Sunday, July 20, 2025

ગુણવત્તા સંચાલન વિષેના લેખ અને બ્લૉગ્સનો બ્લૉગોત્સવ : સંસ્કરણ ૧૩મું - જુલાઈ ૨૦૨૫

 

ગુણવત્તા સંચાલન વિષેના લેખ અને બ્લૉગ્સના બ્લૉગોત્સવનાં ૧૩માં સંસ્કરણના જુલાઈ ૨૦૨૫ના અંક માં આપનું હાર્દિક સ્વાગત છે.

ગુણવત્તા સંચાલન વિષેના લેખ અને બ્લૉગ્સના બ્લૉગોત્સવનાં ૧૩માં સંસ્કરણના  કેન્દ્રવર્તી વિષય તરીકે 'ગુણવત્તા સંચાલનનાં ભવિષ્ય પર પ્રભાવક વલણો - માપદંડોનાં ધોરણો ઊંચાં લઈ જઈએ' ને જ ચાલુ રાખીશું.

આજના મણકામાં નિર્ણય વિવેકપ્રજ્ઞાઃ બહેતર સહકાર્ય વિશે આપણે ટુંક ચર્ચા કરીશું.

નિર્ણયપ્રજ્ઞાના મંચોમાં મોટા ભાગે સહકાર્યનાં સાધનો પણ આવરી લેવાતાં હોય છે, જેની મદદથી અલગ અલગ ટીમો વચ્ચે વિષયની સમજ વિશે ચર્ચાઓ શક્ય બને છે, વ્યુહરચનાઓને સાંકળી શકાય છે અને સામુહિક નિર્ણયો લેવાઈ શકે છે. પરિણામે વધારે સમાવેશી અને પારદર્શી નિર્ણય પ્રક્રિયાના વિકાસને પોષણ મળે છે.


સંશોધકો ભારપૂર્વક કહે છે કે જ્યારે માનવને કૃત્રિમ પ્રજ્ઞા, અસરકારક રીતે, સાથે મળીને કામ કરે છે ત્યારે જે સામુહિક પ્રજ્ઞા શક્ય બને છે તે નિર્ણય પ્રક્રિયાને વધારે કાયદક્ષ બનાવે છે. આજે વધારો થાય છે તેને કારણે નિર્ણયો નિષ્પક્ષપાત અભિપ્રાયો બાંધી શકે છે, બહેતર નિર્ણયો લઈ શકે છે અને કામ કરવામાં વધારે રચનાત્મકતા લાવી શકે છે તેમજ નવા નવા ઉપાયો શોધવામાં નડતી બંધિયાર તાર્કિકતાને અતિક્રમી શકે છે.

AIની બાબતે સૌથી વધુ રસપ્રદ સવાલ એ નથી કે માનવી મશિનનને હરાવી શકશે મશીન સામે હારી જશે, પણ એ છે કે બન્ને પ્રકારની પ્રજ્ઞા સાથે મળીને કેમ કામ કરી શકશે. એમ કરવામાં સંસ્થાને શું ફાળો આપી શકશે. [1] કેટલાંક સૂચનોઃ  

૧. સત્યનો એક માત્ર સ્ત્રોત પૂરો પાડશે.

૨. માહિતિ સામગ્રી આધારિત ચર્ચાને શક્ય બનાવશે

૩. વિભાગો વચ્ચેના વાડાઓ દુર કરી શકશે.

૪. ઉત્તરદાયિત્વ અને પારદર્શીતા વધારશે

૫. નિર્ણય પ્રક્રિયા ઝડપી બનાવશે

૬. સતત નવું નવું શીખવાને અને સુધારણાઓ કરવાનાં વાતાવરણને પોષણ મળશે[2] 

"Decision Back" પૉડકાસ્ટમાં એજિલિટી હેલ્થના સીટીઓ, Srikanth Victory, આ વાતને એક સૂત્ર રૂપે રજૂ કરે છે - સમજપૂર્વકનો  (AI + માનવ પ્રજ્ઞા) સહયોગ = માનવ. જ્યારે માનવી અને મશીન મળીને કામ કરે છે ત્યારે સંભાવનાઓ અનેકગણી બની જાય છે.બીજા શબ્દોમાં, AI માનવ વિવિકબુદ્ધિનું સ્થાન નથી હડપી લેતું. તે માનવ પ્રજ્ઞાને વધારે ધારદાર બનાવે છે. સમજપૂર્વક વાપરવામાં આવે તો તે સૂઝ અને અને ઝડપને અસરકારક વ્યુહરચનામાં ફેરવી નાખી શકે છે. [3]

વધારાનું વાંચનઃ

Human-AI Collaboration for Decision-Making

હવે પછીના મણકાઓમા પુરવઠા સાંકળની ગુણવત્તા અને વિશ્વસનિયતામાં સુધારણા વિશે વાત કરીશું..

હવે આપણે આપણા નિયમિત વિભાગો તરફ વળીએ:

·       ASQ TV માંથી

Sustainable competitive advantage through faster learning - નવું શીખવાનાં ઝડપી અને અસરકારક ચક્ર માટે વ્યુહરચના, આપસી કાર્યપ્રણાલીઓ અને સાધનો  તેમજ ધ્યાનકેન્દ્રિત સુધારણા પ્રયાસોની પાછળ લોકોને પેરી શકવાની ક્ષમતા વચ્ચે સબળ જોડાણ હોવું જરૂરી છે. ઘની સંસ્થાઓ « ઠીક ઠીક (good enough) » કક્ષા સુધી પહોંચી જતી હોય છે. પરંતુ, સારાંથી શ્રેષ્ઠ વચ્ચેની ખાઈ બહુ થોડી સંસ્થાઓ પાર કરી શકે છે. એ સિધ્ધ કરવા માટેની જડીબુટ્ટી ચર્ચાસ્પદ હોઈ શકે છે, પણ સખત મહેનતનો જોઈએ જ છે તે વાત નિર્વિવાદ છે. બીઝનેસ મોડેલથી ગ્રાહકને કેન્દ્રમાં રાખવું, પ્રક્રિયા સંચાલનથી ટીમ સામર્થ્ય વિકાસ, સમગ્રતયા વિચારણાથી પરિણામોમાં વધઘટનાં વિશ્લેષણ સુધી, સમપોષિત ક્રિયામૂલક શિક્ષણ (સમપોષિત સ્પર્ધાત્મક સરસાઈ) જેવું કંઈ પણ નવું શીખવાનાં ઝડપી અને અસરકારક ચક્ર વિના શક્ય નથી.

·       Quality Mag માંથી

 Quality Skills, Training That Stands the Test of Time in Manufacturing - Darryl Seland

ટૅશ આર બક્શ લખે છે, "હાઇસ્કૂલથી કામે લાગવાનાં રૂપાંતરનો તબક્કો યુવાનો માટે બહુ મહત્ત્વનો છે. એ માટે ચાર વર્ષના ડિગ્રી કોર્સ તો બહુ જૂનો અને જાણીતો માર્ગ છે, પણ કારકિર્દીના નવાં ક્ષેત્રો હવે વધારે ને વધારે વિશિષ કૌશલ્યો અને જાત અનુભવને બહુ જ મહ્તવાનાં કરી મુકેલ છે. તાજેતરમાં ભણી ઉતરેલા યુવાનો માટે નવી નોકરી એ લાગતાં પહેલાંના તાલીમી કાર્યક્રમો સારો વિકલ્પ પુરો પાડે જ છે અને સાથે સાથે બહુ માંગમાં હોય એવાં નવાં ક્ષેત્રોમાં સારી, સ્થાયી કારકિર્દીની વ્યુહાત્મક બારી પણ ખોલી આપે છે."

લીન ઉત્પાદન પ્રણાલીઓ જેવી કાર્યપદ્ધતિઓએ જેમ ઉત્પાદન ક્ષેત્ર માટે દાયકાઓ સુધી ઉપયોગી નીવડી છે એમ કારિકિર્દીની નવી નવી માંગને પહોંચી વળવા માટે આ સલાહ બહુ સચોટ નીવડી શકે છે.

આ સંદર્ભમાં આ વધારાનું વાંચન બહુ ઉપયોગી નીવડી શકે છે.:

ટૅશ આર બક્શનો લેખ’, "Investing in Skills Today Ensures a Competitive Edge Tomorrow", અને

પૉડકાસ્ટ - Versatile Training for an Ever-Changing Industry.


ગુણવત્તા સંચાલનનાં ભવિષ્ય પર પ્રભાવક વલણો - માપદંડોનાં ધોરણો ઊંચાં લઈ જઈએ વિશેની ચર્ચાને રસપ્રદ અને અર્થપૂર્ણ બનાવવામાં આપનાં સૂચનો / ટીકાટિપ્પણીઓ / માર્ગદર્શન / અનુભવો આવકાર્ય છે.

આ અંકમાં દર્શાવેલ ઇમેજ કે વિડીયો ક્લિપના પ્રકાશાનાધિકાર તેના રચયિતાના જ રહે છે.

Sunday, July 13, 2025

વિસરાતી યાદો...સદા યાદ રહેતાં ગીતો : ૧૦મું સંસ્કરણ – જુલાઈ, ૨૦૨૫

 

સંગીતકાર સાથેનું મોહમ્મદ રફીનું સૌપ્રથમ યુગલ ગીત:

બીજો પંચવર્ષીય સમયખંડ ૧૯૪૯ -૧૯૫૩: વર્ષ ૧૯૫૩ ()


મોહમ્મદ રફીની સાડા ત્રણ દાયકાની સક્રિય કારકિર્દી દરમ્યાન  દરેક વર્ષે એક, અથવા વધુ, સંગીતકાર સાથે સર્વપ્રથમ સહયોગ કરવાનું તેમને બનતું જ રહ્યું.  મોહમ્મદ રફીના જન્મદિવસ [૨૪ ડીસેમ્બર, ૧૯૨૪] અને મૃત્યુ તિથિ [૩૧ જુલાઇ, ૧૯૮૦]ની યાદમાં આપણે મોહમ્મદ રફીનાં સંગીતકાર સાથેનાં પહેલવહેલાં સૉલો ગીતોને યાદ કરતી શ્રેણી ડીસેમ્બર ૨૦૧૬ થી ૨૦૨૦ સુધી કરી ચુક્યાં છીએ.

મોહમ્મદ રફીએ ગાયેલાં ગીતોમાં તેમનાં યુગલ ગીતોનું સ્થાન અદકેરું જ રહ્યું છે. તેથી સંગીતકાર સાથેનાં મોહમ્મદ રફીનાં પહેલવહેલાં યુગલ ગીતની શ્રેણીનું અનુસરણ સ્વાભાવિક ક્રમ જ બની રહે. આપણો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય મોહમ્મદ રફીનાં યુગલ ગીતોને યાદ કરવાનો છે એટલે જે વર્ષે કોઈ સંગીતકાર સાથે જે જે ફિલ્મમાં સૌ પ્રથમ વાર મોહમ્મદ રફીનું એક કે એકથી વધારે યુગલ ગીત નોંધાય એ બધી ફિલ્મોનાં એ યુગલ ગીતો સાંભળવાનો હવે ઉપક્રમ રાખેલ છે. જો સ્ત્રી -પુરુષ યુગલ ગીત અને પુરુષ - પુરુષ યુગલ ગીત અલગ અલગ વર્ષમાં આવેલ હોય તો એ સંગીતકાર સાથેનાં મોહમ્મદ રફીનાં યુગલ ગીત તે તે વર્ષમાં લઈશું. 

અત્યાર સુધી આપણે 

૧૯૪૪થી ૧૯૪૮નાં વર્ષોના પ્રથમ સમયખંડને ૨૦૨૧માં,

૧૯૪૯થી ૧૯૫૩ના બીજા પંચવર્ષીય સમયખંડનાં

૧૯૪૯નાં ગીતોનો પહેલો ભાગ જુલાઈ ૨૦૨૨માં,

૧૯૪૯નાં ગીતોનો બીજો ભાગ ડિસેમ્બર ૨૦૨૨માં,

૧૯૫૦નાં ગીતો જુલાઈ ૨૦૨૩માં,

૧૯૫૧નાં ગીતો ડિસેમ્બર ૨૦૨૩માં

૧૯૫૨નાં ગીતો જુલાઈ ૨૦૨૩માં, અને

૧૯૫૩ (૧)નાં ગીતો ડિસેમ્બર ૨૦૨૪માં

                           આવરી ચૂક્યાં છીએ. 

આપણે સંગીતકાર સાથેનાં મોહમ્મદ રફીનાં ૧૯૫૩નાં સર્વ પ્રથમ યુગલ ગીતની શ્રેણીમાં વર્ષ ૧૯૫૩માં મોહમ્મદ રફીના ૧૫ સંગીતકારો સાથે ૫૧ જેટલાં યુગલ ગીતોને બે ભાગ વહેંચી નાખ્યાં હતાં ડિસેમ્બર ૨૦૨૪માં આપણે વિનોદ બલદેવ નાથ બાલી, હુસ્નલાલ ભગતરામ, ગુલામ મોહમ્મદ, બુલો સી રાની અને એસ ડી બર્મન એમ સાત સંગીતકારો સાથેનાં મોહમમ્દ રફીએ ગાયેલાં પ્રથમ યુગલ ગીતોને સાંભળ્યાં. આજના મણ મણકામાં હવે બાકી રહેલ સંગીતકારો સાથેનાં મોહમ્મદ રફીના પ્રથમ યુગલ ગીતોને સાંભળીએ.

અજી હમ ન કહતે થે કે દુનિયા ઝોલ હૈ  - લેહરેં (૧૯૫૩) - સુંદર સાથે - ગીતકારઃ રાજેંદ્ર કૃષ્ણ – સંગીતઃ: સી રામચંદ્ર 

કવ્વાલીની શૈલીમાં રચાયેલ આ કોમેડી ગીત મોહમ્મદ રફીનાં પુરુષ - પુરુષ યુગલ ગીતોમાં બહુ આગવું છે. સુંદર (મૂળ નામ સુંદર સિંઘ)[1] ગીતનો ઉપાડ કરે છે અને પહેલો અંતરો પણ ગાય છે તે પછી બીજા અંતરામાં મોહમ્મદ રફી જોડાય છે. 



ધોતી ઔર પતલુનમેં એક દિન લડાઈ - માલકિન (૧૯૫૩) - કિશોર કુમાર અને રામ કમલાની[2] સાથે - ગીતકારઃ રાજેંદ્ર કૃષ્ણ - સંગીતઃ રોશન

મોહમ્મદ રફીના ત્રિપુટી ગીતોમાં પણ આ ગીત અનોખી ભાત પાડે છે. 



કહીં સે ઊંચી કહીં સે નીચી સડક ઝમાનેકી - માલકિન (૧૯૫૩) - કિશોર કુમાર સાથે - ગીતકારઃ રાજેંદ્ર કૃષ્ણ - સંગીતઃ રોશન 

મોહમ્મદ રફી અને કિશોર કુમારમાં ૫૯ યુગલ અને યુગલ (+) ગીતો પૈકી ૩૩ યુગલ ગીતોમાંથી આ યુગલ સૌ પ્રથમ છે એવી નોંધ જોવા મળે છે.



ભગવાન તેરે ઘરકા સિંગાર જા રહા હૈ - નાગ પંચમી (૧૯૫૩) - આશા ભોસલે સાથે - ગીતકારઃ જી એસ નેપાલી – સંગીત: ચિત્રગુપ્ત 

બેકગ્રાઉન્ડ ગીતોના પ્રકારમાં યુગલ ગીત જલદી સાંભળવા નથી મળતાં.



છમ છમ નાચે મેરે નૈનોં મેં પ્યાર - નવદુર્ગા (૧૯૫૩) - ગીતા દત્ત સાથે - ગીતકારઃ અંજુમ જયપુરી – સંગીત: એસ એન ત્રિપાઠી 

એસ એન ત્રિપાઠીની સંગીત શૈલીની છાંટ આ યુગલ ગીતનાં માધુર્યમાં સાંભળી શકાય છે.



હમ ઔર તુમ જો મિલ ગયે તો ખીલ ગઈ બહાર હૈ - નવદુર્ગા (૧૯૫૩) - ગીતા દત્ત સાથે - ગીતકારઃ રમેશ ચંદ્ર પાડેય - સંગીત એસ એન ત્રિપાઠી 

અજાણી ધાર્મિક ફિલ્મનાં ગીત તરીકે આ યુગલ ગીતને ધ્યાન ન આએ તો એક અનોખાં યુગલ ગીતને સાંભળવાની તક ગુમાવીએ એમ છે. ધીમા તાલમાં ઉપાડ થયા પછી તાલ થોડો વેગ પકડે અને મુખડો પુરો થતાં ફરી ધીમો પડે એમ તાલમાં ધીમી મધ્યમ લય વડે ગીતની સજાવટ કરવામાં આવી છે.



મેરી ઝિંદગી હૈ તુ મુઝકો તેરી જુસ્તજૂ - પાપી (૧૯૫૩) - આશા ભોસલે સાથે - ગીતકારઃ સુરજીત સેઠી - સંગીતઃ એસ મોહિન્દર 

રફી અને આશાના સ્વરમાં રાજ કપૂર અને નરગીસ રૂસણાં - મનામણાં કરે છે. 



દેવતા હો તુમ મેરા સહારા - દાએરા (૧૯૫૩) - મુબારક બેગમ સાથે - ગીતકારઃ કૈફ ભોપાલી - સંગીતઃ જમાલ સેન 

ધ્યાનથી સાંભળીએ તો આ ગીત આપણને અલૌકિક તંદ્રામાં લઈ જાય.  આ સમુહ સ્વરો સાથે પ્રયોજાયેલ આ યુગલ ગીતને હું હિંદી ફિલ્મોનાં શ્રેષ્ઠ યુગલ ગીતોમાં અગ્રસ્થાન આપીશ.


ધીરે ધીરે સંગ મેરે ગાઓ ઓ બાબુજી - રંગીલા (૧૯૫૩)[3] - આશા ભોસલે સાથે - ગીતકારઃ એસ એચ બિહારી - સંગીતઃ જમાલ સેન 

આ ફિલ્મમાં રફી અને આશા સાત યુગલ ગીતો છે તેમાંથી આ ગીત તો મેં કોઈ ખાસ કારણ વગર જ રજૂઆત માટે કર્યું, પણ પછી ગીત સાંભળતાંવેંજ જ જણાયું કે પરદા પર ગીત ગાતા ભગવાન માટે અતૂટ ગણાતા ચીતળકર (સી રામચંદ્ર)ના પાર્શ્વસ્વરમાં જ મોહમ્મદ રફીએ ગીતની રજૂઆત કરી છે ! 



રફી/ આશાનાં આ ફિલ્મનાં સાત યુગલ ગીતો પૈકી પાંચ એસ એહ બિહારીએ લખ્યાં છે. અહીં બીજાં ચાર ગીતોની નોંધ લઈએ -

રફી  / આશાનાં બાકીનાંબે યુગલ ગીતો એહસાન રિઝ્વીએ લખ્યાં છે - 

ગોકુલ કી ઈસ રાસકો કરને ચકના ચૂર - શ્રી ચૈતન્ય મહાપ્રભુ (૧૯૫૩) - ગીતકારઃ ભરત વ્યાસ - સંગીરઃ આર સી બોરાલ 

ખાસ્સી મુશ્કેલ ગીતબાંધણી છે. 



મોહમ્મદ રફી અને આશા ભોસલેનાં યુગલ ગીતોના જ બની રહેલા રસપ્રદ યોગાનુયોગ સાથે મોહમ્મદ રફીનાં ૧૯૫૩નાં સર્વ પ્રથમ યુગલ ગીતની શ્રેણીના ૧૯૪૭ - ૧૯૫૩ના બીજા પંચવર્ષીય ખંડની સમાપ્તિ કરીએ.


આવતા મહિનાના બીજા રવિવારે, વિસરાતી યાદોનાં ઊંડાણોમાં છૂપાઈ રહેલાં સદા જીવંત ગીતોની યાદને નવપલ્લવિત કરવા, ફરી એક વાર મળીશું.

નોંધ - અહીં સંદર્ભે લીધેલી બધી તસ્વીરોના પ્રકાશાનાધિકારો તેના મૂળ રચયિતાના અબાધિત રહે છે. અહીં આ તસ્વીરો નેટ પરથી, સાભાર, લીધેલ છે.



[1] અરૂણકુમાર દેશમુખ તેમના લેખKehta hoon sach ke jhhoothh ki aadat nahin mujheમાં સુંદર વિશે બહુ વિગતે માહીતી રજૂ કરે છે.

[2] અરૂણકુમાર દેશમુખના લેખDhoti aur patloon mein ek din huyi ladaayiમાં આ ફિલ્મ અને રામ કમલાની વિશે બહુ રસપ્રદ માહીતી રજૂ કરાઈ છે.

[3] અરૂણકુમાર દેશમુખ તેમના લેખ Diyaa jale chamke taara માં નોંધ લે છે કે ભગવાનની લોકપ્રિયતાના જુવાળનાં વળતાં પાણીની શરૂઆત 'રંગીલા'થી થઈ ગણાય. તે પછી ભગવાને એ સુવર્ણ દિવસોની લોકપ્રિયતા મેળવવા બહુ હવાતિયાં માર્યાં, પણ નેવેથી ઉતરેલાં પાણી ફરી મોભે ન જ ચડ્યાં.