ચર્ચાની એરણે : ૧૯૪૮નાં ગીતો :: સ્ત્રી સૉલો ગીતો : અન્ય સ્ત્રી ગાયિકાઓ

૧૯૪૮નાં સ્ત્રી સૉલો ગીતોની ચર્ચાને એરણે આપણે અત્યાર સુધી સુરૈયા, ગીતા રોય, શમશાદ બેગમ, રાજ કુમારી અને સુરીન્દર કૌરનાં સૉલો ગીતો સાંભળી ચૂક્યાં છીએ.

હિંદી ફિલ્મોમાં એ સમયે પુરુષ સૉલો ગીતોની સરખામણીમાં સ્ત્રી સૉલો ગીતોની સંખ્યા અનેક ગણી વધારે રહેતી. કારણ એ હોય કે કંઈ બીજું, પણ એ સમયે સ્ત્રી ગાયિકાઓની સંખ્યા પણ ઘણી વધારે રહેતી. જ્યાં સુધી પાર્શ્વ ગાયનનું ચલણ જોરમાં નહોતું ત્યારે આ પરિસ્થિતિ સમજી શકાય તેમ છે. પરંતુ હવે જ્યારે અભિનેત્રી-ગાયિકાનું પ્રમાણ ઘટ્યું છે અને પાર્શ્વ ગાયનને જ પ્રાધાન્ય મળવા લાગ્યું છે ત્યારે પણ સ્ત્રી ગાયિકાઓની સંખ્યા  વધારે હોવાની પાછળનાં કારણો જાણવાં એ જ એક રસપ્રદ વિષય બની રહેવો જોઇએ.

આપણે જે ગાયિકાઓનાં સૉલો ગીતો અલગથી સાંભળ્યાં તે દરેક ગાયિકાઓનું સુવર્ણ યુગમાં લતા-આશાના એકહથ્થુ પ્રભાવની પૂરેપૂરી અસર પ્રગાઢ થી ત્યાં સુધી એક માનભર્યું સ્થાન રહ્યું હતું. એ સિવાયનાં અન્ય સ્ત્રી ગાયિકાઓ પૈકી ઘણાં ગાયિકાઓનાં ૧૯૪૮માં ઠીક ઠીક સંખ્યાથી માંડીને એકાદ બે ગીતો જેટલી સંખ્યામાં ગીતો પણ છે. પણ આ ગીતોમાં અપરિચિત ગીતોનું રમાણ ઘણું જ વધારે જણાયું છે. એ સંજોગોમાં ૧૯૪૮નાં સ્ત્રી સૉલો ગીતોની ચર્ચાને બહુ લાંબી ન ચલાવવાથી બહુ મહત્ત્વનો અર્થ સરતો નથી જણાતો.

ચર્ચા માટેનાં ગીતોની પસંદગીમાં મારી આ અંગત માન્યતાની મર્યાદાના સ્વીકાર સાથે અન્ય સ્ત્રી ગાયિકાનાં સૉલો ગીતો માટે મેં એકે ક પ્રતિનિધિ કહી શકાય એવું ગીત આજના અંક માટે રજૂ કરેલ છે. આમ કરવા છતાં આજના અંકમાં કુલ ગીતોની સંખ્યાનો આંકડો નાનો પણ નથી, એ વાત પરથી આ ગાયિકાનાં સૉલો ગીતોની સંખ્યાનો અંદાજ મૂકવો મુશ્કેલ નહી રહે.

અમીરબાઈ કર્ણાટકી - તક઼દીરને ન હસા કે હમેં ફિર રૂલા દિયા - શહનાઝ - અમીરબાઈ કર્ણાટકી - દુખી પ્રેમનગરી 

દિલશાદ બેગમ - જવાની પુકારે જીવન કે સાથી - બિરહન - લચ્છી રામ

હમીદા બાનો - કૂછ ભી ન કહા હો... ઔર કેહ ભી ગયે - પરાઈ આગ - ગુલામ મોહમ્મદ - તનવીર નક઼્વી

હુસ્ન બાનો - પી આંસૂ પી, આહેં ભર જી - પરદેસી મેહમાન - હંસરાજ બહલ - પંડિત ઈન્દ્ર  

જોહરાબાઈ અંબાલેવાલી - બસમેં કર કે વો બસ કર ગયે - પદ્મિની - ગુલામ હૈદર - તન્વીર નક઼્વી

ખુર્શીદ - પછતાયેંગે જો હમેં બરબાદ કરેંગે - આપ બીતી - હરિ ભાઈ - હસરત લખનવી 

લલિતા દેઉલકર - જય બોલો મહાત્મા ગાંધી કી - ખીડકી - સી રામચંદ્ર - પી એલ સંતોષી 

મોહનતારા તલપડે - બૈરન હો ગયી રાત પિયા બીન - અદાલત - દત્તા દાવજેકર - મહિપાલ

મીના કપૂર - બૂટ પૉલીશ કરવા લે બાબુ બૂટ પૉલિશ કરવા લે - ઘરકી ઈઝ્ઝત - પંડિત ગોવંદરામ - ઈશ્વર ચંદ્ર કપૂર

મીના કુમારી - આતા હૈ દિલ મેં પ્યાર ક્યોં છેડે હૈ બાર બાર ક્યોં - બીછડે બાલમ - બુલો સી રાની - નરેન્દ્ર શર્મા

મુન્નવર સુલ્તાના - મેરા નન્હા બાલમ ના બોલે - પતઝડ - ગુલામ હૈદર - ડી એન મધોક

પરવેઝ કાપડીઆ - હમ તો મોટર ખરીદ કે લે આયેંગે- હમ ભી ઈન્સાન હૈ - એચ પી દાસ+મન્ના ડે - જી એસ નેપાલી

સુલોચના કદમ - જહાં કોઈ ન હો વહાં ચલેંગે હમ - લાલ દુપટ્ટા - જ્ઞાન દત્ત - ડી એન મધોક 

સીતારા (કાનપુરી) - દિલ કી જબાન પર આયે તો ક્યા કરૂં - પગડી - ગુલામ મોહમ્મદ - શકીલ બદાયુની

ઉમા દેવી - કહીં જિયા ડોલે હો હો કહા નજીં જાયે - અનોખી અદા - નૌશાદ - શકીલ બદાયુની

શ્રીમતી વિશ્નીલાલ - કિસી તરહ દિલ હી ન જબ ચૈન પાયે - અન્જુમન - બુલો સી રાની - મજરૂહ સુલ્તાનપુરી

આ ઉપરાંત હજૂ પણ ઘણા ગાયિકાઓનાં ગીત  હિંદી ફિલ્મ ગીત કોષમાં જોવા મળે છે, પણ મેં તેમને અહીં ન મુકવાનું નક્કી કર્યું છે. આવાં ગીતો ક્યા તો જે અભિનેત્રી-ગાયિકા ગાયિકા તરીકે આગળ ન વધ્યાં કે એમના ગાયેલાં ગીતો છે કે જે ગાયિકાઓ '૫૦ના દશકની શરૂઆત સુધીમાં જ ફિલ્મ સંગીતના ક્ષેત્રથી વિલીન થઈ ગયાં હોય તેમણે ગાયેલાં ગીતો છે.

હવે પછીના અંકમાં ૧૯૪૮ના સ્ત્રી સૉલો ગીતોની ચર્ચાનાં એરણપર લતા મંગેશકરનાં સૉલો ગીતો સાંભળીશું.