હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના સુવર્ણ યુગથી સંકળાયેલાં બ્લૉગવિશ્વનો બ્લૉગોત્સવ - સંપુટ # ૧૧ – મણકો : ૫_૨૦૨૩

 હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના સુવર્ણ યુગથી સંકળાયેલાં બ્લૉગવિશ્વના બ્લૉગોત્સવના ૧૧ મા સંપુટના મણકા - ૫_૨૦૨૩ માં આપનું સ્વાગત છે.

આજના અંકમાં અંજલિઓ અને યાદોને સાંકળતા લેખો  તરફ વળીશું  –

LnC-Silhouette મૃણાલ સેનની જન્મ શતાબ્દીની ઉજવણી  Mrinal Sen@100 શ્રેણી વડે કરે છે.

Bajooband Khul Khul Jaye – Remembering Mohammad Shafi ને તેમની ૪૩મી પુણ્યતિથિની યાદની અંજલિ છે.

How KJ Yesudas cast a spell on Hindi film music - જાનેમન જાનેમન પછી બાસુ ચેટર્જીએ ચિતચોર (૧૯૭૬)માં ફરીથી ગોરી તેરા  ગાંવ બડા પ્યારા માટે કે જે યેસુદાસને યાદ કર્યા. બન્ને ગીતોએ યેસુદાસનું હિંદી ફિલ્મ સંગીતમાં અગ્રીમ સ્થાન સ્થાપિત કરી નાખ્યું. હિંદી ફિલ્મો માટે તેમણે ગાયેલાં ૨૦૭ ગીતોમાંના અનેક ગીતો અઢળક લોકચાહનાને વર્યાં છે. જોકે આ સંખ્યા કે આ લોકપ્રિયતા થકી યેસુદાસે હિંદી ફિલ્મ સંગીત પર કરેલી અસરનું સાચું મુલ્યાંક્ન ન કરી શકાય. 

Of Incomplete Tales: My Friendship with Guru Dutt in Parts 1 & 2 and Parts 3 & 4. - અનુવાદ અને પાદટીપ - રત્નોત્તમા સેનગુપ્તા - નબેંદુ ઘોષની આત્મકથા એકા નૌકાર જાત્રી / Journey of a Lonesome Boat, માં તેઓ જેમને તેમની પટકથાઓની ખુબ કદર હોવા છતાં અધુરી ફિલ્મોને કારણે ઘણી કથાઓ વેડફી નાખેલી એવા ગુરૂ દત્ત સાથેની તેમની તંગ મિત્રતાને યાદ કરે છે. 

લતા મંગેશકરની યાદમાં શરૂ કરેલી શ્રેણી the year-wise review of Lata Mangeshkar’s career માં મહેફિલમેં તેરી હવે 1958 – Lata Mangeshkar ની પુનઃમુલાકાત કરે છે.

Apni Kahaani Chhod Ja: Leave a Story That Will Be Retold - અપની કહાની છોડ જા એ એક જ પંક્તિ દો બીઘા જમીન જેવી અવિસ્મરણીય કલાકૃતિના સર્જકોની યાદને જીવંત રાખે છે. આપણે એ ફિલ્મમાં બિમલ રોયે વણીલી લીધેલી કરૂણા અને ફિલ્મના ગીતોને આજે પણ મમળાવ્યા કરીએ છે. શિરીશ વાઘમોડે આગીત આજે ૭૦ વર્ષ પછી પણ  કેટલું પ્રસ્તુત છે તે યાદ કરે છે.  

Sebastian D’ Souza, Anthony Gonsalves અને Enoch Daniels   પછી હવે The Sculptors of Film Songs (4): Kishor Desai કિશોર દેસાઈ, તેમની મેંડોલીનના સંગાથની યાદગાર યાત્રા અને તેમણે રચેલાં અવિસ્મરણીય ગૈર ફિલ્મી ગીતોને યાદ કરે છે. . 

વિસરાતી યાદો...સદા યાદ રહેતાં ગીતો ના ૮મા સંસ્કરણના મે ૨૦૨૩ના માં  મન્ના ડે - ચલે જા રહેં હૈ… - ૧૯૫૭ - ૧ ને યાદ કરેલ છે. મન્ના ડેના જન્મના મહિનામાં તેમનાં આ ઓછાં સાંભળવા મળેલ, ઓછાં લોકપ્રિય થયેલ ગીતોની યાદને તાજી કરવાનો ઉપક્રમ આપણે ચલે જા રહેં હૈ લેખમાળામાં કરી રહ્યાં છીએ. અત્યાર સુધીમાં આપણે

૨૦૧૮માં મન્ના ડેનાં ૧૯૪૩થી ૧૯૪૬નાં વર્ષનાં ગીતો,

૨૦૧૯માં તેમનાં ૧૯૪૭-૧૯૫૦નાં ગીતો

૨૦૨૦માં તેમનાં ૧૯૫૧-૧૯૫૩નાં ગીતો,

૨૦૨૧માં તેમનાં ૧૯૫૪-૧૯૫૫નાં ગીતો, અને,

૨૦૨૨માં તેમનાં ૧૯૫૬નાં ગીતો

સાંભળી ચૂક્યાં છીએ.

હવે નજર કરીએ અન્ય વિષયો પરના કેટલાક લેખો પર –

Playback Singer’s Cameo માં પાર્શ્વ ગાયક ખુદ ફિલ્મના પર્દા પર પોતાનું ગીત ગાતા હોય એવાં ગીતો રજૂ કરાયેલ છે.

Yatindra Mishra’s ‘Lata Mangeshkar: A Life in Music’ - ૨૦૧૦થી ૨૦૧૪ના ચાર વર્ષો દરમ્યાન યતીંદ્ર મિશ્રાએ લતા મંગેશકર સાથે કરેલી રૂબરૂ મુલાકાતો લતાઃ સુર ગાથા સ્વરૂપે હિંદી ભાષામાં આપણી સમક્ષ આવી. આ જીવનક્થાને રાષ્ટ્રીય પુરસ્કાર પણ મળ્યો. તે પછી ઈરા પાંડેએ તેનો અંગ્રેજીમાં Lata Mangeshkar: A Life in Music સ્વરૂપે આ વર્ષે અંગ્રેજીમાં અનુવાદ પણ કર્યો.

Birdmen of Delhi - on the lovely documentary All That Breathes - શૌનક સેનની બે ભાઈઓ દ્વારા ઉત્તર દિલ્હીમાં ઘાયલ સમડીને બચાવવાની વાત કહેતી, ઓસ્કારમાં વરાયેલી દસ્તાવેજી ફિલ્મ, All That Breathes , વિશે બહુ દૃષ્ટિએ ચર્ચા શકય છે. પરંતુ આ ફિલ્મમાં જે ધ્યાન ખેંચે છે તે મૂક ફિલ્મ જેવો લીધેલો એક શરૂઆતનો શૉટ છે. 

Solo Songs with an unobtrusive listener - આપણને ઘણી પ્રવૃત્તિઓ એકલા એકલા કરવાનું બહુ ગમતું હોય છે. ગાવું એ તેમાની એક ખાસ પ્રવૃત્તિ છે. એટલે જ કદાચ bathroom singing  બહુ લોકપ્રિય સ્તરે પ્રચલિત જોવા મળે છે.  અહીં એવાં ગીતો પસંદ કરાયા છે જેમાં ગાયક પોતાને માટે લાગણી વ્યક્ત કરે છે પણ તેને ખબર નથી કે કોઈક એ ગીત સાંભળી પણ રહ્યું છે. ઉદાહરણ  -  તેરે બીન સુને નયન હમારે - મેરી સુરત તેરી આંખે (૧૯૬૩) - મોહમ્મદ રફીએ ગાયેલ હિસ્સો – ગીતકાર: શૈલેંદ્ર – સંગીત: એસ ડી બર્મન .

Ballads of Love: Ecstacy  અને Ballads of Love: Agony, પછી ડી પી રંગન લેખમાળાના ત્રીજા મણકા, Ballads of Love: Flippant માં હળવા મિજાજમાં ગવાયેલ પ્રેમ અભિવ્યક્તિનાં ગીતો રજૂ કરે છે. . ઉદાહરણ તરીકે - ઉનકો રૂપયેમેં સોલહ આને હમસે નફરત હૈ હમકો રૂપયેમેં દો રૂપયે ઉનસે મુહબ્બત હૈ - પ્યાર કી બાતેં (૧૯૫૧) - જી એમ દુર્રાની, આશા ભોસલે – ગીતકાર: ખવાર ઝમાન – સંગીત: ખય્યામ  

ઇન્ડિયન એક્ષપ્રેસનાં Sampada Sharma નાં અઠવાડીક કોલમ, Bollywood Rewind, ના લેખો –

·        Smita Patil-Naseeruddin Shah’s Bazaar explains how women are pushed into buying society’s misogynistic agenda - સ્મિતા પાટીલ અને નસીરૂદ્દીન શાહ અબિનિત સાગ્ર સરહદીની ફિલ્મ 'બાઝાર' બોલ્યા સિવાય ચોરી ચોરી થતાં મુંગા સંવાદોની કથા છે. 

·        Gulzar’s Namkeen was the Jee Le Zaraa of its time that cast three female stalwarts in one film - ફરહાન અખ્તરની ત્રણ અભિનેત્રીઓને રજૂ કરતી 'જી લે જરા' એક અભિનવ પ્રયોગ તરીકે વખાણાઈ હતી. પણ ૪૧ વર્ષ પહેલાં ગુલઝારે 'નમકીન'માં આ પ્રયોગ કર્યો હતો એ એટલો નવો હતો કે ફિલ્મની ધારી સફળતા ન મળી.  

·        Smita Patil’s Bhumika is the celebrity biopic that should have been the blueprint for The Dirty Picture, Mahanati - એક સફળ મરાઠી અભિનેત્રીનાં અતિસંઘર્ષમય જીવન પરથી બનેલી ફિલ્મ 'ભૂમિકા'માં સ્મિતા પાટીલ એ જીવનની વેદના પરદા પર જીવંત કરે છે. શ્યામ બેનેગલે પણ વાર્તાની રજૂઆતમાં એ અભિનેત્રીની વ્યાવસાયિક કારકિર્દીને પાર્શ્વભૂમાં લઈને આખી કથા વ્યક્ત કરી છે.

અને હવે વિવિધ વિષયો પરની નિયમિત શ્રેણીઓના લેખો તરફ નજર કરીએ

મે ૨૦૨૩માં વેબ ગુર્જરી પર 'ફિલ્મ સંગીતની સફર'માં પ્રકાશિત થયેલા લેખો:

ફિલસુફીભર્યા ગીતો – ૧૦ – पिंजरे के पंछी रे तेरा दरद ना जाने कोई

બંદિશ એક, રૂપ અનેક (૯૯): “બોલે રે પપીહરા”

‘કોઈ’ શબ્દવાળા ગીતો – (૪) – कोई ये कैसे बताये की वो तनहा क्यों है

  બીરેન કોઠારીની ફિલ્મનાં ક્રેડીટ ટાઈટલ્સ સાથે વાગતાં ટાઈટલ સોંગની શ્રેણીમાં  બરસાત કી રાત (૧૯૬૦)નાં ટાઈટલ ગીતને રજૂ કરે છે.

નલિન શાહના પુસ્તક – Melodies, Movies & Memories – માંથી ચૂંટેલા લેખોના શ્રી પિયૂષ મ. પડ્યા વડે કરાયેલા ગુજરાતી અનુવાદની શ્રેણી ‘સૂરાવલિ, સિનેમા અને સ્મૃતિઓ’માં (૨૬) ગાયક બનતા અદાકારો પ્રકરણ રજુ કરે છે.

વાદ્યવિશેષ શ્રેણીમાં પિયૂષ પંડ્યા અને બીરેન કોઠારી આ મહિને "વાયોલીન (૩): શંકર-જયકિશનનાં ગીતો"ને કેન્દ્રમાં રાખીને કેટલાંક નોંધપાત્ર ગીતો રજૂ કરે છે..

Best songs of year શ્રેણીમાં સોંગ્સ ઑફ યોર પર Best songs of 1942   નો પ્રારંભ થઈ ચૂક્યો છે.

આ બ્લૉગોત્સવના દરેક અંકના અંતમાં આપણે આજના અંકમાં ઉલ્લેખાયેલ કોઈ પણ પોસ્ટ સાથે સંકળાયેલ હોય એવાં મોહમ્મદ રફીનાં ગીત યાદ કરતાં હોઈએ છીએ. ૨૦૨૩નાં સમગ્ર વર્ષ દરમ્યાન આપણે ગીતા દત્ત અને મોહમ્મદ રફીએ કોઈ પણ સંગીતકાર માટે સૌ પહેલાં ગાયેલ યુગલ ગીતોને સાંભળીશું. જે વર્ષમાં કોઈ સંગીતકાર સાથે એકથી વધુ ફિલ્મ કે એકથી વધુ યુગલ ગીત છે ત્યાં મેં મારી પસંદગી અનુસાર ગીતોને રજૂ કરેલ છે. 

ઝરા દેખ ઈધર ઈધર દેખ દેખ - બાદશાહ સલામત (૧૯૫૬) – ગીતકાર: પી એલ સંતોષી – સંગીત: બુલો સી રાની 

દૌડો જી ચોર ચોર ભાગા દિલ ચુરાકે - ચાર મિનાર (૧૯૫૬) - ગીતકાર: વિશ્વામિત્ર આદીલ - સંગીત: શાર્દુલ ક્વાત્રા 

યે કૈસા જોગ લિયા સરકાર - ગુરુ ઘંટાલ (૧૯૫૬) - ગીતકાર: ગાફિલ હરનાલવી - સંગીત: લછ્છી રામ 

ગઝબ હુઆ રામ ઝુલ્મ હુઆ રામ - આગ્રા રોડ (૧૯૫૭) - ગીતકાર:પ્રેમ ધવન - સંગીત: રોશન 

હિંદી ચિત્રપટ સંગીતના આપણા આ બ્લૉગોત્સવને વધારે માહિતીપ્રદ, રસપ્રદ અને વૈવિધ્યસભર કરવા માટે આપનાં સૂચનો આવકાર્ય છે.

અહીં રજૂ કરાયેલ, લેખો, બ્લૉગ પૉસ્ટ્સ, તસ્વીરો અને વિડીયો / ઓડીયો લિંક્સના પ્રકાશાનાધિકાર મૂળ રચયિતાના અબાધિત રહે છે.