હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના સુવર્ણ યુગથી સંકળાયેલાં બ્લૉગવિશ્વનો બ્લૉગૉત્સવ - ૯ /૨૦૧૪

હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના સુવર્ણ યુગથી સંકળાયેલાં બ્લૉગવિશ્વ - '૯ /૨૦૧૪' બ્લૉગૉત્સવ સંસ્કરણ’માં આપનું સ્વાગત છે.

આપણાં બ્લૉગોત્સવનો ઑગસ્ટ ૨૦૧૪નો પૂરેપૂરો અંક મહંમદ રફીને શ્રદ્ધાંજલિ રૂપે હતો, તેથી આપણે જેમની નિયમિત મુલાકત લઇએ છીએ તેવા બધાજ અન્ય બ્લૉગની મુલાકાત આપણે તે અંકમાં નહોતી લઇ શકયા. આ માસના અંકમાં આપણે એ કમી પૂરી કરીશું.
Hemant Kumar’s songs by SD Burman

હેમંતકુમારે પોતાનાં સંગીત સિવાય, અગ્રીમ હરોળના બીજા પણ લગભગ બધા જ સંગીતકારોનાં ગીતો પણ એટલી જ સફળતાથી ગાયાં છે. સચીન દેવ બર્મન સાથે તેમનો એ સંબંધ થોડો વિશેષ રહ્યો હતો, કારણ કે સચીન દેવ બર્મનનાં ગીતો તેમણે એ સમયની 'ત્રિમૂર્તિ'માંના દેવ આનંદમાટે ગાયાં હતાં.હેમંત કુમારની ૨૬મી સપ્ટેમ્બરના રોજ તેમની ૨૫મી મૃત્યુ તિથિના રોજ શ્રદ્ધાંજલિના રૂપમાં આ લેખ રજૂ કરાયો છે.

Best Songs of 1951: Wrap Up 2

૧૯૫૧નાં ગીતોની વિગતે વાત કરતા મૂળ લેખ, Best songs of 1951: And the winners are? પરની ચર્ચાઓની સમીક્ષા કરતો આ બીજો લેખ છે. સમીક્ષાત્મક પહેલા લેખમાં પુરુષ પાર્શ્વગાયકોનાં ૧૯૫૧નાં વર્ષનાં ગીતોનું સિંહાવલોકન કરાયું હતું. તે પછી સ્ત્રી પાર્શ્વગાયકોની વાત આવે એટલે 'લતા' અને 'અન્ય' એમ બે તડાં પડે તે સ્વાભાવિક છે. 'અન્ય' સ્ત્રી ગાયિકાઓએ ફિલ્મ સંગીતને વૈવિધ્યનું એક અવર્ણનીય પરિમાણ બક્ષ્યું છે. તે ઉપરાંત તેમનાં અનેક નોંધપાત્ર ગીતો પણ લગભગ દરેક વર્ષે હોય તો ખરાં. આમ, SoYએ આ વર્ષથી 'અન્ય' સ્ત્રી ગાયકો માટે એક અલગ જ સમીક્ષાત્મક લેખ ફાળવવાનૂ બહુ જ સ્તુત્ય પગલું લીધું છે.

Aao bachcho tumhein dikhayen jhanki….ki

૧૯૫૪ની ફિલ્મ 'જાગૃતિ'ના પર્તિબિંબ સમી ફિલ્મ પાકીસ્તાનમાં પણ બની - બેદારી. ખૂબીની વાત એ છે કે એમાં પણ 'જાગૃતિ'નો રતનકુમાર - વાસ્તવિક જીવનમાં નઝીર રીઝવી- જ અપંગ છોકરાની ભૂમિકા ભજવે છે. નઝીર રીઝવી એ તે પછી ઘણી પાકિસ્તાની ફિલ્મો કામ કર્યું હતું.

Multiple Version Songs (18): Hindi-Telugu exchange [શ્રી અરૂણ દેશમુખનો મહેમાન લેખ]

શ્રી અરૂણ દેશમુખનો, Multiple Version Songs શ્રેણીનો હિંદી ફિલ્મનાં ગીતોનાં અન્ય ભાષાઓ સાથેના આદાનપ્રદાન વિષેનો પહેલો લેખ હિંદી-મરાઠીનાં ફિલ્મ સંગીત ક્ષેત્ર વિષે હોય તે તો આપણને સ્વાભાવિક લાગે. હિંદી - કન્નડ પણ તેમણે એટલો જ વિદ્વતાપૂર્ણ લેખ આપીને આપણને આશ્ચર્યનો હળવો આંચકો આપ્યો હતો, એ હળવા આંચકાની શ્રેણી હિંદી-તેલુગુ ક્ષેત્ર સુધી પહોંચે છે.

‘Ten of my favourite ‘male pianist’ songs’ એ પુરુષ પાત્રોએ પિયાનો વગાડતાં વગાડતાં ગાયેલાં ગીતોનું નજરાણું છે. આ પહેલાં સ્ત્રી અદાકારોની પણ પિયાનો-પરસ્તી આપણે જોઈ જ ચૂક્યાં છીએ.

My favorite piano-songs એ એક ભૂતકાળનો લેખ છે જેમાં '૫૦ અને '૬૦ના દાયકાઓનાં એવાં ગીતો રજૂ કરાયાં છે જેમાં કોઇ એક પાત્ર તો આખાં ગીત દરમ્યાન પિયાનો વગાડતું હોય.

શક્ય છે કે આ ત્રણે પૉસ્ટ મળીને અમુક ગીતો બેવડાતાં હોય. પરંતુ ફિલ્મી ગીતોમાં 'પિયાનો ગીતો' એટલો સ-રસ વિષય છે કે દરેક લેખકની અલગ અલગ દૃષ્ટિથી એવાં બેવડાતાં ગીતોને સાંભળવામાં પણ ઑર મજા આવે છે.

ઑગસ્ટ એ તહેવારોનો મહિનો ગણાય એટલે Festival Songs જેવી પૉસ્ટની અપેક્ષા તો રહે તે સ્વાભાવિક છે.

My Favourites: Letters in Verseમાં વીસરાતી જતી પત્રલેખનની કળાને ફિલ્મી ગીતોમાં વિવિધ પ્રકારની રજૂઆતો દ્વારા યાદ કરાઇ છે.

૨૭મી ઑગસ્ટ મુકેશની મૃત્યુ તિથિ હતી. Made for each other: Mukesh and Kalyanji-Anandji’ માં સંગીતકાર બેલડી કલ્યાણજી-આણંદજી અને મુકેશનાં એક ખાસ સંયોજનને રજૂ કરતાં ગીતો યાદ કરાયાં છે.

સુખદ સંજોગ છે કે Kalyanji-Anandji, the immortal duo માં પણ કલ્યાણજી-આણંદજીની નોંધપાત્ર ફિલ્મો અને યાદગાર ગીતો, તેમની આગવી શૈલીને કારણે તેમની ઓળખને બીરદાવતાં અકરામોની વાતની સાથે સાથે તેમના સ્વભાવની ખૂબીઓ જેવા વિષયો આવરી લેવાયા છે, જેને કારણે ફિલ્મ સંગીત જગતમાં તેમનું એક ખાસ સ્થાન બની રહ્યું.

હવે આપણી સફરમાં ક્યારેક મળી જતા ખજાનાઓવાળા માર્ગોની વાત કરીએ.

First Ghalib ghazal to be used in a film ના કહેવા મુજબ, ૧૯૪૧ની ફિલ્મ 'માસૂમ'માં ઉપયોગમાં લેવાયેલી, મિર્ઝા ગાલિબની 'આહ કો ચાહિયે એક ઉમ્ર અસર હોને તક' ફિલ્મોમાં વપરાયેલી પહેલી ગઝલ છે.

'કટીંગ ધ ચાય'ની આ મુલાકાતમાં જોવા મળ્યું કે ભારતીય સિનેમાનાં ૧૦૦ વર્ષની ઉજવણી હજૂ પણ ચાલુ જ છે. આ વખતે India Post’s 50 commemorative stampsની મુલાકાત લઈશું.

૨૦૧૪નાં આ વર્ષમાં ૧૯૬૪ની ફિલ્મ 'દોસ્તી'ને ૫૦ વર્ષ થયાં. Dukh To Apana Saathi Hai – Sushil Kumarમાં ખાસ રીતે તેની યાદ તાજી કરાઈ છે.

તો વળી શોધખોળ દરમ્યાન, The spirituality in Hindi Film songs, 'દોસ્તી'નાં મજરૂહ સુલ્તાનપુરીનાં ગીતોને મોહમ્મદ રફીના સ્વરે માનવ સંબંધોના તાણાવાણાને વાચા આપી છે, તેવી રજૂઆત પણ હાથે ચડી ગઈ.

Scroll.in પર પણ ફિલ્મોને લગતા વિષયો પર નિયમિત રીતે પ્રકાશિત થતા લેખોનો ખજાનો પડ્યો છે, જેમકે, Mridula Chari નો લેખ A reminder for the Scots: India has a thriving bagpipe tradition too, જેમાં ગઢવાલમાં, લગ્ન પ્રસંગોનાં લોકસંગીત સાથે સંકળાયેલ મડળીઓ અને સ્કૉટલેન્ડ સાથે જ વણાઈ ગયેલી મનાતી બેગ પાઇપ વાદ્યની રસીલી વાતો માંડી છે.

Society of Indian Record Collectorsના માનદ્‍ સેક્રેટરી અને સોસાયટીનાં વાર્ષિક મુખપત્ર 'ધ રેકોર્ડ ન્યુઝ'ના તંત્રી, શ્રી સુરેશ ચંદવાણકર પણ ૭૮ આરપીએમની રેકોર્ડ્સના ઇતિહાસને લગતી બહુ જ વિરલ સામગ્રી વિવિધ સામયિકો અને વેબસાઈટ્સ પર લખતા રહે છે.આપણા બ્લૉગોત્સવના દરેક અંકમાં આપણે એક એક લેખની મુલાકાત લઈશું.

શરૂઆત કરીએ Mimicry and comic songs from the dawn of the recording era in Indiaથી જેમાં ૧૯૦૨થી ૧૯૦૮ દરમ્યાન યુરોપીઅન કંપનીઓની અવનવા અવાજો અને ગીતો માટેની ખોજની વાત કરાઇ છે.

હવે બીજા કેટલાક નિયમિત વિભાગોની મુલાકાત લઈએ :

આપણા મિત્ર Bhagwan Thavrani આ મહિને આ ગીતોને યાદ કરે છેઃ

• સંગદિલ ઝમાને મુઝે ક્યોં રૂલાતા હૈ - હુસ્ન કા ચોર - સંધ્યા મુખર્જી - બુલો સી રાની
• તુમ ચાંદ કે સાથ ચલે આઓ - આશીયાના (૧૯૫૨) - લતા મંગેશકર - મદન મોહન
• અય દિલ ઝુબાં ન ખોલ - નાચ ઘર (૧૯૫૯)- લતા મંગેશકર - નારાયણ દત્તા
• મેરી ઝીંદગીકે ચિરાગ કો - "એક વાર લતા મંગેશકરે મને મદનજીની શૈલીમાં ધૂન બનાવવા કહ્યું. 'જાલ' ફિલ્મનું આ ગીત તેની નીપજ છે - લક્ષ્મીકાંત પ્યારેલાલ બેલડીના પ્યારેલાલ શર્મા- વિશ્વાસ નેરૂરકરનાં પુસ્તક "Madan Mohan - Ultimate Melodies "માંથી

જબ તક ચમકે ચાંદ સિતારે - નીલમ પરી - જી એમ દુર્રાની અને ગીતા દત્ત - ખુર્શીદ અન્વર - ૭મી સપ્ટેમ્બરે જી એમ દુર્રાની (૧૯૧૯ - ૧૯૮૮)ની મૂત્યુતિથિએ

ઑગસ્ટ અને સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૪માં વેબ ગુર્જરીની 'ફિલ્મ ગીતની સફર'માં -

આવાઝકી દુનિયા કે દોસ્તો : ૨
કવર વર્ઝન ગીતો: ગીત વહી, અંદાઝ અપના અપના (૧)
એક ગીતનાં અનેક સ્વરૂપ : મણકો – ૨
અવિનાશ વ્યાસ: હૈયે છે ને હોઠે પણ છે.
હિંદી ફિલ્મ સંગીતનાં અનોખાં ભાઇ-બહેન : અનિલ બિશ્વાસનાં સંગીત નિર્દેશન હેઠળ પારૂલ ઘોષનાં ગીતો
ઇન્હેં ના ભુલાના…. પૂર્વાર્ધ
‘બંદીશ એક, સ્વરૂપ અનેક’ (૧) : વંદેમાતરમ
ઇન્હેં ના ભુલાના…. ઉત્તરાર્ધ
દુર પપીહા બોલા… – પૂર્વાર્ધ

                                                પ્રકાશિત થયા છે.

આ માસના બ્લૉગોત્સવના અંતમાં આપણે બિમાન બરૂઆના રફી ફાઉન્ડેશનના સ્થાપક બીનુ નાયરે આપેલી માહિતીના આધાર પર લખાયેલ લેખ, “3-G: Great Lyrics, Grand Music and Golden Voice in Indian Cinema માં અલગ અલગ અદાકારો માટે મોહમ્મદ રફીએ ગાયેલ હસરત જયપુરીનાં ગીતોની મજા માણીશું.

દેવ આનંદ
૧૯૬૧	જબ પ્યાર કીસીસે હોતા હૈ	શંકર જયકિશન	તેરી ઝુલ્ફોં સે જુદાઈ તો નહીં માંગી થી
૧૯૬૨	અસલી નકલી	શંકર જયકિશન	છેડા મેરે દિલને તરાના તેરે પ્યાર કા
૧૯૬૩	તેરે ઘર કે સામને	સચીન દેવ બર્મન	દિલ કા ભંવર કરે પૂકાર
૧૯૬૮	દુનિયા	શંકર જયકિશન	ફલસફા પ્યારકા તુમ ક્યા જાનો
રાજેન્દ્ર કુમાર
૧૯૬૪	આઈ મિલનકી બેલા	શંકર જયકિશન	તુમ કમસીન હો નાદાં હો
૧૯૬૫	આરઝૂ	શંકર જયકિશન	અય ફૂલોંકી રાની બહારોંકી મલકા
૧૯૬૬	સુરજ	શંકર જયકિશન	ચહેરે પે ગીરી ઝૂલ્ફેં
૧૯૬૮	ઝૂક ગયા આસમાન	શંકર  જયકિશન	કૌન હૈ જો સપનોંમેં આયા
શમ્મી કપૂર
૧૯૬૧	જંગલી	શંકર જયકિશન	અહેસાન તેરા હોગા મુઝ પર
૧૯૬૨	પ્રોફેસર	શંકર જયકિશન	અય ગુલબદન અય ગુલબદન
૧૯૬૪	રાજકુમાર	શંકર જયકિશન	ઈસ રંગ બદલતી દુનિયામેં
૧૯૬૯	તુમ સે અચ્છા કૌન હૈ	શંકર જયકિશન	જનમ જનમ કા સાથ હૈ નિભાને કો
સુનીલ દત્ત
૧૯૬૬	ગબન	શંકર જયકિશન	અહેસાન મેરે દિલપે તુમ્હારા હૈ દોસ્તો
૧૯૭૦	ભાઈ ભાઈ	શંકર જયકિશન	મેરે મહેબૂબ તેરે દમ સે બહાર આયે
મનોજ કુમાર
૧૯૬૫	ગુમનામ	શંકર જયકિશન	એક લડકી હૈ જિસને જીના મુશ્કીલ કર દિયા
જોય મુખર્જી
૧૯૬૪	ઝીદ્દી	સચીન દેવ બર્મન	તેરી સુરત સે નહીં મીલતી કિસીકી સુરત
૧૯૬૬	લવ ઈન ટોકિયો	શંકર જયકિશન	આજા રે આજા જરા આ
બિશ્વજીત
૧૯૬૪	એપ્રિલ ફૂલ	શંકર જયકિશન	મેરી મોહબ્બત પાક મોહબ્બત
૧૯૭૨	શરારત	ગણેશ	દિલને પ્યાર કિયા હૈ એક બેવફા સે
જીતેન્દ્ર
૧૯૬૮	મેરે હુઝૂર	શંકર જયકિશન	રૂખ સે ઝરા નકાબ ઉઠા દો મેરે હૂઝૂર
ધર્મેન્દ્ર
૧૯૬૯	પ્યાર હી પ્યાર	શંકર જયકિશન	મૈં કહીં કવિ ન બન જાઉં
શશી કપૂર
૧૯૭૩	નૈના	શંકર જયકિશન	હમકો તો જાન સે પ્યારી

જો કે અહીં રજૂ કારાયેલ યાદી મહદ્‍ સંશે અપૂર્ણ છે. આપણે તેને પૂરી કરીશું.