હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના સુવર્ણ યુગથી સંકળાયેલાં બ્લૉગવિશ્વનો બ્લૉગોત્સવ - ૬_૨૦૨૦

હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના સુવર્ણ યુગથી સંકળાયેલાં બ્લૉગવિશ્વ -  ૬_૨૦૨૦ બ્લૉગોત્સવ સંસ્કરણમાં આપનું સ્વાગત છે.

આ મહિને બાસુ ચેટર્જીએ ચિરવિદાય લીધી. તેમને અપાયેલી અંજલિઓ પૈકી કેટલીક અંજલિઓ અહીં રજૂ કરી છે

Basu Chatterjee (1927-2020): A pictorial tribute to ace filmmaker - બાસુ ચેટ્રજીની પહેલ વહેલી ફિલ્મ હતી 'સારા આકાશ' (૧૯૬૯).એ પછી તેમણે મુખ્ય ધારામાં રહીને ઉસ પાર, છોટી સી બાત, ચિતચોર, રજનીગંધા, પિયા કા ઘર, ખટ્ટા મિઠા, ચક્રવ્યૂહ, બાતોં બાતોં મેં, પ્રિયતમા, મન પસંદ, હમારી બહુ અલ્કા, શૌકીન અને ચમેલી કી શાદી જેવી સમાંતર ધારાની ફિલ્મો આપી.

The star and the everyman in Basu Chatterjje’s film – Nildeep Paul – ‘ન જાને ક્યું હોતા હૈ યે જિંદગી કે સાથ' બાસુ ચેટર્જીએ હિંદી ફિલ્મોમાં દાખલ કરેલ નવા રૂઢપ્રયોગનું પ્રતિબિંબ ઝીલે છે. 

In Basu Chatterjee's films, from Rajnigandha to Swami, female characters were written with agency and choice - Ragini Daliya - બાસુ ચેટર્જીના સ્ત્રી પાત્રો પોતાની આગવી વિચારધારા ધરાવતાં, તેઓ રોમાંસને મુક્તપણે વ્યકત કરતાં, સ્વપ્નો સેવતાં, ચીમ્તાઓ પણ કરતાં અને બધે પહોંચી વળવા  સમર્થ પણ રહેતાં આવ્યાં છે.

The Masters: Basu Chatterjee - બાસુ ચેટર્જીએ હિંદી ફિલ્મ જગતમાં બાસુ ભટ્ટાચાર્યના સહાયક તરીકે 'તીસરી કસમ' ૧૯૬૬)માં પ્રવેશ કર્યો. એ પછી ગોવિંદ સરૈયા સાથે સરસ્વતીચંદ્ર (૧૯૬૮)માં પણ સહાયક તરીકે કામ કર્યું હતું..  

સારા આકાશ હવે ચિત્તચોરનું - વિપુલ રાઠોડ બાસુ ચેટર્જીને યાદાંજલિ આપે છે.

ઍન્ગ્રી યંગમેન સામે કોમનમેન ઊભો કરનાર ફિલ્મકાર - આશિષ ભીન્ડે બાસુ ચેટર્જીની ફિલ્મ રજૂ કરવાની શૈલીનાં વિવિધ પાસાં રજૂ કરે છે.

ટ્વેલ્વ ઍન્ગ્રી મેન, બાસુ ચેટર્જી અને 'એક રૂકા હુઆ ફૈસલા' - સોનલ પરીખ - ૧૯૮૧ની બાસુ ચેટર્જી દિગ્દર્શિત આ ફિલ્મ 'ટ્વેલ્વ ઍન્ગ્રી મેન'ની હિંદી આવૃતિ જરૂર હતી, પણ સરકારી ઓરડા અને ટેબલખુર્શીના દેખાવ જેવી ઝીણી ઝીણી બાબતોથી માંડીને વિષયની માવજત પાત્રો, સંવાદ અને ફિલ્મનં સમગ્ર વાતાવરણમાં બાસુ ચેટર્જીનો સ્પર્શ દેખાતો રહે છે.

તે ઉપરાંત આપણે Sabiha Khanum, the First Lady of Pakistani Cinema, Passes Away ની પણ નોંધ લઈશું. પાકિસ્તાની ફિલ્મના શઋઆતના દાયકાઓમાં સાહિબા ખાનુમનો પરદા પર દબદબો રહેતો.

હવે આપણે આપણા અંજલિઓ/ યાદગીરીના લેખોના નિયમિત વિભાગ તરફ વળીશું.

Silhouette Magazine  સત્યજિત રેની જન્મશતાબ્દીનાં વર્ષમાં ખાસ લેખોની શ્રેણી Ray@100  ચલાવે છે.

Hemantayan – Part I - હેમંત કુમારની જન્મશતાબ્દીની અંજલિ સ્વરૂપે એન વેંકટરામને પહેલા ભાગમં હેમંત કુમારનાં જીવન અને ગાયનનાં ૧૯૨૦ થી ૧૯૬૦નાં વર્ષોને યાદ કર્યાં છે. આ  લેખનો અનુવાદ આ બ્લોગ પર પ્રકાશિત  કરાઈ રહ્યો છે. આ મહિને તેનો ૧૯૨૦ થી ૧૯૪૦નાં વર્ષોના અંકને રજૂ કરાયો છે. ડસ્ટેડ ઑફ્ફે હેમંત કુમારે રચેલાં ગીતોને Ten of my favourite Hemant songs  માં યાદ કર્યાં છે. The Song Pedia  પર પણ  Hemant Kumar – The Century-Old Musical Legend  અને  Hemant Kumar and Lata Mangeshkar – A Contrasting yet Complementary Combo પ્રકાશિત થયેલ છે.

Raj Kapoor’s Awara is all the more relevant in the context of India’s migrant crisis - રાજ ક્પુરની ફિલ્મના પર્ધા પરની રજૂઆતની પ્રદર્શનકળા માત્ર તેમની શૈલી કે પ્રેક્ષકની નાડ પારખવાની સહજસૂઝ પુરતી જ મર્યાદિત નહોતી, તેમણે આપણી સમક્ષ એમણે જે દુનિયા જોઈ તે પણ બહુજ સરળતાથી રજૂ કરી હતી.

On Raj Kapoor's 32nd death anniversary, Manoj Kumar talks about working with the showman in Mera Naam Joker - By Roshmila Bhattacharya - 'મેરા નામ જોકર'માં જોકરનાં જીવન દર્શનને રજૂ કરતો આ સંવાદ મનોજ કુમારે જાતે જ તૈયાર કર્યો હતો.

Remembering Sunil Dutt on his 91st birth anniversary

'વક્ત'નાં અન્ય કળાકારો સાથે  Photo Express Archive

Sunil Dutt’s one-actor movie Yaadein is an oddly apt watch in these isolated times – પોતાનાં કામ પરથી નાયક પાછો ફરે છે ત્યારે પત્ની, બાળકોને સાથે લઈને, તેને છોડી ને જાતી રહી હોય તેવાં કથાવસ્તુ પરથી બનેલી એક અલગ જ પ્રકારની આ ફિલ્મ છે. આખી ફિલ્મ પોતાનાં લગ્નજીવનપરના, બાળકોનો ઉછેર, ક્યાંક ઝઘડા ક્યાંક દુઃખની લાગણીઓના પ્રસંગોને રજૂ કરતા  એકપાત્રી સંવાદના ફોર્મેટમાં ફિલ્માવાઈ છે. સૌથી ઓછાં પાત્રો સાથે ફિલ્મ તરીકે 'યાદેં'ને ગિનેસ બુક ઓફ વર્લ્ડ રેકોર્ડ્સમાં પણ સ્થાન મળ્યું છે.

The Masters: Yogesh - તેમના ગુલઝાર કે જાવેદ અખ્તર જેવા સમકાલીનોની સરખામણીમાં યોગેશ ચમકદમકથી બહુ દૂર રહ્યા. તેમનું જીવન, અને અવસાન, બહુ જ અત્મગૌરવમય રહ્યાં. તેમનાં જીવનની સાદગી તેમનાં કાવ્યો અને ફિલ્મી ગીતોમાં પણ ઝીલાતી રહી. 

Mehfil Mein Meri પર અનિલ બિશ્વાસ પર ભાગ ૧, ભાગ ૨ અને ભાગ ૩માં સવિસ્તર શ્રેણી પ્રકાશિત થઈ

.‘Jab Jab Bahar Aayee Aur Phool Muskuraye – Usha Timothy – ઉષા તિમોથીએ હિંદી ફિલ્મોમાં પદાર્પણ ૧૯૬૨ની 'દુર્ગાપુજા'થી કર્યું છે જેમાં તેમણે ૬૦ પંક્તિઓનું દીર્ઘ શ્લોક પઠન કર્યું હતું.

Golden Era of Bollywood પર શૈલેન્દ્ર શર્માએ આટલી પૉસ્ટ્સ મૂકી છે :

• Rehman - An Actor Par Excellance
• Piya Tose Naina Lage Re- An Iconic Dance
• 50 Years of Heer Ranjha
• Great Songs Picturized on Motilal
• Hemant Kumar- Aap Ko Hamari Kasam Laut Aiye
• Bollywood Needs Film like Suicide Company PvtLtd
• Bollywood Films Based on Tenants and Landlords
• Story Behind the Song "Chalo Dildar Chalo"
• 50 Years of Sawan Bhadon
• Tarzans of Bollywood
• Shyama- One of the Busiest Actresses of the Golden...
• Bollywood's Love for Bicycle
• 50 Years of Jeevan Mrityu
• Raj Kapoor had a great ear for music
• Bollywood Songs Picturized in Foreign Location

જૂન, ૨૦૨૦ના વિસરાતી યાદો...સદા યાદ રહેતાં ગીતો માં 'દત્તારામ - હમ આપકી મહેફિલમેં ભૂલે સે ચલે આયે' શીર્ષક હેઠળ તેમની ૧૯૬૨ની ફિલ્મ 'નીલી આંખેં' અને ૧૯૬૩ની ફિલ્મ 'જબસે તુમ્હે દેખા હૈનાં ગીતો યાદ કરેલ છે.. આ સંદર્ભે આપણે જૂન ૨૦૧૮માં તેમણે સંગીતબધ્ધ કરેલી  ૧૯૫૭થી ૧૯૫૯ સુધીની અને જૂન ૨૦૧૯માં ૧૯૬૦ અને ૧૯૬૧નાં વર્ષોની ફિલ્મોનાં ઓછાં સાંભળવાં મળતાં ગીતોને યાદ કર્યાં હતાં. 

હવે અન્ય વિષય પરના લેખ  /પોસ્ટ્સની મુલાકાત લઈએ –

Mirza Ghalib: The movie was the perfect marriage of the poet’s words with Suraiya’s voice - ફિલ્મનાં મ્ખાસ પ્રદર્શન વખતે તે સમયના પ્રધાનમંત્રી જવાહરલાલ નેહરૂએ સુરૈયાને 'તુમને ગ઼ાલિબકી રૂહ કો જિંદા કર દિયા' એમ કહ્યું તેમાં જરા પણ અતિશયોક્તિ નહોતી.

Ten of my favourite Bharat Bhushan songs – ભારત ભુષણે તેમના ટોચના સમયે એ સમયની દરેક મુખ્ય અબિનેત્રીઓ સાથે કામ કર્યું. પર્દા પર તેમણે ગીતો પણ અદ્‍ભૂત લોકચાહના મેળવતાં હતાં.

Salaam Bombay! is a haunting exploration of child labour in India- ફિલ્મની આવકમાંથી શેરીમાં જેમણે જીવન વ્યતિત કરવું પડે છે એવાં બાળકો માટે સલામ બાળક ટ્રસ્ટની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી.

Pyarelal interview: ‘Music is collaborative’ with no room for ‘I, me, myself’ - ગીતોની સંખ્યામાં ભારે અતિરેક હોવા છતાં લક્ષ્મીકાંત પ્યારેલાલે તેમનાં ગીતોમાં ભાવ, શૈલી અને વાદ્યસજ્જાનાં વૈવિધ્યનું પ્રમાણ સુપેરે જાળવી રાખ્યું હતું.

‘Mohan Joshi Haazir Ho!’, a crumbling house, a greedy landlord and vexed tenants -મધ્યમ વર્ગના માનવી માટે પોતાનાં ઘરની આકાંક્ષા અને બીલ્ડરો પાસેથી ન્યાય મેળવવામાં દેશની ન્યાયપ્રણાલિકાની કુખ્યાત ઢીલી પ્રથાને કટાક્ષમય શૈલીમાં આવરી લેવાયેલ છે.

Lagaan: The Fairy Tale of a Barren Land! - 'લગાન' અંગ્રેજ શાસન કાળના ગ્રામિણ સામાજિક પરિવેશને  મુખ્ય ધારાની ફિલ્મનાં સ્વરૂપે રજૂ કરાયેલ એક કાવ્યમય રજૂઆત કહી શકાય.

Quarantine Qawwali – ક્વૉરન્ટાઈન અને કવ્વાલીને પણ સારો મેળ અબેસી ગયો.

અને હવે મુલાકાત કરીએ અન્ય પ્રકાશનો પરની નિયમિત કોલમોની :

જન્મભૂમિ પ્રવાસીની રવિવારની 'મધુવન' પૂર્તિમાં શ્રીકાંત ગૌતમની 'રાગરંગ'  કોલમના જૂન, ૨૦૨૦ ના લેખો:

• ગીતકાર યોગેશનાં શુધ્ધભાષી યશસ્વી ગીતો
• બાસુદાની વિલક્ષણતા - સિનેકથા સંબંધી વિવિધતા
• જીવંતની જીવાદોરી; જડ જણસ
• સગાંવાદની સર્વોપરીતા અને અવ્વલતાની અવગણના

સોનલ પરીખ 'જન્મભૂમિ'ની 'મલ્ટિપ્લેક્ષ' પૂર્તિમાં કોઈ એક ગીતને લઈને 'છૂ કર મેરે મન કો' કોલમ કોલમના જૂન, ૨૦૨૦ ના લેખો.:

કહીં દૂર જબ દિન ઢલ જાયે

કહના હૈ આજ તુમ સે યે પહેલી બાર

તુમ પુકાર લો, તુમ્હારા ઈંતઝાર હૈ

ચાર કદમ બસ ચાર કદમ ચલને દો ના સાથ મેરે

'ગુજરાત સમાચાર'માં દર શુક્રવારે પ્રકાશિત થતી શ્રી અજિત પોપટની કોલમ 'સિને મેજિક'માં જૂન, ૨૦૨૦ માં હિંદી ફિલ્મ જગતની સંગીતકાર જોડી શંકર જયકિશન પરની શ્રેણી આગળ ધપી રહી છે –

• સંગીતની સમજ, ડાન્સની આગવી છટા અને ફિલ્માંકનની સૂઝ શમ્મી કપૂરનાં ગીતોને યાદગાર બનાવી શકી
• અગાઉ હિટ સંગીતનો અનુભવ મેળવી ચૂકેલા દેવ આનંદને શંકર જયકિસને આશ્ચર્યનો આંચકો આપ્યો....
• દેવ આનંદ માટે અન્ય ફિલ્મોમાં પણ સદાબહાર સંગીત પીરસ્યું, છતાં નવકેતને કદી સાઇન ન કર્યાં
• શમ્મી કપૂર કરતાં દેવ આનંદનાં ગીતોનો તરવરાટ અલગ પ્રકારનો અને એક કેફ જેવો સર્જાયો હતો...

જૂન, ૨૦૨૦ માં વેબ ગુર્જરી પર 'ફિલ્મ સંગીતની સફર'માં પ્રકાશિત થયેલા લેખો:

• વી બલસારા – આબાદ રહો….
• ‘ચહેરા’ પર રચાયેલા ફિલ્મીગીતો (૧)
• બંદિશ એક, રૂપ અનેક – ૬૭ – “વર્ષા ગાન”
• ‘ચહેરા’ પર રચાયેલા ફિલ્મીગીતો (૨)

વેબ ગુર્જરી' પર હિંદી ફિલ્મોનાં ટાઈટલ સંગીત પર, ટાઈટલ મ્યુઝીક: સૂરાવલિ, સિનેમા અને સંભારણાંના થીમ પરની શ્રેણીમાં  જૂન, ૨૦૨૦ માં (૩૫) ફાઈવ રાઈફલ્સ (૧૯૭૪) અને (૩૬) સસુરાલ (૧૯૬૧) ની વાત કરવામાં આવી છે.

હિન્‍દી ફિલ્મીસંગીતના વાદકો અને નિયોજકોનો પરિચય કરાવતી “ફિલ્મસંગીતના નક્શીકારો” શ્રેણીમાં પિયૂષ પંડ્યા એનૉક ડેનિયલ્સ ની પ્રતિભાનો પરિચય કરાવે છે...

આપણા આ બ્લૉગોત્સવના દરેક અંકના અંતમાં આપણે આજના અંકમાં ઉલ્લેખાયેલ કોઈ પણ પોસ્ટ સાથે સંકળાયેલ હોય એવાં મોહમ્મદ રફીનાં ગીત યાદ કરતાં હોઈએ છીએ.

લે લો છોરી લે લો ગોરી - પાપી (૧૯૫૩) - સંગીતકાર એસ મોહિન્દર - ગીતકાર હસરત જયપુરી

તેરી મહેફિલ તેરા જલવા તેરી સુરત દેખ લી - સોહની મહિવાલ (૧૯૫૭) - સંગીતકાર નૌશાદ - ગીતકાર શકીલ બદાયુની

તાજ઼ તેરે લિયે એક મઝાર-એ-ઉલ્ફત હી સહી….મેરે મહેબૂબ કહીં ઔર મિલા કર મુઝસે - ગ઼ઝલ (૧૯૬૪) - સંગીતકાર મદન મોહન  - ગીતકાર સાહિર લુધ્યાનવી

મેરી જાન તુમસે મોહબ્બત હૈ મગર - મેરા સલામ (૧૯૮૦) - ઉષા તિમોથી સાથે - સંગીતકાર રાજકમલ - ગીતકાર કુલવંત જાન

હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના આપણા આ બ્લૉગોત્સવને વધારે માહિતીપ્રદ, રસપ્રદ અને વૈવિધ્યસભર કરવા માટે આપનાં સૂચનો આવકાર્ય છે.

અહીં રજૂ કરાયેલ, લેખો, બ્લૉગ પૉસ્ટ્સ, તસ્વીરો અને વિડીયો / ઓડીયો લિંક્સના પ્રકાશાનાધિકાર મૂળ રચયિતાના અબાધિત રહે છે.