હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના સુવર્ણ યુગથી સંકળાયેલાં બ્લૉગવિશ્વનો બ્લૉગોત્સવ - સંપુટ # ૧૦ – મણકો : ૧૧ _૨૦૨૨

 હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના સુવર્ણ યુગથી સંકળાયેલાં બ્લૉગવિશ્વના બ્લૉગોત્સવના ૧૦ મા સંપુટના મણકા - ૧૧_૨૦૨૨માં આપનું સ્વાગત છે.

Tabassum passes away at 78 due to cardiac arrest – ૧૯૪૪માં કિરણ બાલા સચદેવ તરીકે જન્મેલાં તબસ્સુમ બાળવયથી જ 'તબસ્સુમ' નામથી હિંદી ફિલ્મ જગતમાં ફોરી રહ્યાં.

ફૂલ, ગુલશન અને તબસ્સુમ - આશિષ ભીન્ડે - તબસ્સુમ બાળકી તરીકે ઠરેલ હતાં, અને મોટાં થતાં ગયાં તેમ તેમનામાંની બેબી યથાવત રહી.

Phool Khile Hain Gulshan Gulshan તેમનો સૌથી જાણીતો ટીવી શો હતો. તેમાં તે ફિલ્મ જગતની મોટી મોટી હસ્તીઓ સાથે સ-રસપુર્ણ સંવાદ સાધી શકતાં હતાં. તેમનાં જીવનની અંદર પડપુછ કર્યા સિવાય જ તબસ્સુમ એ બધાં કલાકારો સાથે બહુ આત્મીય, મુક્ત ભાવના, એવા સંવાદ સેતુ રચી શકતાં, જે શ્રોતાઓને પણ સ્પર્શી જતા.

તેમનાં બાળપાત્રોના સમયનાં સૌથી વધારે પ્રચલિત ગીતમાં દીદાર (૧૯૫૩)નું બચપન કે દિન ભુલા ન દેના ગણી શકાય. તેમાં તે નરગીસનાં બાળપણની ભૂમિકા ભ્જવે છે. દિલીપ કુમારના બળપણની ભૂમિકામાં પરિક્ષિત સાહની હતા. તબસ્સુમે તેમના Tabassum Talkies  શૉમાં તેમની ‘બહાર’ (૧૯૫૧)ની ભૂમિકાને પણ યાદ કરી હતી.

હવે આજના અંકમાં અંજલિઓ અને યાદોને સાંકળતા લેખો  તરફ વળીશું  –

Sanjay Leela Bhansali, Ayushmann Khurrana’s choices seem inspired by filmmaker V Shantaram. Here’s why – Sampada Sharma - ફિલ્મ નિર્માતા અને અભિનેતા વી. શાંતારામના જન્મ દિવસે, તેમની ફિલ્મો જે રીતે તે સમય સમાજનાં પ્રતિબિંબ રજુ કર્યાં તેની અસરો એ પ્રકારની અન્ય ફિલ્મોની શૈલી પર પણ પડી હતી. તેમની લગભગ બધી જ ફિલ્મો આજે પણ જોવી ગમે છે.

Chitragupt and Lata Mangeshkar – Magicians of Melodies – Part 2 એ Part 1  પછીનો મણકો છે.

Master Ghulam Haider: A Trailblazer - ગુલામ હૈદરની ૬૯મી અવસાન તિથિ (૧૯૦૮- ૯ નવેમ્બર, ૧૯૫૩)નિમિત્તે ડી  પી રંગન તેમનાં ગીતોની યાદને તાજી કરે છે.

"Hai Duniya Usi Ki Zamana Usi Ka" - Bir Sakhuja – ૧૯૨૪માં જન્મેલા બિર સખુજાએ હિંદી ફિલ્મોમાં ગુનાહ (૧૯૫૩) થી પ્રવેશ કર્યો અને લગભગ સોળેક ફિલ્મોમાં કામ કર્યું.

આર ડી. બર્મન ‘પંચમ’ સાથેની મુલાકાત જુદી રીતે યાદગાર બની રહી... - અજિત પોપટ -૧૯૭૮ થી ૧૯૮૨-૮૩ના કસોટી કાળ જેવા સમયમાં એકલા પડી ગયેલા રાહુલ દેવ બર્મન સાથેની કેટલીક અંતરંગ વાતો….

Golden Era of Bollywood પર શૈલેન્દ્ર શર્માએ આટલી પૉસ્ટ્સ મૂકી છે:

• 50 Years of Seeta Aur Geeta
• 50 Years of Raja Jani

નવેમ્બર, ૨૦૨૨ના વિસરાતી યાદો...સદા યાદ રહેતાં ગીતો માં શૈલેન્દ્રનાં સલીલ ચૌધરીએ સંગીતબધ્ધ કરેલાં હિંદી ફિલ્મ ગીતો – ચાર દિવારી (૧૯૬૧) ને યાદ કરેલ છે. અત્યાર સુધી, આપણે

૨૦૧૮માં વર્ષ ૧૯૫૩ થી ૧૯૫૫,

૨૦૧૯માં વર્ષ ૧૯૫૬,

૨૦૨૦માં વર્ષ ૧૯૫૭, અને

૨૦૨૧માં વર્ષ ૧૯૫૮ થી ૧૯૬૦

નાં ગીતો સાંભળી  ચૂક્યાં છીએ.

 ગાયક-સંગીતકાર દિલીપ ધોળકિયાને બે તસવીરાંજલિ - અજિત પોપટ –

દિલીપ ધોળકિયા આશા ભોંસલેને એક ગીતનું રિહર્સલ કરાવી રહ્યા છે.

દિલીપ ધોળકિયા સાથે નીનુ મઝમુદાર અને ગીતકાર પત્રકાર જિતુભાઇ મહેતા

હવે નજર કરીએ અન્ય વિષયો પરના કેટલાક લેખો પર –

Prithviraj Kapoor to Kiara Advani—Delhi’s Delite Cinema remains a Bollywood favourite - NUTAN MANMOHAN - મલ્ટિપ્લેક્ષના વધતા જતા પ્રભાવમાં અનેક એકલ સ્ક્રીન થિયેટરો બંધ પડી ચુક્યાં છે ત્યારે જૂની દિલ્હીનાં પ્રેક્ષક વર્ગને હજુ પણ ડિલાઈટ સિનેમાનું આકર્ષણ બરકરાર છે.

Romancing other miscellaneous balmas anadi balma, pardesi balma, ajnabi balma, bedardi balma અને jaadugar balma જેવા બહુ પ્રચલિત વિશેષણોથી પણ ન નવાજાયેલાં વિશેષણોથી સંબોધાતા અનાડી બલમા પરનાં ગીતોને યાદ કરે છે.

The Worldly Songs, દુનિયા વિશે એવાં ગીતોથી સમર્પિત છે જેમાં ઈશ્વર કે દુનિયાકે રખવાલે જેવાણ ઉદબોધનોને સ્થાન નથી. વાતવાતમાં ઈશ્વરને ચરણે જવાનો કે તેમની મદદની પોકાર કરવાનો માર્ગ પણ નથી અપનાવાયો. દુનિયા જેવી છે તેવી આપણે જ બનાવી છે એ વાતનો સ્વીકાર પણ અહીં જોવા મળે છે. ઉદાહરણ સ્વરૂપ - મતલબકી ઈસ દુનિયા - હલ્લા ગુલ્લા (૧૯૫૪) - મોહમ્મ્દ અરી, આશા ભોસલે – ગીતકાર: સબા અફઘાની – સંગીત: નિસાર બાઝમી

Songs Addressed to Animals / Birds, માં એક એક પક્ષી કે પ્રાણીનો ઉલ્લેખ જોવા મળશે.

The ‘Not-Naachnewaali’ Gaanewaali: Ten Songs - માં નાચનેવાલી કે ગાનેવાલી નૃત્ય નથી કરતી, પણ બેસીને કે બહુ બહુ તો ઉભા ઉભા, હાથોની ઓછામાં ઓછી, પણ તાલબધ્ધ, હલન ચલન કરતાં કરતાં ગીત ગાય છે. ઉદાહરણ તરીકે - બડી મુશ્કિલ સે હમ સમજે - ઝિંદગી યા તુફાન (૧૯૫૮) - શમશાદ બેગમ, આશા ભોસલે – ગીતકાર” નખ્શાબ જરાચ્વી – સંગીત: નાશાદ  

Part 1 of the Bicycle Saga માં બાઇસાઈકલ પરનાં સમુહ ગીતોને પસંદ કરાયાં છે.

Songs of good and ill wishes, માં દુઆ કે બદલાની ભાવના સાથેની બદદુઆના ભાવનાં ગીતો આવરી લેવાયાં છે.

મોસ્ટ હેન્ડસમ દેવ આનંદની આ એક સિદ્ધિ બહુ ઓછા ચાહકોએ યાદ રાખી હશે ...! - અજિત પોપટ - દેવ આનંદ માટે મુહમ્મદ રફી, મૂકેશ, હેમંત કુમાર, તલત મહેમૂદ, મન્ના ડે અને કિશોર કુમાર ઉપરાંત કંઠ આપનારા ગાયકો આ રહ્યા- જી એમ દુર્રાની (ફિલ્મ દિલરુબા), જગમોહન બક્ષી (ટેક્સી ડ્રાઇવર), સી રામચંદ્ર (બારિશ), મહેન્દ્ર કપૂર (રૂપ કી રાની ચોરોં કા રાજા), દ્વિજેન મુખરજી (માયા), શંકર દાસગુપ્તા (જીત).

ઇન્ડિયન એક્ષપ્રેસનાં Sampada Sharma નાં અઠવાડીક કોલમ, Bollywood Rewind, ના લેખો –

• What Sooraj Barjatya wanted to do with Main Prem Ki Diwani Hoon, Basu Chatterjee had achieved in Chitchor - તાજેતરમાં ચિતચોર ફરીથી જોયું તો ખયાલ આવ્યો કે મોટા પાયા પરનાં નિર્માણની સફળતાની અચુક ચાવીની પ્રચલિત પ્રથાનો યુગ શરૂ થતાં પહેલાં જ સૂરજ બડજાત્યા એ તે અપનાવી લીધેલ અને તેમ છતાં ચિતચોર કરતાં તેમણે સુબોધ ઘોષની વાર્તાનું સંસ્કરણ બનાવ્યું તે કેટલું ઝાંખું પડે છે.
• Hrishikesh Mukherjee’s Satyakam has Dharmendra giving his most actualised performance, shows how an honest person is a danger to himself - ધર્મેન્દ્ર, શર્મિલા ટાગોર અને સંજીવ કુમાર અભિનિત હૃષિકેશ મુખર્જી દિગ્દર્શિત સત્યકામ (૧૯૬૯) એમ પ્રતિપાદિત કરતી જણાય છે કે પ્રમાણિક અને આદર્શ જીવન જીવવાની જે કિંમત ચુકવવી પડે છે તેને કેટલી હદે ઊચિત ગણી શકાય.
• Amol Palekar-Tina Ambani’s Baton Baton Mein explains why relationships without labels aren’t always the best idea - '૭૦ના સામાજિક વાતાવરણમાં વિકસતી ‘બાતોં બાતોંમેં’ ની વાર્તાને જટિલ સ્ત્રી પુરુષ સંબંધોને વર્ણવવા માટે આજના શબ્દ ભંડોળનો લાભ મળ્યો હોય તો વાર્તાનું કલેવર બદલ્યા સિવાય પણ એ સંબંધોને વધુ અસરકારક રીતે વર્ણવી શકાયા હોત.

અને હવે મુલાકાત કરીએ અન્ય પ્રકાશનો પરની નિયમિત કોલમોની :

જન્મભૂમિ પ્રવાસીની રવિવારની 'મધુવન' પૂર્તિમાં શ્રીકાંત ગૌતમની 'રાગરંગ'  કોલમના નવેમ્બર, ૨૦૨૨ના લેખો:

જન્મજાત અવિસ્મરણીય અભિનેતા અભિનીત 'કળાત્મક' પાત્રો

સિને ગીતોમાં ગવાઈ સર્જનહારની સર્જનાત્મક ચિત્રકળા

સરિતાની 'સલીલ' સમી સુરાવલીઓ

અનેકવિધ અર્થચ્છાયાસભર ઊચ્ચત્તર 'ઊંચાઈ'

સોનલ પરીખ 'જન્મભૂમિ'ની 'મલ્ટિપ્લેક્ષ' પૂર્તિમાં કોઈ એક ગીતને લઈને 'છૂ કર મેરે મન કો' કોલમના નવેમ્બર, ૨૦૨૨ના લેખો.

આપકી નઝરોંને સમજા પ્યાર કે કાબિલ મુજ઼ે

જબ દીપ જલે આના, જબ શામ ઢલે આના

શ્રી અજિત પોપટની કોલમ 'સિને મેજિક'માં હવે જે અલ્લા રખા (એ આર) રહેમાનના પ્રવેશથી હિંદી ફિલ્મ સંગીતની ચોથી કાયાપલટનો સમયકાળ શરૂ  થયો એ એ આર રહેમાનની હિંદી ફિલ્મ જગત સફરની અવનવી વાતો જાણીશું.

1990ના દાયકામાં દક્ષિણ ભારતમાંથી આવ્યું એક વાવાઝોડું- ફિલ્મ સંગીતની કાયાપલટ થઇ...

તમિળ ભાષામાંથી હિન્દીમાં ડબ થયેલી ફિલ્મ સંગીતે રાતોરાત તહલકો મચાવી દીધો....

મણી રત્નમની તમિળ ફિલ્મના હિન્દી રૂપાંતરનું સંગીત શી રીતે વિશિષ્ટ બની રહ્યું... ?

એક તરફ કોમી હિંસા અને બીજી બાજુ હિન્દુ-મુસ્લિમ પ્રેમકથા- બોમ્બેનું હિટ સંગીત

અન્નુ કપૂરની ખાસ કોલમ 'કુછ દિલને કહા માં પ્રકાશિત થયેલા લેખો:–

'કૂલી'ના શૂટિંગ વખતે અમિતાભ બચ્ચને કહ્યું હતું કે - મને મૂક્કો ટચ થવો જોઈએ

એ ચોંકાવનારી ઘટના, જાણીને વિશ્વાસ નહી થાય!

નવેમ્બર, ૨૦૨૨માં વેબ ગુર્જરી પર 'ફિલ્મ સંગીતની સફર'માં પ્રકાશિત થયેલા લેખો:

ફિલસુફીભર્યા ગીતો – ૪ – हर फ़िक्र को धुए में उडाता चला गया

બંદિશ એક, રૂપ અનેક (૯૩) :”ज़िंदगी से बड़ी सज़ा ही नहीं “

પુનર્જન્મ/રહસ્ય ગીતો – आयेगा आयेगा आयेगा आनेवाला

બીરેન કોઠારીની ફિલ્મનાં ક્રેડીટ ટાઈટલ્સ સાથે વાગતાં ટાઈટલ સોંગની શ્રેણીમાં મલ્હાર (૧૯૫૧)નાં ટાઈટલ ગીતને રજૂ કરે છે.

નલિન શાહના પુસ્તક – Melodies, Movies & Memories – માંથી ચૂંટેલા લેખોના શ્રી પિયૂષ મ. પડ્યા વડે કરાયેલા ગુજરાતી અનુવાદની શ્રેણી ‘સૂરાવલિ, સિનેમા અને સ્મૃતિઓ’માં (૨૧) તેજનો તાપ (૧)  પ્રકરણ રજુ કરે છે.

વાદ્યવિશેષ શ્રેણીમાં પિયૂષ પંડ્યા અને બીરેન કોઠારી આ મહિને "‘કળવાદ્યો : એકોર્ડીયન [૧]"ને કેન્દ્રમાં રાખીને કેટલાંક નોંધપાત્ર ગીતો રજૂ કરે છે..

ભગવાન થાવરાણીની શ્રેણી 'ઈંગમાર બર્ગમેનનું આંતર – વિશ્વ' માં તેઓ ફિલ્મ શિયાળુ અજવાસ | Winter Light – 1963 નો આસ્વાદ કરાવે છે.

'ચર્ચાની એરણે ૧૯૪૩નાં ગીતો' શ્રેણીમાં હવે સ્ત્રી સોલો ગીતોની ચર્ચા માધુરી, જહાંઆરા કજ્જન, રામ દુલારી ; જયશ્રી, બેબી માધુરી, વિશ્ની લાલ, વાસંતી, ગૌહર સુલ્તાના અને અન્ય ગાયિકાઓ નાં સૉલો ગીતોથી આગળ વધીને મને સૌથી વધારે ગમેલાં સ્ત્રી સૉલો ગીતો સાથે પુરી થાય છે.  તે પછી ૧૯૪૩નાં સ્ત્રી-પુરુષ યુગલ ગીતોના ભાગ ૧ અને ભાગ ૨ સુધી ચર્ચા વીસ્તરી ચુકી છે.

આપણા આ બ્લૉગોત્સવના દરેક અંકના અંતમાં આપણે આજના અંકમાં ઉલ્લેખાયેલ કોઈ પણ પોસ્ટ સાથે સંકળાયેલ હોય એવાં મોહમ્મદ રફીનાં ગીત યાદ કરતાં હોઈએ છીએ. આજના અંકથી કરીને ૨૦૨૨નાં સમગ્ર વર્ષ દરમ્યાન આપણે લતા મંગેશકર અને મોહમ્મદ રફીએ કોઈ પણ સંગીતકાર સાથે પહેલવહેલી વાર ગાયેલ યુગલ ગીત યાદ કરવાનો ઉપક્રમ આગળ વધારીશું.

એક ડાલ પર તોતા બોલે એક  ડાલ પર મૈના - ચોર મચાયે શોર (૧૯૭૪)  - ગીતકાર: ઈન્દ્રજીત સિંઘ તુલસી – સંગીત: રવિન્દ્ર જૈન

કહું ક્યા તુમસે અપની દાસ્તાન - જિમ્મી ઔર જોહની  (૧૯૭૬) - ગીતકાર:  મજરૂહ સુલ્તાનપુરી - સંગીત: રાજેશ રોશન 

જનમ જનમ કા સાથ હૈ હમારા તુમ્હારા - ભીગી પલકેં (૧૯૮૨) - ગીતકાર: એમ જી હસ્મત - સંગીત: જુગલ કિશોર/ તિલક રાજ

શોલે શોલે મેરી જવાની - લૉકેટ (૧૯૮૪) - ગીતકાર: ગૌહર કાનપુરી – સંગીત: બપ્પી લાહિરી

હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના આપણા આ બ્લૉગોત્સવને વધારે માહિતીપ્રદ, રસપ્રદ અને વૈવિધ્યસભર કરવા માટે આપનાં સૂચનો આવકાર્ય છે.

અહીં રજૂ કરાયેલ, લેખો, બ્લૉગ પૉસ્ટ્સ, તસ્વીરો અને વિડીયો / ઓડીયો લિંક્સના પ્રકાશાનાધિકાર મૂળ રચયિતાના અબાધિત રહે છે.