂરીલો જવાબ આપ્યો...

ફેબ્રુઆરી, ૨૦૨૧ માં વેબ ગુર્જરી પર 'ફિલ્મ સંગીતની સફર'માં પ્રકાશિત થયેલા લેખો:

અરે! વાહ વાહ વાહ!!! – કિશોર કુમારે ગાયેલાં સલીલ ચૌધરીનાં ગીતો [૧]
શામ/સાંજને લગતા ફિલ્મીગીતો [૧]
શામ/સાંજને લગતા ફિલ્મીગીતો (૨)
બંદિશ એક, રૂપ અનેક – (૭૫) – ઠૂમરી : “ભીગી જાઉં મેં ગુઇયાં”

હિન્‍દી ફિલ્મીસંગીતના વાદકો અને નિયોજકોનો પરિચય કરાવતી “ફિલ્મસંગીતના નક્શીકારો” શ્રેણીમાં પિયૂષ પંડ્યા સેબેસ્ટીઅન ડી’સોઝાની પ્રતિભાનો પરિચય કરાવે છે...

શ્રી ભગવાન થાવરાણીએ વેબ ગુર્જરી પર સત્યજિત રાયની જન્મશતાબ્દિ નિમિત્તે તેમની ફિલ્મોનો આસ્વાદ કરાવતી શ્રેણી સત્યજિત રાયની સૃષ્ટિમાં ફેબ્રુઆરી, ૨૦૨૧માં નાયક અને અશાનિ સંકેત નો પરિચય તેઓ કરાવી રહ્યા છે.

નલિન શાહના પુસ્તક – Melodies, Movies & Memories – માંથી ચૂંટેલા લેખોના શ્રી પિયૂષ મ. પડ્યા વડે કરાયેલા ગુજરાતી અનુવાદની શ્રેણી ‘સૂરાવલિ, સિનેમા અને સ્મૃતિઓ’ના પહેલા અંકમાં સુવર્ણ કાળની શોધ આરંભાઈ છે.

આપણા આ બ્લૉગોત્સવના દરેક અંકના અંતમાં આપણે આજના અંકમાં ઉલ્લેખાયેલ કોઈ પણ પોસ્ટ સાથે સંકળાયેલ હોય એવાં મોહમ્મદ રફીનાં ગીત યાદ કરતાં હોઈએ છીએ.

ઉનસે રિપ્પી ટીપ્પી હો ગઈ…યાને બાત પક્કી હો ગઈ – આગ્રા રોડ (૧૯૫૭) – ગીતા દત્ત સાથે – સંગીતકારઃ રોશન – ગીતકારઃ: પ્રેમ ધવન

દુનિયાકી નજ઼ર હૈ બુરી, ઝુલ્ફેં ન સંવારા કરો – આગ્રા રોડ (૧૯૫૭) – ગીતા દત્ત સાથે – સંગીતકારઃ રોશન – ગીતકારઃ: પ્રેમ ધવન

મસ્તીમેં છેડ કે તરાના કોઈ પ્યાર કા આજ લુટાયેગા ખજાના કોઈ દિલ કા – હક઼ીક઼ત (૧૯૬૪) – સંગીતકારઃ મદન મોહન – ગીતકારઃ કૈફી આઝમી

ઓ લક્ષ્મી, ઓ સરસુ, ઓ શીલા – કહી લે ચલ (૧૯૬૮ - રીલીઝ ન થયેલ) – સંગીતકાર : શંકર જયકિશન – ગીતકારઃ શૈલેંદ્ર

ડૂબતે હુયે દિલ કો તિનકે કા સહારા ભી નહીં – કહી લે ચલ (૧૯૬૮ - રીલીઝ ન થયેલ) – સંગીતકાર : શંકર જયકિશન – ગીતકારઃ હસરત જયપુરી

શોખ આંખે…દેખ કર સુરત પે પ્યાર આ હી ગયા – કહી લે ચલ (૧૯૬૮ - રીલીઝ ન થયેલ) – આશા ભોસલે સાથે - સંગીતકાર : શંકર જયકિશન – ગીતકારઃ હસરત જયપુરી

હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના આપણા આ બ્લૉગોત્સવને વધારે માહિતીપ્રદ, રસપ્રદ અને વૈવિધ્યસભર કરવા માટે આપનાં સૂચનો આવકાર્ય છે.

અહીં રજૂ કરાયેલ, લેખો, બ્લૉગ પૉસ્ટ્સ, તસ્વીરો અને વિડીયો / ઓડીયો લિંક્સના પ્રકાશાનાધિકાર મૂળ રચયિતાના અબાધિત રહે છે.